Bylbylat e Plepishtit

Ernerst Koliqi

Novelë, marrë nga vëllimi me tregime e novela “Tregtar flamujsh“

Gadi për gjith ditë afër mbrâmjes rreth orës gjashtë, Hilush Vilza shkonte dhe e merrte ke shtëpija Loro Shegorin, shokun e vet mâ të ngushtë. Loro Shegori, i biri i Mark Shegorit, nji ndër tregtarët mâ të njoftun të tregut të Shkodrës, njatëherë ngjitej prej Tregut të Madh, lahej petkash edhe dilte bashkë me Hilushin. Me mot të mirë bâjshin zakonisht nji sheti kah Foljetat e Puntorve¹⁾ e para se me këthye në kafe për të kalue nji pjesë të mbrâmjes deri sa afrohej koha e darkës.

At dit Hilushi e gjet Loron tue dalë prej derës s’oborrit, i rruem i lám i ndrruem.
– Sa mirë qi erdhe — i tha Lorja. — Po shkojmë e shofim makinën në garazhë, pse më duket qi ma kanë goditë.
Si arrijten ke garazhi, gjeten mekanikun tue i lëshue shikimin e fundëm Fordit të Loros.
– A i ké pá gomat? A i ka mirë? – pyeti ky.
Mekaniku tundi kryet tue fishkullue në shêj pohimi.
– Po veglat a janë të gjitha në vênd?
– Të gjitha.
– Mirë: qite në rrugë.
Mekaniku hyni n’automobil, ndezi motorrin e, tue ecë përmbrapa, duel me makinë në rrugë.
– Po bâjmë nji të sjellun — tha Lorja tue zânë ke volanin²⁾ vendin qi i lëshoi mekaniku. Hilushi u ul përbri.
– Tashti ecë me fé³⁾ — ua bâni mekaniku tue e mbyllë deren prej se jashtmi.
Motorri shungulloi, makina u shkep vêndit me nji të trândun e u drejtue kah Fusha e Qelës⁴⁾. Në lakim të nji udhe, për pak sa s’qe ndeshë në nji kalimtar.
– Ai dreq a s’i ka syt në ball-a? — u idhnue drejtuesi i pamësuem, me shikim të ngulun përpara e me dej të ngrehun në mbajtje të volanit.
– Si kapërcyen në shesh mâ të gjânë, Lorja e pyeti Hilushin:
– A e njofte kush kjé?
– Cuk Raja. Ura e Maxharrit, Shegori buzqeshi. Shoku tha:
– E dij, pra, po të tham — ia priti — Por, pashë Zotin, vênja menden makinës, pse shka më duket s’po dahena shndosh sot. Sielle të dalim kah Ura e Maxharrit⁵⁾.
Këthyen. Mbas pak minutash po ngitshin me mâ të madhen shpejti mbi rrugë të Vrakës.
– Elé?!⁶⁾ – pyeti njatje vonë Lorja: — Ku e din ti pse qeshem un?
– Lêne mâ mirë; s’po na duhet gjâ.
– Kallzò, kallzò.
– Dashke veç m’e dijtë? Pár qi kjé tue e sakatue për pak e gjâ Cuk Rajën, u qeshe pse ky tash njâ dhetë dit të ka folë vajzën⁷⁾, ka pasë uzdajë të madhe se po ia merr. Por ti e nise shkuesin me nji grusht miza⁸⁾. Kjé edhe tue e zânë me automobil. Ç’do të jét tue të sha…
– Si i merr vesht ti këto punë? — u çudit Loroja.
– Si i marr vesht? E kam pá at nierin qi bân shkuesina tue dalë prej shtëpis sate. Mas do ditve ka tokllue edhe në derë teme… Natyrisht kuptova se s’ka krye punë te ti e… po ma msyente⁹⁾ mue.
– Po ti?
– E din mirë, zotni Loro, se jam kundra martesës… — u tallë Hilushi.
– Të gjithë na jemi kundra martesës deri sa… nuk martohemi!
Mbramja e korrikut po kaltheronte udhën qi Fordi vînte tue përpî. N’e rrëmakët, syni rrëshqitte prej blerinës së mbyllët t’arave e të livadheve n’argjant të shëndritshëm të liqenit sipër të cilit, në breg të përtejmë, tërthorja e Taraboshit mbushej çdo ças mâ tepër me farfurín pùrpuri¹⁰⁾ të prendimit. N’e djathët malet e murrme kah fundi i Fushës së Shtojit dukeshin na gjysmaterr karvan kamilesh ta përbindshme n’udhtim kah Veriu.
Mbas nji heshtjeje, Hilushi me zâ t’ulun e tue shikue para vetes lëshoi kët pyetje: – Pse s’e merr Çiljetën e Cuk Rajës?
Shoku përgjegji qetisht:
– Po për at arsye qi të shtyni edhe ty me thanë jo. Si mund të martohesh pa e njoftë aspak vajzën qi m’u bâ grueja e jote e ka me kalue të tânë nji jetë me ty? Jo, mâ, thonë, por âsht shtëpijet të mirë, e urtë, bojagi¹¹⁾ e hijeshme, e rritun me kujdes, me shkolla e ku dij un. Tamam. E mbandej? Po me bâë mos me perkue natyra e saj me temen? Po, me të gjitha cilsit qi thaçë, mos me pasë ajo kurrgja qi me zgjue në mue nji interesim të veçantë? Besoj qi vajza e cila do të bâhet shoqe e përhershme e jetës seme duhet të két dishka qi të më nxisi m’e zgjedhë shi atë ndër sá tjera. Si thue? Un due të njof përpara. Nuk e lidhi veten për gjithmonë me nji vajzë, e cila do të jét, pa dijtë njiherë se ç’mendime e deshire ushqen, ç’mêndesi ka, shka ândrron. S’asht punë me luejtë; krejt nji jetë do kalohet bushkë!
– Sa për këtu në Shkodër me këso mêndimesh s’ke m’u martue kurr, po të tham vetë — vërejti Hilushi. — Vonë e vonë ka me dalë ai zakon qi m’u njoftë e me ndêjë edhe para fejese vajza me djalë.
– Mirë, atëherë vajzat tash mbesin pa u martue; na tash marrim grá parjashta.
– Grue përjashta, ti?! Nuk e besoj. Kur s’e ké marrë nësa ishe atje për me studjue, s’e merr mâ.
