(Pjesa e dytë)
Prof. dr. Sabile Keçmezi-Basha
Të gjitha programet e organizatave ilegale shqiptare kishin karakter kombëtar
Duhet thënë se edhe brenda botës së organizatave ilegale patriotike shqiptare të asaj periudhe, ekzistonin nuanca të thella dhe dallime të brendshme në lidhje me mënyrën se si duhej të shprehej mendimi kombëtar dhe politik. Si lumenjtë që gërshetohen dhe ndahen nëpër rrjedhat e tyre drejt detit, ashtu edhe këto organizata kishin vizione të ndryshme, shpesh edhe të kundërta, mbi platformën që do të përshtatej më mirë me frymën dhe situatën politike të kohës.
Në këtë mozaik mendimesh dhe debatesh, brenda vetë lëvizjes së heshtur dhe ilegale, kishte diskutime të vazhdueshme se si duhej trajtuar kërkesa kombëtare – me kujdes, me maturi diplomatike apo me zë të lartë e të qartë revolucionar. Në një kohë kur çdo fjalë duhej matur mirë, kur çdo hap duhej bërë me kujdes, pyetjet mbi strategjinë ishin dilema të vështira që shpesh ndanin rrugët, por jo ëndrrën e përbashkët për liri.
Secila prej organizatave, me programet e tyre, përfaqësonin një nuancë të caktuar të një të vërtete të përbashkët. Secila prej tyre ishte një ngjyrë në mozaikun e madh të aspiratave kombëtare, që shtrihej mbi truallin shqiptar si një qilim i endur nga duart e historisë. Nuk munguan debatet e forta, dilemat e brendshme dhe përplasjet e mendimeve se cila platformë ishte më e duhura, cila rrugë ishte më pak e rrezikshme dhe më efikase në realizimin e qëllimeve historike e politike.
Dhe pikërisht aty, në këtë diversitet strategjik, qëndronte edhe bukuria e lëvizjes kombëtare shqiptare – ajo kishte një puls, një energji të brendshme që vinte pikërisht nga ballafaqimi i ideve, nga kërkimi i vazhdueshëm për mënyrën më të mirë për t’i shprehur ëndrrat dhe synimet e një populli që kërkonte liri dhe dinjitet njerëzor. Kjo shumëllojshmëri mendimesh ishte si një simfoni e fshehtë, herë e ashpër dhe dramatike, herë e qetë dhe reflektuese, por gjithmonë e gjallë dhe në kërkim të harmonisë finale.
Kështu, në atë atmosferë debatesh dhe dilemash, organizatat politike shqiptare kërkonin platformën e duhur, strategjinë që mund të fliste qartë dhe të ngjallte guxim te njerëzit, por edhe t’u rezistonte sfidave të kohës. Secila nga këto organizata, me bindjen e vet dhe logjikën e vet politike, u bë pjesë e një rrjedhe të madhe historike që çoi drejt demonstratave të mëdha dhe kërkesës së famshme për “Kosovën Republikë”.
Programet, platformat dhe synimet e lëvizjeve kombëtare ishin të rrënjosura thellë në vetëdijen e popullit, me një esencë të përbashkët dhe të pandryshueshme: ëndrra e pashuar për liri, për vetëvendosje, për bashkimin e Kosovës me Shqipërinë. Ky ishte ideali që frymëzoi breza të tërë, që ngjizi sakrifica dhe që mbajti gjallë shpresën e madhe kombëtare në kohëra furtunash historike.
Megjithatë, në brendësi të këtij ideali të qartë e të pandryshueshëm, qëndronte një debat i heshtur, por i thellë dhe vazhdimisht në ndryshim mbi mënyrën se si duhej arritur ky synim suprem. Platformat dhe qëndrimet nuk ishin kurrë të ngrira; përkundrazi, ato pulsonin dhe evoluonin sipas ritmit të rrethanave historike, kombëtare e ndërkombëtare. Veprimtarët e lëvizjeve ilegale, këta idealistë të vendosur, por realistë në analizat e tyre, e kishin kuptuar mirë se lufta për çështjen kombëtare nuk ishte një rrugë lineare e pandryshueshme, por një udhëtim i gjatë, plot kthesa e kompromise të dhimbshme, për t’iu përshtatur çdo realiteti të ri.
