[ Libra NëLinjë ]
Prof. dr. Sabile Keçmezi-Basha
Zëri i Mërgatës Shqiptare për Kosovën
Në kuadër të përpjekjeve të pandërprera për të ngritur zërin kundër padrejtësive që po përjetonte populli shqiptar në Kosovë, komuniteti shqiptar në mërgatë ishte shndërruar në një faktor të rëndësishëm ndërkombëtarizimi të çështjes kombëtare. Në këtë kontekst, thirrja për organizimin e një mitingu protestues në qytetin e Dyseldorfit, në Republikën Federale të Gjermanisë, më 9 maj, përfaqëson një nga aktet më domethënëse të angazhimit qytetar dhe politik të diasporës. I konceptuar jo vetëm si një reagim emocional, por si një akt i mirëorganizuar rezistence, ky tubim ishte pjesë e një vargu të gjerë manifestimesh të shqiptarëve nëpër botë, që synonin të ndërgjegjësojnë opinionin publik ndërkombëtar dhe të ushtrojnë presion mbi faktorët relevantë ndërkombëtarë për të ndaluar represionin në Kosovë.
Zgjedhja e vendit – para Stacionit Hekurudhor të Dyseldorfit, në një nga hapësirat më të frekuentuara urbane – ishte e qëllimshme dhe strategjike. Ajo synonte që ky akt proteste të mos zhvillohej në margjinat e vëmendjes, por në zemër të qytetarisë gjermane dhe evropiane, aty ku mund të artikulohej më me efekt zëri i një komuniteti që nuk kërkonte as më shumë, as më pak sesa drejtësi dhe të drejta njerëzore për bashkatdhetarët e tij.
Gjendja dramatike në Kosovë – e shënuar nga represioni shtetëror, dhuna e armatosur dhe cenimi sistematik i të drejtave themelore të popullsisë shqiptare – e bën këtë angazhim më shumë se të nevojshëm, e bën të domosdoshëm. Ky miting nuk ishte thjesht një tubim solidariteti, por një akt i përgjegjësisë kolektive. Ai ishte thirrje për çdo shqiptar në mërgatë që të bëhet zë i atyre që nuk mund të flasin, të bëhet fytyrë e atyre që janë burgosur, rrahur, ose vrarë padrejtësisht, të bëhet simbol i mosnënshtrimit përballë një padrejtësie historike.
Mobilizimi masiv ishte i nevojshëm, jo vetëm për të dëshmuar përmasat e mbështetjes, por për të ndërtuar një front moral ndërkombëtar përballë mekanizmave të dhunës që janë aktivizuar në Kosovë. Në këtë aspekt, pjesëmarrja nuk është vetëm akt qytetar, por edhe akt politik me peshë ndërkombëtare, që e vendos çështjen shqiptare në agjendat publike dhe institucionale të vendeve demokratike. Besimi në qëndresën e popullit tonë përshkon gjithë këtë nismë: “Populli ynë është i pamposhtur dhe do të fitojë.” Kjo nuk është vetëm një shprehje retorike, por një deklarim i qartë i identitetit kolektiv shqiptar si subjekt historik që, megjithë peripecitë dhe dhunën, nuk i është nënshtruar asnjëherë pushtimit, mohimit apo asimilimit. Ky miting, ashtu si shumë të tjerë, është dëshmi e gjallë se mërgata nuk është thjesht spektatore e dramës së Kosovës, por pjesëmarrëse aktive në ndërtimin e lirisë, drejtësisë dhe së ardhmes së saj.
Teksti i traktit – Kadri ZEKA
VËLLEZËR TË DASHUR!
Sa herë jemi nisur të kërkojmë të drejtat tona të ligjshme nga armiku i egër jugosllav, ai gjithmonë na i ka ngërdheshur dhëmbët dhe ka treguar qartë se s’kemi pse t’i trokasim në derë për ndonjë të mirë. Por, fytyrën e vërtetë të armikut po e shohim këto ditë, që studentët, rinia jonë përparimtare dhe gjithë populli shqiptar i Kosovës u ngrit në këmbë për të kërkuar me zë të lartë realizimin e atyre të drejtave, të cilat na i mohuan qe 40 vjet socialshovinistët jugosllavë në krye me bandën gjakatare bitiste të Beogradit. Demonstratave pa-qësore të studentëve tanë për përmirësimin e kushteve të jetesës, ata iu përgji-gjën me kërbaç e me burg.
