Nëna është gjithçka:
Ngushëllim i jetës në pikëllim,
Shpresa e jetës në mjerim,
Fuqia e jetës në dëshpërim më të thellë…
Plaka ndjeu sikur se çdo pjesë të trupin e saj po copëtohej dhe përplasej në asfaltin e zi. Më pas gjithçka u kthye në lëvizje të ngadaltë, ndërsa kafka e saj, kocka e nofullës, klavikula, kafazi i kraharorit dhe pjesa tjetër e trupit te saj sikur roniteshin në tokë pa bërë zhurmë. Në përndjekjen e saj ajo e pa veten sikur ishte kthyer dhe mbledhur kockat, duke u përpjekur ta bënte trupin e saj si më parë. Por ndërsa përpiqej të vendoste të gjitha pjesët e trupit në vendin e dukur ajo pa se disa pjesë i mungonin. Ajo kërkoi përreth duke u fundosur, duke u zhdukur në katranin e zi. Asgjë nuk dallohej atje dhe ajo kishte frikë të arrinte një nga kockat e saj dhe të mos prekte zbrazëtinë. Nuk mund të ishte trupi i saj që ecte mbi katranin e zi, të shpërbërë nga pesha e plumbave.
Duhet të jetë dikush tjetër, një masë pa formë, i ndryshuar nga të qeshurat vrasëse të vrasësve të saj dhe tmerri i gjakut të saj që ende nuk ishte thithur nga toka.
Kur plaka u zgjua, e gjeti veten të shtrirë përtokë, ndjeu marramendje dhe të përzier. Volli dhe u zvarrit në asfalt me zift të pëahtjellimit dhe mundimit dhe, ra përsëri në kllapinë kthetrave të ziftit të keq.
Kur plakau përmend, pyeti veten:
‘Pse gjithçka më duket e mbuluar me një perte të zezë, të errët dhe me erë të keqe katrani.” Ajo luftoi të ngrihej ndërkohë i gjithë trupi i dridhej. Ajo eci disa hapa por u rrëzua sërish mbi katranin e zi. Rreth saj ishte mbledhur një turmë e vogël kureshtarësh, të cilët kishin parë sjelljen e saj të çuditshme. Dikush u përpoq ta ndihmonte.
“Çfarë po bën,” pyeti një grua e re me një fustan të purpurt, Ju jeni i çmendur?”
“A nuk e sheh se ajo është e sëmurë,” u përgjigj burri me sy blu, “e gjorë plakë?”
“Mendoj se ajo është nëna e atyre armiqve”, i tha gruaja e re. Ishin dy fëmijët e saj që forcat e sigurisë i morën mbrëmë, të kujtohet?”
“Çfarë!”
NËNA vendosi se duhej të pushonte pak nëse do mundte të përfundonte ndonjëherë misionin e saj. Ajo mendoi se do të ishte pothuajse dita kur të kthehej në banesën e saj të përkohshme në bodrumin e dyqanit të rrënuar, gjysmë kilometër larg të Hanit të madhe me dy Porta, kështu që nxitoi sa mundi. Dielli sapo po lindte mbi horizont kur ajo u rrëzua nga shkallët e thyera që të çonin në strofkës së saj. Ajo duke u derdhur vështroi dritën e zbehtë që depërtonte përmes vrimave në tavan dhe të çarave dhe përnjëherësh iu zgjua kujtimet e dhimbshme të luftës që kishte luftuar vendi i saj i dashur dhe burri i saj i dashur kishte e kishte ndihmuar për të fituar.
Plaka shkoi në një cep të kthinës, duke shmangur grumbujt e gjetheve të cilat i kishte përdorur më parë si shtrat dhe që tani u vinte era kalbjeje. Duke u përkulur, ajo fshiu mbeturinat e gurëve të vegjël dhe copa betoni të thyer dhe më në fund u shtri në anë të djathtë, duke shtrirë krahun e saj në përpjekje për të lehtësuar dhimbjen në shpatullën e saj të dëmtuar. Por ajo e kuptoi me një psherëtimë të thellë se dhimbja nuk ishte vetëm në shpatull, por në të gjithë trupin e saj të rraskapitur.
“Më mirë që jam gjallë me dhimbje se e vdekur”, mërmëriti ajo, “por jo ende e vdekur!” Më në fund ajo vuri kokën në krah, duke injoruar dhimbjen dhe në çast iu dorëzua gjumit që vinte nga rraskapitja totale.
