TRAKTET E LËVIZJES ILEGALE DHE REZISTENCËS SHQIPTARE ( 30 )

Prof. dr. Sabile Keçmezi-Basha

Amaneti i atdheut në mërgatë

“Të dashur bashkatdhetarë në mërgim, Udhëtimi i dhimbshëm i shqiptarëve të Kosovës drejt vendeve të huaja, rrugëtimi i tyre i gjatë në kërkim të punës, jetës dhe sigurisë larg vendlindjes, nuk është vetëm histori migrimi ekonomik, por mbi të gjitha është rrëfim i një mërgimi të detyruar – një largim i shoqëruar me dhembje, me mungesë, me shikime të lëna prapa nga prindërit dhe nga Kosova e dashur, e cila, ndonëse mbeti pas në hapësirë, kurrë nuk u la pas në zemër” vazhdon trakti i mërgatës.

Kur punëtorët kosovarë u nisën drejt kurbetit – shpesh me zemrën e mbushur me pikëllim, por me shpirtin të mbushur me vendosmëri – ata morën me vete jo vetëm valixhet e rënda, por edhe fjalët e fundit të nënave dhe baballarëve të tyre, që i përcollën me lot në sy dhe me uratën që i shoqëronte nga pas: “Mos e harroni vendin tuaj, gjuhën tuaj, nderin dhe emrin shqiptar.” Këto fjalë nuk ishin vetëm porosi, ishin amanete të shenjta – rrënjë që duhej të mbeteshin të gjalla edhe në dhe të huaj. Dhe shqiptarët e mërguar, të shpërndarë nëpër qytetet industriale të Evropës, nuk i harruan këto porosi.

Përkundrazi, pikërisht larg atdheut, ata nisën ta ndienin më thellë detyrën për ta ruajtur gjallë identitetin e tyre kombëtar, për ta mbrojtur gjuhën, kulturën dhe historinë që i kishte formuar. Të larguar nga Kosova me trishtim, ata u lidhën me të me dashuri edhe më të thellë, duke e ruajtur jo vetëm në kujtime, por edhe në veprim – në tubime, protesta, manifestime kulturore e shkolla shqipe të organizuara me mund e përkushtim.

Fakti që sot mërgata shqiptare është më e organizuar, më e vetëdijshme dhe më e bashkuar se kurrë më parë, nuk është rastësi. Është dëshmi e fuqisë së atij amaneti që i ka bashkuar në emër të një qëllimi më të madh, mbrojtjen e atdheut edhe nga larg. Demonstratat e fuqishme që janë zhvilluar në qytete të ndryshme evropiane – nga Gjeneva në Frankfurt, nga Brukseli në Stokholm – nuk janë thjesht shprehje zemërimi ndaj padrejtësive në Kosovë. Ato janë forma të drejtpërdrejta të rezistencës politike dhe kulturore, janë zgjatim i luftës së popullit tonë për liri, janë prova se shqiptarët, kudo që ndodhen, nuk e harrojnë rrënjën e tyre.

Ky mobilizim, që vjen nga plagët e mërgimit, por frymëzohet nga dashuria për atdheun, ka krijuar një ndër strukturat më të fuqishme të mbështetjes për çështjen kombëtare. Ai ka treguar se mërgata shqiptare nuk është thjesht një komunitet ekonomik, por një shtyllë morale, politike dhe kombëtare, që ka ditur të kthejë dhimbjen në forcë, mungesën në solidaritet, dhe distancën në përkushtim. Sot, më shumë se kurrë, është e qartë se shqiptarët e mërguar nuk janë thjesht larg, por janë të pranishëm në çdo betejë për liri, në çdo përpjekje për drejtësi, në çdo hap për të ardhmen. Dhe kjo është dëshmi se amaneti që morën nga Kosova e tyre e dashur nuk ka mbetur i pavlerë. Ai është bërë burim frymëzimi dhe veprimi, që i ka dhënë mërgatës një rol të pazëvendësueshëm në rrugën e gjatë të çlirimit dhe vetëvendosjes kombëtare.

Nuk ka luftë më të drejtë se ajo që ngrihet për të shpëtuar jetën, dinjitetin dhe të ardhmen e një populli të tërë nga makineria e shtypjes dhe errësirës. Prandaj, as sot dhe as në të ardhmen, populli shqiptar nuk do ta ndalë përpjekjen e tij legjitime, rezistencën e tij të drejtë e njerëzore, për ta çuar në fund amanetin e Kosovës, të jetë e lirë, e ndritur dhe e dinjitetshme. Lufta jonë nuk është vetëm për territor, por për një realitet ku njeriu të jetojë pa frikë, ku dinjiteti të mos shkelet me çizme dhe ku të ardhmes t’i jepet kuptim në paqe.