Ky evolucion i mendimit dhe i qasjes së tyre shihet qartë në luhatjen e qëndrimeve lidhur me statusin e Kosovës në momente të ndryshme historike, të cilat mund të sintetizohen në tre opsione kryesore, që secili bartte peshën dhe logjikën e kohës së tij. Në thelb, kjo dëshmonte një urtësi politike, një fleksibilitet strategjik dhe një aftësi për të lexuar me kujdes shenjat e kohës, pa e tradhtuar asnjëherë idealin e madh dhe qëllimin final.
Në këtë sens, veprimtarët e ilegales, duke shpalosur këto platforma të ndryshme, nuk e humbën kurrë nga sytë objektivin e tyre themelor. Ata e dinin mirë se në luftën për liri, për Kosovën dhe bashkimin kombëtar, ëndrra mbetet konstante, por rrugët drejt saj janë gjithmonë të shumta, të vështira, e shpesh edhe kontradiktore. Ishte pikërisht ky ndërveprim i vizioneve, ky debat i brendshëm mes zemrës dhe arsyes, mes idealizmit dhe pragmatizmit, që i dha forcë dhe thellësi lëvizjes kombëtare për mëvetësinë e Kosovës dhe bashkimin me Shqipërinë.
Tri rrugë, tri ëndrra, tri vizione që frymëzuan zemrën e një populli në kërkim të vetvetes dhe fatit të tij historik. Një popull që mbijetoi mes zjarreve të kohës dhe që kurrë nuk e humbi busullën e identitetit dhe shpresës kombëtare. Në këtë udhëtim të vështirë drejt lirisë, shqiptarët kishin përpara disa horizonte, disa shtigje që ishin sa ëndrra aq edhe strategji politike:
Në fillim ishte ëndrra e madhe, e pastër dhe e plotë: bashkimi i të gjitha trojeve shqiptare me Shqipërinë nënë. Ishte ky një vizion që buroi nga thellësia e shpirtit, një aspiratë e natyrshme që dilte nga gjaku, historia dhe kujtesa kolektive e një populli të ndarë padrejtësisht nga fuqitë e historisë. Një ëndërr qëndrestare, që digjej ngadalë e në heshtje, por nuk shuhej kurrë.
Më pas, një tjetër ide u shfaq si mundësi kompromisi në atë kohë komplekse: bashkimi i të gjitha trojeve shqiptare në një republikë autonome brenda Jugosllavisë. Ishte kjo një formë për të ruajtur bashkësinë kombëtare, një zgjidhje taktike e cila synonte unitetin kombëtar nën ombrellën e një federate që gjithnjë e më shumë shfaqej si burg politik dhe kulturor. Ishte një zgjidhje e kushtëzuar nga rrethanat, e pranuar si realitet i dhimbshëm dhe i përkohshëm, me shpresën se një ditë do të hapej rruga drejt bashkimit të plotë e të lirë.
Dhe së fundmi, opsioni më realist për kohën, por që ruante në brendësi të tij idealin e madh kombëtar: Republika e Kosovës. Kjo ishte kërkesa më e guximshme dhe më e përshtatshme për momentin, ngase ajo nuk e shprehte hapur idealin e bashkimit, por e mbante atë të fshehur me dinjitet në thellësinë e saj. Republika e Kosovës, përtej simbolit politik, ishte shkalla e parë, pragmatizmi dhe diplomacia e nevojshme për t’i hapur rrugën synimit final të popullit shqiptar, që ishte dhe mbetej bashkimi kombëtar.
Në këtë mënyrë, kërkesa për Republikën e Kosovës nuk ishte dorëzim, por strategji dhe mençuri politike e përshtatur me kohën. Ishte ura që lidhte realitetin e hidhur me ëndrrën e madhe, ishte një qasje që e ruante gjallë frymën e rezistencës, duke fshehur në gjirin e vet aspiratën më të madhe dhe më fisnike të kombit shqiptar—ribashkimin e tij në një trup të vetëm, në një komb, në një flamur.