Dhe kur studentëve këmbëngulës iu bashkua edhe populli ynë heroik, duke i treguar botës se ka ardhur përfundimisht koha për realizimin e të drejtave të shqiptarëve në Jugosllavi, armiku barbar derdhi mbi atdheun tonë të dashur, mbi Kosovën e shumëvuajtur, më se gjysmën e ushtrisë e të milicisë serbe, malazeze e maqedonase. Tanket rrethuan gjithë Kosovën, reparte të mëdha ushtarësh zunë grykat e Ibrit, Kaçanikut dhe të Rugovës, u rrethuan veç e veç shumë qytete, kurse aeroplanët e helikopterët lëshuan pa pushim parashutistë dhe gaz lotsjellës. Njësitë speciale të milicisë bënë kërdinë mbi popullsinë tonë të paarmatosur. Këto njësi përdorën mbi rininë tonë armatime e mjete të atilla dhune, çfarë s’janë parë të përdoren gjetkë në botë.
Gjithë Kosovën e ka mbuluar jezeri. Sot në trojet tona sundon çizmja e xhan-darit dhe bajoneta e ushtarit pushtues, kudo janë vënë patrulla policore e ushta-rake dhe të gjitha rrugët e qyteteve dhe të fshatrave tona janë nën kontrollin e rreptë të patrullave ushtarake, me armatime të rënda, me tanke, aeroplanë dhe helikopterë. Popullsia shqiptare po vritet, po gjymtohet, po rrahet e poshtëro-het dhe po mbyllet nëpër kazerma e burgje fashiste.
Kështu, me parullën e “vëllazërim-bashkimit” dhe të “barazisë së kombeve e kombësive” në një anë, dhe në anën tjetër me forcën e xhandarit dhe të policit, Jugosllavia fashite u nis për kushedi të satën herë për të shkelur vatrat dhe nderin e shqiptarit, duke vrarë, çnjerëzuar e torturuar pa mëshirë qindra shqip-tarë e shqiptare, pa kursyer pleqtë, gratë dhe fëmijët.
Në këto kushte ne nuk na mbetet rrugë tjetër shpëtimi pos të bashkohemi edhe më fort – të gjithë shqiptarët si një trup i vetëm – të lidhemi me besa-besë e, me guximin e njohur shqiptar, t’i mbrojmë me këmbëngulje të drejtat tona të ligjshme, ta shpëtojmë njëherë e përgjithmonë vendin nga kasaphana e përgjakshme, që po e përgatit për ne armiku mizor, të shpëtojmë nderin e në-nave e të motrave tona, të shpëtojmë nderin e vatrave ku kemi lindur.
Të dashur vëllezër,
Sot, Kosova jonë e dashur, vëllezërit e motrat tona, që po shkelen nën zinxhi-rët e tankeve të ushtrisë fashiste jugosllave, na e kanë nevojën më shumë se kurrë. Prandaj është e domosdoshme që, si pjesë e pandashme e popullit tonë, edhe ne të ngremë lart zërin e protestës në mbrojtje të të drejtave tona të ligj-shme, në mbrojtje të vëllezërve e të motrave tona, që s’e kursyen e s’po e kur-sejnë gjakun e tyre të shtrenjtë.
Për këtë qëllim, në vargun e manifestimeve të shumta të shqiptarëve anembanë botës, kemi vendosur të thërrasim një miting protestues në Dyseldorf të RF Gjermane. Tubimi bëhet të shtunën, më 9 maj, në ora 10,30 para Stacionit He-kurudhor të Dyseldorfit.
Gjendja e krijuar në Kosovë na obligon që në miting të dalim në numër sa më të madh.
Populli ynë është i pamposhtur dhe do të fitojë.
Shpërndarë ndër mërgimtarët shqiptarë, me rastin e protestës
në Dyseldorf të Gjermanisë, më 9 maj 1981
TRAKTI I KADRI ZEKËS NË MËRGIM
Roli i Kadri Zekës në ndërkombëtarizimin e çështjes së Kosovës pas demonstratave të vitit 1981, Gjenevë, 30 maj dhe Frankfurt, 4 korrik
Pas demonstratave të marsit dhe prillit të vitit 1981, të cilat shënuan një kthesë historike në vetëdijen politike të shqiptarëve në Kosovë, një figurë doli në pah me një përkushtim të jashtëzakonshëm në misionin për ta shndërruar çështjen e Kosovës në temë të ndjeshme dhe të kuptueshme për opinionin ndërkombëtar- Kadri Zeka. Ai nuk ishte thjesht pjesëmarrës i një lëvizjeje, por një nga zërat më të qartë dhe më të artikuluar që i dha dimension evropian kërkesës për drejtësi kombëtare.