Në thelb të kësaj përpjekjeje qëndron një dëshirë universale, që populli ynë të mos mbajë më rrudha të dhembjes e lodhjes në ballë, që fytyra e nënës shqiptare të mos përthyhet më nga brenga për fatin e bijve, që netët e fëmijëve tanë të jenë të qeta, të mos përndiqen më nga zhurmat e tankeve dhe britmat e frikshme të xhandarëve që shkundin dyert e shtëpive me urdhrin e kobshëm: “otvorite vrata!” (“hapni derën!”). Është një përpjekje për t’i dhënë fund një epoke ankthi, ku çdo zhurmë natën mbartte rrezikun e zhdukjes, ku gjumi nuk ishte prehje, por pritje e frikshme e dhunës.

Në këtë luftë për jetë dhe liri, ne synojmë të ruajmë tokën tonë, jo vetëm si hapësirë fizike, por si truall ku lulëzojnë kujtimet, shpresat dhe e ardhmja. Të mos shkretohen më arat nga zinxhirët e tankeve pushtuese, të mos thahen më lulet nga dhuna, por që të lulëzojnë lirshëm, si simbol i jetës që rifillon në liri. Që lulëkuqet e Kosovës – ato që përherë janë kuqëruar edhe nga gjaku i bijve të saj – të çelin më në fund vetëm nga dielli, jo nga sakrifica. Në thelb të kësaj përpjekjeje është dashuria për fëmijët – ata që janë më të pambrojturit, por njëkohësisht bartësit e shpresës. Kërkojmë një të nesërme ku atyre të mos u ngjitet më vaji në buzë, ku nuk do të jetojnë me frikën e zërit të armikut, por me gëzimin e këngës, të lojës dhe të jetës së lirë. Një të ardhme ku fytyrat e tyre të ndriçohen nga drita e paqes, jo nga dritat e panikut.

E gjithë kjo është edhe për ne që ndodhemi larg, në mërgim – që kemi lënë pas vendlindjen me shpirtin e plagosur dhe jemi detyruar të ushqehemi me bukën e hidhur të kurbetit. Kjo bukë na ushqen trupin, por e rëndon zemrën, sepse na mungon ajri i Kosovës, na mungojnë rrugët, aromat, gjuhët, njerëzit tanë. Prandaj, lufta për Kosovën e lirë është edhe luftë për kthim, për rikthimin e dinjitetit të humbur, për mundësinë që një ditë të jetojmë jo më në mall, por në të tashmen e atdheut të lirë. Prandaj, asgjë nuk do të na ndalë. Lufta jonë do të vazhdojë – me fjalën, me zemrën, me mendimin, me veprimin – derisa Kosova të mos jetë më një emër i përmendur nëpër listat e represionit, por një emër i shndritshëm në faqet e historisë sonë të lirë. Sepse liria jonë nuk është vetëm e domosdoshme – ajo është e patjetërsueshme. Dhe për të, jemi të gatshëm të sakrifikojmë, të luftojmë e të shpresojmë, derisa çdo fëmijë shqiptar të mund të qeshë në vendin e vet, nën qiellin e vet.

Republika si aspiratë e popullit të Kosovës

Në një kohë kur zëri i popullit të Kosovës po ngrihet me vendosmëri për të kërkuar të drejtën për ekzistencë politike dhe barazi kushtetuese, kërkesa themelore që del nga gjiri i këtij populli të vuajtur është e qartë dhe legjitime- njohja e Kosovës republikë. Kjo kërkesë nuk është një ambicie e papritur apo një lëvizje e nxitur nga rrethana kalimtare, por është rezultat i një ndërgjegjeje të formësuar përmes përvojës historike, diskriminimit të vazhdueshëm dhe përjashtimit sistematik nga strukturat vendimmarrëse të federatës jugosllave. Populli shqiptar i Kosovës, për dekada të tëra, ka jetuar nën një status politik që nuk përfaqësonte realitetin demografik, kulturor dhe shoqëror të kësaj krahine.

