BREDHJE NË KUJTIMET E UDHËTIMEVE: KU, KUR, KAH…
Prof. Dr. Sabile Keçmezi-Basha & Prof. Dr. Tefik Basha
Ishte fundi i një vere të ëmbël, gushti i vitit 1988, dhe ne po përgatiteshim me kujdes për një moment të madh në jetën tonë – dita kur Agoni, djali ynë, do të nisej për herë të parë drejt bankave të shkollës. Çdo gjë po merrte formë, librat dhe fletoret ishin blerë, ndërsa mbetej vetëm çanta për të plotësuar atë pamje të parë të tij, të gatshëm për rrugëtimin e gjatë të diturive.
Me një dashuri të veçantë kisha zgjedhur rrobat për këtë ditë të rëndësishme. Një palë pantallona të shkurtra, të reja dhe të freskëta, një bluzë e bardhë, e cila shkëlqente si dëbora nën rrezet e diellit, dhe sandale të hijshme që i jepnin një dritë rinore hapave të tij të vegjël. Në këtë atmosferë të mbushur me emocione, ne ndiheshim të përmbushur dhe të lumtur – fëmija ynë i dytë po hynte në botën e shkollës, në atë rrugë të gjatë që e priste përpara.
Arta, e motra e tij, mezi priste të na bashkohej në këtë ngjarje të madhe. Me një padurim të natyrshëm të motrës më të madhe, ajo dëshironte të jetë pranë vëllait të saj në këtë ditë të veçantë, të kujdesej që gjithçka të shkonte siç duhej. Ajo donte të zbulonte me sy të ndritshëm se ku do të ulej ai në klasë, me kë do të bënte shoqëri, duke qenë gjithnjë aty për të ndihmuar e mbështetur, si një mburojë dashurie motërore. Dhe kështu, në prag të këtij fillimi të ri, zemrat tona ndriçonin nga një gëzim i përbashkët, një gëzim që lidhte shpresat dhe ëndrrat tona për atë që po niste.
Vetëm një javë përpara se të arrinte shtatori, një ftesë e papritur erdhi nga miqtë tanë nga Turqia. Ata na lajmëruan për ardhjen e tyre dhe, me një dëshirë të madhe në zemër, na lutën të udhëtonim së bashku drejt Italisë. Zemrat tona hezituan për një moment, pasi viti i ri shkollor po afronte, dhe me të, edhe hapat e parë të Agonit drejt klasës së tij të parë. Por, në këtë udhëkryq të dëshirave dhe përgjegjësive, nëna e Tefikut na dha një shpresë të butë: ajo do të kujdesej për fëmijët. Madje edhe një mike e afërt e shtëpisë na siguroi se Agonin do ta shoqëronte drejt shkollës.
Sabile Keçmezi-Basha, Cyrih, 1988
Dy ditë kaluan mes mysafirëve tanë, ndërsa bisedat dhe dëshirat na drejtuan drejt vendimit për t’u nisur në këtë aventurë. Ata ishin miq të afërt dhe ky udhëtim, një sakrificë e vogël, dukej e mirëpritur për ne. Ishte hera e parë që ata shkelën në tokën e Kosovës, dhe vendet përtej saj ishin ende të panjohura për ta.
Më 1 shtator 1988, pasi përcollëm Agonin drejt ditës së parë të shkollës, me një lumturi të pafund që ndriçonte fytyrat tona, nisëm rrugëtimin tonë atë mesdite. Rruga ishte një udhë e veçantë, një histori e gdhendur në çdo hap. Udhëtuam nëpër qytetet e bukura të Malit të Zi, Kroacisë dhe Sllovenisë, derisa arritëm në Itali.