Në kushtet e një represioni të shtuar dhe të heshtjes së imponuar brenda Kosovës, Kadri Zeka e kuptoi se mobilizimi i mërgatës shqiptare do të ishte një ndër mjetet më të rëndësishme për të çarë murin e izolimit dhe për të ndriçuar të vërtetën e gjendjes në vendlindje. Me një ndjeshmëri të thellë për rolin strategjik që diaspora mund të kishte, ai u angazhua në mënyrë aktive dhe të organizuar për sensibilizimin e saj. Kjo përpjekje nuk ishte spontane, por e menduar dhe e drejtuar me vizion.
Në shtetet demokratike të Evropës, Kadri Zeka organizonte me vendosmëri demonstrata, tubime dhe forma të tjera të protestës paqësore, duke e bërë mërgatën shqiptare një aktore aktive të çështjes kombëtare. Por aktiviteti i tij nuk kufizohej vetëm në mobilizimin fizik të masës – ai paraprakisht përgatiste dhe shpërndante trakte e materiale informuese, nëpërmjet të cilave mërgimtarët shqiptarë informoheshin për zhvillimet më të fundit në Kosovë. Këto materiale, të shkruara me kujdes dhe me ndjenjë të thellë përgjegjësie, përçonin jo vetëm informacione, por edhe ndjenja, thirrje morale dhe mesazhe të qarta për nevojën e përfshirjes aktive në mbrojtje të atdheut.
Angazhimi i Kadri Zekës në këtë fushë i dha dimension të ri mërgatës shqiptare, duke e transformuar atë nga një komunitet i ndarë nga atdheu, në një zë të fortë politik e qytetar në përkrahje të së drejtës për vetëvendosje dhe barazi. Ai shndërroi diasporën në platformë të fuqishme proteste, informacioni dhe ndërkombëtarizimi, duke kontribuar që kauza e Kosovës të mos mbetej vetëm brenda kufijve të saj të pushtuar, por të depërtonte në qendrat politike të Evropës Perëndimore dhe më gjerë.
Në këtë mënyrë, Kadri Zeka mishëron figurën e aktivistit të përkushtuar dhe të vetëdijshëm historikisht, që e kuptoi me thellësi se lufta për të drejtat kombëtare nuk fitohet vetëm në rrugët e Prishtinës apo në qytetet e Kosovës, por edhe në rrugicat e Berlinit, Brukselit, Parisit dhe Dyseldorfit – aty ku fjala e lirë dhe protestat qytetare mund të ktheheshin në armë të fuqishme për zbulimin e së vërtetës dhe për ndërtimin e mbështetjes ndërkombëtare.
Demonstratat e Gjenevës dhe Frankfurtit në vitin 1981
Demonstratat e vitit 1981 nuk ishin thjesht një shpërthim i pakënaqësisë studentore brenda Kosovës, por u shndërruan në një lëvizje gjithëpërfshirëse kombëtare, e cila gjeti jehonë të fuqishme edhe përtej kufijve të atdheut. Në mënyrë të veçantë, mërgata shqiptare në Evropën Perëndimore u angazhua me një ndjeshmëri të jashtëzakonshme, duke u bërë jo vetëm mbështetëse morale, por edhe aktore aktive në ndërkombëtarizimin e çështjes shqiptare në Kosovë. Kjo u manifestua qartazi në rastet e demonstratave të organizuara më 30 maj në Gjenevë dhe më 4 korrik në Frankfurt – dy ngjarje që shënojnë kulme të veçanta të mobilizimit politik të diasporës shqiptare.