– Kushedi…
Hilushi nisi m’u tallë;
– Po pse e ndërlikojmë na kaq fort punën e martesës? Mâ të lum ishin baballarët tonë qi ndiqshin doket e vjetra. Nusen e njifshin ditën e darsmës edhe shum prej tyne shkuen jetë mâ të mirë se këta qi po e zgjedhin vetë edhe po e njofin para se me vû kunorë. Edhe ti, n’e paç vû at uj në zjarrm, thuej babushit tand me ta gjetë ai, përse në pritsh adete mâ të lira¹²⁾, qe besa, po plake e po mbete pa u martue. Ké me ia lypë atëherë ti vetë vajzën Cuk Rajës, por, atëherë, s’ka me ta dhânë ai…
– Luej, luej, — përgjegjte Lorja: — kollaj fort qi ashtu ka me më ndodhe, si po thue, por nuk do të disprohem, pse kam me të pasë ty shok. E tash e kjajmë at hall bashkë…
– Un ia lâ nânës seme me ma zgjedhë nusen…
– Ti tallesh, por, si letrar qi e mban vetin, mâ tepër se kurrkush jé në nevojë m’e njoftë përpara, mirë, atë qi do të quhet zoja e jote. Me ba me të tokue ndonji turulluqe¹³⁾: lamtumirë, vjerrsha! mbaron inspiracjoni. Mbandej, në fund të fundit, un e marr edhe përjashta: dal edhe e gjej nj: por ti, si poet shqiptar, e ké me detyrë ta marrish nji vashë shqiptare… A s’â kështû?
Pyetjes së tij iu përgjegj krizma e nji gome qi u shpue.
– Fol keq, fol për shokun! — u shpotit vjerrshatari.
Lorja zbriti, shikoi rrotat, hoq setrën edhe çeli arkën e veglave. Doli edhe Hilushi e shikoi në zgrip të rrugës, për me soditun ngjyrat e venituna prendimit. Ndëgjoi Loron tue shá. U suell.
– Po tash? — bânte djali i tregtarit. — Ai faqezí ka harrue me shtî krikun. Edhe e pyeta, pra, a janë veglat në vênd të gjitha…
– Si po ia bâjmë? Asht vonë. Këtej kalojnë rrallë automobila. Drue se tash po mbesim gjith natën në rrugë të madhe. Makina s’lêhet këtu vetëm.
Shikuen për rreth me njoftë vendin. Mund t’ishin njâ nji orë automobili larg Shkodre.

II

Lorja, ndêjun në pedanë¹⁴⁾ të makinës, shikonte — sigurisht pa i pá — dritat e zbeta të qiellit përtej Taraboshit. Befas brofi në kâmbë, shikoi udhën para vetit si të kërkonte dishka me sy edhe i bêni Hilushit:
– Hyp.
– Ku do me shkue me gomë për tokë?
– Hyp, po të tham, — përsëriti ai edhe kërcei mbrêndë tue kapë volantin.
Nisën me ecun çal më çal.
– Kah dreqin po ia mbâjmë këtej?
– Âsht nji shtëpí mbas njatyne lândve. Po i thrrasim katundarët në ndihmë.
Me të vërtetë, kund njâ dyqind metra n’e djathtë të dromit¹⁵⁾, mbas nji rrjeshti të bukur plepash të gjatë e të ndrejtë, dallohej në hijet e para të muzgut nji ndërtesë e bardhë. Lorja përdrodhi volantin e Fordit, u fut në nji shteg mjaft të gjânë, ndërmjet dy gardhiqesh, qi çonte fill kah ajo shtëpi. Sosën ke nji derë drûnash, para nji livadhi.
Klaksoni¹⁶⁾ lëshoi me poterë bulurimën e vet të shqyeme në heshtin e mbrâmjes, qi mbulonte si tis i hollë arat me kollomboq përqark, livadhin e gjânë edhe shtëpín qi ngrehej në fund të tij. Nji qen filloi me lêhë tue ndëgjue klithmën e klaksonit.
– Të bâjmë zhurmë të dalin ndokush — bâni tue qeshë me përdhuni Lorja e tue i shâ¹⁷⁾, si me mllef pullës së klaksonit. Në çardak të çelun të shtëpis, atje larg, u vrue nji lëvizje. Do figura të pacaktueshme në rrezet e fundme të ditës kishin dalë me shikue kah shtegu ku qitte dera drûnash e livadhit.- Jena në Plepisht — diftoi Lorja qi, si gjuetar, njifte rrethet¹⁸⁾ e Shkodrës. — Kjo âsht shtëpi e veçueme; katundin e mshefë njâj prozhëm¹⁹⁾, atje poshtë.
Nji katundar gjatojë²⁰⁾ doli prej shtëpis edhe erdhi tue u afrue nëpër livadh, pa u ngutun fort në t’ecun. Si u avit sa me mbërrijtë i qartë zâni, Lorja i vrriti²¹⁾.
– Aman, burrë i dheut, na bje nji hû të trashë edhe eja na ndihmò pak m’e luejtë automobilin sa të nxjerri nji rrotë qi m’âsht çarte²²⁾. Iu desht t’i përsërisi fjalët tri herë deri qi ai kuptoi. Katundari këthei e mori shka iu lyp edhe is befi, tue i dhânun disi me shpejt kâmbve, me hû në dorë.
Me ndihmën e hûnit edhe të burrit të katundit, djelmoçat ngrejtën përpjetë nji anë të makinës. Lorja hoqi rrotën, ia nxorri gomës shikën²³⁾, e ajrit, diktoi birën e shkoi kah arka e veglave te marri shka i duhej m’e mbyllë. Prap nisi të shajë me tërbim.
– S’ka zâm²⁴⁾. Ka harrue me ma shtî edhe zâmin.
Ndêjen do kohe tue shikue shoqishoqin, pa folë.
Katundari, me hû në dorë, thei heshtjen e bâni:
– Po ju ndalonju këtu sundte. S’keni ku shkoni natën për terr. Hajde urdhnoni.
Lorja i tha Hilushit:
– S’kena si ia bâjme ndryshej, neser heret ka me kalue ndoj automobil rrugës e tash gjejmë shka duhet për me e ndreqë gomën.
E tue u sjelle prej katundarit:
– Mirë se të gjetme, i zoti i shtëpis — ia bâni tue qeshe.
Hynë në livadh.
Ishte errë. Hijet e natës po mbulojshin fushën. Në heshti çohej perherë mâ e shtueme tringullima e grillujve²⁵⁾.
Nji nuse fytyrë-rrumbullake e kâmbë-zbathun i priti dy të rijt me nji kandil në dorë në krye të shkallës edhe u fal²⁶⁾, me ta, ndërsa poshtë nën çardak lehte me turr nji qen leshatak i lidhun me hekra. Doli nji vashë katundare hollake mbas nuses. Drita e kandilit ia ndriçonte fytyrën e hijeshme dhe të qeshun.
Miqt, i zoti i shtëpis, i qiti në nji odë të dlirët me tavan qi kish katër dritore në dy zdatke të saja. Nusja shpejt e shpejt me zhdërvjellti shtroi nji plaf²⁷⁾ në krye t’odës edhe rreshtoi mbi tê nênkrejsa të kuq. Dy djelmoçat u ulen, Hilushi zymtë prej mërzije dhe Lorja të tânë gaz mbas ishnimit të krikut e te zâmit. I thonte shokut m’e gërgá:
– Del, del me shofera qi s’e dijnë mirë zanatin…
– Kanë me ndêjë në kasavet²⁸⁾ ndër shtëpija — ankoi Hilushi.