Italia na priti me një përqafim të ngrohtë. Dy ditët që kaluam aty ishin të mbushura me vizita në vende të pa eksploruara më parë. Në Veronë, ndjemë historinë e trazuar të Montague-ve dhe Capulet-ëve, duke u zhytur në dramën e pavdekshme të Shekspirit, “Romeo e Gjuljeta.” Vizituam shtëpinë e Gjuljetës dhe sheshin që mbante gjurmët e dashurisë së përjetshme. Në Padovë, pamë Universitetin më të vjetër në botë dhe mbetëm të mahnitur nga rrëfimet e tij të lashta. Venediku, me kanalet e tij të magjishme, ishte një tjetër ndalesë e pashmangshme, dhe ne, me përvojën tonë, u bëmë guida për miqtë tanë, duke ua zbuluar çdo kënd të fshehur të këtij qyteti të mrekullueshëm.
Gjatë këtyre ditëve, një thirrje e ndjerë më doli nga zemra: në telefon, u dëgjova me hallën time, dhe i tregova se ndodheshim në Itali. Ajo, e mbushur me gëzim dhe mall, na ftoi me këmbëngulje që të shkonim për disa ditë tek ajo. Atëherë, Evropa ishte ende e hapur për ne, pa nevojën e vizave, dhe dilema jonë u bë më e madhe: a të vazhdonim për në Paris me miqtë tanë, apo të ndiqnim zërin e dashurisë familjare?
Me zemër të plotë, vendosëm që të udhëtonim për Cyrih. Kishte kohë që nuk e kisha parë motrën e babës, dhe halla ime, me gjithë dashurinë që ndieja për të, më thirri aq fort sa nuk munda të rezistoja. E ndjeva se ishte koha të shkoja, të ndaja me të ato ditë të veçanta, dhe kështu, nisem rrugëtimin tonë drejt Zvicrës, drejt atij përqafimi të ngrohtë familjar që më priste me padurim.
Me miqtë tanë vendosëm që udhëtimi ynë të përfundonte në Milano. Ata do të vazhdonin drejt liqenit të Komos, ndërsa ne do të merrnim trenin për Cyrih. Milano, me gjithë madhështinë dhe gjallërinë e tij, na përshëndeti me zhurmën e vet të ngrohtë dhe ritmin e jetës që pulsonte në çdo cep. Megjithatë, koha po ikte dhe, të lodhur nga ditët e gjata, mezi arritëm të kapnim trenin që nisej në orën 13, për të na çuar drejt Zvicrës.
Lodhja na kishte përpirë, dhe sapo u ulëm në kupe, gjumi na përqafoi ëmbël. Besonim se dikush do na zgjonte kur të arrinim në kufirin zviceran. Lëkundjet e buta të trenit na kishin qetësuar, derisa, papritmas, sytë m’u çelën. Vështrova përjashta dhe lexova një reklamë që shkruante “Suisse.” U përkula drejt Tefikut dhe e zgjova me nxitim: “Duhet të zbresim, kemi arritur!”
Me vrull morëm valixhet dhe dolëm në platformë, ku një ajër i qetë zviceran na përqafoi. Pyetëm për rrugën që na çonte drejt shtëpisë së hallës dhe, për habinë tonë, udhëzimet ishin të thjeshta. Me një tramvaj u gjendëm shpejt në atë qytet të madh, por të qetë. Pak çaste më vonë, ishim para derës së hallës Shahë.
Kur ajo na pa, sytë i ndriçuan nga habitja. Nuk mund ta besonte se si kishim mbërritur vetë, pa pritje, pa ndihmë. Ishte një surprizë e madhe për të, një çast që i mbushi zemrën me gëzim.
Ditët që pasuan u mbushën me eksplorime. Ndërsa halla, dhëndri Sabriu dhe fëmijët, Bujari e Muharremi dhe më e vogla Argjira, shkonin në punë, e në shkollë, e ne përfituam nga qetësia e qytetit për të zbuluar bukuritë e tij të fshehta. Cyrihu na përshëndeti me rrugët e tij të qeta dhe organizimin që na bëri ta ndjenim veten të mirëpritur. Gjithçka ishte e rregullt dhe e lehtë për t’u gjetur. Në këtë qytet, ditët tona u mbushën me vizita në vendet më të rëndësishme, një aventurë e re në çdo hap.
