[ Libra NëLinjë ]
Kryengritet shqiptare të viteve 1432–1436, kundër Perandorisë Xhihadiste Islame Otomane nën udhëheqjen e të kryqitarit të fundit Gjergj Gjon Kastriotit-Skënderbeut
“Qeveritë evropiane pro-imigracion, fatkeqsisht kanë hapur rrugën për rënien e kulturës së krishterë dhe përparimin e islamit. Gjermanët e lindur po detyrohen të largohen nga shumica e qyteteve të mëdha gjermane, pasi migrantët gjithmonë pushtojnë qytetet e mëdha të parat. Ne jemi ata që mendojmë se shpresa e fundit e Evropës është Krishterimi. Nëse qindra miliona të rinj lejohen të lëvizin në veri, do të ketë një presion të madh mbi Evropën. Nëse e gjithë kjo vazhdon, në qytetet e mëdha të Evropës do të ketë një shumicë myslimane.” – Viktor Orban, Kryeministri Hungarisë
“Evropa nuk është më Evropë, është ‘Eurabia’, një koloni e islamit, ku pushtimi islamik nuk vazhdon vetëm në kuptimin fizik, por edhe në kuptimin mendor dhe kulturor. Prania në rritje e myslimanëve në Itali dhe në Evropë është drejtpërdrejt proporcionale me humbjen tonë të lirisë. Një Predikim për Perëndimin. Evropa, bëhet gjithnjë e më shumë një provincë e islamit, një koloni e islamit. Dhe Italia është një avanpost i asaj province, një fortesë e asaj kolonie… Në secilin prej qyteteve tona ndodhet një qytet i dytë: një qytet mysliman, një qytet i drejtuar nga Kur’ani. Një fazë në ekspansionizmin islamik. Ky biznes islam më rrëmbeu.” – Oriana Fallaci(1926-2006), Fjalimi para një audience në Institutin Amerikan të Ndërmarrjeve, 22 tetor 2002
Klajd Kapinova
Nga statistikat ndërkombetare del se islami, është feja e dytë më e madhe fatkeqsisht në Evropë, pas Krishterimit tradicional. Edhe pse shumica e komuniteteve myslimane në Evropën Perëndimore u formuan si rezultat i imigracionit islam, ekzistojnë komunitete shekullore myslimane evropiane të vendosur me forcë ose dhunë sistematike, gjak, shpatë dhe kur’an, si: në Ballkan, Kaukaz, Krime dhe rajonin e Vollgës.
Termi i ri Evropa Myslimane, përdoret për t’iu referuar vendeve me shumicë myslimane në Ballkan dhe Kaukaz (Shqipëria, Bosnja dhe Hercegovina, Kosova, Turqia dhe Azerbajxhani) dhe pjesëve të vendeve në Evropën Qendrore dhe Lindore, me pakica të konsiderueshme myslimane (Bullgaria, Mali i Zi, Maqedonia e Veriut (shqiptarët), dhe disa republika të Rusisë), që përbëjnë popullata të mëdha të myslimanëve evropianë, megjithëse shumica janë laikë.
Islami u zgjerua në Kaukaz, përmes pushtimit barbar mysliman të Persisë në shekullin VII dhe hyri në Evropën Jugore, pas pushtimit të Spanjës në shekujt VIII-X. Asokohe entitetet politike islame ekzistonin në atë që sot është Spanja, Portugalia, Siçilia dhe Malta gjatë Mesjetës.
Asokohe popullatat islame në këto territore u konvertuan në të krishterë ose u dëbuan deri në fund të shekullit XV nga sundimtarët vendas të krishterë. Perandoria Xhihadiste Islame Otomane, fatkeqsisht u zgjerua përmes pushtimeve më tej në Evropën Juglindore dhe konsolidoi pushtetin e saj politik dhe territorial, duke barbarizuar dhe pushtuar pjesë të mëdha të perandorive serbe dhe bullgare, dhe territoret e mbetura të rajonit, si dhe duke përfshirë principatat shqiptare dhe rumune, mbretëritë e Bosnjës, Kroacisë e Hungarisë në shekujt XIV, XV, XVI.
Gjatë shekujve që pasuan, Perandoria Xhihadiste Islame Otomane humbi gradualisht dhe fatmirësisht territoret e saj të krishtera evropiane. Islami ishte veçanërisht me ndikim në territoret e Shqipërisë, Bosnjës, Hercegovinës dhe Kosovës, dhe ka mbetur fatkeqsisht feja mbizotëruese në këto vende edhe sot e kësaj dite.
Gjatë Mesjetës, islami u përhap në pjesë të Evropës Qendrore dhe Lindore, nëpërmjet islamizimit të disa grupeve etnike turke, siç janë Kumanët, Kipçakët, Tatarët dhe Bullgarët e Vollgës nën pushtimet dhe pushtimet mongole në Euroazi, dhe më vonë nën Hordhinë e Artë dhe khanatet pasardhëse të saj, me popullatat e saj të ndryshme myslimane të referuara kolektivisht si turq ose tatarë.
Islami nga bota otomane-turke, krijoi për herë të parë një pikëmbështetje në territorin e Hungarisë në fund të shekullit IX, nëpërmjet fiseve hungareze, të cilat migruan nga Stepa Aziatike. Një popullsi e konsiderueshme myslimane mbeti në vend deri në mesin e shekullit XIII.
Popullatat islame historikisht të rëndësishme në Evropë përfshijnë azerbajxhanasit, ashkalinjtë dhe egjiptianët ballkanas, goranët, torbeshët, pomakët, boshnjakët, çeçenët, shqiptarët myslimanë, boshnjakët, khalizianët, ingushët, myslimanët grekë, vallahadët, romët myslimanë, turqit ballkanas, qipriotët turq, turqit e Kretës, jurukët, tatarët e Vollgës, tatarët e Krimesë, tatarët e Lipkës, kazakët, gajalët dhe rumunët meglenë.
Kryengritet shqiptare të viteve 1432–1436, kundër Perandorisë Xhihadiste Islame Otomane nën udhëheqjen e të Kryqitarit të fundit Gjergj Gjon Kastriotit-Skënderbeut
Sot, rajonet me shumicë myslimane të Evropës përfshijnë disa vende në Ballkan (Shqipëria, Bosnja dhe Hercegovina, Kosova dhe pjesa evropiane e Turqisë), disa republika ruse në Kaukazin e Veriut dhe rajonin Idel-Ural, dhe pjesën evropiane të Kazakistanit. Këto komunitete përbëhen kryesisht nga evropianë vendas të besimit islam, tradita fetare e të cilëve daton disa qindra vjet më parë në Mesjetë. Vendet transkontinentale të Turqisë, Azerbajxhanit dhe Kazakistanit janë gjithashtu me shumicë islame.
