[ Libra NëLinjë ]
Prof. dr. Sabile Keçmezi-Basha
Përmasat popullore të kryengritjes së vitit 1981
Në faqet më të lavdishme të qëndresës sonë kombëtare, populli shqiptar i Kosovës ka dëshmuar se asnjë dhunë, sado brutale dhe e organizuar, nuk mund të ndalë hovin e një ndërgjegjeje të zgjuar. Si në të kaluarën, edhe në pranverën e vitit 1981, kur u përball me makinerinë e shtypjes së organizuar policore dhe ushtarake, ai nuk u mposht, por reagoi me vendosmëri, me dinjitet dhe me një vrull të papërmbajtur revolucionar.
Ndonëse regjimi përpiqej me çdo kusht të paraqiste protestat si veprimtari të pakicës – si lëvizje të ngushta studentore ose si veprime të izoluara, të nxitura nga “grupe ekstremiste” – e vërteta qëndron krejt ndryshe. Demonstratat nuk ishin një akt sporadik në ndonjë cep të Prishtinës; ato shpërthyen në të gjitha qendrat kryesore të Kosovës, nga Peja në Prizren, nga Gjakova në Mitrovicë, nga Ferizaj në Gjilan. Ishte një ngritje e përgjithshme, e organizuar jo përmes partive apo strukturave formale, por nga një zemërim i brendshëm i ndërtuar në dekada të tëra shtypjeje dhe mohimi.
Në këto demonstrata, nuk ishin të vetmuar vetëm studentët, ndonëse ishin ata që ndezën pishtarin e parë të lirisë. Me ta dolën në rrugë punëtorët, fshatarët, të rinjtë dhe të rejat, intelektualët, gratë dhe burrat – e gjithë masa popullore që kishte vendosur të mos qëndronte më e heshtur. Nuk ishte thjesht një valë protestash, por një lëvizje mbarëpopullore, që i tha “mjaft” padrejtësive dhe kërkoi hapur atë që i takonte me të drejtë: lirinë, dinjitetin dhe barazinë.
Në përpjekje për të shtypur këtë revoltë të drejtë, regjimi jugosllav dërgoi mijëra forca speciale nga Serbia, të përgatitura për dhunë dhe frikësim. Por këto forca çetnike dhe paramilitare, të mbushura me urrejtje nacionale, nuk u përballën me një turmë të vogël, por me dhjetëra mijëra qytetarë të vendosur. Ndërsa propaganda zyrtare fliste për “3000 demonstrues”, realiteti në terren i kundërshtonte këto manipulime, në çdo qytet të Kosovës numri i protestuesve kalonte mbi 30 mijë, dhe në tërësi, lëvizja kishte marrë përmasat e një kryengritjeje të vërtetë popullore.
Në këtë përballje, ishin forcat e shtetit që u tronditën nga masa, dhe jo anasjelltas. Sepse populli shqiptar nuk kishte dalë në rrugë për të kërkuar privilegje, por për të rikthyer të drejtën e mohuar. Ai nuk donte hakmarrje, por dinjitet njerëzor e kombëtar. Dhe ky ishte thelbi i çdo lëvizjeje të vërtetë çlirimtare. Ajo nuk udhëhiqet nga urrejtja, por nga dëshira për drejtësi. Ndaj, përpjekjet për ta përçmuar apo për ta minimizuar këtë kryengritje, nuk ishin gjë tjetër veçse trillime të një regjimi që kishte humbur kontrollin mbi realitetin. Sepse në ato ditë të marsit dhe prillit, në rrugët e Kosovës, nuk u pa një popull i hutuar apo i manipuluar, por një popull i vetëdijshëm për veten, i bashkuar në qëndresë dhe i gatshëm për sakrificë.
Historia që u përsërit me zjarr dhe vendosmëri
Në ditët e ndezura të prillit, në rrugët, fshatrat dhe lagjet e Kosovës, nuk dëgjohej më vetëm zëri i protestës, por jehona e historisë që po përsëritej. Ashtu si në epopenë heroike të Mic Sokolit, Selami Musait e Vojo Kushit – emra që i përkasin panteonit të përjetshëm të rezistencës shqiptare – edhe tani, bijtë e kësaj toke u përballën trup më trup me hekurin e pushtuesit, u hodhën mbi tanket dhe bajonetat, duke shndërruar trupin në barrikadë dhe idealin në udhërrëfyes.
