Vazhdon nga numri i kaluar me titull ”Pse e krahasova kthimin e profesor Hysni Gashit në Prizren me kthimin e Skënderbeut në Krujë?”, publikuar më 1 Prill 2023
E kisha të vështirë të flas për profesor Hysni Gashin sepse e njoha për burrë të mirë por edhe më të vështirë e kisha të ndahem nga ai.
Se a ia kam arritur qëllimit që sado pakë të flas për profesorin, nuk e di. Nganjëherë, edhe pse pak, mendoja ta lë e të mos flas fare kur mendoja punën e Hysni Toskës, sidomos gjithë ato vështirësi që jo njeriu por as guri nuk do të mund të iu qëndronte.
Plakat tona kanë lënë fjalë kur dikund e mallkonin, nëmën *), për të keq ”I raftë gurit e drunit” . Hysniu ïu bëri ballë më shumë se guri e druri të gjitha vështirësive dhe qëndroi i fortë si lis bungu. Sëmundjes nuk i qëndroi e vdekjes nuk (mundi ti) i iku.
Po more profesor, dergja *) e rrxon (rrëzon)*) edhe lisin. Po ty o profesor, vetëm vdekja të rrëzoi e ta mbylli gojën.
Kisha mendua që ti shkruaj 1, 2 faqe A-4 për monografinë që Izet Shala me një grup të burrave të palodhshëm, po shkruanin një libër për profesorin por, sa e kisha krehur, e bërë gati për rrugë deri në Malishevë, një pakujdesi e vogël e gishtave të mi të parahatueshëm që janë, e kisha prek një shkronjë, shenjë të kompjuterit dhe më humbi letra për profesorin.
Burim Gashi, djali i madh i Hysniut dhe Sevdijes
Ama, fjalët e kujtimet që kisha për Hysniun, nuk humbin. Ato i kam ngulit në mendje që nuk ka erë e furtunë që mund ti shkund e humb.
Fillova të lexoj fjalë të urta latine, shprehje popullore shqiptare, pleqni dhe nuk mund të gjeja një fjali që do ti përshtatej profesorit të ia vejë si titull, prandaj u ula në tokë dhe fillova nga fjalët më të thjeshta, siq ishte Hysniu ta përshkruaj punën e madhe e modestinë e pashoqe që kishte.
Ndihmë kërkova edhe nga orët e zanat e malit, nga shtojzovallet e dragoit. Hysniu ishte dragua, kreshnik si heronjët e këngëve të maleve të Veriut. Ai në ato male, në Malet e Pashtrikut ishte ushqye me tamel të zanave e kishte marrë forcën si Oso Kuka e Ali Pashë Gucia.
Kërkova edhe ndihmën e më të afërmve të profesorit, vajzës Valbonës, Valbonës që sa e sa herë Hysniu ishte freskua e pi ujë “Valbone” të Alpeve të Veriut, si bari.
Në ndihmë më erdhën edhe Burimi, djali i madh, që kur lindi, profesori e pagëzoi si “Burim”. Eh profesori e dinte se me burimin fillonte jeta e re.
As Kushtrimi, djali i dytë i profesorit nuk ndejti duarkreyq. Kushtrimi, e dha kushtrimin *). Ai mori forcën dhe në vend të shpatës, muzdrakut e pushkës së gjyshit Selim, Kushtrimi mori penën dhe ”brikun” e kirurgut. Ai u bë mjek.
Ehe Arbeni, të cilin nuk e pash e as nuk fola por pasi nuk kisha adresë, mora nga ai një përshëndetje e një falenderim që ma kishte dërgua përmes Valbonës.
Dr. Kushtrim Gashi, djali i dytë i profesor Hysniut
Në fund, ishte Nakija, gruaja e dytë e profesorit, por edhe jo e fundit. Ajo më së shumti mu gjet. Më dërgoi, sikurse edhe Valbona, foto e fjalë e shumë e shumë të dhëna për ish shokët e fëmijërisë e shkollës që e përkrahën dhe ndihmuan Hysniun.
Po çka nuk dihët e çka ka mbetur pa u thënë për profesor Hysni Gashin ?
Ka disa të dhëna që më mungonin dhe nuk isha i sigurt e nuk isha i kënaqur me punën që bëja, për jetën e profesorit që nga nëna e Hysniut. Nuk e kuptova asnjëherë pse u ”nda” Hysniu nga nëna? Kur vdiq nëna (Gjyldane, shkurt ”Gjylë”).
