Zymer MEHANI
NjΓ« alternativΓ« me dy ftyra, siΓ§ janΓ« tΓ« gjitha alternativat. Tue u krue mbas veshi, rri njeriu pΓ«rpara alternativΓ«s; dy ftyra β mbrapa nji ftyre asht Sokrati i vuejtun me rropatmet e veta e mbrapa sΓ« dytΓ«s ashte derri i kΓ«naqun me trup tΓ« rrumbullakΓ«t tΓ« vetin. Te Sokrati nuk ke Γ§ka shef: dy sytΓ« tΓ« tretun nΓ« rrashtΓ«, disa shkarravina tΓ« palexueshme dhe njΓ« trup me do gjymtyrΓ« tΓ« zhgatrrueme e pa asnjΓ« vijΓ« harmonike; e te derri ke Γ§ka shef: at frotΓ« tΓ« kombinuese mbas rregullave strikt estetike, β e sidomos qΓ« tΓ« kΓ«naqΓ« synin β aj trup i majun e i shndoshΓ« e me andje zhigatuni, dhe nΓ« fund ai bisht i pΓ«rculluem nΓ« flakΓ«n e bukurisΓ« hyjnore. Rri njeriu pΓ«rpara kΓ«saj alternative tue u krue gjithnji mbas veshi, ku e ha dyshimi β se nuk di se Γ§βftyrΓ« tΓ« zgjedhi.
Por, falemi PerΓ«ndisΓ«! Praktik ashtu siΓ§ e ka dhanΓ« natyra, nΓ« fund tΓ« fundit njeriu dijti me zgjedhΓ«. Edhe dijti me zgjedhΓ« fare mirΓ«; aq mirΓ« sa edhe krijesat e planeteve tΓ« tjerΓ«, dhe ma tΓ« pΓ«rparuem se njeriu, ja patΓ«n lakmi. VetΓ« PerΓ«ndia, tue i ra kokΓ«s me dorΓ«, tha se nxΓ«nΓ«si e kaloi mΓ«suesin, dhe shumΓ«-shumΓ« u pendue se Γ§βshkathtΓ«si i dhe njeriut. Njeriut iu shtue vullneti pΓ«r tu praktikue nΓ« shkathtΓ«si. β E dikush dikur tha: βNuk mundet me kenΓ« shΓ«rbΓ«tori ma i madh se zotnia e tij, as nxanΓ«si ma i madh se mΓ«suesi i tij.β O vall! Γβironi groteske.
Por a e dini se ku qΓ«ndron eureka (e gjeta!) e njeriut?
Γβbani njeriu me alternativΓ«n? β (Ha fortβ e qerrata duel njeriu). Sokrati kursesi nuk iu pΓ«lqente, β por as derr nuk munb tβu bate qΓ« ta merrte ftyrΓ«n e tij. Derr! VΓ«rtet se asht i lakmueshΓ«m derri, por, sadokudo, do tΓ« ruhet dinjiteti njerzuer pΓ«rpara botΓ«s β edhe se mikroskopike nΓ« pikΓ«pamje tΓ« tolerancΓ«s morale. AtΓ«here, nΓ« kΓ«tΓ« pezullim tΓ« njeriut, u zgjua nΓ« tΓ« ajo gja qΓ« nuk asht prej kΓ«saj bote, ajo gjasend qβi thonΓ« pjesa qiellore, hyjnore, perendore e kuj dij ma β¦ u zgjue β edhe njeriu u ba batakΓ§i. Ndroi ftyrat: ftyrΓ«n e derrit ja vu Sokratit, e ftyrΓ«n e Sokratit ja vu derrit e nΓ« kΓ«tΓ« tΓ« mbramin u mushniue vetΓ«.
Muer ftyrΓ«n e Sokratit tΓ« vuejtun β por vetΓ«m ftyrΓ«n β e pjesΓ«n e mbrame ja muer krejt derrit. De iure u ba Sokrat, e de facto ishte derr. Mbet Sokrati i vuejtun me ftyrΓ«n e derrit β dhe mbet tΓ« vuejΓ« edhe mbas vdekjes sΓ« vet. (Edhe kΓ«tu asht tragjedia e SokratistΓ«vet dhe nji arΓ«sye se njeriu zgjodhi tΓ« bahet derr). E njeriut β pos nΓ« skenΓ« β nuk ja kΓ«nde tragjedinΓ«. ThashΓ« se de iure u ba njeriu Sokrat, por de facto ishte derr. Krijesat nuk mund ta njofin se asht derr dhe e nderojnΓ« si njΓ« Sokrat. Por ka i herΓ« njeriu nuk mund tΓ« mshehi cilsinat e derrit dhe na paraqitet ashtu siΓ§ asht.