Kjo nuk ishte më thjesht një lëvizje studentore, as një sërë demonstratash sporadike. Ky ishte një shpërthim popullor gjithëpërfshirës, një kryengritje e strukturuar në çdo qelizë të shoqërisë shqiptare në Kosovë. Përmasat që mori kjo lëvizje ishin aq të thella, sa vetë regjimi, përkundër përpjekjeve për t’i manipuluar shifrat, nuk mundi ta fshehte dot disfatën e tij. Tanke e kamionë të djegur, forca policore të vrara apo të plagosura, e reparte të tëra të çarmatosura – të gjitha janë dëshmi të një realiteti që s’mund të mbulohet me retorikë zyrtare.
Populli i revoltuar veproi në çdo cep të vendit, goditi forcat e armikut me guxim dhe organizim, dhe në disa zona mori nisma të qarta për marrjen e pushtetit, duke shënuar një etapë të re të luftës – atë të rezistencës së armatosur dhe të bojkotit të përgjithshëm. Shkollat ishin bosh, pasi nxënësit dhe studentët u bashkuan në grevë. Ndërmarrjet kishin pushuar punën, meqë punëtorët, tashmë të vetëdijshëm për rolin historik që po luanin, kishin dalë në rrugë. Edhe fshatarësia nuk qëndroi pas, ata jo vetëm që demonstronin, por vepronin aktivisht kundër patrullave, dhe shumë prej tyre kishin marrë malet, duke krijuar zona të lira që sfidonin autoritetin e shtetit represiv.
Kjo rezistencë e gjerë kishte krijuar një krizë të thellë të funksionimit të aparatit shtetëror jugosllav në Kosovë. Administrata civile ishte në kolaps, vetëm makina represive – policia dhe ushtria – përpiqej të mbante kontrollin. Por përballë saj qëndronin forcat revolucionare të popullit, të cilat, të pajisura jo me tanke, por me besim, guxim dhe dashuri për liri, nuk u trembën për asnjë çast.
Një tjetër zhvillim domethënës i kësaj periudhe ishte edhe bashkimi i pjesëve të lëkundura të popullsisë, të cilat më parë qëndronin të pasigurta, të frikësuara apo të manipuluara. Por tanimë, përballë ashpërsisë së pushtuesit, edhe ata që kishin qenë të heshtur, u bashkuan me shumicën e vet, me popullin që s’e kishte humbur as besimin dhe as idealin. E vetmja mbetje që nuk iu nda armikut, ishin disa zëra të mjegulluar e të përçudnuar, tradhtarë të njohur, që në grahmat e fundit të pushtetit që i kishte përkëdhelur, përpiqeshin me zëra të dobët të lëshonin deklarata, sharje apo thirrje që s’bindnin më askënd.
Atëherë, Kosova ishte në një kryqëzim historik. Nuk ishte më thjesht në kërkim të njohjes institucionale, por ishte në procesin e rilindjes së një vetëdijeje kombëtare dhe revolucionare, ku populli nuk priste më lëmoshë nga askush, por vepronte me bindjen se drejtësia historike fitohet nëpërmjet veprës kolektive.
Kur maskat bien dhe populli nuk harron
Në momentet kur një popull i tërë ngrihet në këmbë për të mbrojtur dinjitetin dhe të ardhmen e vet, nuk është për t’u habitur që disa zëra – të dalë nga skutat më të errëta të historisë – fillojnë të hakërrehen e të shajnë, duke u përpjekur të diskreditojnë vetë zemrën dhe krenarinë e kësaj lëvizjeje- rininë shqiptare. Këta zëra, të zhveshur nga çdo përfaqësim shoqëror e moral, të braktisur nga populli, përpiqen më kot të ruajnë një lidhje të shpifur me pushtetin, nëpërmjet një shërbimi të verbër dhe të neveritshëm.
Ata që atëherë e quanin “pleh” rininë shqiptare të Kosovës, atë lulëzim të ndërgjegjes kombëtare, atë shtyllë të shpresës për një të nesërme më të drejtë, nuk e bënin nga padituria, por nga dëshpërimi. Ata e ndjenin se toka u rrëshqiste nën këmbë, se ishin të izoluar dhe të padëgjuar. Në këtë gjendje të rrënimit moral, ata shpresonin se, me britma të egra e me fjalor poshtërues, do të mund të mbajnë edhe një ditë më shumë rolin e “të përkëdhelurit” të pushtetit – si shërbëtorë të bindur të një regjimi që përdorte dhunën si gjuhë të vetme ndaj popullit.
Por populli shqiptar nuk i njehte më nga pozitat që pretendonin ti mbanin, por nga veprat që kanë bërë, dhe ai nuk harronte. Emrat e Fadilit, Xhavitit dhe bashkëpunëtorëve të tyre janë të njohur në kujtesën kolektive të popullit si emra të lidhur pazgjidhshmërisht me represionin më të egër të periudhës së Rankoviçit. Ata kanë qenë jo vetëm pjesëmarrës, por bashkëhartues të masave më gjakatare kundër shqiptarëve, dhe këtë e di çdo familje që ka ndjerë mbi shpinë dhunën e UDB-së.