Gjatë qëndrimit tonë në shtëpinë e hallës, çdo moment i lirë e përdornim për të njohur më mirë Zvicrën, duke lexuar e hulumtuar për këtë vend të lashtë e të veçantë. Mësuam se ky vend, me emrin zyrtar Konfederata Zvicerane, shtrihej në zemrën e Evropës Qendrore, pa dalje në det, por i rrethuar nga fqinjë të fuqishëm si Gjermania në veri, Austria dhe Lihtenshtajni në lindje, Italia në jug dhe Franca në perëndim. Zvicra përshkohej nga malet e mrekullueshme të Alpeve, pllajat e qeta dhe malet e larta të Xhurës, duke krijuar një peizazh që përfshinte plot 41,285 kilometra katrorë. Megjithëse Alpet mbulonin pjesën më të madhe të territorit, populli i këtij vendi, rreth tetë milionë banorë, jetonte kryesisht në pllaja, ku ndodheshin qytetet e mëdha, si Zyrihu dhe Gjeneva – dy qendra ekonomike e globale të rëndësishme.
Tefik Basha & Sabile Keçmezi-Basha, Ujëvarat e lumit Rajna, Zvicër, 1988
E lexuam se Zvicra, kjo Konfederatë krenare, kishte lindur më 1 gusht të vitit 1291, një datë që çdo vit festohej si Dita Kombëtare. Me një histori të gjatë neutraliteti, ky vend nuk ishte përfshirë në luftëra ndërkombëtare që nga viti 1815 dhe iu bashkua Kombeve të Bashkuara vetëm në vitin 2002. Megjithatë, Zvicra ruante një politikë të jashtme të fuqishme, shpesh duke luajtur rol në proceset e paqes në botë. Ajo ishte vendlindja e Kryqit të Kuq dhe strehonte shumë organizata ndërkombëtare, përfshirë zyrën e dytë më të madhe të OKB-së.
Në këtë udhëtim mes fakteve, mësuam gjithashtu se Zvicra qëndronte në një kryqëzim kulturash dhe gjuhësh, ku katër rajone gjuhësore dhe kulturore bashkëjetonin: gjermanishtja, frëngjishtja, italishtja dhe romane. Edhe pse gjermanishtja ishte mbizotëruese, Zvicra nuk formonte një komb të përbashkët etnik apo gjuhësor. Kjo ndjenjë e fortë e përbashkët ndër zviceranët buronte nga një histori e përbashkët dhe nga vlera të thella si federalizmi dhe demokracia e drejtpërdrejtë, ndërsa malet e larta dhe hijerënda të Alpeve mbeteshin simboli i përhershëm i këtij vendi të veçantë.
Popullsia zvicerane ishte rreth 8.1 milionë banorë, dhe një pjesë e madhe prej tyre, plot 24%, ishin të huaj. Mes këtyre të huajve gjendeshin edhe shqiptarët, të cilët, si shumë të tjerë, kishin ndërtuar jetën e tyre në këtë vend. Jeta në Zvicër ishte e gjatë dhe e shëndetshme, me një mesatare jetëgjatësie prej 84.7 vjet për femrat dhe 80.3 vjet për meshkujt. Gjuhët zyrtare ishin gjermanishtja, frëngjishtja, italishtja dhe romane. Kjo ishte Zvicra, një vend ku tradita dhe moderniteti bashkëjetonin në harmoni të plotë.
Që në ditën e parë na vendosem që të vizitonim liqenin që në brigjet e qeta të tijë, aty ku malet prekin qiellin dhe valët përkëdhelin bregun, qëndronte qyteti i Cyrihut – qyteti më i madh i Zvicrës, i cili pulson si zemra e këtij vendi të mbushur me bukuri natyrore.
