Kompleksi në Tiranë, kryeqyteti shqiptar, që do të bëhet Shteti Sovran i Urdhrit Bektashi. Krediti… Hilary Swift për The New York Times
Andrew Higgins*, The New York Times – Përktheu Arben Çokaj
Kryeministri Edi Rama thotë se dëshiron t’u japë anëtarëve të Bektashinjve, një rend sufi shiit, enklavën e tyre të stilit të Vatikanit si një mënyrë për të promovuar tolerancën fetare.
Kleriku mysliman që përgatitet të udhëheqë atë që, nëse gjithçka shkon siç është planifikuar, do të bëhet shteti më i vogël në botë, ka plane të zbehta për vendin e ri të vogël.
Kredia… Hilary Swift për The New York Times
Shteti i tij mysliman i shpresuar në Tiranë, kryeqyteti i Shqipërisë, do të jetë një enklavë sovrane e stilit të Vatikanit, që do të kontrollojë territorin me madhësinë e pesë blloqeve të qytetit të Nju Jorkut dhe do të lejojë alkoolin, t’i lejojë gratë të veshin çfarë të duan dhe të mos vendosin rregulla të stilit të jetesës.
“Zoti nuk ndalon asgjë; prandaj na dha mendjen”, tha kleriku Edmond Brahimaj, i njohur nga ndjekësit si Baba Mondi, duke shpjeguar se si synon të sundojë mbi një copë toke prej 27 hektarësh, që Shqipëria dëshiron ta kthejë në një shtet sovran me administratën e tij, pasaportat dhe kufijtë. Kryeministri shqiptar Edi Rama thotë se në të ardhmen e afërt do të shpallë planet për entitetin, që do të quhet Shteti Sovran i Urdhrit Bektashi.
“Të gjitha vendimet do të merren me dashuri dhe mirësi,” tha Baba Mondi, 65 vjeç, një ish-oficer i Ushtrisë Shqiptare, i cili nderohet nga miliona njerëz në mbarë botën me titullin e tij zyrtar, Shenjtëria e Tij Haxhi Dede Baba. Ai është udhëheqësi kryesor i Bektashinjve, një rend sufi shiit i themeluar në shekullin e 13-të në Turqi (nga Haxhi Bektashi), por tani me qendër në Shqipëri.
Edmond Brahimaj, i njohur për ndjekësit si Baba Mondi, në qendër, duke u takuar me punëtorët për të diskutuar rreth muzeut në ambjentet e kompleksit bektashian. Kredia… Hilary Swift për The New York Times
Enklava sovrane e rendit Bektashi do të kishte madhësinë e rreth pesë blloqeve të qytetit të Nju Jorkut. Krediti… Hilary Swift për The New York Times
Në një intervistë, kryeministri Rama tha se qëllimi i shtetit të ri ishte të promovonte një version tolerant të Islamit me të cilin krenohet Shqipëria. “Ne duhet të kujdesemi për këtë thesar, që është toleranca fetare dhe që nuk duhet ta marrim kurrë si të mirëqenë,” tha ai.
Një mikroshtet i moderuar islamik, tha kryeministri, do të dërgonte një mesazh: “Mos lejoni që stigma e muslimanëve të përcaktojë se cilët janë muslimanët“.
Territori i shtetit të ri islamik të propozuar është një kompleks në një lagje banimi me qira të ulët në Tiranën lindore. Është vetëm një e katërta e madhësisë së qytetit të Vatikanit, aktualisht vendi më i vogël në botë, i qeverisur nga Papa, një monark absolut.
Baba Mondi tha se “madhësia nuk ka rëndësi“, duke shtuar, “Unë nuk kam nevojë të jem diktator“, megjithëse pranoi se i vetmi kufizim domethënës në autoritetin e tij do të jetë Zoti. Pasi ngriti dolli për vizitorët me raki, një pije e zjarrtë e distiluar nga rrushi, ai vuri në dukje se nuk pretendonte për pagabueshmëri.