– E pat kjo, tash. Zêne se erdhme për qejfi. E ka bukurín e vet edhe bûjtja në katund.
Dy kandila vojguri qi suellën e varen në gozhda, në dy anat e votrës, bâjshin mjaft dritë.
Katundari hupi do kohë tue i lânum vetem, e këthei i ndrruem petkash e i goditun. Kishte veshë petkat e kremteve: brakesha të lâme, xhamadan, xhaketë, si për Zojë të Shkodrës, e nji parë shputa²⁹⁾ të reja. Ky kujdes për ta e çuditi Hilushin edhe ia bâni qejfin, — atij qi dashunonte aq fort ngjyrat ndër zakone tona. Burri erdth e ndêi në plaf me ta këmbëkryq e u mbështolli cingare në kutí duhanit të madhe qi lëshoi para vetes sa u ul. Flokzi, me nji moshë ndërmjet katërdhetë e pesëdhetë vjetve, shikonte për rrëshqit Shkodranët e rij me sy vëzhguesa si të donte me ua këndue emnat në ball. Lorja bisedonte me tê. I kallzoi si iu prish goma e automobilit, mbandej kapi punë gjoje³⁰⁾. Si pau se edhe katundari ish maraklí, e zgjatoi edhe e zgjânoi bisedën sa s’dijti kurr me mbarue.
Në kët ndërkohe nusja faqe-kuqe e fytyrë-rrumbullake solli ûj të freskët e kafe. Hilushi, te cilin gjuetija s’e interesonte, nuk bzânte tue shikue me mirakande ândrruese lëvizjet e shkathta të katundses së re. S’ish mâ kâmbë-zbathun: mbathte këpucë të kuqe me majuc plot lajle të prarueme. Tue e përsjellë me sy kah dera e hapun e çardakut, kur ajo doli me tabake në dorë, iu duk si me hetue ne terr dy-tri fytyra qi po shikojshin mbrêndë n’odë. I mprefi syt, por s’dau³¹⁾ gjâ. Erdhi prap katundsa e bukur me raki edhe djathë të njomë e qepë për meze. Mbas so³²⁾, hyni edhe ajo vasha hollake fytyrë qeshun doli para në krye të shkallës. Veshë goditë edhe ajo si të tjerët, shtroi nji mësallë të pastër edhe vndoi çinîn e djathit e të qepve pranë miqve. Prûni edhe nji çinî me bukë të bardhë të préme copa-copa.
– Âsht vajza e eme — tha i zoti i shtëpís tue vrojtë se edhe atê Hilushi po e shikonte në të gjitha lëvizjet plot hijeshí.
– Po ajo qi na priti te shkalla, nusja e jote âsht? — pyeti Hilushi me lirîn plot çiltëri fjale qi kanë do ta rij të sotshëm.
– Âsht, si urdhnon, ndjerka e vajzës seme. Nâna i ka dekë, po bahen dy vjet.
Në zâ të katundarit u dridh porsá nji tingull dhimbe, qi Hilushi vûni roe me të shpejtë, me at vesh të hollë mësue me gjetë, në ndrrim mâ të pashënueshëm të zâneve, sfumaturat e ndiesîs. Nisi t’ushqejë sympathí të papritun për at burrë qi përmendte aqë njomsisht e zhdrejtazi gruen e dekun tue dishmue me përmallim të zânit dashunin qi pat par rë. E desht me kuvêndue me tê edhe ai si Lorja, por e habiti hymja n’odë e nji grueje të motnueme me brandavrekë Shkodre e me behçe³³⁾ të bardhë. Dy djelmoçat, tue shikue me çudi, u çuen në kâmbë për me ia marrë dorën e m’u falë me tê.
– Mos loni, mos loni — u lut ajo.
Si u përshëndet me miq, grueja shkoi e çeli nji arkë nusesh te perdja e odës pa dritore edhe e ndihmueme prej vashës hollake qi i pëshperiti do fjalë në vesh, dishka nxorri e doli andej. Hilushit iu duk se pau në duer të saja, si për rrëshqit, nji petk jo katundaresh.
Lorja flitte gjithnji e pinte cingare mbas cingarjet. Hilushit iu zgjue nji kureshtë e therëshme përmbrênda. Kush ishte ajo grue shkodrane aty në katund? Shka nxorri prej arkës tue u ruejtë aqë fort mos ta shifshin miqt? Fantazija e vjerrshatarit veshi me myster të kândshëm të dukunt e pamenduem të grues me bohçe të bardhë, pëshpëritjet e katundseve fytyrë-qeshuna. Muer me pyetë katundarin për at shkodrane, por kjo këthei n’odë e u ul në plaf brí të zott të shtëpís. Hilushi përpiqej me përkujtue ku e kish pá at fytyrë të njoftun, por e lodhi mênden kot, sepse asnji emën, asnji vend, asnji rasë e caktueme në lidhje me at fytyrë nuk i përgjegjëshin kureshtës së tij. E cila u shtue e arrini në kulm kur nusja e vasha erdhën prej çardakut yue bartë nji tryezë qi vendosën midis odës edhe shtruen mbi tê nji sofrabez qi s’dukej kurrkund punue në katund e bânë gadi sofrën për katër vetë tue i vû sejcilit çiní të cekët e të thellë, mësallë, lugë, thikë, pirû. Sollen edhe tri ndêjse e nji stol.
– Në kjoftë gadi buka, po hamë — tha Lorja tue sjellë kah shoku fytyrën plot çudí për at pregatitje.
– Kur të dueni gati e keni, por çoni nji herë putirat — iu përgjegj katundari tue mbushe gjithënji, i ngrehun në gjûj të mëdhej mbi plaf e i përkulun kah djelmoçat.
Këta e pinë rakín, e u ngritne edhe u rrshtuen në sofër. Loro Shegori ndêi në krye të vendit me fytyrë kah dera e Hilushi në të djathtën e tij. Kundruell Loros, ajo grueja zûni vênd mbi stol.I zoti i shtëpís rrinte në kâmbë.
– De! — e ftoi Hilushi tue i shênjue ndêjsen e shprazun.
– Kollaj: un tash po há mbandej — tha katundari.
Sofër e shtrueme tne takam³⁴⁾ të mire. Bukë gruni të bardhë. Po supa qi qitte tym të shijshëm në sahân sjellë e vû në tryezë prej nuses, e cila shpejt e shpejt prûni edhe nji garuzhde? Kaq përparuem Plepishti?
– A po dán ti, Kushë? — bâni nusja grues me bohçe.