Një orë më vonë ajo e dëgjoi përsëri atë, një tingullin të lartë, por disi i njohur. Ajo u trazua për një moment, pastaj duke dëgjuar asgjë më shumë, i zbriti edhe një herë në ëndrra e saj të trazuar. Në më pak se një minutë gjumi iku në çast, ndërsa sytë e saj u hapën ndaj kadencës tashmë të pagabueshme të tingujve të shkurtër dhe të mprehtë të fërshëllimës që mund të nënkuptonin vetëm një gjë për një grua që kishte kaluar pjesën më të madhe të jetës së saj në vështirësi. Gruaja e moshuar donte instinktivisht të hidhej në këmbë për të parë se nga i vinte sulmi, por ajo ishte ende shumë e rraskapitur për t’u ngritur. Nga vendi ku ajo ishte shtrirë me shpinë te muri, ajo vëzhgoi dhomën, por nuk mund të shihte asgjë.
“Ti moj plakë po ëndërron budallallëqe. Hajt pra kthehu për të fjetur, të çlodhësh kockat dhe shpirtin që të vazhdosh kërkimin e e nesërm të bijve të tu,” rënkoi ajo, dhe luajti kryet për një moment dhe më pas për ta vendosur kokën përsëri në krahun e saj. Mezi e kishte mundur të mbaronte vetë bashkëbisedimin kur sytë e saj panë në një kokë të vogël trekëndore që po rrëshqiste mbi dy gurë të mëdhenj që dikur kishin qenë pjesë e një muri. Sytë e kokës së vogël trekëndore kishin një shkëlqim verbues kërcënues.
“Ku po zvarritesh , ku po shkon, o armik i lashtë i njeriut?” I foli plaka veten se po qeshte gjysmë teksa fliste. “E di që ti do të më godasësh në qafë, do të më hedhesh helmin, por nëse e bën, unë do ta shtyp kokën tënde! Unë jam plakë e drobitur dhe ti je gjarpër i keq. Eh unë kam vrarë shumë gjarpërinj nga lloji juaj kur isha e re, lart në male, por kurrë nuk kam parë një të tillë si sytë e tua! Hm! U zvarrite gjithë rrugën nga malet gjer këtu poshtë vetëm për të më marrë mua?”
Ajo nënqeshi me trishtim dhe pështyu në tokë.
“Oh, por e sheh o gjarpër, se unë nuk kam frikë prej teje. Koka jote e shëmtuar nuk është gjysma e frikshme sa kufomat që nxora nga varret e atyre mbrëmë. He, tani çfarë do nga unë? Dëshiron të më marrësh një kafshatë nga mishi im i dobët dhe të më vrasësh? Vritmë! Epo, mund të provoni nëse kjo është dëshira juaj o gjarpër i vjetër. Por mos harro unë nuk mund të lë të më kafshosh, të më vrasësh para se të gjej fëmijët e mi. Kjo është gjithçka që më intereson të bëj para se të vdes. Më kupton o gjarpër? O Zot sa gjarpërinj mban kjo tokë”
Gruaja e vjetër kishte zjarr në sytë e saj ndërsa bërtiste,
“Jo tani o gjarpër, jo tani!”
Koha u ndal dhe ajo mbajti frymën, ndërsa gjarpri rrëshqiti ngadalë nga vendi i tij i fshehur, duke zbuluar gjatësinë e tij të plotë të frikshme. Teksa afrohej aty ku shtrihej, plaka e kodhur, e dërmuar por edhe e tronditur nga prania e zvarranikut, e hipnotizuar nga sytë e gjarprit që ia larguan guximin dhe e paralizuan nga frika.
“Gjarpër, largoji sytë e tu të këqij nga unë. Largohu.” Zëri i saj ishte i ndrydhur, trimëria e saj tani është zhdukur.
Si në pështjellim, gruaja e moshuar mund të dëgjonte zërin e zvarranikut të lashtë ndërsa i pëshpëriste në mendjen e saj.
“Plakë, kjo botë këtu nën tokë nuk është vend për llojin tënd. Çfarë ju solli këtu për të jetuar në mbretërinë time mes gurëve të rrënuar? Unë sundoj këtu; kjo është mbretëria ime. Ik tani ose rri dhe vdis!”
Gruaja e moshuar, ende e tronditur nga shikimi i zvarranikut, ajo me vështirësi gjeti disi forcën për të lëvizur dorën e majtë mbi dysheme në kërkim të një arme, një copë dru apo ndonjë gur, ndërsa pëshpëriste me një zë të mbytur të mbytur nga tensioni:
“Ik gjarpër, të lutem, shko! Ndoshta juve jeni më i mirë se gjarpërinjtë që janë mbi tokë,” Dora e saj gjeti një shufër hekuri të thyer të ndryshkur, por ishte shumë e rëndë për ta ngritur. Gjarpri e ngriti me kërcënim kokën dhe lëvizi gjuhën helmuese.