Demonstratat e 11 marsit të vitit 1981 nuk ishin vetëm një shpërthim spontan i pakënaqësisë për kushte më të mira jetese, nuk ishin thjesht një jehonë sociale që thërriste për bukë, punë dhe drejtësi. Jo. Brenda zërave që kumbonin nëpër sheshet dhe rrugët e Kosovës kishte edhe një tjetër gjuhë, më të thellë, më të fortë dhe më të heshtur deri në atë kohë; një gjuhë politike që fliste për dinjitetin kombëtar, për të drejtën e munguar të vetëvendosjes dhe lirisë së një populli të shtypur në heshtje.
Por historia ka momentet e saj të qartësisë, momente kur e vërteta e fshehur del në dritë dhe bëhet e qartë për të gjithë. Një moment i tillë erdhi më 26 mars, dita kur zemrat dhe fjalët e shqiptarëve u bënë një, kur kërkesat politike shpërthyen hapur dhe pa frikë në sheshet e Kosovës. Në këtë ditë, shqiptarët e thanë qartë dhe prerë atë që donin dhe atë që kishin fshehur për një kohë të gjatë në shpirt: ata kërkonin liri politike, kërkonin republikën e tyre, kërkonin të drejtën që t’i ktheheshin vetvetes, historisë së tyre, identitetit dhe dinjitetit kombëtar.
26 marsi ishte një kthesë historike, dita që ndau dy epoka: epokën e heshtjes dhe epokën e zërit të fuqishëm, epokën e frikës dhe epokën e guximit të madh kolektiv. Prej kësaj dite, Kosova nuk mund të ishte më ajo që kishte qenë; zëri i saj politik nuk mund të heshtte më, sepse tashmë ishte ngritur në një thirrje kolektive që tronditi themelet e realitetit jugosllav dhe paralajmëroi një epokë të re—epokën e përballjes dhe qëndresës për identitetin kombëtar dhe të drejtën e mohuar të lirisë.
11 marsi ishte zëri i parë, por 26 marsi ishte akti i madh historik, kur populli i Kosovës tregoi botërisht se kërkesat e tij nuk ishin thjesht të mbijetesës materiale, por të mbijetesës kombëtare, kulturore dhe historike, të drejtës për të qenë shqiptarë, të lirë, dinjitozë dhe të pavarur në tokën e tyre.
Më 26 mars, në atë ditë historike të mbushur me guxim e shpresë, populli shqiptar në Kosovë e bëri të qartë botërisht se cili ishte qëllimi dhe fryma e protestave që kishin shpërthyer si zjarr nëpër sheshe e rrugë. Kjo ditë nuk ishte vetëm jehona e zemërimit apo e kërkesave spontane, por ishte momenti kur ëndrra politike e shqiptarëve u shpalos e plotë, krenare dhe pa frikë, me kërkesën supreme: Kosovën-Republikë.
Kërkesa për Republikën e Kosovës dhe për të drejtat politike të shqiptarëve u kthye kështu në një platformë të qartë, një flamur i lartë politik dhe kombëtar që valëvitej mbi kokat e protestuesve të vendosur. Kjo platformë u skalit në memorien historike, dhe u bë një simbol frymëzues për lëvizjen kombëtare që po zgjohej fuqishëm.
Këto kërkesa nuk ishin vetëm thirrje të momentit; ato ishin programi, boshti dhe palca kurrizore e protestave, themelet mbi të cilat ngrihej gjithë qëndresa popullore e vitit 1981. Ato vazhduan të kumbonin edhe më fuqishëm në ditët dramatike të 1 e 2 prillit dhe më tej, duke treguar qartë se kjo nuk ishte një valë kalimtare, por një lëvizje e thellë dhe e strukturuar, me qëllime që tejkalonin çdo pritshmëri.