Në Shqipërinë mesjetare, Kryengritja kundër taboreve barbare të Perandorisë Xhihadiste Islame Otomane kishte qenë duke u ndezur prej vitesh përpara se Hetoi Kombëtar dhe Atleti i Krishtit burrshteti ushtarak Gjergj Gjon Kastrioti të braktiste ushtrinë mizore perandorake xhihadiste islame otomane.
Kryengritja më e dukshme e mëparshme ishte kryengritja e liridashëse e viteve 1432-1436 e udhëhequr kryesisht nga trimi Gjergj Arianiti. Edhe pse Gjergj Kastrioti u thirr nga të afërmit e tij gjatë këtij rebelimi, ai i qëndroi besnik sulltanit dhe nuk luftoi kundër otomanëve. Pasi ky rebelim u shtyp nga otomanët, Arianiti u rebelua përsëri kundër atyre në rajonin e Shqipërisë qendrore në gusht të vitit 1443.
Strategu trim e i zgjuar ushtarak Heroi Kombëtar shqiptar Gjergj Gjon Kastrioti vendosi të linte pozicionin e tij të sanxhakbeut xhihadist islam otoman dhe të ngrinte menjëherë një rebelim të armatosur asokohe kundër otomanëve islam, vetëm pas Kryqëzatës fitimtare të Varnës në vitin 1443.
Sukseset e kryqëzatave frymëzuan revoltën e kryetrimit të Arbërisë Gjergj Gjon Kastriotit dhe revoltën e Kostandin XI Paleologut në Despotatin e Moresë. Në fillim të nëntorit të vitit 1443, Gjergj Kastrioti braktisi forcat e Sulltan Muratit II gjatë Betejës së Nishit, ndërsa luftonte kundër kryqëzatave të hungarezit të pamposhtur Gjon Huniadit. Ushtaraku i lartë e i suksesshëm i oborrit perandorak xhihadist islam otoman Gjergj Gjon Kastrioti i quajtur asokohe me titullin e lartë ushtarak perandorak Skënderbeu, u largua nga fusha së bashku me 300 shqiptarë (sikurse dikur 300 spartakasit grekë) të tjerë që shërbenin në ushtrinë xhihadiste islame osmane.
Djali i Gjonit katolik (ortodoks) Gjergji Kastrioti hoqi dorë nga besimi islam
Sipas burimeve historike mësojmë se Ai menjëherë i udhëhoqi trimat arbëror të përgatitur ushtarakisht në oborrin perendorak otoman, pra i drejtoi menjëherë njerëzit e tij në Krujën historike, ku mbërriti atje më 28 nëntor, dhe me anë të një letre të falsifikuar nga Sulltan Murati drejtuar Guvernatorit të Krujës, ai u bë zot i qytetit malor.
Për të përforcuar qëllimin e tij, pra për të fituar kontrollin e ish-zonave të Zetës, kryetrimi arbëror Gjergj Gjon Kastrioti e shpalli veten trashëgimtar të familjes Balsha. Pasi rimori disa kështjella më pak të rëndësishme përreth (Petrela, Preza, Guri i Bardhë, Svetigradi, Modriçi dhe të tjera) dhe përfundimisht fitoi kontroll mbi më shumë se zotërimet e babait të tij Gjon Kastrioti, Gjergji fatmirësisht hoqi dorë nga islami otoman dhe e shpalli veten hakmarrës të familjes dhe vendit të tij.
Ai ngriti një flamur të kuq me një shqiponjë të zezë me dy koka: Shqipëria sot zyrtarisht dhe botërisht po përdor një flamur të ngjashëm si simbol kombëtar deri më sot. Deri në shtator të vitit 1912, Qeveria Xhihadiste Islame Otomane i mbajti qëllimisht shqiptarët të ndarë brenda katër vilajeteve etnikisht heterogjene, për të parandaluar bashkimin kombëtar të shqiptarëve dhe kryengritjet e armatosura të mundshme kunder otomanëve.
Reformat e prezantuara nga Turqit e Rinj (xhonturqit) provokuan Kryengritjen Shqiptare të vitit 1912, e cila zgjati nga janari deri në gusht 1912. Në janar 1912, muslimani Hasan Prishtina, deputet shqiptar në Parlamentin Xhihadist Islam Otoman, i paralajmëroi publikisht anëtarët e parlamentit se politika e qeverisë së Turqve të Rinj në mënyrë të pashmangshme do të çonte në një revolucion në Shqipëri.
Kryengritja e armatosur shqiptare ishte e suksesshme dhe deri në gusht 1912, ku asokohe rebelët e armatosur arritën të fitonin kontroll mbi të gjithë vilajetin e Kosovës (duke përfshirë Novi Pazarin, Sjenicën, Prishtina dhe madje edhe Shkupin), një pjesë të Vilajetit të Shkodrës (duke përfshirë Elbasanin, Përmetin dhe Leskovikun), Konicën në Vilajetin e Janinës dhe Dibrën në Vilajetin e Manastirit.
Me trathti, dhelperi dhe forcë Qeveria Xhihadiste Islame Otomane, i dha fund kryengritjes shqiptare më 4 shtator 1912, duke pranuar fatmirësisht të gjitha kërkesat, që lidheshin me krijimin e një sistemi të unifikuar autonom të administrimit dhe drejtësisë për shqiptarët brenda një vilajeti të vetëm, pra vilajetit shqiptar.
Marrëdhëniet ndërkombëtare të Shqipërisë filluan të funksionojnë në nivel shtetëror, pasi u shpall e Pavarur më 28 nëntor 1912 në Vlorën historike të Flamurit… dhe përpjekjet e para diplomatike të Qeverisë së saj ishin kërkesat për njohjen ndërkombëtare të shtetit shqiptar.
Në muajin dhjetor të vitit 1912, një delegacion i Shqipërisë i paraqiti një Memorandum Konferencës së Londrës të vitit 1913, duke këmbëngulur në të drejtat etnike të shqiptarëve dhe duke kërkuar një njohje ndërkombëtare të Shqipërisë së Pavarur të përbërë nga Kosova, Maqedonia perëndimore, duke përfshirë Shkupin dhe Manastirin dhe të gjithë territorin e Epirit deri në Artë.
Skllavëria, tregtia e skllevërve dhe konvertimet ose islamizimi në formën e gjenocidit i Shqipërisë dhe Bosnjës dhe Hercegovinës
Tregtia e skllevërve (meshkuj dhe femra) në Perandorinë Xhihadiste Islame Otomane furnizonte radhët e ushtrisë islame otomane midis shekujve XV-XIX. Ato ishin të “dobishme” në parandalimin e kryengritjeve të skllevërve dhe shpërbërjes së vetë Perandorisë, veçanërisht për shkak të valës në rritje të nacionalizmit midis popujve evropianë në provincat e saj ballkanike nga shekulli XVII dhe vijim. Së bashku me Ballkanin, Rajoni i Detit të Zi mbeti një burim i rëndësishëm i skllevërve për otomanët xhihadist islam.