KΓ«shtu njeriu kalon nΓ«pΓ«r shekuj. NΓ« vend qΓ« tΓ« naltsohet ndΓ«r sfera tΓ« kullueta e tΓ« shklasi prej hyllit nΓ« hyll me hapa pΓ«rparimi β njeriu poshtnohet e bahet derr dhe Sokratin e dΓ«bon tΓ« fyem, tuj ja vu maskΓ«n e derrit.
Qβashtu njeriu ja luejti lojΓ«n. Kujt? Vehtes, vehtes! β bΓ«rtet morali prej mΓ«rgimit.
* * *
Ky tekst Γ«shtΓ« njΓ« reflektim filozofik dhe letrar mbi natyrΓ«n e njeriut dhe zgjedhjet qΓ« ai bΓ«n. Autori pΓ«rdor metaforΓ«n e Sokratit dhe derrit pΓ«r tΓ« ilustruar dy alternativat qΓ« i ofrohen njeriut: tΓ« jetΓ« njΓ« filozof i vuajtur si Sokrati, apo njΓ« derr i kΓ«naqur.
NΓ« kΓ«tΓ« kontekst, Sokrati pΓ«rfaqΓ«son idealin e njeriut qΓ« ndjek tΓ« vΓ«rtetΓ«n dhe moralin, ndΓ«rsa derri pΓ«rfaqΓ«son njeriun qΓ« ndjek kΓ«naqΓ«sitΓ« e trupit dhe materializmin. Autori argumenton se njeriu, nΓ« pΓ«rpjekje pΓ«r tΓ« ruajtur dinjitetin e tij, zgjedh tΓ« marrΓ« fytyrΓ«n e Sokratit, por nΓ« tΓ« vΓ«rtetΓ«, ai merr pjesΓ«n e mbrame tΓ« derrit.
Ky tekst gjithashtu trajton konfliktin midis asaj qΓ« njeriu pretendon tΓ« jetΓ« (Sokrati) dhe asaj qΓ« ai Γ«shtΓ« nΓ« tΓ« vΓ«rtetΓ« (derri). Kjo krijon njΓ« tension tΓ« vazhdueshΓ«m midis idealit dhe realitetit, midis asaj qΓ« duam tΓ« jemi dhe asaj qΓ« jemi.
NΓ« fund, autorit i duket se njeriu ka zgjedhur tΓ« jetΓ« derr, duke e lΓ«nΓ« Sokratin tΓ« vuajΓ«. Kjo Γ«shtΓ« njΓ« kritikΓ« e ashpΓ«r ndaj njerΓ«zimit, duke sugjeruar se ne kemi zgjedhur rrugΓ«n e lehtΓ« tΓ« kΓ«naqΓ«sive materiale nΓ« vend tΓ« asaj tΓ« vΓ«rtetΓ«s dhe moralit.
Pra, ky tekst Γ«shtΓ« njΓ« meditim mbi natyrΓ«n e njeriut dhe zgjedhjet qΓ« ai bΓ«n, duke pΓ«rdorur metaforΓ«n e Sokratit dhe derrit pΓ«r tΓ« ilustruar konfliktin midis idealit dhe realitetit.
NΓ« kΓ«tΓ« tekst trajtohen disa tema tΓ« tjera:
Hipokrizia dhe vetΓ«mashtrimi: Autori argumenton se njeriu zgjedh tΓ« paraqitet si Sokrati (njΓ« filozof moral), por nΓ« tΓ« vΓ«rtetΓ«, ai jeton si derr (njΓ« qenie e drejtuar nga dΓ«shirat materiale). Kjo tregon se sa i prirur Γ«shtΓ« njeriu pΓ«r tΓ« mashtruar veten dhe tΓ« tjerΓ«t rreth natyrΓ«s sΓ« tij tΓ« vΓ«rtetΓ«.
Konflikti midis idealit dhe realitetit: Teksti trajton konfliktin e vazhdueshΓ«m midis asaj qΓ« njeriu pretendon tΓ« jetΓ« (Sokrati) dhe asaj qΓ« ai Γ«shtΓ« nΓ« tΓ« vΓ«rtetΓ« (derri). Kjo krijon njΓ« tension tΓ« vazhdueshΓ«m midis idealit dhe realitetit.
Moraliteti dhe materializmi: NΓ« tekst trajtohet konflikti midis moralitetit (pΓ«rfaqΓ«suar nga Sokrati) dhe materializmit (pΓ«rfaqΓ«suar nga derri). Autori argumenton se njeriu ka zgjedhur rrugΓ«n e lehtΓ« tΓ« materializmit nΓ« vend tΓ« moralitetit.
Njeriu dhe natyra e tij: Teksti reflekton mbi natyrΓ«n e njeriut dhe zgjedhjet qΓ« ai bΓ«n. Autori pΓ«rdor metaforΓ«n e Sokratit dhe derrit pΓ«r tΓ« ilustruar konfliktin midis idealit dhe realitetit.