As për motrën e vetme, (Shuhretja) nuk di shumë. Sipas asaj që ai thot dhe e përhkruan shkurt: Ajo ka qenë disa muajsh kur Hysniu kishte 3 vjet. ”U rritëm dyreve të hallkut, nga mëshira e bëmirësëve. Se si kemi mbetur gjallë nuk e di…! ”. Nuk di as a është ajo, motra gjallë, a ka fëmijë dhe ku jeton?
Tjetër gjë që është me rëndësi shumë të madhe, është edhe ajo pse shkoi Hysniu nga Jetimorja e Vlorës në Krocai? A shkoi ai si akcionist apo si nxënësit e shkollave në ekskursion.
Ishte e vështirë ta ndiqje Hysniun si fëmijë, që nga lindja (në Prizren), që lëvizte herë në Ujëz, Gjakovë, Lubizhdë të Hasit, Letaj, Kuks, Vlorë, Kroaci dhe përsëri, në Prizren, Gjakovë, Prishtinë, Beograd, Prizren, Ferizaj, Çegran (Maqedoni), Rahovec… Malishevë, Fushë Kosovë e Prishtinë.
Arben Gashi, djali i vogël i profesor Hysniut
E shkreta Sevdije (gruaja e parë), të ngratë fëmijë çka kanë hjekur.
Megjitha, unë si ish nxënës i Toskës, i mshela sytë dhe gjuajta me psuhkë e kur të kris pushka, te shqiptarët është haber *), ama haber (lajm) gëzimi. Hysniu nuk do të vdes. Për Hysniu do të shkruhët libër e ai do të mbush bibliotekat e qyteteve e katundeve me këngën e vajin e fëminor, të jetimit që u rrit pa prindër, i vetëm por bëri miq të shumtë.
Shënime të shkurtëra të atyre që më ndihmuan:
Valbona
”Kam lindur në Prizren më 6.04.1962
Kam mbaruar shkollën e mesme të mjekësisë, drejtimi laborant, në vitin 1979/80. Në vitin 1981 u punsova në klinikën gjinekologjike në Prishtinë ku punova deri në vitin 1990, atherë kur na larguan masovikisht nga puna. Në shtator te vitit 1990 fillova të punoj në Gjakovë, në laborator punova dy vite dhe në vitin 1992 me bashkëshortin dhe djalin tim emigruam në Gjermani. Këtu prej 10 vitesh punoj në klinikën interne. Kam dy fëmi: Heroikun dhe Vionen dhe dy mbesa e nje nip. Heroiku mirret me logistike në një fabrikë makinash në Homburg (SAAR) e Viona, është profesoreshë e gjuhës angleze spanjolle dhe gjermane.
Letër për babain, që unë ia kërkoav dhe insistova që të ma dërgon, e unë i premtova se do të iu dërgoi në Malishevë, Izet Shalës (e Fadil Javorit).
”Jam ulur të shkruaj ca kujtime të mia për babin tim të dashur. Kam aq shumë kujtime sa më duhen muaj të tërë të shkruaj por do i shkruaj pak fjalë. Ishe dhe do mbetesh krenaria ime më e madhe. Si vajzë e vetme e dy prindërve të mi, isha e privilegjuar dhe e përkedhelur dhe kisha një mbështetje të madhe në çdo aspekt deri në frymën tënde të fundit. Nëse jam e vlerësuar si njeri, jam falë atyre që më edukuan ta dua Atdheun, kombin dhe të jem humane për çdo njeri në nevojë siq ishin edhe ata dy, nëna e baba. Pas vdekjes se tim shoq, Efrefit u bëre babi shoku im edhe më i mirë. Më jepje forcë dhe kurajo ti perballoja sfidat e vështira të jetës.
Valbona, e përkëdhelura e babit, vajza e vetme e prof. Hysniut
Më mungojnë telefonatat që folnim, më thirrje çdo ditë me kafenë e mëngjesit para dhe imagjinonim sikur jemi ne një dhomë bashkë duke biseduar. I qanim hallet njëri tjetrit: Për situatë politike debatonim ndonjëherë edhe ashpër se që të dy sishim të njëjte¨, të vrullshëm por fundi i bisedës gjithone përfundonte me gaz dhe shpresë se do të takohemi së shpejti.
Shëndritsh në qiell ashtu siq shëndrite në tokë o i shtrejti im baba!