Në një federatë shumëkombëshe si Jugosllavia, ku republikat kishin të drejtën e vetëqeverisjes dhe, të paktën teorikisht, të barazisë, shqiptarët e Kosovës ishin vendosur në një pozitë inferiore, të trajtuar si pakicë brenda një krahine autonome, edhe pse përbënin shumicën dërrmuese të popullsisë në territorin e tyre historik. Kjo situatë, përherë e mbuluar me retorikë barazimi, por në praktikë e mbushur me përjashtime dhe padrejtësi, ka gjeneruar një kërkesë të natyrshme për rikthimin e dinjitetit politik përmes statusit të Republikës së Kosovës.

Pikërisht për këtë arsye, në kontekstin e përshkallëzimit të padrejtësive dhe të represionit, demonstratat nuk janë vetëm reagime spontane ndaj dhunës shtetërore, por janë edhe forma të artikulimit politik dhe qytetar të një kërkese që buron nga vetë baza e drejtësisë, të qenët të barabartë me të tjerët. Në këtë frymë, organizimi i një demonstrate të madhe në Gjenevë, më 30 maj, nuk është një akt i izoluar i diasporës shqiptare, por pjesë e një lëvizjeje të bashkërenduar që synon ndërkombëtarizimin e kësaj kërkese legjitime.

Apeli drejtuar të gjithë shqiptarëve të vërtet dhe atdhetarë për të marrë pjesë në këtë demonstratë, është një thirrje për unitet, për përgjegjësi dhe për përfshirje në një çështje që prek të gjithë kombin. Marrja e pjesës në demonstratë nuk është vetëm një akt proteste, por një gjest i vetëdijes politike, një mënyrë për t’u bërë pjesë aktive e kërkesës për dinjitet kombëtar. Në radhët e mërgatës shqiptare, veçanërisht në Zvicër, është përqendruar një potencial i rëndësishëm qytetar që ka fuqinë jo vetëm të dëshmojë për padrejtësitë që ndodhin në Kosovë, por edhe të ushtrojë ndikim në opinionin ndërkombëtar përmes protestës demokratike dhe të argumentuar.

Demonstrata e Gjenevës është, pra, më shumë se një mbledhje fizike – ajo është simboli i një bashkimi shpirtëror dhe politik për njohjen e Republikës së Kosovës. Ajo fton çdo shqiptar që të jetë pjesë e kësaj lëvizjeje historike, për të kërkuar jo më thjesht tolerancë brenda një federate të padrejtë, por për të vendosur themelin e barazisë reale, përmes njohjes së subjektivitetit politik të Kosovës si republikë në të drejtën e saj për vetëvendosje.

Gjeneva, skenë e solidaritetit për Kosovën republikë

Në itinerarin e gjatë të përpjekjeve shqiptare për liri, barazi dhe dinjitet kombëtar, manifestimet jashtë atdheut kanë luajtur një rol të veçantë – jo vetëm si shprehje e protestës politike, por si akte të ndërgjegjes kolektive dhe si platforma ku mërgata shqiptare e ka ndërkombëtarizuar me vendosmëri çështjen e Kosovës. Në këtë kuadër, organizimi i demonstratës në qytetin e Gjenevës, me nisje në orën 10 paradite nga Stacioni i Trenit dhe përfundim përpara Konsullatës jugosllave, nuk përfaqëson vetëm një marsh simbolik, por është një akt i thellë politik e moral që i fton të gjithë shqiptarët të jenë pjesë e një momenti historik.

Ky manifestim është ndërtuar jo vetëm si kundërpërgjigje ndaj dhunës dhe padrejtësive që po përjeton populli shqiptar në Kosovë, por si një mënyrë për të artikuluar para botës një kërkesë të qartë dhe të ligjshme, njohjen e Kosovës – republikë – të barabartë me të tjerat në kuadër të federatës jugosllave. Udhëtimi simbolik nga stacioni i trenit deri te konsullata përfaqëson ecjen e një populli nga skajet e përjashtimit drejt qendrës së vendimmarrjes politike. Në të njëjtën kohë, kjo ecje është një formë e lëvizjes shpirtërore dhe intelektuale të shqiptarëve në mërgatë, që nga pasiviteti drejt veprimit, nga pritja drejt angazhimit, nga përjashtimi drejt vetëpërfaqësimit.

Çdo pjesëmarrës në këtë demonstratë nuk është vetëm një qytetar me pankartë në dorë, ai përfaqëson një zë, një histori, një përgjegjësi. Të marrësh pjesë në këtë marshim është të kryesh një detyrë të lartë qytetare dhe kombëtare – të tregosh se, edhe i larguar nga atdheu, nuk je i ndarë prej tij, se ndonëse në dhe të huaj, nuk je i huaj për hallet e popullit tënd. Ky angazhim nuk është sentimentalizëm, por akt konkret i solidaritetit dhe i përfshirjes në përpjekjen për një të ardhme më të drejtë.