– Marrim vetë, marrim vetë — ia priti Lorja tue kapë garuzhdën. Por i shpëtoi garuzhdja doret mbrêndë në sahân, ndërsa në sy drejtue kah dera iu shkruente papritmas mrekullija mâ e gjallë. Hilushin e bâni m’u sjellë me hov në drejtim të derës ai shikim i shokut. Rrafi qepallat tue mos i besue shiseve. Të dy djelmoçat u ngrehnë në kâmbë njiheret.
E stolisun me nji petk ngjyrë qielli të qartë me topa të bruztë, flokët e prém të damun me një vijë të ndrejtë midis krés, tue urue “Ju bâftë mirë” me nji zâ të këthiellët, nonse pak të dridhun, kish hy n’odë, edhe erdhi e zûni në sofër vêndin mbetun shprazët, nji zojushë shkodrane.
Dy të rijt e njoftën sa e panë; ishte Çiljeta e Cuk Rajës.

III

Shka i merit dy të rijt, edhe ma tepër se dukja e saj e pamendueme n’at sofër katundi, qe zhdërvjelltija e hirshme me të cilën ajo erdh e u ul në tryezë me ta, shtjelloi mësallën dhe e vûni në prêhën; kapi lugën e nisi me ngrânë minestrën³⁵⁾. Të gjitha këto veprime i kryente me nji natyrshmëni të kandëshme si t’ishte qêne njoftun gjithmonë me dy djelmoçat. Të pavadituna si janë të rrijnë në shoqni me djelm, shkaku i disa zakoneve të vjetrueme qi ngjasin marrisht në vênd tonë, shumica e vajzave shkodrane toriten³⁶⁾ para njerzve të huej. Në rasën e Çiljetës, zori me ngrânë në nji sofër me Loro Shegorin e me Hilush Vilzen duhet t’ishte i dyfishuem. S’mujte ajo mos me dijtun se pak dit para kish çue i ati shkuesin nji herë ke njani mbandej ke tjetri pa arrijtun në nji përfundim. E atëherë ku e mori at guxim të rrallë ndër vajza tona me u dalun shí njatyne qi disi, në nji farë mënyre, e përbuzne tue mos e pranue si shoqe për jetë? At shoqnim në sofër sigurisht ajo vetë e dëshiroi mbasi qi shtëpija mjaft e gjânë e katundarit lêjonte përbûjtjen e miqve pa e shtrëngue aspak zojushën m’u ndeshun në ta. Pra te befunit e saj midis tyne kishte qëllimin e vet. Këtê mendoi Hilushi. Nji qëllim i guximshëm qi dëshmonte besimin e plotë në tërhjeksin e hireve femnore me të cilat dinte vedin të pajisun. Gjuejti rasën e jashtzakonshme t’asaj pjekjeje të papritun me ia hangër zemrën ndonjanit prej tyne. Donte t’i dali ne skâj ajo vetë, tue përdorue me mjeshtri të sigurtë mjetet e saja joshëse, punës qi shkuesi s’qe i zoti to kryej. Ky ndjet³⁷⁾ luftarak ne njân’anë ia zbritte disi pahin³⁸⁾ vajzës para atyne të rijve, por n’anë tjetër zgjonte në ta nji kureshtë plot shqetësim me vërtetue se për të cilin sijsh ajo ushqente më fort sympathi, edhe si do të vinte tue e zhvillue lojën e vet. Gjith’at dinakí guximtare në Çiljetën e Cuk Rajës, nji zojushe si njiqind tjera shkodrane, ata s’e pritshin. Por gjithëshka po ndodhë në këto kohnat tona.Me pak ndryshime i pari prej të dytit, njikso mendimesh bluejshin Lorja e tue kapërdi hurma-hurma³⁹⁾ minestrën. Habija e madhe ia kish pré fjalën të dyve e asnjâni s’dinte si me thye heshtjen, në të cilën krisshin lugët tue u përpjekë në çinija. Hilushi, mbas do çasash, ngrejti syt edhe e shikoi vajzën qi i rrinte kundruell. Nonse shpesh i tokoi ta ndeshte rrugës në Shkodër, iu ngjâ se po e shifte për të parën herë. Pa kapelë, dukej shum mâ e hijshme. Fytyra e bardhë, e ndryme ndërmjet flokve të lëmuet, shkëlqente me nji pastrí të qartë vijash prej së cilash gufonte si nji dritë e kthiellët me të ngushullue synin. Jo, qe i shtrënguem të mendojë Hilushi, shpirti i paqët, qi ajo fytyrë pasqyronte, s’ka si me ushqye ndjete të stërholla. Zojusha çoi edhe ajo syt e shikimi i djalit u kryqzue me atê të sajë. Ah, ata dy sy! Hilushit prap i këthyen dyshimet. Syt e kështêjtë kishin nji thellësi përpise. Mbi ta, vetullat e holla s’rrijshin kurr të qéta.
Lorja mâ i pari ndieu nevojën me thânë dishka, me i dhânë fund asaj heshtjeje për mos m’u bâ të dy qesharakë. Pyeti, sa me nisë nji bisedë ç’faret do:
– A ka shum dit, zojushë, qi jeni në kët katund të bukur?
Ajo, si të pritte qi dikush t’ia drejtonte fjalën, çoi fytyrën nga çinija e tha:
– Pardjé kam ardhë. Me Kushën.
Mbandej, tue sjellë syt me dashuní kah grueja e motnueme qi hante në sofër me ta, shtoi:
– Kusha tash katërdhetë vjet e mâ âsht te na. Kjo më ka rritë. Ndojën — e i buzqeshi katundarit — Kusha e ka nip. Qyshë e vogël kam ardhë shpesh në verë tue kalue nji javë a dy këtu.
– Flitte me nji thjeshtësi fare të natyrëshme, tue shikue qetisht herë njâhin herë tjetrin. Zâni iu dridhte paksá. Ah, ai zâ! I thellë e depërtues.
Letrari gjeti me nji herë nji farë analogjije të çudiçme ndërmjet zânit e shikimeve të vajzës.
Ndoja, i cili tue ndêjë në kambë rregullonte shërbimin qi bajshin në sofër — të vërgjilta⁴⁰⁾ e buzqeshuna — e shoqja dh’e bija, ia priti, sa zojusha mbaroi fjalën, tue iu drejtue Shegorit:
– Por s’ndëgjon, zotni, kurr m’u ndalë mâ tepër se pesë a gjashtë dit. Paj⁴¹⁾ shka asht me ardhë verës e me kalue nji muej te na? me të vërtetë qi hiqet keq, si në katund mâ, por e kena vêndin e bukur.
– Sakt i bukur! — ndêi gadi t’ia levdojë Lorja për me ia bâ qejfin.
Zojusha përgjegji me za qi vinte tue fitue siguri çdo ças ma tepër:
– Mërzitem. Kur t’i késh shetitë dy tri herë arat, livadhet, prozhmin, bregun e liqênit, shka të bajsh tjetër? Në mal s’mërzitem kurr, as në dét; por këtu, s’e dij, mbas dy ditësh më merr malli për Shkodër. E, pra, te Ndoja jam si në shtëpi teme. E çoi syt e thellë kah katundari e i fali nji shikim plot dritë e plot mirsi.