“Vetëm Zoti,” tha ai, “nuk bën gabime.”
Pamje e kompleksit dhe zonës përreth. Shteti bektashian do të ishte vetëm një e katërta e madhësisë së qytetit të Vatikanit, aktualisht vendi më i vogël në botë. Kredia… Hilary Swift për The New York Times
Territori i shtetit të ri islamik të propozuar është në një lagje banimi me qira të ulët të Tiranës. Krediti… Hilary Swift për The New York Times
Zona bektashiane përmban një sallë mbledhjesh dhe lutjesh me kupolë, një muze që tregon historinë e urdhrit, një klinikë, një arkiv dhe zyrat administrative të Baba Mondit, një burrë gazmor me mjekër të bardhë dhe përbuzje të turpshme për dogmat e ngurta. Ekstremistët myslimanë që vendosin bomba dhe përdorin dhunën për të përhapur versionin e tyre të besimit, tha ai, “janë thjesht kauboj“.
Duke kombinuar një interpretim të lirë të Kur’anit me misticizmin, elementet e besimeve para-islamike të Turqisë dhe përkushtimin ndaj njerëzve të tyre të mençur të vdekur, të njohur si dervishët, bektashinjtë e zhvendosën selinë e tyre në Tiranë nga Turqia gati një shekull më parë pas Mustafa Kemal Ataturkut, babait themelues të Republikës Turke, mbyllën operacionet e tyre.
Të parë si heretikë nga shumë shiitë dhe sunitë konservatorë dhe të nënshtruar shekujsh të persekutimit në tokat myslimane, bektashinjtë kanë qenë një forcë në Shqipëri dhe vendet fqinje si Kosova dhe Maqedonia, që nga pushtimi i Ballkanit nga Perandoria Osmane në shekujt XIV dhe XV.
Anëtarët e sektit luajtën një rol të rëndësishëm në zgjimin nacionalist të Shqipërisë kundër sundimit turk, duke promovuar një version të relaksuar të Islamit, që ndihmoi në grumbullimin e komuniteteve të mëdha myslimane dhe të krishtera të vendit pas kauzës laike të pavarësisë.
Megjithëse një nga vendet më të varfra të Evropës, Shqipëria ka një histori të gjatë në ndihmë të njerëzve në nevojë, duke strehuar hebrenjtë gjatë Luftës së Dytë Botërore dhe afganët që ikën nga talebanët në 2021. Aeroporti i tij ndërkombëtar mban emrin e Nënë Terezës, murgeshës etnike shqiptare, që u nderua me Çmimin Nobel për Paqen për punën e saj bamirëse në Indi.
Në qendër të Tiranës. Anëtarët e sektit bektashi luajtën një rol të rëndësishëm në zgjimin nacionalist të Shqipërisë kundër sundimit turk. Krediti… Hilary Swift për The New York Times
Turistë në Tiranë. Ekziston një pikëpamje e përhapur e sektit bektashi, madje edhe në mesin e disa të krishterëve, si feja kombëtare e Shqipërisë – kjo nuk është e vërtetë. Kredia… Hilary Swift për The New York Times
Një ekip ekspertësh ligjorë, përfshirë juristë ndërkombëtarë, po hartojnë legjislacionin, që përcakton statusin sovran të shtetit të ri brenda Shqipërisë. Kjo do të duhet të miratohet nga Parlamenti, i kontrolluar nga Partia Socialiste në pushtet e zotit Rama. Është e paqartë se cilat vende, nëse ka, do të pranojnë të njohin sovranitetin e bektashinjve.
Deri më tani, z. Rama, një katolik jo praktikant (me brekushe), tha se vetëm disa nga ndihmësit e tij më të afërt e dinë për planin dhe aleatët e NATO-s si Shtetet e Bashkuara nuk janë konsultuar.