Thirrjet e fundmanifestimit: “Rroftë populli ynë heroik! Rroftë Republika Socialiste e Kosovës! Fitorja është me popullin tonë!” nuk janë vetëm parulla retorike. Ato janë shprehje të një besimi të thellë – se historia nuk i përket gjithmonë më të fortit, por atij që qëndron me këmbëngulje në anën e drejtësisë. Populli shqiptar i Kosovës, duke i bërë ballë represionit me guxim dhe dinjitet, ka treguar se është i denjë për të gëzuar të njëjtat të drejta që gëzojnë popujt e tjerë brenda federatës jugosllave. Dhe diaspora, me zërin e saj të fortë në sheshet e qyteteve evropiane, është zgjatimi më i natyrshëm i kësaj lufte.

Në këtë mënyrë, demonstrata e Gjenevës nuk është vetëm një ditë proteste. Ajo është një faqe tjetër në librin e gjatë të qëndresës kombëtare shqiptare – një faqe që shkruhet jo me heshtje, por me hapa të vendosur, me pankarta që bartin të vërtetën dhe me zëra që kërkojnë drejtësi në emër të popullit të tyre të robëruar. Dhe siç historia e ka dëshmuar shpesh, zërat e popullit nuk heshtin – ata bëhen rrugë drejt lirisë.

Teksti i Kadri ZEKA

14. TË DASHUR BASHKATDHETARË

Po bëhen katër decenie që populli shqiptar i Kosovës, Maqedonisë e Malit të Zi rënkon nën robërinë titiste. Armiqtë e përbetuar të popullit tonë, revizionistët titistë, gjatë gjithë kësaj periudhe me politikën e tyre antishqiptare, u mundu-an ta zhdukin nga faqja e dheut popullin tonë, dhe të sllavizojnë tokat e tij, to-kat shqiptare.

Ata vranë, dënuan e shpërngulën me forcë popullin e Kosovës (përfshihen të gjitha tokat shqiptare në Jugosllavi) por nuk arritën ta mposhtin e nënshtrojnë atë, nuk arritën t’i realizojnë planet e tyre të mbrapshta karshi popullit tonë heroik.

Populli ynë martir, ashtu si ndaj gjithë armiqve të tjerë, nuk e ndali kurrë luf-tën, as kundër pushtuesve titistë. Kjo luftë tani ka hyrë në një fazë të re, pasi i gjithë populli ynë liridashës, punëtorët, rinia, fshatarët, është ngritur si një trup i vetëm dhe ka shpërthyer në greva e demonstrata duke ngritur lart zërin e protestës kundër shtypjes e shfrytëzimit, kundër padrejtësive të shumta që i janë bërë e po i bëhen atij nga regjimi fashist i Titos.

Armiku, i tmerruar nga forca e popullit dhe uniteti i tij, u lëshua në Kosovë me të gjitha mjetet që kishte në dorë. Policia e ushtria serbe në bashkëpunim edhe me veglat e tyre shqiptare në Kosovë po kryejnë masakra çnjerëzore mbi ri-ninë e popullin tonë, ata vranë me qindra demonstrues, plagosën me mijëra të tjerë dhe kanë shpërthyer një fushatë të paparë burgosjesh e arrestimesh. Sot është vështirë të gjendet ndonjë kosovar i cili të mos ketë dikë të vrarë, pla-gosur a të arrestuar nga familja a farefisi.

Kjo ka shkaktuar një zemërim të madh te populli ynë, i cili është më i vendo-sur se kurrë më parë në luftën e tij të drejtë dhe ka arritur suksese të mëdha në konsolidimin e forcimin e kësaj lufte.

Pas sulmeve të egra të policisë e ushtrisë jugosllave mbi Kosovën, udhëheqësit serbë e ata jugosllavë menduan se do ta gjunjëzojnë popullin tonë, por në fakt po ndodh e kundërta. Demonstratat e grevat po vazhdojnë edhe më me furi, do-ra e fuqishme e popullit po godet pa mëshirë policët pushtues që kanë ardhur nga gjithë Jugosllavia. Ngjarjet që u zhvilluan në Prekaz të Drenicës, ishin një mësim i mirë për armiqtë e tradhtarët e shitur. Këto ditë në Prekaz u ringjall Ahmet Delia dhe u tregoi udb-ashve se kur i rrethon shtëpinë shqiptarit, ai e ka zakon të të pret me pushkë.