Për më tepër, këta njerëz nuk janë figura të izoluara të së kaluarës, por hallka të zinxhirit të pandërprerë të bashkëpunimit me çetnikët dhe shovinistët më të egër serbë, që nga Mugosha dhe Aksiqi deri te Dushan Ristiqi. Ata janë fytyra të ndërruara të të njëjtit shërbim, mohimit të shqiptarëve, ndryshe vetëm në emra dhe epoka, por të njëjtë në qëllim dhe në dhunë, shkruanin në “thirrje” mërgata shqiptare.
Për të vazhduar më tej “Prandaj, kur këta individë ulërasin si ujq për të përçarë, për të frikësuar, apo për të ruajtur privilegjet e tyre, nuk bëjnë tjetër veçse tregojnë thellësinë e frikës që i ka pushtuar. Ata mundohen ta shesin britmën e tyre si blegërimë të pafajshme, si “zë i arsyes”, por maskat u kanë rënë, dhe populli tashmë i sheh ashtu siç janë: figura të dështuara që i kanë shërbyer me përkushtim çdo strategjie antishqiptare. Në këtë kuptim, populli nuk ua zë më për të madhe fyerjet, sepse e kupton që ato janë shenja të agonisë së tyre politike dhe morale. E kupton që, kur zërat e errësirës rriten, është sepse dita po afron”.
Kërkesat e Lirisë
Në “Thirrje”, shkruan: “Vëllezër të dashur, në këtë udhëkryq të historisë sonë të përgjakur e të lavdishme, populli shqiptar në Kosovë – si gjithmonë në çastet kur e thërret koha – është ngritur më i bashkuar se kurrë, me zemër të ndezur dhe me zë të njëzëshëm, për të kërkuar jo më lëmoshë, por të drejtat që i përkasin me të drejtë dhe me gjak. Ai nuk flet më me frikë, as me zë të ulët – flet me urtësinë e dhembjes dhe me dinjitetin e përvojës, duke renditur një nga një kërkesat që nuk janë vetëm politike, por janë fjalët e shpirtit të tij kolektiv, janë udhërrëfyes për një jetë më të drejtë, më të ndritur, më njerëzore:
Republikë për Kosovën, – jo vetëm si një emër mbi hartë, por si përqafim i të gjitha trojeve shqiptare në Jugosllavi, që zemra të mos copëtohet më kurrë ndër kufij të padrejtë.
E drejta e vetëvendosjes, – deri në shkëputje nëse është e nevojshme, sepse liria nuk kërkon leje për të qenë.
Lirim pa kushte për të burgosurit politikë, – ata që janë mbyllur pas grilave sepse guxuan të mendojnë ndryshe, të duan vendin më shumë se veten.
T’i kthehen Kosovës pasuritë e veta, – jo më të grabiten si plaçkë lufte nga republikat e tjera, por të ushqejnë dritën e saj të brendshme.
Le të valojë flamuri kuq e zi, – në çdo cep ku rreh zemra shqiptare, dhe festat tona kombëtare të kremtohen pa drojë, siç kremtohet jeta e lirë.
Kushte të dinjitetshme për nxënësit e studentët tanë, – që dija të mos jetë privilegj, por e drejtë, dhe Kosova të mos jetë më çerdhe mjerimi për rininë.
Punë për të papunët dhe kthim për mërgimtarët, – që rrugët e gurta të mërgimit të mos na i marrin më djemtë dhe vajzat.
Liri për fjalën dhe shtypin, – që e vërteta të mos mbytet në urdhra dhe gënjeshtra.
Të hiqet shtetrrethimi dhe ora policore, – sepse toka jonë s’ka nevojë për pranga, por për ajër, për dritë, për liri.
Të largohen forcat e huaja policore e ushtarake, – që Kosova të marrë frymë pa bajoneta mbi sup.
Të dalin para popullit ata që kryen krime, – që drejtësia të mos jetë më fjalë bosh, por dënim i merituar për gjakun e derdhur padrejtësisht.
Këto nuk ishin kërkesa të zakonshme. Këto ishin fjalët e një populli që kishte qarë mjaft, kishte heshtur mjaft, kishte duruar tej mase. Tani ai po ngrihej jo për të sulmuar, por për të jetuar. Ai kërkonte atë që çdo popull në botë e ka të lindur- dinjitetin. Dhe kjo ishte një thirrje që nuk shuhej, një zë që nuk mbytej, një udhë që nuk ndalej. Sepse, kur populli flet me një zemër, asnjë zinxhir s’mund ta lidhte më.
( vijon )