Kritika ndaj njerΓ«zimit: Autori bΓ«n njΓ« kritikΓ« tΓ« ashpΓ«r ndaj njerΓ«zimit, duke sugjeruar se ne kemi zgjedhur rrugΓ«n e lehtΓ« tΓ« kΓ«naqΓ«sive materiale nΓ« vend tΓ« asaj tΓ« vΓ«rtetΓ«s dhe moralit. Kjo Γ«shtΓ« njΓ« temΓ« e rΓ«ndΓ«sishme qΓ« trajtohet nΓ« kΓ«tΓ« tekst.
NΓ« kΓ«tΓ« tekst pΓ«rdoren disa metafora tΓ« tjera:
“Tue u krue mbas veshi”: Kjo metaforΓ« pΓ«rdoret pΓ«r tΓ« pΓ«rshkruar heshtjen dhe pasigurinΓ« e njeriut pΓ«rpara zgjedhjes midis Sokratit dhe derrit. Kjo mund tΓ« interpretohet si njΓ« moment i heshtjes dhe reflektimit pΓ«rpara se tΓ« bΓ«het njΓ« zgjedhje e rΓ«ndΓ«sishme.
“Rri njeriu pΓ«rpara alternativΓ«s”: Kjo metaforΓ« pΓ«rdoret pΓ«r tΓ« pΓ«rshkruar pozicionin e njeriut pΓ«rpara zgjedhjes. Kjo mund tΓ« interpretohet si njΓ« moment i tensionit dhe pasigurisΓ«.
“Njeriu u ba batakΓ§i”: Kjo metaforΓ« pΓ«rdoret pΓ«r tΓ« pΓ«rshkruar mΓ«nyrΓ«n se si njeriu manipulon realitetin pΓ«r tΓ« pΓ«rmbushur dΓ«shirat e tij. Kjo mund tΓ« interpretohet si njΓ« kritikΓ« ndaj vetΓ«mashtrimit dhe hipokrizisΓ« sΓ« njeriut.
“Njeriu kalon nΓ«pΓ«r shekuj”: Kjo metaforΓ« pΓ«rdoret pΓ«r tΓ« pΓ«rshkruar kohΓ«n dhe ndryshimet qΓ« ndodhin te njeriu. Kjo mund tΓ« interpretohet si njΓ« reflektim mbi historinΓ« dhe evolucionin e njerΓ«zimit.
βNjeriu ja luejti lojΓ«n. Kujt? Vehtes, vehtes!”: Kjo metaforΓ« pΓ«rdoret pΓ«r tΓ« pΓ«rshkruar mΓ«nyrΓ«n se si njeriu mashtron veten. Kjo mund tΓ« interpretohet si njΓ« kritikΓ« ndaj vetΓ«mashtrimit dhe mohimit tΓ« natyrΓ«s sΓ« vΓ«rtetΓ« tΓ« njeriut.
NΓ« kΓ«tΓ« tekst pΓ«rdoren disa simbole tΓ« tjera:
Sokrati: Sokrati simbolizon moralitetin, tΓ« vΓ«rtetΓ«n dhe vuajtjen. Ai pΓ«rfaqΓ«son njeriun qΓ« ndjek njΓ« rrugΓ« tΓ« vΓ«shtirΓ« nΓ« kΓ«rkim tΓ« tΓ« vΓ«rtetΓ«s dhe tΓ« drejtΓ«sisΓ«.
Derri: Derri simbolizon materializmin, kΓ«naqΓ«sitΓ« e trupit dhe egoizmin. Ai pΓ«rfaqΓ«son njeriun qΓ« ndjek rrugΓ«n e lehtΓ« tΓ« kΓ«naqΓ«sive materiale dhe egoizmit.
Fytyra: Fytyra simbolizon identitetin dhe natyrΓ«n e njeriut. Ndryshimi i fytyrave midis Sokratit dhe derrit simbolizon mΓ«nyrΓ«n se si njeriu manipulon identitetin e tij pΓ«r tΓ« pΓ«rmbushur dΓ«shirat e tij.
Maska: Maska simbolizon vetΓ«mashtrimin dhe hipokrizinΓ«. Njeriu vesh maskΓ«n e Sokratit, por nΓ« tΓ« vΓ«rtetΓ«, ai Γ«shtΓ« derr. Kjo tregon se sa i prirur Γ«shtΓ« njeriu pΓ«r tΓ« mashtruar veten dhe tΓ« tjerΓ«t.
Loja: Loja simbolizon manipulimin dhe vetΓ«mashtrimin. Njeriu luan lojΓ«n me veten, duke mashtruar veten dhe tΓ« tjerΓ«t rreth natyrΓ«s sΓ« tij tΓ« vΓ«rtetΓ«.