Kryeqyteti i kantonit të Cyrihut, i njohur për rreth 434,335 banorët që e thërrasin shtëpi, dhe një metropol që frymon me ritmin e një jete moderne, që shtrihet deri në 1.83 milionë njerëz. Cyrihu është një nyje e fuqishme ku udhët takohen, hekurudhat kryqëzohen, dhe trafiku ajror ngritët lart mbi horizontet e Alpeve të ndritshme. Aeroporti i tij, si dhe stacioni kryesor hekurudhor, janë më të mëdhenjtë dhe më të ngarkuarit, pasqyra e një qyteti që nuk ndalon kurrë së lëvizuri.
Por Cyrihu është më shumë sesa një pikë lidhjeje; ai është qyteti i çokollatave të ëmbla dhe djathërave të butë, ora që ecin me përpikëri dhe bankat që mbajnë thesarin e botës. Ai nuk është kryeqyteti zyrtar, por është zemra që e drejton Zvicrën në botën financiare, një metropol i bukurisë natyrore dhe modernitetit të thellë. Në këtë qytet, çdo gjë funksionon me saktësi, si ora të ndërtuara për të matur përjetësinë.
Cyrihu, i përqafuar nga lumenjtë Limat dhe Schill, dhe i mbuluar nga shkëlqimi i liqenit të tij, është një vend ku qetësia verore rivalizon bukurinë e Provences. Me Alpet vetëm 30 kilometra larg, dimri mbulon qytetin me petkun e tij të bardhë, duke ofruar pistat më të mira të skive për ata që ndjekin erën e ftohtë të maleve. Në dimër apo verë, Cyrihu mbetet një perlë turistike, ku çdo shëtitje, çdo përjetim të fton të zbresësh më thellë në misterin e tij.
Liqeni i Cyrihut ofron një arratisje magjike, ku valët e tij lëvizin ngadalë, duke përkëdhelur të lodhurit e qytetit me paqe dhe relaks. Udhëtimet me varkë mbi këtë pasqyrë të kristaltë janë si një rrugëtim shpirtëror, një zgjedhje midis lindjes apo perëndimit të diellit, ku çdo moment lundrimi të çon në botë të ndryshme. Në bregun verior, Bregu i Artë shkëlqen me vilat e tij madhështore, ndërsa qyteti i trëndafilave qëndron me hijeshi në lindje, ku 600 lloje të ndryshme trëndafilash lulëzojnë në kopshtet publike, duke ofruar një simfoni të ngjyrave dhe aromave.
Ndërkohë, në zemrën e tij, qyteti i vjetër i Cyrihut është një thesar i historisë. Kisha të lashta, pallate të hijshme, sheshe të mëdha dhe shatërvanë të ruajtur me kujdes, zbulojnë të kaluarën e lavdishme të këtij qyteti. Lindenhof, pjesa më e vjetër, rri si një dëshmitar i qetë i kohërave që kanë kaluar, duke ruajtur sekretet e një qyteti që ndërthur në mënyrë të përkryer historinë dhe modernitetin, natyrën dhe financat, qetësinë dhe gjallërinë e përhershme.
Në Cyrih është pothuajse e pamundur të humbasësh, falë kishës Grossmünster që qëndron si një rojtar besnik buzë lumit Limat. Kjo kishë romane, ndërtuar mbi themelet e legjendave, tregon historinë e kalit të Karlit të Madh që u rrëzua në vendin ku ishin varrosur shenjtorët Feliks dhe Regula. Ndërtimi i saj nisi në vitin 1100, ndërsa brenda saj jeton historia e qytetit dhe të kaluarës së tij romake, zbuluar nga hulumtimet arkeologjike.
Kullat e saj binjake, që dikur ishin prej druri, pësuan zjarrin e vitit 1781, por nga maja e kishës – ku çojnë 187 shkallë – shpaloset një pamje mahnitëse e qytetit dhe liqenit të Cyrihut. Përtej rrugës, kisha gotike Fraumünster me dritaret e saj të famshme prej xhami të pikturuara nga Marc Chagall ngrihet madhështore. Ndërtesa e saj, që daton nga viti 1250, dikur ishte një manastir për gratë aristokrate, dhe historia e saj buron nga çdo cep i kësaj strukture të rilindur në shekullin e 20-të.