Demonstratat e vitit 1981 u shndërruan në ngjarjen më madhështore, më domethënëse dhe më tronditëse në Gadishullin Ballkanik në dekadat e pasluftës së Dytë Botërore. Ato ishin zëri i një populli që kërkonte liri dhe dinjitet, ishin forca që shkundi themelet e një regjimi dhe la gjurmë të pashlyeshme në historinë politike të Evropës Juglindore.
Këto demonstrata, me kërkesën për Republikën e Kosovës si bosht dhe program kryesor, u bënë themeli vertebror i vetëdijes kombëtare shqiptare, duke i dhënë formë e frymë gjithë qëndresës së ardhshme dhe duke paralajmëruar ndryshimet e mëdha historike që do të vinin më pas. Në kujtesën kolektive ato mbeten simbol i guximit, sakrificës dhe rezistencës së pamposhtur të një populli që nuk pranoi kurrë të heshtë apo të heqë dorë nga e drejta e tij për liri dhe ekzistencë kombëtare.
Demonstratat e vitit 1981 mbeten kujtesë e një kohe kur zëri kolektiv i popullit shqiptar shpërtheu nëpër rrugë dhe sheshe, duke formësuar ëndrrën e lirisë me fjalë të zjarrta e të paharrueshme. Nuk ishin vetëm parulla apo thirrje spontane, por shprehje të qarta të një ndërgjegjeje politike të zgjuar, që kërkonte dinjitet, drejtësi dhe një të ardhme që do t’i përkiste atyre dhe brezave që do të vinin më pas.
Nëpër ato demonstrata, që u bënë jehonë e ndërgjegjes historike, dëgjoheshin thirrjet:
„Vdekje armikut – Liri popullit“,
„Kosova-Republikë“,
„Republikë, Kushtetutë, ja me hatër ja me luftë“,
„Trepça punon, Beogradi ndërton“.
Në thelb të këtyre parullave qëndronte vullneti i hekurt për të rrëzuar murin e padrejtësisë dhe për t’i hapur derën një epoke të re. Këto parulla nuk ishin thjesht slogane të kohës; ato bartnin në vete një program të qartë politik, ishin frymë, bosht dhe zemër e lëvizjes së vitit 1981. Ato zbuluan dhimbjen, zemërimin dhe vendosmërinë e një populli që refuzonte nënshtrimin dhe kërkonte hapur dinjitetin e vet politik, ekonomik dhe kombëtar.
Ndër të gjitha, thirrja që u bë emblemë dhe kërkesa historike e demonstratave ishte njohja e Kosovës si Republikë, njohja e të drejtës së shqiptarëve për të qenë popull shtetformues në tokën e tyre. Ishte kjo kërkesë që tingëlloi si kushtrim i historisë, si klithmë e kohës, që paralajmëronte se shqiptarët nuk do të pranonin më asgjë më pak se lirinë e plotë, sovranitetin dhe identitetin e tyre të plotë politik e kombëtar.
Këto parulla, të gdhendura në kujtesën e popullit, u kthyen në simbole rezistence dhe force, duke i bërë ballë kohës dhe duke u shndërruar në testament historik për brezat që vinin pas. Demonstratat e vitit 1981 nuk mbetën vetëm një datë apo kujtim, por u bënë themel vertebror mbi të cilin qëndron edhe sot kujtesa historike dhe dinjiteti politik i Kosovës. Ishin dëshmi e një populli që nuk pranoi të nënshtrohej, por zgjodhi të flasë qartë dhe fuqishëm për të drejtën e tij të patjetërsueshme për liri, shtet dhe dinjitet kombëtar.
Gjendja e jashtëzakonshme në Kosovë, 2 prill 1981
Më 2 prill të vitit 1981, mbi qiellin e Kosovës u shpalos një mjegull e rëndë politike—Beogradi shpalli gjendjen e jashtëzakonshme. Ishte ky një akt dëshpërimi, një reagim i furishëm i një pushteti që tashmë e ndiente se zëri i shqiptarëve nuk mund të mbytej më me heshtje apo frikë. Beogradi vendosi që me masa drastike dhe kërcënuese të mbyllte çdo dritare nga ku mund të depërtonte liria dhe fryma e rezistencës kombëtare.