Edi Rama si azilant në Francë, po ha makarona (foto nga Fjala e Lirë)
Një vend që ka shumë pak gjasa ta njohë atë është Irani, i cili ka shumë ndjekës kryesisht të fshehtë të Islamit Sufi, duke përfshirë disa bektashinë, por e sheh veten si roje të islamit shiit kundër leximeve heterodokse të besimit.
Një burrë tullac me një bluzë të zezë me mëngë të gjata qëndron me krahët e palosur, duke parë kamerën.
Kryeministri i Shqipërisë Edi Rama. Ai tha se një mikroshtet i moderuar islamik do të dërgonte një mesazh të fortë. Krediti… Hilary Swift për The New York Times
“Iranianët janë sinqerisht mendimi im i fundit”, tha zoti Rama, duke vënë në dukje se Shqipëria i ndërpreu marrëdhëniet diplomatike me Iranin në vitin 2022 pasi e lidhi atë me një sulm kibernetik mbi qeverinë shqiptare dhe rrjetet bankare.
Baba Mondi ka bërë një fushatë të gjatë kundër ekstremizmit. Pasi militantët islamikë vranë 12 persona në një sulm të vitit 2015 në të përjavshmen satirike franceze Charlie Hebdo, Kreu bektashian udhëtoi drejt Parisit së bashku me kryeministrin Rama, për t’iu bashkuar një marshimi kundër terrorizmit.
Ai tha se shteti i ri bektashi mund të ketë nevojë për një shërbim të vogël inteligjence “sepse edhe ne kemi armiq”, por nuk do të ketë ushtri, roje kufitare apo gjykata. Detaje të tilla si kush do të kualifikohet për pasaporta ende duhet të përpunohen, shtoi ai, por ngjyra e pasaportës është vendosur: jeshile, një ngjyrë e rëndësishme në Islam. Shqipëria lejon dyshtetësinë.
I përkushtuar për të qetësuar dhe jo për të nxitur tensionet, shteti i ri tashmë është betuar për mallkimin e shumë kombeve – atë të ambicies territoriale. Baba Mondi u zotua të mos bëjë asnjë përpjekje për të zgjeruar territorin e tij, duke rrëmbyer tokën urdhrin e tij të mbajtur dikur në kryeqytetin shqiptar.
Baba Mondi duke iu drejtuar vizitorëve në Muzeun Historik të Bektashinjve në Tiranë. Krediti… Hilary Swift për The New York Times
Baba Mondi, me një mantel të bardhë, duke marrë pjesë në një varrim këtë muaj. Krediti… Hilary Swift për The New York Times
Kompleksi i Tiranës, i cili fillimisht mbulonte rreth 90 hektarë, është tkurrur me dy të tretat, që kur ish-diktatori komunist i Shqipërisë, Enver Hoxha, nxori jashtë ligjit çdo fe në vitin 1967 dhe qeveria e tij filloi të ndërtonte magazina në territorin bektashi në kryeqytet. Pas rënies së komunizmit në 1991, bektashinjtë humbën akoma më shumë tokë kur zhvilluesit privatë ndërtuan shtëpi në buzë të kompleksit pa leje.
Zoti Rama tha se kufijtë e shtetit të propozuar bektashi do të përcaktohen nga ajo që ka sekti: “Ajo që u sekuestrua nuk është pjesë e kësaj”, tha ai. Grindjet për pronësinë e pronave, tha ai, vetëm sa do të minonin qëllimin e shtetit si një “model bashkëjetesë“.
“Kjo nuk është një çështje pronësie, por një çështje shpirtërore,” tha ai.
Baba Mondi, nga ana e tij, e shpalli planin e shtetësisë “një mrekulli” dhe shprehu shpresën se Shtetet e Bashkuara dhe fuqitë e tjera perëndimore do ta njohin sovranitetin e shtetit të tij, nëse Parlamenti miraton planin e kryeministrit.