“O gjarpër e di që unë nuk mund të bëj keq, unë jam thjesht një plakë e dobët. Më lër të qetë, të lutem, të paktën derisa të gjej fëmijët e mi. Atëherë eja më hidh helmin dhe unë mund të vdes.”
‘Ne gjarpërinjtë jemi krijuar për të kafshuar dhe helmuar’,- i folën sytë të zvarranikut, i cilit u zvarrit drejt plakës dhe shfaqi të gjithë gjatësinë e tij të frikshme.
“Gjarpër, largoji sytë e tu të këqij nga unë. Largohu.” Zëri i saj ishte i ndrydhur, trimëria e saj tashmë ishte zhdukur.
Si në një ekstazë, gruaja e moshuar mund të dëgjonte zërin e mashtruesit të lashtë ndërsa i pëshpëriste në mendjen e saj.
“Moj plakë, bota nën tokë nuk është vend për llojin tënd. Çfarë ju solli këtu për të jetuar në mbretërinë time mes gurëve të rrënuar? Unë sundoj këtu; kjo është mbretëria ime. Ik tani ose rri dhe vdis!”
Gruaja e moshuar, ende e tronditur nga shikimi i grabitqarit, gjeti disi forcën për të lëvizur dorën e majtë mbi dysheme në kërkim të ndonjë arme ndërsa pëshpëriste me një zë të mbytur të mbytur nga trishtimi:
“Ik gjarpër, të lutem, shko!” Dora e saj gjeti një shufër hekuri të thyer, të ndryshkur, por hekuri ishte shumë i rëndë për ta ngritur. Gjarpri lëvizi gjuhën gjithë kërcënim.
“Gjarpër e di që nuk mund të të bëj keq, unë jam thjesht një plakë e dobët. Më lër të qetë, të lutem, të paktën derisa të gjej fëmijët e mi. Atëherë mund të vdes.”
Gruaja e moshuar çelikosi emocionet e saj dhe i kërkoi vetes forcën për të luftuar kundër këtij armiku të paepur dhe ajo duhej medoemos ta mposhtte.
“Oh ku je burri im, 0 trimi im i dashur? Dërgo shpirtin tënd këtu poshtë për t’i hequr jetën këtij gjarpri që është gati të më vrasë. Ti e di mirë o shpirt i dashur, unë nuk mund të vdes para se të gjej fëmijët tanë.”
Atë moment ajo pa me bisht të syrit një hije, një shpend që vërshonte me furi drejt murit ku ajo shtrihej.
“Oh, a nuk mjafton të kem këtë gjarpër që doli nga fund dheu por më duhet të përballoj një tjetër grabitqar të ardhur nga qielli?”
Në çastin që gjarpri tendosi kokën trekëndore për të sulmuar plakën e pambrojtur, shpendi i madh u turr me furi poshtë, si një fantazmë, mbërtheu me kthetrat e tij gjarprin, dhe në të njëjtë kohe goditi kafkën trekëndore te gjarprit. Gjarpri u hodh në befasi, e rrotulloi trupin e tij rreth këmbëve të skifterit në një përpjekje të fundit për të thyer kapjen e tij, por gjahtari e mbajti fort prenë e tij, duke e përplasur pas shkëmbinjve një, dy, tre herë derisa zvarraniku u plandos për vdekje. Skifteri e lëshoi gjarprin dhe më pas me qetësi dhe, qëllimisht i hoqi sytë.
Gjithçka ndodhi në pak sekonda, të ishte vallë në ëndërr, por jo, plaka tani mund ta shihte qartë fitimtarin krenar, të ulur mbi një gur të madh me trupin e pajetë të gjarprit nën kthetrat e tij. Skena e ndriçuar nga një rreze dielli që tani derdhej në kthinën e nëndheshme përmes së njëjtës vrimë nga ku kishte sulmuar skifteri. Plaka vetëm tani e kuptoi se çfarë ishte ndryshe nga ky gjarpër. Madhësia e tij e madhe dhe ngjyra unike e bënë të qartë se zvarraniku nuk ishte nga këto anë. Nuk ngjante me asnjë lloj gjarpri që kishte parë ndonjëherë në këtë zonë të vendit ku kishte kaluar gjithë jetën e saj të gjatë. Ajo u mrekullua që një skifter kaq i vogël ishte në gjendje ta vriste zvarraniku kaq shpejt. Gruaja e vjetër qëndroi në një pozicion ulur, kyçet e saj të ngurtësuara thuajse kërcasin nga përpjekja. Plaka e vështroi me dashuri dhe respekt shpendin krenar, duke admiruar guximin e tij dhe aftësinë me të cilën ai kishte sulmuar dhe vrarë gjarprin që ishte shumë më i madh.
