nga Wolfgang Schulze, Jost Gippert
Abstrakt: I ashtuquajturi Palimpsest Shqiptar Kaukazian i mbajtur për herë të parë në Manastirin e Shën Katerinës në malin Sinai lejon të vizatohet një pamje gjithëpërfshirëse e njërës prej gjuhëve (ndoshta gjuha shtetërore) e mbretërisë së tretë mesjetare të krishterë në Transkaukazi, përkatësisht Shqipërisë (Kaukaziane). Pjesët përkatëse të dy dorëshkrimeve palimpsest (Sin. N 13 dhe N 55) që mbulojnë afërsisht 120 faqe (që janë dy të tretat e dy dorëshkrimeve) janë deshifruar, interpretuar dhe përkthyer gjatë një projekti ndërkombëtar, që vazhdon që nga viti 2003. a. Tekstet e shqipes Kaukaziane përbëhen nga një) pjesë e fragmenteve të shkruara të Gjonit, b. një dorë ndryshe në një stil tjetër.
Një numër i argumenteve të tekstit të brendshëm dhe tekstit të jashtëm sugjerojnë se dorëshkrimet origjinale janë prodhuar në shekullin e VII pas Krishtit. Analiza e teksteve argumenton qartë në favor të supozimit se përkthyesit u mbështetën në burimet përkatëse të vjetra armene. Megjithatë, mund të tregohet se tekstet në pjesë devijojnë nga ato tekste të vjetra të Biblës armene, që kanë mbijetuar deri në ditët tona, kështu që duhet të merren parasysh edhe burimet gjeorgjiane, greke dhe siriane. Pasazhet e lexueshme të dy teksteve na pajisin me afërsisht 8,000 shenja fjalësh (rreth 1,000 hyrje leksikore të lematizuara).
Prandaj, palimpsesti i shqipes kaukaziane jep një pasqyrë të konsiderueshme në leksikun, gramatikën dhe fonologjinë e gjuhës së tij, e cila tani mund të identifikohet me siguri si një variant i hershëm i Udi (Kaukazian Lindor, Lezgian). Shqipja Kaukaziane (ose Udi e Vjetër) ndryshon nga Udi i sotëm në një sërë veçorishë, duke përfshirë një grup shtesë bashkëtingëlloresh të palatalizuara, një sistem më konservator të shënuesve të rasteve lokale, dallimin gjinor brenda grupit të përemrave anaforikë dhe një tendencë më të fortë për të interpretuar zinxhirë më të mëdhenj klitikë.
Leksiku shënohet për tre aspekte: a) ruajtja e termave lezgjike të humbura në Udi të sotëm; b) një grup huash nga armenishtja dhe (më pak e spikatur) nga gjeorgjia; c) përkthime huazimi veçanërisht nga armenishtja. Sintaksa e teksteve i afrohet asaj të burimeve; megjithatë, tekstet shfaqin gjithashtu një sërë veçorishë sintaksore të huaja për armenishten dhe gjeorgjishten. Kjo sugjeron që përkthyesit u përpoqën të gjenin një ekuilibër midis ruajtjes së formulimit origjinal të burimeve dhe domosdoshmërisë për të përmbushur nevojat e audiencës shqipfolëse Kaukaziane.
Postuar në Facebook nga Pirro Prifti