Të DASHUR VËLLEZËR,

Armiqtë tanë të pabesë, pos masakrave të shumta që po bëjnë mbi popullin to-në, kanë ndërmarrë edhe shumë masa tjera fashiste e antishqiptare. Ata mby-llen Universitetin e Kosovës, të cilin e krijuam me aq shumë mundime e sakri-fica dhe kanë pushuar nga puna shumicën dërmuese të pedagogëve të tij, anu-luan të gjitha marrëveshjet e mëparshme në mes Shqipërisë e Kosovës që ki-shin të bënin me bashkëpunimin në fushën e kulturës, artit e arsimit, po lar-gojnë nga puna shumë punëtorë shqiptarë në ndërmarrje si dhe shumë mësim-dhënës të shkollave të mesme e të atyre fillore, kanë vendosur të ndryshojnë të gjitha tekstet mësimore të gjuhës, historisë etj., etj., dhe kanë në plan të ndër-marrin shumë masa tjera reaksionare kundër popullit tonë.

Në këto kushte, popullit tonë nuk i ka mbetur rrugë tjetër pos të forcojë uni-tetin e luftën e tij për t’iu përgjigjur armikut ashtu siç e ka zakon shqiptari. Pa-ra pak ditësh në Kosovë ndodhi një fenomen i çuditshëm. Në disa krahina të Kosovës, ashtu si në kohë të moçme, shumë shqiptarë që kishin gjaqe e has-mëri mes veti dhe ashtu të kapur dorë për dore, si vëllezër që janë, dolën në demonstrata dhe sot ashtu sup më sup luftojnë së bashku e mbrojnë njëri tje-trin. Ata i bashkoi lufta e përbashkët për të mbrojtur të drejtat e popullit që ti-tistët na i kanë shkelur më këmbë, për të mbrojtur kombin, kulturën, gjuhën e ëmbël shqipe, historinë e traditat tona të lashta, për të mbajtur të paprekshëm e të pastërt moralin e motrave e nënave tona të shtrenjta.

TË DASHUR BASHKATDHETARË NË MËRGIM

Ne punëtorëve kosovarë që u detyruam të marrim rrugën e trishtueshme të kurbetit, kur na përcollën nënat e baballarët tanë, kur na përcolli Kosova jonë e dashur, na porositën që të mos e harrojmë vendlindjen, të mos e harrojmë gjuhën e popullit tonë që na lindi e rriti, na porositën të jemi gjithmonë në këmbë e të fortë, të mbajmë lartë emrin dhe nderin e shqiptarit. Dhe ne po i mbajmë këto amanete të shenjta, sepse sot jemi më të fortë e më të bashkuar se kurrë. Lufta e demonstratat tona të fuqishme që kemi bërë deri më tani e tre-gojnë këtë. Edhe në të ardhmen nuk do ta pushojmë luftën tonë të drejtë që Kosova mëmë të ketë dritë, që populli ynë të ketë më pak rrudha në ballë, që fëmijët tanë të mos tremben në gjumë nga krisma e çizmeve të xhandarit e nga thirrja e kobshme “otvorite vrata”[1], që arat tona të mos shkretohen nga gjipsat e tanket pushtuese, që lulëkuqet e Kosovës të hapin lirshëm fletët e veta, që vogëlushëve tanë të mos u rrijë vaji në buzë, por tu qeshë fytyra njëherë, që ne kurbetçinjtë të mos hamë më bukën e hidhur të mërgimit…

Populli i Kosovës para se gjithash sot kërkon që t’i njihet Krahinës sonë, statusi i republikës. Për këtë qëllim ftojmë të gjithë shqiptarët e ndershëm e patriotë që të marrin pjesë në demonstratën e madhe që do të organizohet në Gjenevë të Zvicrës me 30 maj.

Manifestimi fillon ora 10 para dite në Stacionin e Trenit në Gjenevë dhe vazh-don deri te Konsullata jugosllave në këtë qytet. Duke marrë pjesë në demon-stratë ju kryeni një detyrë të madhe karshi popullit e atdheut të robëruar.

RROFTË POPULLI YNË HEROIK!
RROFTË REPUBLIKA SOCIALISTE E KOSOVËS!
FITORJA ËSHTË ME POPULLIN TONË!

Shpërndarë mërgimtarëve shqiptarë në Evropë, me rastin e demonstratës
në Gjenevë, më 30 maj 1981, në Frankfurt, më 4 korrik, etj.
( vijon )

[1] Serbisht: Hapeni derën!