[ Libra NëLinjë ]
Autore:
Elife LUZHA
28.08.2025
Kur një shoqëri nis të humbasë vlerat e veta, ose kur ndërgjegjja kolektive fillon të zbehet, lind nevoja për një mendje që nuk pranon të heshtë, por guxon të sfidojë errësirën ngulfatëse të apatisë. Ky është zëri i intelektualit të vërtetë: një mendje që nuk mjaftohet vetëm me interpretimin e realitetit, por e ndjen si detyrim ta përmirësojë atë.
Fjala “intelektual” vjen nga latinishtja “intellectus” që do të thotë “aftësi për të kuptuar”, por në përdorimin bashkëkohor ajo përfshin edhe përgjegjësinë morale dhe angazhimin qytetar të individit.
Në antikitet, këtë figurë e mishëronte filozofi – kritiku i jetës politike, sfiduesi i pushtetit dhe udhëheqësi shpirtëror i shoqërisë. Sokrati, Platoni dhe Aristoteli janë shembuj të mendimtarëve që hodhën themelet e mendimit kritik – një trashëgimi që vazhdon të frymëzojë edhe sot.
Termi intelektual, në kuptimin modern që njohim sot, për herë të parë u përdor gjatë “Çështjes Dreyfus” në Francë. Atëherë, shkrimtari Emile Zola, bashkë me një grup artistësh, profesorësh dhe shkrimtarësh, reagoi publikisht për të mbrojtur kapitenin hebre Alfred Dreyfus – viktimë e një padrejtësie me ngjyrime antisemite. Ky akt guximi u njoh si “Çështja e intelektualëve” dhe, që nga ajo kohë, intelektuali është identifikuar si zëri i ndërgjegjes dhe drejtësisë.
Kush është intelektuali i vërtetë?
Intelektuali i vërtetë nuk përcaktohet nga titujt akademikë apo nga niveli i dijes që zotëron, por nga mënyra se si ai e vë dijen në shërbim të së mirës së përbashkët. Ai dallohet për ndjeshmërinë ndaj botës që e rrethon, integritetin moral dhe aftësinë për të artikuluar mendim të pavarur. Ai nuk bën kompromis me ndërgjegjen dhe nuk e shet shpirtin për përfitim personal.
Intelektuali është figurë e pavarur dhe e angazhuar. Ai nuk qëndron në periferi të ngjarjeve, por në zemër të tyre – stoik dhe i palëkundur përballë padrejtësive. Nuk e udhëheq ambicia për famë apo pushtet, por ndjenja e përgjegjësisë ndaj shoqërisë dhe besimi në vlerat universale të lirisë dhe barazisë.
I hapur për dialog dhe gjithmonë i gatshëm për të mësuar, ai nuk izolohet në kornizat e dijes së vet, por qëndron i lidhur ngushtë me realitetin që e rrethon. Si udhëheqës i heshtur, ai nuk qëndron mbi të tjerët, por ecën përkrah tyre – i vetëdijshëm se përgjegjësia morale nuk është privilegj, por detyrë.
Intelektuali i vërtetë shpesh nuk është i mirëpritur nga shumica, por është i domosdoshëm për kohën në të cilën jeton. Ai është zëri që nuk hesht, kujtesa që sfidon harresën dhe mendja që nuk i nënshtrohet pushtetit. Në thelb, ai është një mendje e lirë në shërbim të së vërtetës – një figurë e pazëvendësueshme në çdo kohë, sado i refuzuar të jetë.
Intelektuali shqiptar – ndërmjet idealit dhe sfidës
Figura e intelektualit shqiptar u formësua gjatë periudhës së Rilindjes Kombëtare si mësues, poet dhe udhërrëfyes – një zemër që rrihte për kombin. Personalitete si Sami, Naim e Abdyl Frashëri, Pashko Vasa, Jeronim De Rada, Zef Serembe, e të tjerë, përmes veprimtarisë së tyre, ndërtuan modelin e intelektualit të angazhuar ndaj atdheut dhe shoqërisë.
Edhe pas Rilindjes, roli i intelektualit shqiptar mbeti thelbësor. Ai u shfaq në gazetari, në letërsi dhe në tribuna politike. Emra si Branko Merxhani, Migjeni, Ernest Koliqi, Faik Konica, Fan Noli, Aleksandër Xhuvani, Petro Marko, Ismail Kadare, e shumë të tjerë, dhanë kontribut të çmuar në jetën kulturore, politike dhe shoqërore të vendit. Ata ishin zëra që nuk heshtën, edhe kur fjala kishte çmimin e jetës.
Në Kosovën e pushtuar, intelektualët si Adem Demaçi, Fazli Grajqevci, Ukshin Hoti e të tjerë, pavarësisht përndjekjeve dhe burgosjeve, u shndërruan në simbol të qëndresës dhe të lirisë. Ata u bënë zëri i një populli të shtypur, por me dinjitet të pathyeshëm.
Po sot?
Në realitetin e sotëm, kur fjala shpesh humbet në kaosin e rrjeteve sociale dhe në zhurmën e mediave të politizuara, zëri i intelektualit shqiptar duket gjithnjë e më i zbehur përballë padrejtësive, manipulimit të opinionit publik dhe krizës së vlerave.
Shpesh, intelektuali nuk shfaqet më si kritik i pushtetit, por si bashkëpunëtor i tij – një devijim i dhimbshëm, që e zvetënon rolin që ai duhej ta kishte.
Dhe nuk është se mungojnë mendje të ndritura, por ndikimi i tyre është dobësuar nga një sistemi arsimor që nuk nxit mendimin kritik, nga media që më shumë i shërbejnë interesave sesa të vërtetës, dhe nga një shoqëri që e mat vlerën me klikime, jo me ide.
Shoqëria shqiptare, më shumë se kurrë, ka nevojë për intelektual të ndershëm, të pavarur dhe të angazhuar për të mirën e përbashkët.
Në një kohën kur zhurma zëvendëson arsyen, propaganda mbulon të vërtetën e pushteti kërkon bindje, e jo mendim, prania e intelektualit të vërtetë nuk është thjesht e nevojshme – është jetike për mbijetesën morale të shoqërisë.
Rikthimi i rolit të tij është sfidë, por jo i pamundur. Kjo mund të arrihet përmes një qasjeje të re ndaj arsimit dhe edukimit, përmes mbështetjes së gazetarisë së lirë dhe ndërtimit të institucioneve që promovojnë integritetin dhe guximin qytetar.
Në fund, duhet theksuar se figura e intelektualit ka qenë dhe mbetet një nga shtyllat kryesore mbi të cilat ndërtohet shpirti i një kombi. Ai është arkitekti i dialogut me të tashmen dhe të ardhmen. Misioni i tij është të mos hesht përballë së keqes dhe padrejtësisë.
Prandaj i themi: Jo konformizmit. Jo frikës. Jo heshtjes që na bënë bashkëfajtor.
Le ta nderojmë thellësinë, guximin dhe forcën shpirtërore të intelektualit të vërtetë.
Ashtu qoftë!