“Nga erdhe o shpend i bekuar? Kush ju dërgoi? Unë i kërkova burrit tim të dashur të vdekur që të dërgonte shpirtin e tij këtu poshtë për të më shpëtuar nga gjarpri. Shpirti i burrit tim të dërgoi? Apo mos vallë jeni një nga skifterët që i uleshin në krah burrit tim dhe shkoje me të së bashku në betejë? Apo mos je ai shpendi fisnik qe im shoq të mësoi për të gjuajtur, atje në çatinë e shtëpisë sonë të madhe mbi kodra, apo je shpirti i burrit tim të dashur të kthyer në skifter?
Plaka ndaloi një moment për tu mbushur me frymë.
“O shpirt i dashur. Ti më shpëtove jetën dhe më dhe një farë dritë shprese për tu shkëputur nga dëshpërimi. Më tregove sërish se jo çdo gjë në këtë jetë është e keqe. Më kujtove se kanë mbetur disa gjëra të mira dhe tani je më i miri prej tyre. Pyes veten, o gjuetar i madh, nëse ndoshta ke fuqinë të kem nevojë, fuqi mbinatyrore që mund të më ndihmojnë të gjej fëmijët e mi. Shpendi im i dashur, të lutem më ndihmo.”
Plaka i foli skifterit sikur të ishte njeri, një mik që mund t’i besonte. Zogu i madh u ul pa lëvizur, duke lëvizur kokën djathtas e majtas, lart e poshtë sikur të kërkonte diçka, dhe më pas e vuri re, një trung që dilte nga muri i plasaritur dy metra mbi kokën e plakës. Fluturoi drejt saj dhe u ul atje duke e parë nga poshtë, sikur e pyeti nëse do të donte ta ndiqte atë.
“A po më pyet se çfarë po mendoj? Nuk mund ta besoj. Jeni skifter i ri që u lëndua kur burri im po përpiqej ta stërviste për gjueti? Po, ndoshta ju jeni ai që theu krahun e tij dhe që unë e ndihmova të mjekova të bëhesh mire me shëndet. Më kujtohet se sa inteligjent ishte ai zog i ri. Je ai?”
Shpendi përkuli kokën dhe lëshoi një britmë të shkurtër.
“Pse po ju jeni! Po mik i dashur do të ndjek kudo që të shkosh.” Gruaja e vjetër shkëlqeu një buzëqeshje ndërsa shikoi zogun mbi kokën e saj.
Edhe një herë, dhe këtë herë pas vetëm një pushimi të shkurtër dhe të ndërprerë, gruas së vjetër do t’i duhej të mblidhte atë që kishte mbetur nga forcat e saj dhe të ngrihej në këmbë nëse donte të ndiqte skifterin e dërguar nga shpirti i burrit të saj të vdekur për ta ndihmuar. Ajo hezitoi të dilte jashtë ditën pasi për një kohë të gjatë kishte qëndruar e fshehur gjatë asaj kohe nga frika e turmave që e fajësonin për Zërin që i përndiqte gjumin. Ajo kishte frikë nga urrejtja e tyre dhe kishte frikë për sigurinë e saj.
Shpendi rrotullohej sipër kokës gruas së vjetër që e gjurmoi sa më mirë nga rruga poshtë, duke e ndjekur zogun e saj të shpresës. Nuk ishte e lehtë për t’u ndjekur pa tërhequr vëmendjen e kalimtarëve në rrugë të cilët mund të mendonin se ajo ishte e çmendur, kështu që ajo duhej të ecte më shpejt kur kishte më pak njerëz në rrugë dhe të ngadalësonte shpejtësinë kur kishte turma përreth. Dhe kështu plaka, duke ndjekur skifterin sipër, lëvizi nëpër rrugët e qytetit sa me kujdes që mundi. Sytë e mprehtë të skifterit e mbanin gjurmët e saj dhe kështu zogu fluturonte në erën e fortë dhe rrinte pezull sa herë që ishte e nevojshme për ta bërë sa më të lehtë që plaka të mbante hapin. Një herë zogu u zhduk pas një ndërtese dhe e ajo e thirri me fërshëllimë që ishte i njëjtë, si sinjali paralajmërues që burri i saj e kishte mësuar të bënte gjatë betejës, dhe kur shpendi u shfaq mbi kryet e gruas së moshuar, ajo i tha:
“Ti je një shpend i zgjuar, i dashur im!”