Në Prishtinë, jeta ndaloi. U mbyllën shkolla e konvikte, u zbrazën rrugët nga kalimtarët e zakonshëm, ndërsa qyteti dukej i mbështjellë në një mantel gri ankthi dhe pasigurie. Të rinjtë, studentët, ishin dëbuar nga klasat, nga konviktet dhe nga hapësirat që i kishin quajtur shtëpi të dijes. Njësoj ndodhi edhe në qytetet e tjera të Kosovës, duke shënuar kështu izolimin e një populli të tërë.
Por ajo ditë, 2 prilli, nuk solli heshtjen e pritur nga Beogradi. Përkundrazi, rrugët e Prishtinës shpërthyen në jehonën e zërit të shqiptarëve, të cilët kishin vendosur të sfidonin frikën, të përballeshin me represionin dhe të mbronin idealet e tyre. Demonstratat vazhduan të gjalla dhe të fuqishme përgjatë gjithë ditës, duke u shndërruar në lumenj njerëzorë që përshkonin qytetin e shtrirë nën barrën e rëndë të masave të jashtëzakonshme.
E me gjithë shtypjen e hekurt që përpiqej të impononte Beogradi, flaka e demonstratave vazhdoi të përhapej gjithandej Kosovës. Më 30 prill, qytetet si Deçani, Istogu, Ferizaj, Mitrovica, e shumë të tjera e ngritën lart zërin e tyre, duke u bërë pjesë e këtij kori historik që kërkonte republikën, dinjitetin dhe vetëvendosjen. Fryma e protestës kaloi nëpër rrugë e sheshe, duke zgjuar dhe frymëzuar shpirtrat e shqiptarëve kudo.
E kur dukej sikur ajo valë e madhe e revoltës do të qetësohej, Prishtina edhe një herë, më 18 maj, ngriti sërish zërin, duke treguar se kjo lëvizje nuk ishte një stuhi e shkurtër, por një vullkan që nuk mund të shuhej lehtë. Në këtë mënyrë, viti 1981 nuk u shënua vetëm si vit protestash, por si një epokë e re e ndërgjegjes kombëtare, një periudhë ku populli shqiptar e ripërcaktoi dinjitetin, guximin dhe krenarinë e tij historike.
Ky zinxhir i pafundmë i protestave u kthye në simbol të fuqishëm të rezistencës dhe vendosmërisë së shqiptarëve, të cilët përballë represionit, dhunës dhe terrorit, kishin vendosur të qëndronin drejt, duke ruajtur dinjitetin, duke dëshmuar guximin, dhe duke dëshmuar para historisë se liria nuk negociohet, por kërkohet dhe fitohet në çdo kohë, në çdo vend, dhe me çdo çmim.
Mbyllet mësimi në Universitet dhe shkolla të Kosovës
Pas kësaj dite, që u bë emblemë e një zëri që s’mund të mbytej dot më, regjimi i asaj kohe, me ngut e frikë nga vala e demonstratave, vendosi dhjetë ditë para afatit të ndërpriste dhunshëm procesin e mësimit në Universitetin e Prishtinës. Auditorët e studentëve, që më parë ishin vendi i dritës së dijes, papritur u kthyen në hapësira bosh, ku heshtja fliste më shumë se mijëra fjalë.
Ndërprerja e ligjëratave ishte vetëm hapi i parë i një strategjie ogurzezë. U ndërprenë edhe lidhjet telefonike dhe qarkullimi i postës, duke i mbyllur kështu Kosovës çdo shteg komunikimi me botën e jashtme. Ishte një izolim total, një bllokadë absolute që synonte ta mbante popullin shqiptar në terr informativ dhe në ankthin e pasigurisë së plotë.
Kosova u bë kështu një ishull i izoluar, ku patrullat policore dhe ushtarake mbushën rrugët, duke kontrolluar në mënyrë të pamëshirshme çdo kalimtar dhe çdo automjet që guxonte të dilte në komunikacion. Ishte ky një vend në gjendje shtetrrethimi, i rrethuar nga frika, dhuna dhe ankthi që pushteti përpiqej të mbillte në shpirtin e popullit shqiptar.