Luiza dhe Izabela, janë të Heroikut dhe Noani, është i Vionës, mbesat e dhe nipi im”
Valbona jeton dhe punon në Gjermani
Kushtrimi, është djali i dytë pas Burimit. Ka lindur më 11 qershor 1964
Është i martuar me Sabahate Mehmetin- Gashin dhe kanë dy djem: Jonin dhe Orfeun.
Të dytë janë mjekë, Kushtrimi ka specializua në kirurgji e Sebahati, në anastezi.
Jetojnë dhe punojnë në Prishtinë.
Arbeni jeton në Norvegji. Është i martuar me Blerandën dhe ka dy fëmijë, djalin Bleart dhe vajzën Aulona
Nakija (gruaja e dytë e profesor Hysniut)
Kam lindu më 14 dhjetor 1951. Me Hysniun jam martu me 7 Qershor 2003
Baba, Ibrahim Haxhi Leti ndërsa nëna, Rrushe Hysen Lluka nga Kabashi i Pukës. Në moshë te re gjyshi shpërngulet prej katundit Letaj dhe vjen në Gjakovë ku pas disa vjetësh lind baba im
Mbiemri im i vajzërisë është Leti.
Shënime të tjera nuk kam dhe nuk iu kërkova vetëm e vetëm që mos ta teproj por Burimi është i martuar dhe ka dy fëmijë.
*) BURRË m.
- Njeri i seksit mashkullor; njeri mashkull në moshë të pjekur. Burrë i pjekur. Burrë plak (i thyer). Burrë i martuar (i pamartuar). Burrë fjale. Burrë zakoni. Burrë i besës. Burra e gra. Pesë para burrë burrë me shtat të vogël e të dobët. Burrë katërqind dërhemë burrë i pjekur dhe i zoti. Burrë me qokë burrë që i zë vend fjala. Dyzet vjeç burrë. Rroba (veshje) burrash. Kostum (pallto, këpucë, këmishë, çorape) burrash. Rrobaqepësi për burra. Punë burrash. Bëhem burrë rritem, madhohem.
I them vetes burrë e quaj veten të rritur. Burri s’matet me pëllëmbë, po me zemër. fj.u. Nuk lind burri me mustaqe. fj.u. Druri nga pemët, burri nga punët. fj.u. Kalin e njeh barra, burrin e njeh puna. fj.u.
- Njeri mashkull i martuar kundrejt gruas së vet, bashkëshort i një gruaje, i shoqi. Burri i parë. Grua me burrë (pa burrë). Vëllai (xhaxhai…) i burrit. Motra (tezja…) e burrit. U bë për burrë.
E mori për burrë. E do për burrë. Burrë e grua, mish e thua. fj.u.
- 3. Njeri i fortë, trim, i besës e fisnik. Burrat e dheut. Burrë mbi burrat. Fjalë (besë) burri. Është burrë. E bëri si burrat. S’e bëj për burrë nuk e quaj trim, s’e çmoj. Bëhu burrë! tregohu trim e guximtar! Muri luan, burri s’luan. fj. u. Kau lidhet për brirësh, burri për fjalësh. fj. u. Fjala e burrit – pesha e gurit. fj.u.
- Njeri i shquar në veprimtarinë shtetërore e shoqërore ose që udhëheq e drejton, personalitet. Burrë i madh. Burrë shteti.
- përd. mb. Trim, fisnik, i fjalës e i besës. Grua më burrë se burrat.
* Burri (i biri) i botës përçm. shih te BOT/Ë,~A. Bum i dheut shih te DHE,~U. Burri i nënës keq. shih te NËN/Ë,~A. Më është bërë (si) burri i nënës shih te NËN/Ë,~A. Djalë burri djalë i gjetur, thjeshtër. Në shesh të burrave ballë për ballë, haptas, atje ku tregohet burrëria. A je burrë! krahin. përshëndetje kur takohen dy burra. S’ka burrë (nëne) … s’ka njeri të lindur (që t’ia dalë në krye një pune). Ta vë babën burrë keq. shih te BAB/Ë,~A. Është një burrë e gjysmë është trim i madh, trim e shkuar trimave. Edhe burrat kanë burra fj.u. ka trima, por ka edhe më trima; trimëria, burrëria e zotësia s’kanë kufi. Burrin e prishin (e çartin) huqet fj.u. veset e këqija prishin edhe atë më trimin e më të zotin. U bë «bjeri burri burrit» u bë rrëmujë e potere e madhe, s’merrte vesh i pari të dytin, u bë merre ta marrim. Burrë me (një barrë) mustaqe shih te MUSTAQ/E,~JA. S’lind burri me mustaqe fj. u. shih te MUSTAQ/E,~JA.