Por kjo që tha plaka, bëri që një burrë aty pranë të kruante kokën me habi ngaqë kjo plakë e çmendur që po fliste me qiellin.
Ajo vazhdoi të ndiqte udhërrëfyesin e saj qiellor për gati një orë derisa më në fund, pa frymë dhe forcat e saj tashmë të pakta, ajo dëshironte të ndalonte dhe të pushonte. Por dashuria e saj për fëmijët e saj e pushtoi dhe i dha asaj forcë të përtërirë për të vazhduar të ndiqte skifterin. Ajo mendoi se zogu dukej se e njihte shumë mirë, dhe ajo e njihte skifterin. Po ishte ai që ishte rritur në shtëpinë e saj, e veçanta që burri i saj e merrte sa herë që dilte për gjueti. Po, ky skifter ishte inteligjent mbi të gjithë të tjerët dhe sa herë që arrinte në qiellin e lartë blu fluturonte me një elegancë që bënte të gjithë krijesat të xhelozoheshin me të . Gruaja e moshuar pyeti veten nëse ndoshta zogu nuk ishte shpirti i burrit të saj në fund të fundit, por një zë i lashtë, një zot i maleve të larta i kishte ardhur në ndihmë. Ajo ngriti sytë drejt skifterit që tani rrotullohej lart dhe i dërgoi një mesazh me mendjen e saj.
“Skifteri im i dashur, mos fluturo shumë afër Hanit me dy porta. Rojet nuk pëlqejnë asnjërin prej nesh.” Zogu madhështor filloi të fluturonte pak më lart, duke u larguar nga godina e selisë së Partisë dhe drejt kodrave të largëta që rrethonin qytetin.
“Oh po, ky zog është inteligjent. Më lexoi mendjen dhe po largohet nga ai vend i mallkuar.”
Zemra e plakës filloi të rrihte edhe më shpejt, jo për shkak të lodhjes, por për shkak të gëzimit që besonte se më në fund do të gjente trupat e fëmijëve të saj. Ndërsa vraponte me vendosmëri pas skifterit, asaj iu forcua bindja se do zë vinte shumë shpejt momenti më i rëndësishëm në jetën e saj; se më në fund do të arrinte t’i mbante fëmijët e saj në gji për herë të fundit. Ajo ishte aq e mbështjellë në ëndrrën e saj të gëzueshme sa ndjeu sikur në të vërtetë po fluturonte krah për krah me skifterin midis reve, duke u ngjitur lart mbi ndërtesa, mbi kodra, dhe nën drejtimin e tij, duke shkuar drejt momentit të vetëm të lumturisë që ajo do të kishte kur të gjente më në fund fëmijët e saj të zhdukur.
Papritur ajo dëgjoi zhurmën e tmerrshme të një të shtënë. Ndërsa instinktivisht ngriti sytë lart për t’u siguruar që skifteri ishte në rregull, ajo ndjeu diçka të ngrohtë që po zbriste dhe e goditi plot në fytyrë. Teksa preku kokën, dora e saj u larg prej gjakut dhe e gjithë bota rreth saj u kthye në gjak. Zemra e saj u përmbys kur pa skifterin që binte nga qielli, duke u kthyer në një spirale të vogël të lakuar teksa u rrëzua në tokë, dhjetë metra larg vendit ku qëndronte gruaja e vjetër. Pamja e frikshme e skifterit në rënie bëri që sytë e saj të përmbusheshin nga lotët e vrasjes së përgjakshme, ndërsa gjithçka u mjegullua dhe bota u zbeh. Trupi i saj dridhej finga tronditja dhe më pas nga inati teksa bërtiste:
“Çfarë po ndodh? Përse vallë vratë shpendin e shenjtë, çfarë ju ka bërë.’
Por kur ktheu kryet pa fytyrën e ndyrë e të nëmurit prej paritie që zgërdhihej.
O Zot, ti je o i nëmur prej partie! OH O ZOT qënke më keq se kafsha më e egër dhe më helmues se gjarpri!
KRISTAQ TURTULLI
HANI ME DY PORTA.
Botimi i parë: 1996
Botimi i dytë në gjuhën angleze në Amerikë: qershor 2009
Intervista në Zërin e Amerikës, për këtë libër korrik 2009
Botimi i tretë, shkurt: 2022
Botimi katërt, Kosovë: tetor 2022