Përveç efektit të një periudhe të gjatë nën dominimin islam otoman, shumë nga popullatat e nënshtruara u konvertuan direkt vetëm me GJENOCID: me armët e preferuara të tyre, si: kur’an, shpatë dhe gjak në mënyrë periodike dhe me forcë (në islam) si rezultat i një lëvizjeje të qëllimshme nga turqit otomanë si pjesë e një politike, për të siguruar besnikërinë e popullsisë kundër një “pushtimi” të mundshëm venecian.
Megjithatë, islami xhihadist otoman pushtues u përhap me forcën e armëve në zonat nën kontrollin e sulltanit otoman, përmes sistemit devshirme të skllavërisë së fëmijëve, me anë të të cilit djemtë vendas të krishterë evropianë nga Ballkani (kryesisht shqiptarë, bullgarë, kroatë, grekë, rumunë, serbë dhe ukrainas) u morën, u rekrutuan, iu nënshtruan rrethprerjes me forcë dhe konvertimit me forcë në islam, dhe u përfshinë në ushtrinë osmane, dhe taksave të xhizjes.
Sulmet e barbareve islam arabë në Evropë në shekullin VII pas Krishtit
Sulmet e islamikëve radikal arabë në Evropë filluan menjëherë pas themelimit fatkeqsisht të islamit në shekullin VII pas Krishtit. Menjëherë pas vdekjes së Muhamedit në vitin 632 pas Krishtit, komuniteti i tij duhej të emëronte një udhëheqës të ri, duke i dhënë shkas titullit të kalifit (romanizuar: khalīfa, fjalë për fjalë ‘pasardhës’), i cili u pretendua nga disa nga shokët më të ngushtë të Muhamedit (ṣaḥāba) dhe pasardhësit e tyre mbi trashëgiminë për rolin e kalifit gjatë shekujve.
Pushtimet e hershme islame u zgjeruan fatkeqsisht drejt Perëndimit dhe brenda më pak se një shekulli përfshinë pjesë të kontinentit evropian. Forcat arabe islame triumfuan lehtësisht mbi ushtrinë bizantine, në betejat vendimtare të Ajnâdayn (634 pas Krishtit) dhe Yarmûk (636 pas Krishtit), dhe përfshinë ish-provincën bizantine të Sirisë, duke shtyrë në veri dhe perëndim.
Në të njëjtën kohë, konsolidimi fatkeq i sundimit të islamit nga perandoritë arabe në Afrikën e Veriut dhe Lindjen e Mesme shpejt do të pasohej nga inkursione në atë që është tani Evropa, ndërsa ushtritë arabe dhe berbere islame xhihadiste bastisën dhe përfundimisht pushtuan territore, duke çuar në krijimin e shteteve të sunduara nga myslimanët në kontinentin evropian.
Një pushtim jetëshkurtër i Siçilisë Bizantine nga një kontingjent i vogël arab dhe berber, që zbarkoi në vitin 652 pas Krishtit, ishte preludi i një serie inkursionesh nga shekulli VIII deri në shekullin XV, shtetet myslimane sunduan pjesë të Gadishullit Iberik, Italinë jugore, Francën jugore, dhe disa ishuj mesdhetarë, ndërsa në Lindje, inkursionet në një Perandori Bizantine shumë të reduktuar në territor dhe të dobësuar vazhduan.
Në vitet 720 dhe 730 pas Krishtit, forcat arabe dhe berbere islame luftuan dhe bastisën në veri të Pirenejve, deri në atë që është tani Franca, duke arritur deri në veri të Turit, ku përfundimisht u mundën dhe u zmbrapsën nga frankët e krishterë në vitin 732 në territoret e tyre iberike dhe të Afrikës së Veriut.
Arabët islam e riemërtuan tokën në al-Andalus, e cila u zgjerua për të përfshirë pjesët më të mëdha të asaj kohe (Portugalia dhe Spanja), duke përjashtuar malësitë veriore. Forcat arabe dhe berbere islame krijuan emirate të ndryshme në Evropë, pas pushtimit të Iberisë jugore dhe themelimit të al-Andalus.
Një emirat ishte Emirati i Kretës, një shtet i sunduar nga islamët dhe qendër e aktivitetit piratik mysliman, që ekzistonte në ishullin mesdhetar të Kretës nga fundi i viteve 820 deri në ripushtimin bizantin të ishullit në vitin 961, kur perandori bizantin Nikephoros II Fokas mundi dhe dëboi arabët dhe berberët myslimanë nga Kreta për Perandorinë Bizantine dhe e shndërroi ishullin në një temë.
Emirati i Siçilisë, ekzistonte në ishullin me të njëjtin emër nga viti 831 deri në vitin 1091. Fatkeqsisht asokohe arabët islam dhe berberët barbar. Sulmet e myslimanëve arabë në Evropë filluan menjëherë pas themelimit të islamit në shekullin VII pas Krishtit. Asokohe islamikë barbarë mbajtën fatkeqsisht Siçilinë dhe rajone të tjera të Italisë jugore derisa u mundën dhe u dëbuan përfundimisht nga Normanët e krishterë në vitin 1072 në territoret e tyre Iberike dhe të Afrikës së Veriut.
Kalifati Umajad persekutoi barbarisht në formë Gjenocidi sipas traditës islame (me shpatë, gjaj dhe kur’an) shumë të krishterë berberë në shekujt VII-VIII pas Krishtit, të cilët u konvertuan fatkeqsisht në islamin arab. Historianët modernë pranojnë më tej se popullatat e krishtera, që jetonin në tokat e pushtuara nga ushtritë arabe myslimane midis shekujve VII-X pas Krishtit, vuajtën persekutim e egër barbarë xhihadist islam, dhunë me shpatë, gjak dhe kur’an dhe martirizim shumë herë nga duart e zyrtarëve dhe sundimtarëve arabë myslimanë.
Asokohe shumë banorë vendas të krishterë u ekzekutuan, sipas dënimit islamik me vdekje, për mbrojtjen e besimit të tyre tradicional të krishterë, përmes akteve dramatike të rezistencës, siç ishte refuzimi për t’u konvertuar në islam, mohimi i fesë islame dhe rikthimi i mëvonshëm në Krishterim, dhe blasfemi ndaj besimeve myslimane.