Demonstrata e 30 majit në qytetin e Gjenevës, qytet simbol i diplomacisë dhe e drejtës ndërkombëtare, nuk ishte një veprim i rastësishëm. Ajo kishte një qëllim të qartë, të sfidonte heshtjen e komunitetit ndërkombëtar përballë represionit të egër në Kosovë dhe të vendoste çështjen shqiptare në qendër të vëmendjes së institucioneve dhe mediave globale. Pjesëmarrësit, duke bartur flamuj kombëtarë, pankarta dhe mesazhe proteste, artikuluan kërkesa të qarta për respektimin e të drejtave njerëzore dhe për njohjen e së drejtës për vetëvendosje. Kjo protestë paraqiste një akt të ndërgjegjes politike të mërgatës dhe një provë e fuqisë mobilizuese që ajo kishte fituar përmes lidhjes së pandërprerë me atdheun.
E njëjta frymë rezistence dhe ndërgjegjësimi u shfaq edhe më 4 korrik në Frankfurt, një ndër qendrat më të mëdha të mërgatës shqiptare në Gjermani. Demonstrata e asaj dite dëshmoi jo vetëm vazhdimësinë e përkushtimit të mërgatës, por edhe aftësinë e saj për të ndërtuar rrjete organizative dhe për të mbajtur gjallë zërin e rezistencës në hapësirat e lirisë perëndimore. Ajo nuk ishte një ngjarje e izoluar, por pjesë e një vargu protestash që kishin për qëllim ta bënin të padiskutueshme praninë e kauzës shqiptare në arenën ndërkombëtare.
Me këtë veprim, diaspora shqiptare dëshmoi se nuk do të qëndronte pasive, por do të vepronte me dinjitet për të mbrojtur të drejtën e bashkëkombësve të saj në Kosovë. Këto demonstrata nuk ishin vetëm forma simbolike të solidaritetit, por edhe mjete konkrete për të sfiduar narrativat e pushtetit jugosllav dhe për të ndërtuar një komunikim të drejtpërdrejtë me opinionin publik ndërkombëtar. Ato përfaqësonin një lloj ambasade morale të Kosovës, të krijuar nga njerëz të thjeshtë, punëtorë emigrantë e studentë, të cilët, megjithë largësinë fizike, ndiheshin të pandarë nga dhimbja, lufta dhe shpresa e popullit të tyre.
Diskriminimi sistematik i shqiptarëve në Jugosllavinë titiste
Të nderuar bashkatdhetarë,
Nëse historia është dëshmitare e qëndresës së popujve ndaj padrejtësive, atëherë shqiptarët e Kosovës, të Maqedonisë dhe të Malit të Zi përbëjnë një nga rastet më të theksuara të një populli që ka duruar dhe përballuar me dinjitet një robëri politike, kulturore dhe kombëtare që zgjat tashmë katër dekada. Ky robërim, i maskuar gjatë me retorikën zyrtare të “barazisë socialiste” dhe “vëllazërim-bashkimit”, ka qenë në të vërtetë një politikë e mirëmenduar e përjashtimit dhe shtypjes, e udhëhequr nga regjimi titist dhe revizionistët e tij, që me përkushtim sistematik punuan për të zbehur, për të përçarë e për t’ua mohuar shqiptarëve të drejtën për të qenë vetvetja.
Për katër dekada me radhë, shqiptarët në trojet e tyre etnike në Jugosllavi janë përballur me një fushatë të gjithanshme që synonte asgjësimin e përkatësisë së tyre kombëtare. Kjo nuk ishte thjesht një politikë e diskriminimit të përditshëm, por një strategji me objektiva të qarta, të zvogëlojë ndikimin demografik të shqiptarëve, të rrënojë identitetin e tyre kulturor, dhe nëpërmjet masave arsimore, ekonomike dhe ushtarake, të përshpejtojë sllavizimin e tokave shqiptare – tokave të trashëguara brez pas brezi, të skalitura në kujtesën dhe gjakun e një populli të përndjekur por të paepur.
Gjatë kësaj periudhe, shqiptarët janë përballur me forma të ndryshme të dhunës: nga mohimi i të drejtës për arsim në gjuhën amtare, te ndalimi i simboleve kombëtare; nga burgosjet politike e deri te ndjekjet dhe ekzekutimet jashtëligjore të veprimtarëve që guxonin të ngrinin zërin për të drejtat e tyre. Ajo që shpeshherë u kamuflua në fjalorin diplomatik të “vetëqeverisjes” dhe “unitetit të kombësive” ishte në fakt një sistem represiv i përqendruar, që kishte për qëllim jo integrimin, por asimilimin e shqiptarëve.