– Me të vërtetë — foli Hilushi tue u zgjue prej hutimit qi e ndrydhte qyshë në fillim të bukës — me të vërtetë qi as mali as deti nuk të ngijnë kurr me të páme.
Dy katundset e reja qi shërbejshin suellën mbas supës nji pjatë me pula të zieme e mbandej nji tavë mishi me oriz.
Lorja, qi e kish në krah, e lutte zojushën të marri e para.
Hilushi, i cili foli pak deri aty, nxitë ndoshta nga dheshku⁴²⁾ i hollë qi shlironte pranija e vajzës, u lëshue në nji bisedim lyrik. Flitte si me nji zâ gazi për me ia mârrë pak shkëlqimin fjalve qi mos m’u dukë tepër të zgjedhuna.
– Mali e déti! Keni vu roe, zojushë, se ç’veshtrim të thellë kanë për né Shqiptarët? Udhët e lira të detit na bijnë idét e reja. Mbi valën e tij rreh fryma e gjânë e Oksidentit. Na, tue ia soditun kaltherin prej brigjesh, andrrojmë bukurínat e panjoftuna të nji bote ndryshej përflue dhe rilindje të paprituna në jetën e kombit tonë. Para valve qi shushurisin fjalë tepër guximtare për natyrën e pitë⁴³⁾ tonë, na bâhemi të shqetë. Nësa qi mali na i fashitë deshiret jashta mase të ndezuna. Ai me madhnin krenare e t’amshueshme të shkambijeve qi nuk dyndën e nuk ndrrojnë, na flet për qindresën titanike të fisit e për themele të patrândëshme të traditave. Ma1i asht kalesa qi ka rranzat e shtrime thellë në tokë të të parve. Deti shembullen ardhmënin plot ftime⁴⁴⁾ të të përtrîmi dhe ugure lavdije. Kombi i ynë duhet të ndëgjojë kângën e detit pa u zhgulë nga tradita e malit.
Lorja duertrokiti përpiqeshët⁴⁵⁾ edhe këlthiti: “Bis”. Ajo e ndoq me nji buzqeshje t’âmbël at përligjrim kumbuer, në të cilin zâni i djaloshit mbahej në nji drejtpeshim të sigurtë midis gazit e të rrëmbimit. Kur ai mbaroi, tha:
– Ju jeni poet, zotni Vilza, e mali e deti, sikurse besoj edhe çdo send tjetër, ju falin mendime qi né s’na kalojne kurr nëpër trû. Veç, të shprehuna ashtu si i shprehni ju, i kuptojmë e na i kande. Un jam lexuese besnike e shkrimeve tueja.
Lorja, tue deshtë edhe ai me fitue nji lavd prej atyne buzve te njoma a nji shêj miratimi prej atyne syve të thellë, ia çeli shtegun, me dy tri tallje plot thimth⁴⁶⁾, nji kuvendimi të gjatë mbi zakonet e reja e të vjetra, mbi qytetnimin linduer e prendimuer, mbi veset e mira dhe të liga të Shqiptarit dhe mbi mundësit e tija përparimi.
Vilza, me parafytyrime të gjalla, bânte apologjin e traditave ma të shndoshta tona. Shtjellonte thezën e vet të vjeter. Duhet m’u pertrî, pa u dyndë⁴⁷⁾ prej përftimesh kryesore trashigue nga kalesa.
Shegori, me epizode komike tregue mjeshtrisht me gjallnín mâ të kândëshme, u rrekte t’ia qesi poshtë Hilushit pohimet plot enthuzijazëm edhe të dishmojë se kurrgjâ të mirë s’la kalesa e se për me përparue duhej nisë jetë e ré tue thye çdo lidhje me zakone të trashigueme. Kallzonte ngjarje të jetës sonë anakronistike tue i krahazue mne doke të jashtme. U zgjatte sa mujte mbi kujtime, qi i bijshin për shtat bisedës, t’udhtimeve të shpeshta përjashta. Hilushi tregohej m’a i kulturuem, ai ma i shetitun.
Zojusha e ndigjonte bisedimin e të rijve me vemëndje. Dy a tri herë qi tokoi rasa e çeli gojë, jo vetëm foli me mëndesquetí, por me njoftime mbi çâshtje qi tregojshin lexime të mira edhe ndiesina të holla. Djelmoçat dyluftuen gjatë me fjalë, Shegori përherë gaztuer, Vilza mâ i nxehtë në mendime e më i fuqíshëm në shprehje. Në fund lypne gjikimin e zojushës. Ajo çoi përpjetë me nji lëvizje plot hir supat e krahvet edhe, tue shikue âmbëlsisht herë njânin herë tjetrin, foli:
– Un jam vajzë e, për mâ tepër, vajzë shkodrane; me dhânë këso gjikimesh kaq të zorshme njiherë qi s’dij e mbandej edhe s’më përket. Me gjithëkëtë po e flas edhe un fjalën teme. Mue më duket se keni arsye të dy. Duhen nderue zakonet qi patme prej të vjetërve por kena nevojë edhe, besoj, me ia hapë në kapakë dritoret asaj fryme qi na vjen prej detit, si thotë zotni poeti. — E këtu buzqeshi lehtas kah Hilushi.
— Na s’mund të rrijmë gjithmonë kështu. Lypet çilë nji rrugë e ré qi të na nxjerri prej gropës ku kena râ e ku, po ndêjmë pa luejtë vêndit, përveç se bierena⁴⁸⁾ kot bâhena edhe qesharakë, si thotë zotni Shegori. — Kso rradhe suell syt e qeshun kah Lorja.
— Zakonet e vjetra duhen nderue, por vetëm ato qi s’na pengojnë në jetë e në përparim. Un s’dij, por më duket se veç ndër né kanë qindrue do zakone të marra qi… – E la frazën në gjymsë. Hilushi e Lorja u shikuen: të dyve njiheret u vojt mêndja ke zakoni i fejesave me shkues.
Ndoja mbushte gjithënji gotat e vênës në sofër. Kishin mbarue nga hera të ngrânunit. Hilushi çoi gotën e vet tue urue:
– Zojushë, po pijme për shëndet të nji Shqipnije të përtrîme e të lume mbi trunkun e atyne zakoneve tona qi s’pengojnë bukurîn e nji jete të nderëshme.
Ajo përgjegji:
– Mirë, po pijmë tue shpresue se ajo jetë e nderëshme edhe e lirë të nisi sa mâ parë.
Vûni porsa në buzë gotën dhe e uli.