Reconquista spanjole dje dhe domosdoshmëria urgjente për Reconquista e Re sot për të gjithë kontinentin e pushtuar të Europës
Kundërsulmi i krishterë iberik i njohur si Reconquista filloi në fillim të shekullit VIII, kur forcat myslimane arritën të shtyheshin përkohësisht në Akuitani. Asokohe forcat e krishtera filluan një ripushtim të mbretërive të copëtuara Taifa në al-Andalus. Në veri të Spanjës, veçanërisht në Fraxinet deri në Zvicër, kishte ende një prani barbare islame deri në shekullin X.
Forcat myslimane nën komandën e Aglabidëve pushtuan ishullin e Siçilisë, pas një serie ekspeditash që përfshinin vitet 827-902 pas Krishtit dhe kishin bastisur Romën në vitin 846 pas Krishtit. Deri në vitin 1236, praktikisht e tëra që kishte mbetur e papushtuar nga Iberia e sunduar nga myslimanët ishte vetëm provinca jugore e Granadës.
Meqenëse konsiderohen Njerëz të Librit në fenë islame, të krishterët dhe hebrenjtë nën sundimin mysliman i nënshtroheshin statusit të dhimmi-t (së bashku me samaritanët, gnostikët, mandeanët dhe zoroastrianët në Lindjen e Mesme), i cili ishte inferior ndaj statusit të myslimanëve.
Islamët arabë, vendosën ligjin barbar islamik (Shariatin) në këto vende të sunduara nga myslimanët; kështu, popullatat e krishtera evropiane që flisnin latinisht dhe greqisht, si dhe komunitetet hebraike të Evropës, u përballën me diskriminim dhe persekutim fetar, për shkak se konsideroheshin minoritete fetare; atyre iu ndalua më tej të prozelitizonin (për të krishterët, ishte e ndaluar të ungjillëzonin ose përhapnin krishterimin) në tokat e pushtuara nga myslimanët arabë me dënimin me vdekje, atyre iu ndalua të mbanin armë, të kryenin profesione të caktuara dhe ishin të detyruar të visheshin ndryshe për t’u dalluar nga arabët.
Fatkeqsisht europianët naiv sot nuk zënë mend nga historia e kaluar makabre në kurriz të tyre
Sipas ligjit islamik (sherīʿa), të krishterë asokohe ishin të detyruar me forcën e shpatës të paguanin taksat e xhizjes dhe haraxhit (e njëjta politikë apo situatë barbare edhe në Ballkan dhe trojet e Shqipërisë dhe Dardanisë), së bashku me një shpërblim të rëndë periodik të vendosur mbi komunitetet e krishtera nga sundimtarët myslimanë për të financuar fushatat ushtarake, të cilat kontribuan në një pjesë të konsiderueshme të të ardhurave për shtetet islame, ndërsa anasjelltas i reduktuan shumë të krishterë në varfëri, dhe këto vështirësi financiare dhe sociale i detyruan shumë të krishterë të konvertoheshin në islam.
Të krishterët vendas, që nuk ishin në gjendje të paguanin këto taksa u detyruan t’ua dorëzonin fëmijët e tyre sundimtarëve myslimanë si pagesë, të cilët do t’i shisnin si skllevër në hareme apo familjet myslimane, ku ata detyroheshin të konvertoheshin menjëherë në islam.
Arabizimi dhe pasojat negative të botës barbare islame në Evropën Mesjetare
Perhapja fatkeqe e arabishtes letrare, ishte vetëm një aspekt i arabizimit të popullatave të krishtera dhe hebraike të Gadishullit Iberik, gjë që i bëri bashkëkohësit t’i referoheshin popullatave të prekura si Mozarabë e cila përkthehet si arabët ose e arabizuar.
Sundimi barbarë islam vazhdoi në Emiratin e Granadës, nga viti 1238 si një shtet vasal i Mbretërisë së Krishterë të Kastiljes deri në përfundimin e La Reconquista në vitin 1492. Moriskotë (maurë në spanjisht) u dëbuan fatmirësisht dhe përfundimisht nga Spanja midis viteve 1609 (Kastili) dhe 1614 (pjesa tjetër e Iberisë), nga Filipi III gjatë Inkuizicionit Spanjoll.
Frika nga zgjerimi otoman dhe implikimet e tij mbi fenë e krishterë në Evropë u zhdukën fatmirësisht në shekullin XVII
Në këtë kohë në histori, Perandoria Xhihadiste Islame Otomane përceptohej nga evropianët perëndimorë si një tokë konfuze dhe ekzotike që ata e quanin Orient ose Orientalizmi, për sa i përket otomanëve, ishte një metodë e përdorur nga perëndimorët për të provuar të kuptonin jetën në Perandorinë Otomane. Njeriun i Sëmurë i Evropës (Perandoria Otomane) ishte një komb i ndenjur e i paaftë për t’u modernizuar.
Me pas Europa u perfshi ne luftrat e njepasnjeshme, si: Luftërat osmane-habsburge, luftërat osmane-hungareze, luftërat polako-osmane, luftërat serbo-osmane dhe lufta ruso-turke.
Në mesin e shekullit VII pas Krishtit, pas pushtimit islam të Persisë, islami u përhap në zonat që sot janë pjesë e Rusisë si rezultat i luftërave Ruso-Persiane.
Numri i saktë i islamikëve në Evropë është i panjohur, por sipas vlerësimeve nga Forumi Pew, numri i përgjithshëm i myslimanëve në Evropë (duke përjashtuar Turqinë) në vitin 2010 ishte rreth 44 milionë (6% e popullsisë së përgjithshme), duke përfshirë 19 milionë (3.8% e popullsisë) në Bashkimin Evropian. Një studim i Qendrës Kërkimore Pew në vitin 2010 raportoi se 2.7% e popullsisë myslimane në botë jeton në Evropë. Sipas vlerësimeve të Pew, që nga viti 2020, myslimanët përbënin rreth 6% të popullsisë së Evropës, duke arritur në total afërsisht 45.6 milionë njerëz.
Popullsia islame turke, formon grupin më të madh etnik në kufirin evropian të Turqisë së sotme dhe Qipros veriore. Ata gjithashtu formojnë grupe minoritare shekullore në shtete të tjera kombëtare post-osmane brenda Ballkanit (turqit e Ballkanit), ku ata formojnë pakicën më të madhe etnike në Bullgari dhe pakicën e dytë më të madhe në Maqedoninë e Veriut dhe në diasporë, ato formojnë grupin më të madh të pakicës etnike në Austri, Danimarkë, Gjermani dhe Holandë.
Deri në vitin 2010, deri në 15 milionë turq jetonin në Bashkimin Evropian. Vlerësimet e përqindjes së myslimanëve në Rusi (grupi më i madh i myslimanëve në Evropë) variojnë nga 5 në 11.7%. Qyteti i Moskës është shtëpia e rreth 1.5 milion myslimanëve.