“Ne meritojmë një shtet,” tha ai, “Ne jemi të vetmit në botë që themi të vërtetën për Islamin” dhe “mos e ngatërroni atë me politikën“.
Sa besimtarë bektashinj ka në botë është e paqartë, madje numri i tyre në Shqipëri është subjekt i vlerësimeve jashtëzakonisht të ndryshme, duke filluar nga vetëm disa për qind e popullsisë së vendit prej më pak se tre milionë deri në shumëfishin e asaj.
Baba Mondi tha se rreth gjysma e popullsisë së përgjithshme ishte bektashi, pjesa tjetër ishin sunitë, katolikë, të krishterë ortodoksë dhe të krishterë ungjillorë. Ky është pothuajse me siguri një ekzagjerim, por pasqyronte një pikëpamje të përhapur të sektit, madje edhe midis disa të krishterëve, si feja kombëtare e Shqipërisë – kjo nuk eshtë e vërtetë!
Në Krujë, një qytet në veri të kryeqytetit që është vendi i një kështjelle të përdorur në shekullin e 15-të nga Skënderbeu, heroi kombëtar i Shqipërisë, Ismet Kaciu, një mësues bektashi në pension, tha se nuk kishte dëgjuar për planet e zotit Rama për t’i dhënë sektit sovranitet të stilit të Vatikanit mbi zonën e Tiranës. (nuk e dinte askush!)
Kruje, një qytet në veri të Tiranës që është vendi i një kështjelle të përdorur në shekullin e 15-të nga Skënderbeu, heroi kombëtar i Shqipërisë. Kredia… Hilary Swift për The New York Times – kjo foto është nga Fjala e Lirë si ilustrim.
Qirinj në një faltore bektashiane në Krujë. Kredia… Hilary Swift për The New York Times
Por, tha ai gjatë një vizite në një faltore të bektashinjve pranë kalasë së Skënderbeut, do të ishte shumë i lumtur nëse kjo do të ndodhte. Ai tha se do të ndihmonte që shqiptarët e rinj, përfshirë katër fëmijët e tij, që punojnë në Itali, të mos largoheshin nga besimi dhe vendi i tyre.
Nuri Ceni, një historian bektashi 79-vjeçar, e përshëndeti ofertën e shtetësisë si “një dhuratë jashtëzakonisht të rëndësishme“, që jo vetëm do të forconte islamin tolerant brenda Shqipërisë, por gjithashtu do të ndihmonte në përhapjen e “mesazhit tonë të bashkëjetesës paqësore pavarësisht nga feja apo raca“.
“Ne jemi kundër të gjitha formave të ekstremizmit që sot janë kaq të rrezikshme,” shtoi ai
Zoti Rama pranoi se krijimi i një shteti sovran islamik në Tiranë do të kërkonte kohë. “Ndoshta të gjithë do të thonë: “Ky djalë është i çmendur”, tha ai. Por, ai shtoi: “Këtë e kanë thënë shumë herë më parë, nuk më intereson. Gjëja e rëndësishme, e çmendur apo jo, është të luftosh për mirë.”
Baba Mondi në Tiranë. “Ne meritojmë një shtet,” tha ai, “Ne jemi të vetmit në botë që themi të vërtetën për Islamin” dhe “mos e ngatërroni atë me politikën”. Krediti… Hilary Swift për The New York Times
Andrew Higgins është shefi i zyrës së Evropës Lindore dhe Qendrore për The Times me qendër në Varshavë. Ai mbulon një rajon që shtrihet nga republikat baltike të Estonisë, Letonisë dhe Lituanisë deri në Kosovë, Serbi dhe pjesë të tjera të ish-Jugosllavisë. Më shumë rreth Andrew Higgins
Një version i këtij artikulli shfaqet në shtyp më 22 shtator 2024, Seksioni A, Faqja 8 e botimit të Nju Jorkut me titullin: Shqipëria planifikon një enklavë myslimane në zemër të kryeqytetit të saj.