Ajo bisedë u la. Shndrruen për do kohë fjalë kot, tue ftue në kuvënd herë Ndojën herë Kushën. Ma tepër flitte Lorja se Hilushi. Orët kalojshin shpejt tue ndritë e tue u shkimë⁴⁹⁾ në hir t’asaj pranije të kândashme. Mbas nji heshtjeje qi ra midis tyne si degërmi⁵⁰⁾ e ndërpáshme qindisë me mendime të njoma e me deshire të pa guximshme pse tepër t’âmbala, Lorja e pau me udhë t’i thonte vajzës:
Kur t’urdhnoni, zojushë, na ju lama të lirëshme.
– Jo, jo; un bie gjithmonë vonë. Në daçi, po ngrehim pak gramafonin. Por, në kjofshi lodhë, po u thona me iu shtrue.
– Zojushë, na automobilin s’e kemi bartë, por automobili na ka bartë né…
– Mirë, atëherë. Palinë, mos prito na bje këtej gramafonin.
Nusja shkoi e e mori dh’e vendosi mbi arkë.
Çiljeta u çue, zgjodhi nji disk edhe e vûni. Rrotulloi disku, u gërdhisht në gjylpanë: gazmore kumbuen notat e gjalla të nji fox-trotti⁵¹⁾.
Ajo ndêi pak ashtu me shpinë kathye djelmoçave, ta cilët ia soditshin shtatin e drejtë dhe të lakueshëm. Mbandej u suell kah ata e qëndroi në kâmbë, e mbështetun për arkë.
– I bukur, ás? — tha për fox-trottin.
Lorja e muer fjalën e saj si nji ftim m’u çue me kërcye. Por, si iu afrue m’e marrë, nji hije e shpejtë iu përshkue asaj nëpër syt plot gjallëni, nji hije dyshimi a ndiesije ngurruese. Qe nji ças. Me nji të tundun kreje u shkep prej arkës e erdh te djali tue ba:
– Me kërcye-a? — e u mbështet në krah të tij.
Hilushi e Ndoja kapën tryezën dh’e qitan jashta për me lirue vêndin. Katundset, tue shikue shënd e venë ata të dy qi nisen me vallzue nëpër odë, larguen ndêjset.

IV

Kërcente e lehtë tue valavitun bukurisht në rythmin e fox-trottit. E kishte ves të kândëshëm me tundë hove hove kryet si të donte të shmângte flokët e rám mbi fytyrë. Në trup, e mbajtun pa asnji ngurrim ndër lëvizje, e zhdërvjelltë pa asnji shêj lëshimi e llase⁵²⁾, ajo të bânte me përdhuni nji herë m’e nderue e mbandej m’u dashtë. Hilushi çuditej ne tê sidomos për thjeshtësín e adhurueshme të mënyrave, për at sigurí të hijeshme e plot marëshmení qi kishte në çdo të luejtun të shtatit. Vûni nji disk tjetër, sa mbaroi copa e parë, e shkoi e e mori edhe ai për nji kërcim.
Andje e hollë shqetësuese m’e ndie të mbështetun në krah at trup të njomë prendveruer qi marrisht përbuzi. Gjire⁵³⁾ të kadalshme e përpise vallzimi, rrotullim deshirash e ândrrash në t’avulluem t’atij parfumi të pacaktueshëm qi lëshojshin flokët e lëmuet. Rythëm i matun hapash qi duen por s’munden të këthejnë mbrapa në kalesë të pandrrueshme për me thânë nji fjalë pohimi prej së cilës varet lumnija e krejt jetës. Rythëm pa frê hapash qi duen të lëshohen n’ardhmënin mâ të shpejtë për m’u lidhë në nji nye ari qi veç deka zgjidhë. Si kërcyen edhe nji herë për shoq, ajo refuzoi âmbëlsisht me vazhdue.
– Kam të xét — tha. — A dalim pak në çardak?
Kur duelëm, shka me pa! Rrollja⁵⁴⁾ e hânës së plotë rrinte pèzull në firmament⁵⁵⁾ mbas rrjeshtit të plepave. Plepat gjasojshin anës livadhit nji rend shtyllash të drejta e të murrme, mbas të cilit hapej ai vegim i mrèkullt: nji qiell vezullues. Lumej rrezesh të prarueme rrjedhshin heshtazi n’ajrí. Kroje drite fantastike çurgojshin në heshtje an’e kand mbi ara livadhe prozhme, tue rrethue gjithëshka me nji âmbëlsí të farfurishme ndërmjet tokës së fjetun e qiellit zgjue në haré. Fllade të paprituna fryjshin si flatra t’erandshme hyrísh⁵⁶⁾ qi rrahin nji ças në gjumë. E piprrojshin n’at frymë gjethlat e plepave të largët, andej në dritë këtej në hije, si të rrëshqitte mbi ta nji përqethje rrëmbyese andjeje. Mjesnata e katundit, me kandil arit të hânës mbi krye, përkundej përgjumshëm në kangën e grillujve qi grijshin heshtjen me tringullima të pamêshme⁵⁷⁾.
Të gjithë u mbështetën për parmakë të çardakut çelë kah ajo pamje e mrekullueshme.
Heshten bukur do kohë në soditje.
Zojusha e para foli, por me zâ shum t’ulët si të dronte m’e prishë magjin e natës së prarueme.
– Vetëm me pá kso netsh vî në Plepisht. Më çojnë mallin e fminis. Por çudë si s’po këndon bylbyli, pse ka edhe bylbyla. Qe, qe.
– Edhe me të vërtetë, mbi tringullimën e panumër të grillujve, vërvitej përpjetë, grusht xhevahiresh hjedhun n’ajri, nji cërcërrim i rrallë e i shkurtë bylbyli.
– S’kênka në qéf sunde — spjegoi Ndoja. — Por tash po ia thotë kângës mâ vonë.
– Ku këndoi ky bylbyl? — pyeti Hilushi.
– N’at prozhëm, njatjè. Qyshë se leva e u bâna kaq gjithmonë verës njatje n’at prozhëm ka bylbyla. S’farohen kurr. Sa plaket bylbyli i çerdhes së vjetër, del ndoj zog i tij e s’e lên shurdhë vêndin. Por sundte s’po ndiehet fort.
Kângatari i Plepishtit, s’po kishte at natë trill këndimi. Dridhte hov hov nji fërshtizë⁵⁸⁾ mjeshtrore tue e këputun në gjymsë. Hâna ngjitej mbi rrjesht plepash. Ngjiteshin edhe zêmrat e reja në qiellin e ândrrimeve. Çfarë duersh të pa dukëshme êndshin në myster të natës nji rrjet të hollë ndiesínash të dridhuna në të cilën ngatrroheshin zêmrat e tyne ashtu si majet e plepave n’at njet rrezesh hâne pèzull n’ajrí? Çohej e qetë hëna, dy gisht për çdo thirrje të bylbylit. Edhe nga fundi i zêmrës çohej nji ândërr tue u dridhun, ndiellë prej nji shprese qi nisi të këndoje në msheftësi me zë të shkurtë e të këputun si cërcërrirni i rrallë i kângatarit të prozhmit.