Fatkeqsisht rreth 50.7% e popullsisë në Shqipëri i përket besimit pushtues xhihadist otoman islam, duke e bërë atë fatkeqsisht fenë më të madhe në vend. Shumica e myslimanëve shqiptarë janë sunitë laikë me një pakicë të konsiderueshme bektashiane shiite.
Në vendet transkontinentale si Turqia dhe Azerbajxhani, 99% dhe 93% e popullsive nga vendet përkatëse janë regjistruar fillimisht nga shteti si myslimanë. Sipas regjistrimit të vitit 2011, 20% e popullsisë së përgjithshme në Mal të Zi janë myslimanë.
Myslimanë jo-konfesionalë, është një term gjithëpërfshirës që është përdorur për dhe nga myslimanët që nuk i përkasin një konfesioni specifik islamik, nuk vetëidentifikohen me ndonjë konfesion specifik islamik ose nuk mund të klasifikohen lehtësisht nën një nga shkollat dhe degët e identifikueshme islamike.
Një e katërta e popullsisë myslimane të botës janë myslimanë jo-konfesionalë. Myslimanët jo-konfesionalë përbëjnë shumicën e popullsisë myslimane në tetë vende dhe një shumicë në tre të tjera: Shqipëria (65%), Kirgistani (64%), Kosova (58%), Indonezia (56%), Mali (55%), Bosnja dhe Hercegovina (54%), Uzbekistani (54%), Azerbajxhani (45%), Rusia (45%) dhe Nigeria (42%).
Evropa Juglindore gjithashtu ka një numër të madh myslimanësh jo-konfesionalë. Në vitin 2015, Darren E. Sherkat vuri në pikëpyetje në revistën Foreign Affairs nëse disa nga parashikimet e rritjes së numrit të myslimanëve janë të sakta, pasi ato nuk marrin parasysh numrin në rritje të myslimanëve jofetarë.
Sot mungojnë hulumtime sasiore dhe serioze, sepse trendi evropian pasqyron atë të Amerikës së Veriut: të dhënat statistikore nga Sondazhi i Përgjithshëm Social në Shtetet e Bashkuara tregojnë se 32% e atyre që janë rritur si myslimanë nuk e përqafojnë më Islamin në moshë madhore, dhe 18% nuk kanë asnjë identifikim fetar.
Sipas Qendrës Kërkimore Pew, popullsia e Evropës ishte 6% myslimane në vitin 2010 dhe parashikohet të jetë 8% myslimane deri në vitin 2030.
Deri në vitin 2010, rreth 44 milionë myslimanë jetonin në Evropë (6%), me rreth 19 milionë në Bashkimin Evropian (3.8%). Ata parashikohet të rriten në 58 milionë (8%) deri në vitin 2030. Një studim i Qendrës Kërkimore Pew, i botuar në janar 2011, parashikoi gjithashtu se shkalla e fertilitetit mysliman në Evropë do të binte nga 2.2 në vitin 2010 në 2.0 në vitin 2030.
Një tjetër studim i Pew i botuar në vitin 2017 parashikoi se në vitin 2050 myslimanët do të përbëjnë 7.4%. Parashikimet varen nga niveli i migrimit i cili fatmirësisht tani po bie nga vendet muslimane ne drejtim të Europës. Pa migrim neto, niveli i parashikuar ishte 7%; me migrim të lartë, ishte 14%.
Projeksionet ndryshojnë shumë sipas vendit dhe politikave antiemigracion që po ndërmarrin fatmirësisht e Europës Perëndimore sot qeveritë antiemigracion.
Me masat e reja politike antiemigracion nga vendet e ndryshme të botës së tretë dhe katërt dhe kryesiht nga vendet islame, që po ndërmerr aktualisht Europa (si: Britania e Madhe, Belgjika, Suedia, Gjermania, etj.), këto shifra të rënies së emigrantëve islam fatmirësisht mund të bien shumë dhe në të ardhmen nga levizjet nacionaliste në rritje me tematikë të vazhdueshme antiemigracion dhe anti pushtim islam, shifrat e popullsisë myslimane do të bien në pikiatë dhe mënyrë drastike.
Sot, sikurse shihet dhe dihet nga rrjetet sociale dhe media e pavarur, në shumë vende të Europës Perendimore, fatmirësisht kanë filluar protestat masive patriotike antiemigracion dhe po duket edhe një herë rizgjim në kushtet e reja, sipas modelit Renquista Spanjole, ku shpresa është shumë e mirë.
Britania e Madhe ndodhet në prag të Luftës Civile për shkak të pushtimit nga emigrantët e jashtëligjshëm dhe fanatizmit radikal fetar islam
Komunitetet e emigrantëve myslimanë ndër breza mbeten fetare në disa vende të Evropës Perëndimore. Në Mbretërinë e Bashkuar, 64% identifikohen si shumë fetarë, të ndjekur nga 42% në Austri, 33% në Francë dhe 26% në Zvicër.
Sipas një anketë të vitit 2024, u zbulua se “rëndësia” e islamit në jetën e myslimanëve holandezë, veçanërisht të emigrantëve të gjeneratës së dytë, po zvogëlohet shumë dhe po bie ne shifra drastike, ku shumë xhami fatmirësisht janë mbyllur. Sipas një ankete, vetëm 33% e myslimanëve francezë që u intervistuan thanë se ishin besimtarë formal fetarë.
Islami në Ballkan dhe dendësia e pakuptimtë e xhamive në Shqipëri dhe Kosovë
Turpi nuk mbaron ke kaq. Xhamia e Romës, është më e madhja në Bashkimin Evropian dhe Xhamia e Londrës Lindore ishte fatkeqsisht një nga të parat në Britani që u lejua të përdorte altoparlantë për të transmetuar ezanin. Deri në vitin 2010, rreth 44 milionë myslimanë jetonin në Evropë (6%), duke përfshirë rreth 19 milionë në Bashkimin Europian (3.8%).
Islami otoman e arab, me të drejtë në Evropë është shpesh subjekt i diskutimeve dhe polemikave të ashpra politike të shkaktuara nga ngjarje të tilla si sulmet terroriste islamiste në vendet evropiane, polemika e ‘Vargjeve Satanike’ të autorit persian (sirian) Rahman Ruzhdie, çështja e karikaturave në Danimarkë, debatet mbi veshjen islamike (burqa), dhe mbështetja në rritje për lëvizjet dhe partitë populiste të krahut të djathtë, që i shohin myslimanët si një kërcënim për kulturën dhe vlerat liberale evropiane.
Xhamia e parë ishte shtëpia e Profetit Muhamed në Medine në Arabinë Saudite, një shtëpi e shekullit VII. Deri më sot nuk ka pasur një bilanc zyrtar sesa është numri i objekteve të kultit në Shqipëri. Por së fundmi janë komunitetet fetare ato që komunikojnë numrin e ndërtesave të tyre.