Por nuk mbaron këtu. Kisha e Shën Pjetrit, me orën më të madhe në Evropë, me një diametër prej 8.64 metrash, qëndron si një tjetër monument i veçantë i qytetit. Dikur, kulla e saj ishte përdorur si një stacion zjarri deri në vitin 1911. Në këtë vend, dikur i shenjtë për Jupiterin, është varrosur kryetari i parë i Cyrihut, duke i dhënë kësaj kishe një peshë të veçantë historike.
Një ditë tjetër, vizituam Muzeun Historik të Cyrihut, një nga më të rëndësishmit në Evropë, ndërtuar në 1898 nga arkitekti Gustav Goulet në stilin e Rilindjes Franceze. Me kullat e tij që ngjajnë me një kështjellë të dalë nga një përrallë, muzeu ofron një udhëtim përmes kohëve, duke ndjekur historinë e Zvicrës nga periudhat parahistorike deri në ditët tona. Brenda tij, përtej eksponateve historike, ndodhet edhe një shtëpi dedikuar porcelanit dhe qeramikës – një thesar i fshehur për artdashësit.
Hanumshahja (halla), Sabile Keçmezi-Basha, Argjira (mbesa) dhe Sabri Zubaku (dhëndri), Cyrih, 1988
Një vizitë në Shtëpinë e Kulturës (Kunsthaus), na u paraqit si domosdoshmëri për të parë këtë shtëpi të madhe të kulturës e cila ishte e hapur që nga viti 1910, që doli se ishte një përvojë magjepsëse. Kjo galeri mbante në gjirin e saj vepra të çmuara, që nga mesjeta deri në epokën moderne, duke ndriçuar artin zviceran dhe duke i dhënë çdo vizitori një lidhje të thellë me shpirtin e krijimtarisë njerëzore. Piktura, skulptura, vizatime dhe fotografi, të gjitha ishin mbledhur për të thurur historinë e artit në një muze që fliste me gjuhën e zemrës.
Kështu, Cyrihu, me historinë, kulturën dhe natyrën e tij, ofron një udhëtim që zgjon ndjesitë dhe të lidh me kohët e kaluara, ndërsa sheh përtej të ardhmes.
Në Shtëpinë e Kulturës, mes galerive të heshtura dhe dritës së butë që ndriçonte pikturat, pamë vepra që zgjonin ndjenjat më të thella të shpirtit. Nëpër muret e saj madhështore, shquheshin penelatat e Edvard Munch, që sillnin emocionin e “Bërtitjes” së tij të famshme; portretet enigmatike të Pablo Picasso që sfiduan konvencionet e kohës; ngjyrat drithëruese të Claude Monet, që përjetësonin natyrën përmes syve të impresionizmit; dhe penelatat e ethshme, të gjalla të Vincent van Gogh, që pasqyronin ndjeshmërinë e shpirtit të tij të trazuar.
Ditët kalonin shpejt në shtëpinë e hallës, dhe ndjenja e kthimit në Kosovë na thërriste gjithnjë e më shumë. Por kur ua bëmë me dije se ishte koha për t’u kthyer, ata na lutën me këmbëngulje që të qëndronim edhe pesë ditë më shumë. Ishte fundjavë dhe planifikonin të na tregonin bukuritë e fundit të qytetit. Për ta ishte e pabesueshme se si ne kishim arritur të vizitonim kaq shumë vende në kaq pak kohë.
E nesërmja, një ditë e shtunë, na priu drejt një tjetër përvoje të veçantë: vizitën në Muzeun Zoologjik të Cyrihut. Ky muze ishte një vend ku historia e gjallë e kafshëve të zhdukura rikthehej përmes koleksioneve të mahnitshme të skeleteve, të rikrijuara në madhësinë e tyre natyrore të supozuar. Në pjesën paleontologjike të muzeut, dinozaurët dhe mamutët, që dikur ecën në tokat ku sot është Zvicra, qëndronin si monumente të kohëve të lashta, duke na çuar në një udhëtim prapa në epokat e mbuluara nga uji.