– Tash më falni: un po shkoj e biej. Natën e mirë.
Edhe nji herë syt e qeshun derdhën dritën e gjallë plot mirsí kah njâni e kah tjetri. Shikimet e përsollën me mall shtatin e hjedhët e të vërgjilët tue ecë nëpër çardak kah dera qi ua grabiti syve ândrruesa.
– E bukur! — s’mujt m’u durue pa fshâ⁵⁹⁾ Hilushi.
– Hâna-a? — ia priti me të tallun Lorja.
– Po, hâna! — përgjegji pak si vrashtë vjerrshatari tue ia këthye shpinën pamjes, qi s’kish mâ asnji tërhjeksi për të. U drejtuen të dy kah të shtruemet e pregatituna po n’at odë ku darkuen. U zdeshën pa folë, tue plasë me ia çelun shoqishoqit të vetmen bisedë qi njehshin të dêjë m’u bisedue. Por nji ftoftësi e çudiçme, e paspjegueshme, u ndê për të parën herë midis atyne dy shokve të vjetër. Ia uruen të mirë natën njâni tjetrit edhe ranë me fietë. Në fund t’odës, prej nji dritorje lânë çelë, hynte drita e hânës.
Hilushi kurr, mbrapa s’e harronte at natë. A fjet ndoj fije? Nuk mujt me dijtë. Mbante mênd vetëm se papritmas çeli syt e pau dritën e madhe të hânës në fund t’odës. Vûni roe se edhe shoku siellej e përsiellej në të shtrueme e kuptoi se as atë s’e mirrte gjtuni. Por nuk i foli. Ndêi pa bâ zâ e pa luejtë, i rrëmbyem nga cërcërrimi dalldues i bylbylave qi tash me haré vijshin tue ia thânë kângës e tue ngadhnjye mbi tringullimën e grillujve. Sa bylbyla ishin? Dy a tre në prozhëm, njiqind në shpirt.
Bylbyla të Plepishtit, lajkatarë të hânës qi ngjitet mbi rrjeshtin e bukur të plepave, — kurr, — jo, kurr, — dy zâmra të reja zânin tuej mballëngjyes s’kanë për ta harrue. Shka u dridh në heshtjen e tyne në nji natë pa gjumë, ju ua kallzuet plepave të livadhit edhe qiellit zbardhue në lumni të dritës s’âmbël. Gurrní hareje ku shpirti mbytej e humbte përsjellë nga zâni i juej qi këndonte; torturë dyshimesh, mardhë e shpirtit, qi bânte kângën tuej m’u dukun váj. Pyetje të ngashtrueme⁶⁰⁾ vizatue në terr! Përgjegjet, qi vetëm nji gojë andej afër mund t’epte, herë terratisshin ardhëmenin herë e lulzojshin me agime të pashoqe. Bylbyla të Plepishtit, at natë s’keni këndue e qá vetëm gzimet e hallet tueja, por ua dhatë shprehjen muzikore gzimeve e halleve të dy zêmrave te heshtuna qi rrihshin në terr, mjesa⁶¹⁾ syt, përkitë vonë me flatër të butë prej gjumit, shifshin në tubën e rrezeve, hy n’odë nëpër dritore, hirin e nji fytyre të kulluet, e cila ndritte e afërme dh’e largët mbi mendime, si hâna mbi prozhmin e çerdhes suej.
Mbasi torturoi gjatë e gjatë vedin, tue përsritun në kujtim ndër hollsit mâ t’îmta ngjarjet e fjalët e asaj mbrëmjeje plot ndërlikim përshtypjesh t’errta, me vërtetue a kish tregue Çiljeta e Cuk Rajës, ja në sjellje ja në bisedë, pëlqim ma të theksuem për të a për shokun e vet, Hilushin, njaty prej dritet, e zûni gjumi, pa i dhânë dum në kurrnji mënyrë punës. Kur u zgjue, pau Loron në këmbë tue u veshun e Ndojën ke dera e odës. Ky, dalë heret në rrugë, kishte ndalë nji automobil, shoferi i të cilit, qi i njifte djelmoçat, pranoi me nji herë me ia mbyllë birën shikës s’ajrit të shpueme.
– Çou e veshu — ia bâni Lorja tue dalë.
Hilushi piu kafen qi i solli nusja. U vesh shpejt e shpejt edhe doli në çardak. Nusja vetëm u gjet m’e përshëndetë. U drejtue, ngurrueshëm, kah shkalla. Në krye të saj ndeshi në Loron qi po ngjitej.
– Hajde. Ku jé? Shum u vonove? — tha ky, vrântë.
Por Hilushi kuptoi pse këthente, kur vërejti drejtimin e shikimeve të tija. Por ajo derë nuk u çel.
Dy djelmoçat, me zêmra të rrudhuna, iu ulen shkallve përsjellë deri poshtë prej nuses. Ndoja u fal me ta ke dera drûnash e livadhit. Hynë n’automobil të ndrequn e u nisen tue lëshue syt edhe nji herë kah parmakët e çardakut. Por kot.
I kaluen për bri rrjeshtit të plepave e duelën në drom. Rrugës, heshtën të dy nji copë herë. Hilushi soditte me shikim endës, të pangulun, àvujt e bardhë mëngjesorë mbi ara t’afërme e mbi ujna mâ të largët të liqênit. Rrezet e para të diellit shporojshin si shigjeta ata àvuj e vijshin tue i ba të ndërpáshëm si degërmija të qindisuna. Mbandej, në nji shêj kohe, foli pa e shikue shokun:
– Do te kene ndêje ne kasavet per né ata të shtëpís.
Tjetri e mirrte me mend mirfilli se ai kujdes n’at ças s’e lodhte asnji grimë, por s’bâni zâ. Ndieu nevojën edhe ai m’u përgjegjë makar shkado, sepse heshtja e zgjatueme zmadhonte ndërmjet tyne nji fare zorit te ri qi të dy ndiejshin tue ndêje me shoqishoqin. Prandej tha:
– Bame mirë qi u nisme heret. Sot kam punë në pazar.
– Edhe Hilushi mendoi se shoku n’at ças pak fort randësi do t’u epte punve sado te ngutëshme të tregut. Shokët e padám qyshë së voglí u kuptojshin në heshtje dhe asnji ndiesí e njânit nuk i shpëtonte tjetrit. Vûnë roe të dy n’at mëngjes se mbas sa vjetsh miqsije, kishin humbë për të parën herë at lirí marredhânjesh shpirtnore, frymën e sinqerte marrëveshtjeje qi përbânte themelin e lidhjes se tyne të ngushtë.
Lorja e çoi Hilushin deri te dera e shtëpís. Mbandej çau kah shtëpija e vet, u ndrrue petkash e doli ne treg të madh te qytetit. Vërevërte at ditë iu donte m’u gjete ne magaze. Punoi gjith paraditen, ngrâni drekën në kâmbë e në dorë edhe u përpoq me krye punë sa mâ parë. Vetëm kahë ora pesë mbasdite mujt m’u ngjite ne qytet.