Në Shqipëri ndodhen 873 xhami otomane dhe arabe. Objekte fetare të besimit mysliman janë 873 xhami dhe 173 teqe ose tyrbe të sektit bektashi. Një pjesë janë objekte të rikonstruktuara, që kanë histori qindravjeçare, ndërsa pjesa tjetër janë objekte që ndërtohen për herë të parë me para otomane dhe arabe.
Shtrirja gjeografike e tyre është në gjithë vendin, ndërsa dendësia e objekte varion sipas numrit të besimtarëve për çdo komunitet. Ky besim ndahet në disa sekte, por dy rrymat kryesore të tij në Shqipëri janë synijtë dhe bektashinjtë.
Kosova i ka rreth 830 xhami dhe Prizreni ka më së shumti 101 copë. Pas tij renditet qyteti i Ferizajt me 54 xhami e më pas Podujeva me 51 dhe Gjilani me 50. Kryeqyteti i vendit musliman Prishtina, ka gjithsej 49 xhami funksionale dhe xhami që janë duke u ndërtuar nga themeli apo duke u rindërtuar.
Qyteti me më së paku xhami është Klina me gjithsej 7, Hani i Elezit me 11 xhami, Fushë-Kosova dhe Istogu kanë nga 15 xhami, Vushtrria ka gjithsej 45 xhami, Dragashi i ka 44, Gjakova ka 39, Vitia ka 38 xhami, Lipjani ka 35 xhami, Mitrovica 33, Kamenica 32, Peja 29, Rahoveci 25, Suhareka 24, Malisheva 21, Obiliqi 20, Deçani 20, Skenderaj 19, Kaçaniku 19, Drenasi 18 dhe Komuna e Shtimes i ka gjithsej 16 xhami.
Sipas të dhënave botërore, 38,8% e popullsisë së vendit është myslimane (30 % mysliman suni, bektashiane 8 %), 25 % ortodokse shqiptare dhe 13 % katolike, ndërsa për protestantët ende nuk ka një përqindje të saktë.
Shumë nga objektet fetare të besimeve të ndryshme shërbejnë jo vetëm për të kryer ritualet fetare, por edhe si ambiente edukimi dhe argëtimi për brezat e rinj, ku në thelb kanë praktikimin e fesë. në qytete e fshatra janë ngritur qendra rinore, ku çdo vit organizojnë veprimtari si: kampingje verore dhe dimërore, konferenca, veprimtari sportive etj.
Sipas Komunitetit Shtetëror për Kultet, janë shpallur monumente kulture 201 kulte fetare, nga të cilat 33 objekte i përkasin fesë islame (myslimane dhe bektashinjtë) dhe 168 fesë së krishterë (katolike dhe ortodokse).
Në pranverë të vitit 1932, në Ministrinë e Jashtme mbërriti një shkresë nga redaksia e revistës franceze “Revue des Balkans”, e cila po përgatiste një bibliografi për shtetet ballkanike. Redaksia e kësaj reviste kërkonte nga institucionet e shtetit shqiptar një informacion të saktë mbi numrin e objekteve të kultit islam që ndodheshin në territorin e Mbretërisë Shqiptare. Për këtë arsye, Ministria e Drejtësisë, Drejtoria e Shtypit dhe disa institucione të tjera kërkuan informacion nga Komuniteti Mysliman.
Ky i fundit kishte nisur një proces verifikimi në të gjitha myftinitë e vendit, të cilat zakonisht mbulonin territorin e një prefekture. Në fakt invetarizimi i objekteve të kultit (xhami, teqe dhe mesxhide) bëhej për disa arsye: e para, për të regjistruar dhe paisur çdo objekt me dokumentacionin e nevojshëm kadastral në përputhje me legjislacionin e shtetit shqiptar; e dyta, për të kuptuar nevojat e këtyre objekteve dhe popullsisë lokale me personel dhe mbështetje logjistike. Kjo për shkak se një pjesë e tyre ishin ndërtesa shekullore dhe kishin nevojë për restaurim.
Lista e gjatë e xhamive në Evropë dhe veshja islame me burqa (hixhabi dhe ndarja gjinore në islam)
Në kontekstin e veshjes islame në Evropë, ekzistojnë perspektiva të ndryshme në lidhje me mbajtjen e mbulesave që mbulojnë fytyrën dhe veshjeve të tjera tradicionale midis komuniteteve myslimane.
Fatmirësisht vende të ndryshme evropiane, kanë zbatuar ligje dhe rregullore, që kanë të bëjnë me veshjet fetare, duke përfshirë mbulesat që mbulojnë fytyrën si burka ose hixhabi. Këto ligje kanë gjeneruar debate dhe kritika të konsiderueshme brenda dhe jashtë komuniteteve myslimane, sepse bien ndesh 100% me kulturën dhe traditat kristiane të vendeve mikpritëse europiane.
Ata që argumentojnë për kufizimet, janë me të drejtë në favor të sigurisë ose sekularizmit europian. Perspektiva mbizotëruese nuk mbështet të “drejtën” (ata mund ta bëjnë në vendet e tyre të origjinës islame nga kanë ardhur) e grave myslimane për të veshur veshje fetare, që nuk ua mbulojnë fytyrën, me një përqindje më të vogël që mbështet kufizimet në të gjitha format e veshjeve fetare.
Shumë shtete europiane e kanë nxjerrë fatmirësisht jashtë ligjit përdorimin e mbulesës absurde së fytyrës se “grave” me burqa. Brenda beshjes me burqa, askush nuk e di di se kush është nje burrë apo një grua…
Mesatarisht, rreth 25% e islamëve mbajnë një pikëpamje më tolerante, duke pohuar se grave myslimane nuk duhet t’u lejohet të veshin veshjet fetare sipas zgjedhjes së tyre sipas Qendrës Kërkimore Pew. Qëndrimi mbi kufizimet e veshjeve është i njëjtë në çdo vend të krishterë europian. Në përgjithësi, shumica e njerëzve në Evropën Perëndimore thonë se nuk pranojnë pakicat fetare përfshirë myslimanët, që kërkojnë të imponojnë kulturën e tyre kur ato janë të ardhur këtu.
Fundamentalizmi dhe terrorizmi radikal islamik në Evropë
Sikurse dihet botërisht nga të gjithë në ditët tona kontinenti krishterë i Europës dhe banorët e saj si dhe objeket fetare të krishtera, fatkeqsisht shpesh prej disa dekadash, mbas viteve 1990, ka qenë vazhdimisht objekt i sulmeve me motive fetare apo akteve të mirëfillta terroriste nga njerëz radikal trushpërlarë të besimit islam. Këto akte terroriste kanë sjellë në shtetet mikpritëse të krishtera edhe shumë viktima të shkaktuar nga disa muslimanë burra të radikalizuar nga fondamentalizimi fetar islam.