*) NËMË f.
Shprehje me të cilën shfaqet një dëshirë e keqe dhe dënimi për dikë a për diçka; mallkim. Nëmë e rëndë. Nëma e nënës. Nëma e mallkime për pushtuesit! E zëntë nëma ime! mallk.
*) DERGJEM vetv.
- Rri shtrirë në shtrat për shkak të një sëmundjeje të rëndë, lëngoj në shtrat. Dergjet në shtrat (në spital). U dergj për një kohë të gjatë. Dergjej i sëmurë rëndë. Dergjej pa ndjenja. Dergjet lehonë.
- edhe keq. Rri shtrirë e pa lëvizur në një vend për një kohë të gjatë; rri pa bërë asnjë punë; rri kot. Dergjej tërë ditën në rroba. Dergjej në diell. Dergjeshin rrugëve. Dergjej pa punë.
- Rri dhe vuaj në burg a në internim; rroj e vuaj në mërgim për një kohë të gjatë. U dergj në burg (në internim, në dhe të huaj).
- fig. Rri ose jam për një kohë të gjatë në gjendje të keqe dhe asnjeri nuk kujdeset për mua; mbetem në mëshirën e fatit. Populli dergjej në padije. Makineritë dergjeshin në shi e në diell.
DERGJË f.
- Sëmundje e gjatë dhe e rëndë që u bie frymorëve e bimëve; lëngatë. Dergja e syve. Dergja e kafshëve. Dergja e bimëve (e pemëve, e rrënjëve). Duhanit i ka rënë dergja.
E ka dobësuar (e ka këputur) dergja.
- krahin. Tuberkulozi. Nuk vdesin më nga dergja.
*) RRËZOHEM vetv.
- Bie përdhe kur humbas mbështetjen, lidhjen, drejtpeshimin ose kur ndesh një pengesë, bie padashur; gremisem; shembem; kund. ngrihem. U rrëzua muri (gardhi, shtëpia). U rrëzua pema (lisi). U rrëzua gruri (misri). U rrëzua fëmija. U rrëzua mbi akull (mbi dëborë). U rrëzua në rrugë (në dysheme). U rrëzua me hundë. U rrëzua përdhe. U rrëzua e theu këmbën.
- Bie nga një vend më i lartë në një më të ulët, këputem nga lart poshtë. U rrëzua nga muri (nga shkallët, nga çatia). U rrëzua nga kali (nga mushka, nga karroca, nga makina). U rrëzua nga një degë. U rrëzua nga shkëmbi. U rrëzua në gropë.
- vet. veta III. Shqitet, hiqet, shkëputet nga një vend a nga e tëra, bie. Rrëzohen gjethet. Rrëzohen lulet (kokrrat).
- fig. Zbres nga fuqia, humbas pushtetin a vendin që kisha; bie. Rrëzohet qeveria (regjimi, pushteti). Rrëzohet nga fuqia. Rrëzohet nga kategoria. sport.
- fig. Humbas fuqinë a shëndetin, ligështohem, dobësohem. Iu rrëzua trupi (shëndeti). Është rrëzuar shumë kohët e fundit.
- Zbres nga një krahinë më e lartë dhe shkoj për pak kohë në një vend më të ulët, ulem. U rrëzuan në fushë (në fshat, në qytet). U rrëzuan nga malësia. U rrëzua në Korçë. U rrëzuan poshtë.
- bised. Marr notë pakaluese, nuk kaloj (në provim). U rrëzua në fizikë. Nuk është rrëzuar në asnjë provim.
- bised. keq. Largohem kundër dëshirës nga një vend, shporrem. Rrëzohu që këtej!
- Pës. e RRËZOJ.
Është rrëzuar (një herë) nga dardha dikush shih te DARDH/Ë,~A. U rrëzua (ra, zbriti) nga fiku iron. shih te FIK,~U. Iu rrëzua (i ranë) pendët (puplat) shih te PEND/Ë,~A I. U rrëzua kali, t’i presim këmbët! iron. shih te KAL/Ë,~I.
*) DRAGUA m.
- mit. Figurë e përrallave popullore shqiptare, që përfytyrohej si një njeri shumë i fuqishëm, i cili luftonte me trimëri të rrallë me kuçedrën derisa e vriste. Partizanët tanë luftuan si dragonj.
- mit. Kuçedër.
- fig. Trim i madh, trim që nuk e ka shokun. Dragonjtë e maleve. Dragonjtë e Skënderbeut.