Muzeu ishte më shumë sesa një galeri – ishte një hapësirë ndërvepruese ku çdo vizitor mund të shihte, prekte dhe dëgjonte. Përmes mikroskopëve, ne mund të zbulonim botën e padukshme të jovertebrorëve ose të dëgjojmë thirrjet e balenave që na çonin në thellësitë e oqeaneve të largëta. Historiku i muzeut, që daton nga shekulli i 17-të, ruante një koleksion të jashtëzakonshëm prej rreth një milion kafshësh, përfshirë 1500 lloje të ndryshme.
Sabile Keçmezi-Basha & Tefik Basha dhe një mike e jona, Verona, Itali, 1988
Ndërtesa po ky muze ishte pjesë e Institutit të Biologjisë dhe Ekologjisë, i lidhur ngushtë me Fakultetin e Shkencave, duke ofruar mundësi të shkëlqyera për studentët që sa po përfundonin studimet. Pas kësaj vizite mbresëlënëse, Tefiku nuk mund ta fshehte mahnitjen e tij. Ai ëndërronte që një ditë edhe studentët e Prishtinës të kishin mundësi të ngjashme, duke studiuar në kushte që i frymëzojnë për të zbuluar më shumë për botën rreth tyre.
Në Cyrih, çdo hap ishte një udhëtim përmes historisë, natyrës dhe artit, një qytet që na tregonte bukuritë e tij në çdo kthesë të re, duke na lënë me ndjesinë se ende kishte shumë për të parë.
Argjira, vajza e vogël e hallës, na kërkoi me ngulm që të vizitonim Kopshtin Zoologjik, dhe kjo na erdhi si një dhuratë e papritur. Kurrë më parë nuk kisha qenë në një vend të tillë, të mbushur me një pasuri të tillë kafshësh nga të katër anët e botës. Kopshti strehonte mbi 340 lloje kafshësh, të vendosura në një ambient që ngjante me habitatin e tyre të natyrshëm. Përmes kujdesit të veçantë, kafshët dukeshin të lira dhe pa dhimbje, të lumtura në hapësirat e tyre të gjelbëruara.
Hanumshahja (halla), Sabile Keçmezi-Basha, Argjira (mbesa), Sabri Zubaku (dhëndri), Ujëvara e Rajnës, 1988
Aty, një kopsht i veçantë ishte i destinuar për fëmijët, ku ata mund të ndërvepronin me kafshët shtëpiake, duke mësuar për kujdesin ndaj tyre dhe duke ndjerë për herë të parë se kafshët kanë shpirt, njësoj si njerëzit. Ndërsa shëtitnim, pamë kafshë nga malet e larta të Himalajeve, xhunglat e Madagaskarit, pyjet e Tajlandës dhe akujt e Polit të Veriut. Një udhëtim përmes kontinenteve, pa lëvizur nga Cyrihu.
Pas kësaj përvoje të magjishme, Bujari dhe Muharremi na drejtuan drejt bulevardit Bahnhofstrasse, një rrugë ku luksi dhe madhështia bashkoheshin. Dyqane me stilistë të famshëm, bizhuteri që shndritshme nën dritën e pasarelave, dhe restorante të rafinuara që sfidonin çdo imagjinatë. Çdo hap që hedhje në këtë bulevard dukej si një hyrje në një botë tjetër, ku luksi dhe shija e mirë bashkoheshin në harmoni.
Por, mes gjithë këtij shkëlqimi, s’mund të harrohej ëmbëlsia e çokollatës zvicerane. Dyqanet e saj gjendeshin kudo, dhe çokollata me qumësht e punuar me dorë ishte suveniri më i ëmbël që mund të merrje nga ky vend. Niederdof, një rrugë plot gjallëri, i ofronte konsumatorëve të rinj kafene, klube, dhe bare të vogla ku frynte era e ndryshimit dhe rinisë.