Fatmirësisht të vetmet shtete të krishtera, që nuk kanë pasur akte terroriste fondamentaliste fetare islame dhe viktima të shumta, janë Polonia dhe Hungaria e Heroit Kombëtar Gjon Huniadit, të cilët asnjëherë nuk kanë pranuar asnjë emigrant musliman të jashtëligjshëm në vendet e tyre, megjithë insistimin dhe presionin absurde politike, ekonomik dhe financiarë të Bashkimit të Marksistëve Globalistë Sorosianë Europian dhe Parlamentit të Korruptuar Komunist Europian ndaj tyre.
Një studim i vitit 2013 i kryer nga Qendra e Shkencave Berlin für Sozialforschung (WZB) zbuloi se fundamentalizmi islamik ishte i përhapur në mesin e myslimanëve radikalë fetarë në Evropë. Studimi kreu një sondazh midis emigrantëve turq në gjashtë vende evropiane: Gjermani, Francë, Holandë, Belgjikë, Austri dhe Suedi. Në katër vendet e para u intervistuan edhe emigrantë marokenë.
Fundamentalizmi u përcaktua si besimi, se besimtarët duhet të kthehen te rregullat e përjetshme dhe të pandryshueshme të përcaktuara në të kaluarën, se këto rregulla lejojnë vetëm një interpretim dhe janë të detyrueshme për të gjithë besimtarët dhe se rregullat fetare kanë përparësi mbi ligjet laike.
Kështu doli se 2/3 e myslimanëve, shumica u përgjigjën se rregullat fetare janë më të rëndësishme se ligjet civile dhe 3/4 e të anketuarëve fatkeqsisht e refuzuan pluralizmin fetar brenda islamit. Nga të anketuarit, 44% u pajtuan me të tre deklaratat. Pothuajse 60% u përgjigjën se myslimanët duhet të kthehen te rrënjët e islamit, 75% mendonin se kishte vetëm një interpretim të mundshëm të Kur’anit.
E kësisoj doli se Fundamentalizmi fetar është shumë më i përhapur midis myslimanëve evropianë, sesa midis vendasve të krishterë në Europë. Dhe zgjidhja apo ilaci i më i mirë i vetëmbrojtjes, për të parandaluar aktet e ardhshme terroriste me viktima të pafajshme të vazhdueshme ndaj të pafajshme etnik të krishterë europianë (si mikpritës të krimineleve, si pasoj e radikalizimit dhe urretjes fetare ndaj të krishterëve) është vetëm Rikthimi i Menjëhershëm e i Shpejtë i tyre, ne vendin e origjines nga ku ato mund të ushtrojnë të lirë radikalizimin fetarë brenda shtetit të tyre islam.
Nga anketimi u zbulua se Belgjika, e cila ka politika relativisht bujare ndaj myslimanëve dhe emigrantëve në përgjithësi, gjithashtu kishte një nivel relativisht të lartë fundamentalizmi, Franca dhe Gjermania, të cilat kanë politika kufizuese, kishin nivele më të ulëta fundamentalizmi.
Mbi 50.000 radikalë dhe xhihadistë ndodhen në Evropë
Në vitin 2017, Koordinatori i BE-së për Kundër-terrorizëm, Gilles de Kerchove, deklaroi në një intervistë se kishte më shumë se 50.000 radikalë dhe xhihadistë në Evropë. Në vitin 2016, autoritetet franceze deklaruan se 15.000 nga 20.000 individët në listën e kërcënimeve të sigurisë i përkasin lëvizjeve islamiste. Në Mbretërinë e Bashkuar, autoritetet vlerësojnë se 23.000 xhihadistë banojnë në vend, nga të cilët rreth 3000 monitorohen në mënyrë aktive. Në vitin 2017, autoritetet gjermane vlerësuan se kishte më shumë se 10.000 salafistë militantë në vend. Myslimanët evropianë janë kritikuar gjithashtu për antisemitizëm të ri.
Shkalla e qëndrimeve negative ndaj myslimanëve ndryshon, në pjesë të ndryshme të Evropës. Pikëpamje të pafavorshme për myslimanët, ne vitin 2019 sipas shteteve ishin: Sllovakia 77%, Polonia 66%, Republika Çeke 64%, Hungaria 58%, Greqia 57%, Lituania 56%, Italia 55%, Spanja 42%, Suedia 28%, Holanda 28%, Gjermania 24%, Franca 22%, Ukraina 21%, Rusia 19%, Mbretëria e Bashkuar 18% etj.
Për më tepër, shumica pajtoheshin me deklarata të tilla si “Myslimanët janë intolerantë ndaj zakoneve dhe vlerave të tjera përveç të tyreve.” (64% ishin dakord, 12% nuk ishin dakord), “Myslimanët që jetojnë në vendet e Evropës Perëndimore në përgjithësi nuk fitojnë zakone dhe vlera që janë karakteristike për shumicën e popullsisë së atij vendi.” (63% ishin dakord, 14% nuk ishin dakord), “Islami, inkurajon dhunën më shumë se fetë e tjera.” (51% ishin dakord, 24% nuk ishin dakord).
Sipas një studimi në vitin 2018 nga Universiteti i Leipzigut, 56% e gjermanëve mendonin se shumë myslimanë i bënin të ndiheshin si të huaj në vendin e tyre, nga 43% në vitin 2014. Në vitin 2018, 44% mendonin se imigracioni nga myslimanët duhet të ndalohej, nga 37% në vitin 2014.
Qeveria franceze ka vepruar gjithashtu ndaj popullsisë muslimane të Francës në vitet e fundit, me Dhomën e Ulët, që miratoi një projektligj kundër radikalizmit dhe rriti kontrollet në vendet e kultit.
Që nga tetori 2023, Sllovakia është i vetmi shtet anëtar i BE-së që nuk ka një xhami për shkak të legjislacionit që e ka ndaluar Islamin të fitojë njohje shtetërore.[1] [2] [3] [4] [5] [6] [7] [8] [9] [10] [11] [12] [13] [14] [15] [16] [17] [18] [19]
Shifra dhe fakte
Një kompani nga Arabia Saudite, në një raport të saj ka vlerësuar se në botë ka afër 3.6 milionë xhami, apo për çdo 500 muslimanë ekziston një xhami.
Në raportin e kësaj kompanie konsultative që e ka bërë bashkë me Qendrën për Hulumtime të Ekonomisë Islame në Dubai, qëndron se rritja vjetore e xhamive është 1.3 % që është një tregues se në vitin 2019 numri i xhamive në botë arriti në 3.85 milionë.
Qyteti turk Stambolli, i cili ka 14.8 milionë banorë përbën 18.5 përqind të popullsisë së përgjithshme të Turqisë, njëherësh është edhe qyteti me numrin më të madh të xhamive në vend, raporton Anadolu Agency (AA).