Megjithëse bota jashtë i pa këto demonstrata ashtu siç ishin në të vërtetë – paqësore, demokratike dhe thellësisht kombëtare – autoritetet jugosllave vendosën ta shtypnin lëvizjen me forcën e verbër të armëve. Nga të gjitha republikat jugosllave, drejt Kosovës vërshuan njësi policore e ushtarake, duke e mbuluar vendin me një hije të rëndë dhune e terrori.
Ndaj demonstruesve të paarmatosur, ndaj njerëzve që kishin vetëm idealin dhe zërin e tyre të lirë, u përdorën mjete të frikshme: bomba lotsjellëse, gazra helmuese, shkopinj gome, kërbaçë mizorë, e deri tek armët e zjarrit, autoblindat, tanket, helikopterët dhe avionët luftarakë MIG-21. Kjo ishte një luftë e egër dhe mizore ndaj një populli që kërkonte vetëm dinjitetin e tij.
Në këto ditë të errëta, toka e Kosovës u lag me gjak. Demonstratat lanë pas një mori viktimash të pafajshme; njerëz të vrarë, të plagosur, të arrestuar dhe shumë të tjerë të detyruar të iknin përtej kufijve, drejt një jete të panjohur në mërgim. Një brez i tërë shqiptarësh u vu përballë një gjenocidi brutal, i cili në forma të ndryshme shtypjeje e persekutimi, u sakrifikua në altarin e shenjtë të atdheut.
Ky brez, që u flijua në emër të lirisë, mbeti dëshmi e një historie dhimbjeje, por edhe e krenarisë kombëtare—një histori që koha nuk e harron, por e ruan me respekt, për ta kujtuar gjithmonë si simbol të një populli që kurrë nuk hoqi dorë nga ëndrra e tij për liri dhe dinjitet.
Nuk kurseheshin as mërgimtarët
Në valën e egër të represionit dhe persekutimeve që pasuan demonstratat, nuk u kursye asnjë cep i jetës së shqiptarëve në Kosovë. Burgosjet, torturat dhe dhuna u përhapën jo vetëm në qytete e në fshatra, por edhe përtej, duke kaluar kufijtë shtetërorë dhe duke ndjekur shqiptarët deri në skajet më të largëta të botës. Edhe fshatrat e fshehura, edhe viset e harruara nga sytë e regjimit nuk shpëtuan nga furia e errët e shtypjes dhe terrorit shtetëror.
Në këtë rrugë të dhimbjes së madhe, as heronjtë e kombit nuk shpëtuan nga dora e gjatë e terrorit jugosllav. Tragjedia e madhe, ajo më e zeza dhe më mizorja, preku thellë zemrën e atdheut kur u likuiduan në mënyrë barbare atdhetarët e mëdhenj, Jusuf Gërvalla, Kadri Zeka, Bardhosh Gërvalla, Enver Hadri, si dhe shumë veprimtarë të tjerë. Ata u bënë simbol i rezistencës dhe martirë të pavdekshëm të luftës për lirinë e Kosovës.
Po ashtu, edhe në fshatrat e largëta e të qeta si në heshtjen e natës, rënkimi i Kosovës u dëgjua qartë dhe zëri i luftës për liri u bë jehonë edhe në vise të largëta, si me vrasjen e atdhetarëve në emigracion. Ndër këto akte mizore, vrasja e dy vëllezërve Jusuf e Bardhosh Gërvalla, e bashkë me ta edhe e Kadri Zekës e më pas e Enver Hadrit e shumë të tjerëve, do të mbeten përjetësisht plagë të hapura në ndërgjegjen kombëtare shqiptare.
Në tokën e Kosovës, nuk u kursye jeta e atyre që kërkonin me forcën e zemrës një të ardhme më të mirë për popullin e tyre. Atdhetarët e guximshëm, si Jusufi, Kadriu, Bardhoshi, Enveri, por edhe të tjerë që kishin vendosur ta sfidonin errësirën me dritën e idealit të tyre, u bënë simbole të përjetshme të sakrificës sublime, duke u kthyer kështu në ikona të një populli që nuk u dorëzua asnjëherë.