Zvicra njihen edhe për djathin e saj të veçantë, dhe për herë të parë e shijuam në tregun Bürkliplatz. Ky vend jo vetëm që ishte i famshëm për djathin, por ofronte edhe ushqime organike dhe tregje me lule, të cilat ngjanin si një det i pafund ngjyrash, çdo të martë dhe të premte.
Megjithëse Cyrihu ishte një qytet ku gjithçka kushtonte më shumë se në pjesën tjetër të botës, madje dhe më shumë se në Nju Jork, ai tërhiqte gjithmonë vizitorë dhe njerëz që vinin për ta përjetuar këtë përzierje të kulturës, historisë dhe luksit. Na treguan se këtu njerëzit merrnin kredi jo vetëm për shtëpi dhe makina, por edhe për darkat e rafinuara në restorantet e tij të famshme.
Sabile Keçmezi-Basha, shtëpia e Xhulietës, Verona, 1988
Çdo ditë na ofronte përvoja të reja, por kulmi i këtij udhëtimi ishte vizita jonë te ujëvara Rainvall. Një mrekulli natyrore që dukej sikur kishte marrë formë nga dora e njeriut dhe natyra së bashku. Malet rreth saj na jepnin ndjesinë se ishim në një botë tjetër, dhe kaluam tërë ditën duke e shijuar këtë peizazh të përsosur. Kjo zonë shërbente si një strehë për qytetarët që donin të largoheshin nga zhurma e qytetit dhe të rigjenin paqen në natyrë.
Atje, mes gjelbërimit të maleve dhe rrjedhës së ujërave të qetë, takuam shumë shqiptarë, të shpërngulur nga koha e mallëngjimit. Ata kishin ardhur për të përqafuar të afërmit e tyre, për të kapur një copë nga kujtimet e së kaluarës dhe për të ndarë ato biseda të ngrohta që i lidhin zemrat si fije të padukshme. Disa prej tyre na ftuan me dashuri të ishim mysafirët e tyre, të uleshim pran sofrave të tyre, por koha ishte e pashpirt dhe s’na linte hapësirë për të qëndruar më gjatë.
Sabriu, i ndjerë me këtë përvojë të çmuar, vendosi të na bashkohej në udhëtimin e kthimit drejt Kosovës. Ai mori disa ditë pushim nga puna, dhe me një buzëqeshje të ngrohtë tha: “Unë do t’ju kthej në Kosovë me makinën time.” Kjo fjalë e tij na dha një ndjenjë ngushëllimi, një premtim që do të ktheheshim te rrënjët tona.
Kur erdhi momenti për t’u ndarë, halla, me zemër të rënduar nga pikëllimi, qëndroi në pragun e shtëpisë së saj, duke na përcjellë me shikim të butë dhe me zemër që rënkonte. Fëmijët e saj qëndronin pranë, të heshtur, duke u larguar ngadalë nga ne, ndërsa sytë e saj, plot me lot të heshtur, shprehnin gjithë dhimbjen e ndarjes. Edhe sot, kur e kujtoj atë çast, shikimi i saj më del para syve, i lagur me një dhembje të thellë, por edhe me një dashuri të papërshkrueshme. Lotët e saj ishin si fjalë të pathëna, si urata që na përcollën në rrugën tonë drejt shtëpisë.
Dhe megjithë bukuritë e natyrës dhe përvojat e paharruara që na ofroi ky vend i bollëkut dhe mirëqenies, asgjë nuk mund të zëvendësonte ndjenjën e thellë që mbartnim për vendin tonë – Kosovën. Ajo mbetej, për ne, një oazë dashurie, Itaka jonë e pazëvendësueshme, vendi ku çdo tingull, çdo aromë, kishte një kuptim të veçantë. Në përqafimin e saj, që na ngjante me dashurinë e një nëne, gjithmonë gjenim një ngrohtësi që na thërriste të ktheheshim, me zemra të hapura dhe shpirt të lumtur, për të ripërsëritur ato momente të çmuara që na lidhin me rrënjët tona.