Sipas të dhënave të Muftinisë së Stambollit, në këtë qytet ka 3.362 xhami, kurse vetëm në lagjen Fatih janë 340 xhami. Pas lagjes Fatih radhiten lagjet Yskydar me 186 xhami, Ymraniye me 143 xhami, Beykoz me 136 xhami dhe Pendiku me 133 xhami. Numri më i vogël i xhamive në Stamboll është në Ishujt e Princëve, ku janë vetëm nëntë copë. Kështu, në Stambollin një xhami është për 4.403 persona. Ai që nga pushtimi i saj në vitin 1453 deri në rënien e kalifatit në vitin 1923, ishte kryeqyteti i Perandorisë Xhihadiste Islame Otomane, ku në periudhën prej 500 vitesh në qytet janë ndërtuar shumë xhami.
[1] AlSayyad, Nezar; Castells, Manuel, eds. (2002). Muslim Europe Or Euro-Islam: Politics, Culture, and Citizenship in the Age of Globalization. Lanham, Maryland: Rowman & Littlefield, co-published with the Center for Middle Eastern Studies (University of California, Berkeley). ISBN 978-0-7391-0338-8. LCCN 2001050240.
[2] Allen, Chris; Amiraux, Valerie; Choudhury, Tufyal; Godard, Bernard; Karich, Imane; Rigoni, Isabelle; Roy, Olivier; Silvestri, Sara (November 2007). Amghar, Samir; Boubekeur, Amel; Emerson, Michael (eds.). European Islam: Challenges for Society and Public Policy (PDF). Brussels: Centre for European Policy Studies. ISBN 978-92-9079-710-4. S2CID 152484262. Archived (PDF) from the original on 18 April 2018. Retrieved 21 January 2021.
[3] Archick, Kristin; Belkin, Paul; Blanchard, Christopher M.; Ek, Carl; Mix, Derek E. (7 September 2011). “Muslims in Europe: Promoting Integration and Countering Extremism” (PDF). Washington, D.C.: CRS Report for Congress. Archived (PDF) from the original on 25 November 2011. Retrieved 21 January 2021.
[4] Bougarel, Xavier (2005). “Balkan Muslim Diasporas and the Idea of a “European Islam””. In Dulic, Tomislav (ed.). Balkan Currents. Essays in Honour of Kjell Magnusson. Uppsala Multiethnic Papers. Vol. 49. Uppsala: Uppsala University Press. pp. 147–165. S2CID 158986618 – via Halshs.archives-ouvertes.fr.
[5] Bougarel, Xavier (2012) [2007]. “Bosnian Islam as ‘European Islam’: Limits and Shifts of A Concept”. In al-Azmeh, Aziz; Fokas, Effie (eds.). Islam in Europe: Diversity, Identity, and Influence (PDF). Cambridge: Cambridge University Press. pp. 96–124.
[6] Bougarel, Xavier; Clayer, Nathalie (2013). Les musulmans de l’Europe du Sud-Est: Des Empires aux États balkaniques. Terres et gens d’islam. Paris: IISMM – Karthala. ISBN 978-2-8111-0905-9 – via Cairn.info.
[7] Bougarel, Xavier; Clayer, Nathalie (2013). Les musulmans de l’Europe du Sud-Est: Des Empires aux États balkaniques. Terres et gens d’islam. Paris: IISMM – Karthala. ISBN 978-2-8111-0905-9 – via Cairn.info.
[8] Cesari, Jocelyne (January 2012). Brunner, Rainer (ed.). “Securitization of Islam in Europe”. Die Welt des Islams. 52 (3/4). Leiden: Brill Publishers: 430-449.
[9] Cesari, Jocelyne (January–June 2002). “Introduction – “L’Islam en Europe: L’Incorporation d’Une Religion””. Cahiers d’Études sur la Méditerranée Orientale et le monde Turco-Iranien (in French). 33. Paris: Éditions de Boccard: 7–20.
[10] Clayer, Nathalie (2004). “Les musulmans des Balkans Ou l’islam de “l’autre Europe”/The Balkans Muslims Or the Islam of the “Other Europe””. Religions, pouvoir et société: Europe centrale, Balkans, CEI. Le Courrier de Pays de l’Est (in French). 5 (1045). Paris: La Documentation française: 16-27.
[11] El Ayoubi, Mostafa; Paravati, Claudio, eds. (2018). Dall’islam in Europa all’islam europeo: La sfida dell’integrazione. Biblioteca di testi e studi (in Italian). Vol. 1177. Rome: Carocci Editore. ISBN 9788843091072.
[12] Franke, Patrick, Islam: State and Religion in Modern Europe, EGO – European History Online, Mainz: Institute of European History, 2016, retrieved: March 8, 2021 (pdf).
[13] Grim, Brian J.; Karim, Mehtab S. (January 2011). “The Future of the Global Muslim Population: Projections for 2010-2030” (PDF). The Pew Forum on Religion & Public Life. Washington, D.C.: Pew Research Center. LCCN 2011505325. Archived (PDF) from the original on 14 October 2018. Retrieved 21 January 2021.
[14] Hashas, Mohammed (2018). The Idea of European Islam: Religion, Ethics, Politics and Perpetual Modernity. London: Routledge.
[15] Merdjanova, Ina (30 April 2008). “Euro-Islam v. “Eurabia”: Defining the Muslim Presence in Europe”. www.wilsoncenter.org. Washington, D.C.: Woodrow Wilson International Center for Scholars. Retrieved 21 January 2021.
[16] Merdjanova, Ina (30 April 2008). “Euro-Islam v. “Eurabia”: Defining the Muslim Presence in Europe”. www.wilsoncenter.org. Washington, D.C.: Woodrow Wilson International Center for Scholars. Retrieved 21 January 2021.
[17] Merdjanova, Ina (30 April 2008). “Euro-Islam v. “Eurabia”: Defining the Muslim Presence in Europe”. www.wilsoncenter.org. Washington, D.C.: Woodrow Wilson International Center for Scholars. Retrieved 21 January 2021.
[18] Šuško, Dževada, ed. (2019). Both Muslim and European: Diasporic and Migrant Identities of Bosniaks. Muslim Minorities. Vol. 30. Leiden: Brill Publishers. ISBN 978-90-04-39402-5. ISSN 1570-7571. LCCN 2018061684.
[19] Tibi, Bassam (2010). “Euro-Islam: An Alternative to Islamization and Ethnicity of Fear”. In Baran, Zeyno (ed.). The Other Muslims: Moderate and Secular. New York: Palgrave Macmillan. pp. 157–174. doi:10.1057/9780230106031_10. ISBN 978-0-230-62188-6. S2CID 148008368.