Msyni fill deren e shkuesit.
E gjet në shtëpi. E shtînë n’odë të miqve. Priti sa ndora⁶²⁾, mbandej shkuesi, plak me brandavrekë, flokbardhë e vetulltrashe, i doli.
– Hejrli⁶³⁾ — pyeti sa u përfal me djaloshin e zû vênd në nji ndêjse kundruell tij.
– Pate ardhë për nji fjalë ti vete, tash njá dy javë. Aty për aty, kur më thae, s’e peshova mirë punën edhe te dhaçë përgjegjen qi din, por tash kam ndrrue mendim; due m’e marrë vajzën.
Plaku e shikoi me nji fytyrë të tretun prej çudije. I shkuen vetûllat e thime disa herësh poshtë e nalt e tue u çue gati në kâmbë këlthiti:
– Pashë Zotin, me kallzò shka ka ndodhe?
Loro Shegorit i diq zêmra e iu terë fytyra kah e përshkoi nji dyshim si vetima.
– Pse po më pyetë? — bâni me nji fije zâni.
– Po si mos me të pyetë? Kjo âsht nji punë për sèri⁶⁴⁾. Sot nadje më ka ardhë edhe dikush tjetër pa frymë…
– E dishe: Hilushi — vikati djali tue u zbé e tue brofë në kâmbë me idhnim. — Po…
– Më vjen i biri i Filip Vilzës — vazhdoi plaku, qi të rijt i thirrte gjithmonë me emna t’etënve; — e më thotë tamam njishtu si po me thue ti. Por tepër vonë ti edhe ai.
– Si? Pse vonë?
– Ju s’e deshtet e atëhere i ati, qi kish qite cekën⁶⁵⁾ m’e fejue sa ma parë, ia dha Zef Laskut qi ia lypte pa ia dá. Ka pesë dit qi kjo punë ka krye: ia kam çue un vajzës shêjin e vogël. Të dielën Cuk Raja pret shêjin e madh edhe qet kafen e fejesës.

Në novelën “Bylbylat e Plepishtit’ përqasen sërisht miti i Oksidentit me traditën shqiptare. Qytetërimi modern dhe ai bukolik. Tregimi shquhet për një strukturë të pastër narrative dhe skalitjen e personazheve me botën e tyre moderne te Loro dhe Çiljeta, ndërsa filozofike te Hilushi i shkolluar në Perëndim. Por sërish teme qendrore është fejesa me shkuesi, si pjesë e traditës. Megjithë përpjekjet e tre të rinjve për të qortuar zakonin e trashëguar të mblesëriseë, duke arritur që të pëlqehen mes tyre në një takim idilik, në fshatin e Plepishtit, zakoni triumfon mbi emancipimin në zhvillim e sipër të qytetit. Mungesa e determinacionit te të rinjtë tregon se miti i oksidentit tek ata mbetet ende ne kuadrin e formës dhe të leximeve. Veprimet e tyre janë ende të kondicionuara nga vendimet e etërve dhe shkuesve, me gjithë botën e përkryer poetike të ndijimeve të tyre të lidhur se forti me humanizmin, natyrën dhe përsiatjet diskursive. Kënga e ndërprerë e bylbylave paralajmëron simbolikisht mosrealizimin e dashurisë. Ekzekutimi artistik i kësaj novele e ngjit në arritjet më të larta prozën me timbër të theksuar poetik të Koliqit.
—
Përgatiti për botim online, Arben Çokaj

1. Foljetat e puntorve – foljetat, pemët e caracit. Në këtë vend pranë Shkodrës administrative, dilnin shpalljet e kërkesave për punë dhe mblidheshin punëtorët, pasi shërbente si treg i punës, kryesisht me mëditje për qytetin me rrethina. Vend i përmendur nga mjaft reportazhe dhe krijime të kohës.
2. volani – timoni.
3. me fé – me kujdes, ngadalë.
4. fusha e Qelës – në lindje, në të dalë të Shkodrës.
5. ura e Maxharit – ura e lumit Kir.
6. Elé – çfarë ka?
7. ka fole vajzën – ka prerë fjalën, për ta fejuar vajzën.
8. me një grusht miza – me fjalë të rënda, duke mos e pranuar shkuesinë.
9. po ma msyente mue – po nisej drejt meje, po sulej.
10. farfurin pùrpuri – vezullimin e kuqrremtë.
11. bojagi – , bajagi, tepër.
12. në pritsh adete mâ të lira – nëse kërkon të presësh zakone më të lirshme.
13. turulluqe – e lehtë, tarallake.
14. pedanë – shkallina e derës së automobilit.
15. dromit – rrugës.
16. klaksoni – it. boria e makinës.
17. shâ – mëshuar (butonit).
18. rrethet – rrethinat.
19. prozhëm – pyll i vogël.
20. gjatojë – shtat-lartë.
21. vrriti – i foli me zë të lartë.
22. çartë – prishur, shpuar.
23. shikën – kamerdaren.
24. zâm – zam, mastiç.
25. gillujve – it. grillo, bulktha.
26. u fal – u përshëndet.
27. plaf – velenxë leshi.
28. kasavet – tur. në merak.
29. shputa – opinga. Numërohehn veshjet festive të bujtësit si ajo fetare e Zojës së Shkodrës, Shën Mërisë.
30. gjoje – gjueti.
31. s’dau – nuk dalloi.
32. so – saj.
33. bohçe – tur. përparëse.
34. takam – pajisur, ushqime e mjete.
35. minestrën – it. supën.
36. toriten – tuten, fshihen.
37. ndjet – sjellje, përgjasim
38. pahin – dukjen, paraqitjen.
39. hurma-hurma – me gllënjka.
40. të vërgjillta – të shkathta.
41. Paj – vërtet, pse.
42. dheshku – zekthi (i dashurisë).
43. pitë – mpirë.
44. ftime – ftesa.
45. përpiqeshët – me zhurmë, nxehtë.
46. plot thimth – thumbuese.
47. pa u dyndë – pa shmangur.
48. bierena – birremi, humbim.
49. shkime – shuajtur.
50. degërmi – napë, tis.
51. fox-trotti – foxtrot, lloj muzike dhe vallëzimi me hapa të ngadalshëm e të shpejtë.
52. llase – llastimi.
53. gjire – shtjella, vorbulla.
54. rrollja – disku.
55. firmament-o – it. kupa e qiellit
56. hyrish – nimfa parajse.
57. të pamêshme – të pashtershme.
58. fërshtizë – melodi.
59. fshâ-j – psherëtij.
60. ngashtrueme – të shpalosura.
61. mjesa – ndërsa.
62. sa ndora – pak kohë.
63. hejrli – mbarësi, ç’e mirë të solli.
64. punë për seri – punë e habitshme.
65. kish qitë cekën – kishte vendosur.