Megjithëkëtë, duhet theksuar se Demonstratat e vitit 1981, edhe pse nuk sollën avancim formal në statusin e Kosovës brenda federatës jugosllave, sollën një avancim historik të vetëdijes kombëtare shqiptare. Ato e kthyen historinë e Kosovës në një drejtim tjetër, duke bërë një ndarje të prerë dhe përfundimtare mes ëndrrës së integrimit në Jugosllavi dhe idealit të lirisë kombëtare. Në zemrat dhe mendjet e shqiptarëve, çdo iluzion për një bashkëjetesë të mundshme brenda federatës u rrëzua përgjithmonë. Demonstratat e vitit 1981 shënuan kështu një pikë kthese historike dhe shpirtërore, një Revolucion kombëtar në esencë, sepse ato kërkonin me ngulm, jo thjesht të drejta politike, por lirinë e plotë dhe të vërtetë kombëtare, duke u shndërruar kështu në lëvizjen më domethënëse dhe më madhështore të shqiptarëve në shekullin e kaluar.
Jehona e demonstratave në arenën ndërkombëtare
Demonstratat e vitit 1981 ishin një zë që jehuan shumë përtej shesheve të Prishtinës; ato u bënë një thirrje që u përhapën nëpër kohë dhe hapësirë, duke u kthyer në simbol të rezistencës së shqiptarëve kundër një robërie të gjatë, e cila rëndonte mbi shpatullat e tyre. Ishin këto demonstrata që, përtej kërkesave konkrete, rrezatuan edhe një dimension profetik, duke paralajmëruar se ky popull nuk do të hezitonte t’i dilte përballë historisë edhe me armë në dorë, nëse një ditë do të ishte kjo rruga e vetme drejt lirisë.
Në ato sheshe dhe rrugë, në ato parulla që lëshonin kushtrimin „Kosova Republikë – ja me hatër ja me luftë“, u duk qartë vendosmëria e një populli që e kishte pranuar tashmë në shpirt dhe mendje se liria, nëse nuk vinte përmes paqes, do të vinte përmes luftës. Kjo nuk ishte vetëm thirrje, nuk ishte vetëm kërcënim—ajo ishte profeci politike dhe historike. Aty, në atë moment kritik, ishte mbjellë fara e rezistencës, ishte krijuar bërthama e parë e një force që shumë vjet më vonë do të quhej Ushtria Çlirimtare e Kosovës, e cila do ta kthente në realitet ëndrrën për liri të plotë dhe të dinjitetshme.
Në të vërtetë, kjo ishte sinjali i parë publik dhe i hapur se shqiptarët kishin vendosur të mos i nënshtroheshin më zgjedhës. Në ato fjalë të fuqishme, në atë paralajmërim të qartë se do të luftonin për të drejtën e tyre, ishin gdhendur emrat e heronjve të ardhshëm që do të dilnin në ballë të një lëvizjeje që më vonë do të njiheshin si Ushtria Çlirimtare e Kosovës. Ishte kjo ushtri që do të ngritej nga po ato zemra dhe shpirtra që kishin marshuar në rrugët e vitit 1981, duke u kthyer në realizues të asaj ëndrre të madhe e të shenjtë që ishte paralajmëruar qysh në ato ditë pranvere të guximshme.
Demonstratat e ’81-shit nuk ishin thjesht një revoltë lokale; ato u shndërruan në kushtrim ndërkombëtar, duke shkundur opinionin politik, duke zgjuar vetëdijen botërore dhe duke paralajmëruar stuhinë e madhe që po afrohej në horizont. Ishte kjo një pranverë shqiptare, një parathënie dramatike e betejës për liri, një pasqyrë ku e ardhmja shkruhej me shkronja të gjakut, por edhe me shkronja të shpresës së madhe, që më vonë do të dilte në skenën historike si Ushtria Çlirimtare e Kosovës—ushtria që e ktheu idealin e lirisë në realitet dhe e bëri Kosovën të lirë përgjithmonë.
(vijon)