Kjo përvojë kolektive nuk përfaqëson vetëm një sërë shkeljesh të të drejtave njerëzore dhe kombëtare, por një përpjekje për shuarjen graduale të një populli nga harta politike dhe kulturore e federatës jugosllave. Kjo nuk ishte thjesht robëri territoriale apo politike, por robëri e mendjes, e gjuhës, e të drejtës për të kujtuar dhe për të trashëguar identitetin. Dhe pikërisht në këtë kuptim, qëndresa shqiptare – në rrugë, në shkolla, në familje, në organizatat ilegale apo në mërgatë – përfaqëson një akt të jashtëzakonshëm të mbijetesës, të dinjitetit dhe të refuzimit të heshtjes.
Në këtë sfond, thirrja për bashkim, për rezistencë dhe për mobilizim moral e politik, nuk është nostalgji për një të kaluar heroike, por domosdoshmëri për të mbrojtur të tashmen dhe për të siguruar të ardhmen. Sepse popujt nuk zhduken kur i pushtojnë me tanke, por kur u nënshtrohet shpirti. Dhe shqiptarët, megjithëse të rrethuar nga dhuna dhe padrejtësia, nuk e kanë humbur kurrë frymën e lirisë.
Dështimi i politikës shtypëse ndaj shqiptarëve në Jugosllavi
Historia moderne e shqiptarëve në Jugosllavi është një kapitull i dhembshëm, i ngarkuar me përndjekje, dhunë dhe përpjekje të qëllimshme për shfarosjen e identitetit kombëtar. Për dekada me radhë, regjimi jugosllav ndërmori një varg veprimesh sistematike që synonin të dobësonin, të shpërngulnin dhe në fund të nënshtrojnë shqiptarët në Kosovë dhe në të gjitha trojet etnike që mbetën brenda kufijve të federatës jugosllave pas Luftës së Dytë Botërore. Me mjete të ndryshme – nga vrasjet politike dhe masakrat, tek burgosjet afatgjata dhe gjyqet politike, e deri te shpërnguljet e dhunshme dhe fushatat e pastrimit etnik – shteti kërkoi të realizojë një projekt të mirëmenduar të shtypjes dhe asimilimit.
Pavarësisht gjithë kësaj trysnie brutale, pavarësisht dhunës së institucionalizuar dhe përpjekjeve për të çrrënjosur një popull nga trualli dhe nga historia e tij, regjimi nuk arriti të mposhtte thelbin më të fuqishëm të një kombi- shpirtin e tij të pamposhtur. Shqiptarët, edhe pse të rrethuar nga strukturat represive të një shteti që i konsideronte si të huaj në tokën e vet, refuzuan të nënshtroheshin. Ata mbijetuan – jo vetëm fizikisht, por edhe shpirtërisht, duke ruajtur gjuhën, zakonet, kulturën dhe aspiratat për liri.
Planet për t’i nënshtruar shqiptarët, për t’i shpërbërë ata si subjekt politik dhe për t’i përthithur në një realitet të ri sllav të projektuar nga ideologët e Beogradit, nuk gjetën zbatim të plotë. Ato dështuan sepse nuk morën parasysh faktin se një popull që ruan vetëdijen për historinë e vet dhe që është i lidhur ngushtë me identitetin e vet kolektiv, nuk mund të nënshtrohet me dhunë. Dhuna mund të shtyjë përkohësisht zërin e lirë, mund të përçajë përkohësisht radhët e rezistencës, por nuk mund të shuajë kujtesën historike, ndjenjën e drejtësisë dhe aspiratën për çlirim.
Fakti që shqiptarët nuk u mposhtën përkundër presionit të egër është tregues i një rezistence që ka marrë forma të shumta – nga ajo e heshtur e nënave që edukonin fëmijët në gjuhën amtare, te rezistenca kulturore përmes artit e letërsisë, e deri te lëvizjet e organizuara politike dhe ilegale, të cilat i dhanë zë dhe drejtim kërkesës për barazi dhe vetëvendosje.
Ky dështim i planeve shtypëse të shtetit jugosllav nuk është thjesht një kapitull i mbyllur i historisë sonë – ai është një dëshmi e gjallë e qëndrueshmërisë së identitetit shqiptar dhe një mësim historik mbi fuqinë e qëndresës kolektive përballë përpjekjeve sistematike për zhdukje. Përmes dhimbjes, sakrificës dhe përndjekjes, populli ynë arriti të ruajë më të shtrenjtën- të drejtën për të qenë vetvetja.
( vijon )