- Përd. mb. sipas kuptimit 3 të emrit. Djalë dragua.
*) BURIM m.
- Ujë që del vetë nga thellësia në sipërfaqe të tokës, gurrë; vendi ku del ky ujë. Burim i kulluar (i ftohtë). Burim i nxehtë (termal, mineral). Burimi i fshatit.
Ujë burimi. Vend (mal) me burime. Burimin e mirë e ke edhe në thatësirë. fj.u.
- Vendi ku zë fill një vijë uji, një përrua a një lumë; amë. Burimi i lumit (i një përroi). Burimi i Drinit (i Shkumbinit…). Ç’ujë ka lumi në burim atë ka edhe në grykë. fj.u.
- Vend ku nxirret një lëndë e parë si nafta, bitumi, gazi ose ndonjë lëndë tjetër; vendburim. Burim nafte (gazi).
- Fusha, lënda a sendi nga nxirret diçka e nevojshme për jetën; ajo që shërben si bazë për të nxjerrë diçka tjetër të dobishme. Burime natyrore. Burim lëndësh të para. Burim ushqimesh. Burim të ardhurash. Burim jetese. Burim begatie.
- Lëndë ose send që lëshon nxehtësi, dritë, rreze, energji etj.; vatër që rrezaton dritë, jep nxehtësi etj. Burim ushqyes. Burim nxehtësie (ngrohtësie). Burim drite (rrezatimi).
- Njeri a zyrë që jep një lajm, një njoftim a një të dhënë tjetër; ai, nga i cili ka dalë një e dhënë. Burim zyrtar. Burime diplomatike. Burime të sigurta (të rëndësishme). Burim i brendshëm (i jashtëm). Burime të huaja.
- kryes. Dokumente origjinale, letra, relacione, mbishkrime etj., nga nxirren të dhëna për të bërë studime të caktuara. Burime historike. Burime gojore (të shkruara). Burime arkivore (dokumentare). Burime vendëse (të huaja). Burime antike (mesjetare). Burimet shqiptare. Burimet osmane.
- Pikënisja, zanafilla e diçkaje; baza për lindjen e diçkaje; prejardhja e diçkaje. Burimi i një fjale. Burim mikrobesh (sëmundjesh).
- fig. Shkaku a shtysa që sjell diçka, sendi a dukuria që ngjall a që nxit një ndjenjë, që sjell një pasojë etj. Burim force (frymëzimi, kënaqësie, gëzimi). Burim luftërash. Burim të këqijash.
- përd. ndajf. Çurg, rrëke. I shkonte gjaku (djersa) burim. I vinin lotët burim.
* Bëhet burim (i pashtershëm) prodhon a jep shumë e vazhdimisht. Është burim i pashtershëm
- a) di shumë, ka njohuri e dije të gjera për shumë çështje a për shumë fusha;
- b) ka pasuri të madhe, është shumë i pasur, s’i mbarojnë kurrë mjetet e mundësitë. I ka burimet të thella
- a) nuk dihet se cili është shkaku i diçkaje, është shumë vështirë ta gjesh shkakun a fillin e diçkaje;
- b) është shumë vështirë ta gjesh se kush e përkrah a kush e nxit dikë, se ku mbështetet e ku e ka fuqinë. Ka pirë ujë në shumë burime (kroje) shih tek UJ/Ë,~I.
BURIMOR mb.
- Që ka të bëjë me dokumente të shkruara, të cilat shërbejnë si material bazë për kërkime e studime shkencore të caktuara; që shërben si burim të dhënash të ndryshme. Të dhëna (njoftime) burimore. Material burimor.
- Që ka shërbyer si burim a si pikënisje për diçka, fillestar; që është prejardhja e diçkaje. Trajtë burimore (e një fjale). Gjuhë burimore.
*) KUSHTRIM m.
Thirrje që i bëhet popullit në kohë lufte për të rrëmbyer armët kundër armikut; thirrje që u bën dikush shokëve, fqinjëve etj. për të përballuar një rrezik të papritur. Kushtrimi për liri. Dha (lëshoi) kushtrimin. Dëgjohej kushtrimi.
KUSHTRIMDHËNËS mb.
Që jep kushtrimin; që shërben si kushtrim.
Vazhdon dhe e përfundoj me disa letra, që mi dërguan disa miq e mikesha për shkrimet e mia në vazhdimësi, për mësuesit e për profesor Hysni Gashin
Sinan Kastrati, Suedi
Malmö 2 prill 2023
sinan.kastrati@hotmail.com
