Prof. dr. Sabile Keçmezi-Basha
Me një dhimbje të heshtur, si një fletë vjeshte që bie pa zhurmë mbi tokën e njomur nga shirat e vjetra, lexojë e dëgjojë zëra që rëndojnë shpirtin, fjalë që helmojnë ajrin, si thika të mprehta që nuk lënë plagë të dukshme, por çajnë thellësitë e qenies. Fjala, kjo fuqi hyjnore që ndërton ura dhe ngre qytetërime, shpesh kthehet në një vegël të vrazhdë, në një armë të verbër që s’bën dallim mes mikut e armikut, mes të drejtës e gabimit.
E kush i hedh këto guralecë helmi në ujërat e shpirtit të tjetrit? Jo të huajt, jo ata që na shohin nga larg me sy të ftohtë e të huaj, por vetë ne. Ne, që ende mbajmë brenda vetes atë iluzion të hidhur se duke rrëzuar tjetrin, ngremë veten më lart; se duke fyer e përçmuar, fitojmë një mençuri të rreme, një lavdi boshe, një madhështi që s’ka rrënjë.
Sa e lehtë është të drejtosh gishtin, sa e thjeshtë është të ndërtosh një hero mbi rrënojat e një tjetri! Dhe sa tragjike është të besosh se trimëria matet me përbuzje, se mençuria vjen nga poshtërimi i tjetrit, se ndershmëria shkëlqen duke errësuar një zemër tjetër.
Por harrojmë një të vërtetë të thjeshtë, një ligj të pashkruar që koha e përsërit pa pushim: çdo fjalë e rëndë kthehet si jehonë, çdo ofendim rikthehet si hije, çdo plagë që hapim, një ditë e gjejmë në lëkurën tonë. Dhe në fund, nuk është ai që fyhet që humb, por ai që fyen. Nuk është ai që sulmohet, bëhet më i vogël, por ai që godet me fjalë të zbrazëta që mbetet i zbrazët vetë.
E ç ‘behet me ne, nëse nuk dimë më të ngremë njëri-tjetrin, por vetëm të rrëzojmë? Ç ‘mbetet nga ne, nëse çdo fjalë është një gjyle, çdo mendim një gjykim, çdo kritikë një thikë? Mos vallë, në këtë rrugë të ashpër të përbaltjes së njëri-tjetrit, po humbasim vetë dritën që na dallon si njerëz?
Më rëndon shpirti, si një qiell i mbuluar nga re të trasha, dhe më dhemb zemra, si një tokë e plasaritur nga etja e gjatë. E ndjej një hidhërim që nuk mund ta përshkruaj, një brengë që rëndon mbi mendjen time sa herë dëgjoj fjalë që thyhen si xhama në mes të rrugëve tona. Lus me gjithë shpirt, lus me zërin e një shprese të lodhur, që të jemi më të urtë, më të mençur, më të butë me njëri-tjetrin, sepse fjala, kjo armë e padukshme, është më e rëndë se plumbi, më e hidhur se çdo helm, më e thellë në plagët që lë pas.
Shpesh, pa e menduar dy herë, lëshojmë fjalë si shigjeta në ajër, duke harruar se ato kanë peshën e maleve kur bien mbi shpirtin e një tjetri. Pa u ndalur, pa menduar për pasojat, i hedhim debatet tona si stuhi që shkatërrojnë çdo ndjenjë mirëkuptimi. Dhe kështu, nga një fjalë në tjetrën, nga një përçmim në një tjetër, njeriu denigrohet, shpirti i tij zbehet, dinjiteti i tij copëzohet si një pasqyrë që bie përdhe.
E çfarë fitojmë ne nga kjo? Ç ‘mbetet nga ne, nëse çdo fjalë është një gur që peshon mbi zemrat tona? Nëse çdo debat kthehet në një betejë, ku nuk kërkohet e vërteta, por triumfi mbi tjetrin? A është ky udhëtimi ynë si njerëz, të përçajmë, të lëndojmë, të hedhim mbi njëri-tjetrin peshën e urrejtjes?
Lus, dhe prapë lus, që të ndalemi një çast, të peshojmë fjalët para se t’i themi, të ndërtojmë në vend që të rrënojmë, të ndriçojmë në vend që të errësojmë. Sepse në fund, nuk është ai që flet më fort ai që ka të drejtë, nuk është ai që poshtëron ai që është më i madh. Në fund, vetëm fjala e mençur mbetet, vetëm ajo që ndërton ka vlerë, vetëm ajo që buron nga zemra dhe jo nga mllefi mund të mbijetojë përtej kohës.
Edhe në vendet më të ngrohta, edhe nën qiellin më të kthjellët, ndonjëherë fryjnë erëra të ftohta. Edhe në vatrat më të dashura, aty ku zemrat rrahin në një ritëm të përbashkët, ndonjëherë ndizet një shkëndijë mosmarrëveshjeje, një dallgë e vogël që trazon ujërat e qeta të bashkëjetesës.
Familja, ky univers i vogël, ku dashuria gjen strehë dhe kujtimet ndërtojnë themelet e përjetësisë, nuk është e paprekshme nga hije të përkohshme. Herë pas here, ndonjë fjalë e thënë në nxitim, ndonjë keqkuptim i papritur, ndonjë ndjenjë e pashprehur mund të krijojë dallime, të trazojë atë ekuilibër delikat të përditshmërisë.
Por mbi gjithçka, mbi çdo dallgë të vogël, mbi çdo fjalë të çastit, mbizotëron një forcë më e madhe—harmonia, mirëkuptimi, ndjenja e afërsisë. Kjo është esenca e familjes, kjo është drita që e bën atë të pathyeshme. Ashtu si degët e një peme që lëkunden nga era, por që mbeten të lidhura fort me rrënjët e tyre, ashtu edhe njerëzit brenda një familjeje mund të kenë mosmarrëveshje, por gjithmonë rikthehen te thelbi i tyre: tek lidhja e pathyeshme e dashurisë.
Sepse familja nuk është vetëm një vend ku jetojmë, por një tokë ku mbjellim ndjenjat më të pastra, ku durimi dhe mirëkuptimi janë si uji që ushqen rrënjët e saj. Është ajo strehë ku, pavarësisht stuhive të vogla, dielli i ndjenjës së përbashkët gjithmonë lind sërish. Dhe në fund, nuk janë fjalët e ashpra ato që mbeten, por përqafimet e heshtura, jo keqkuptimet, por dorëzgjatjet për pajtim, jo ndarjet e vogla, por ndjenja e përhershme e përkatësisë.
Ndonjëherë, si një hije e heshtur që endet mes nesh, del përpara një shpirt i trazuar, një njeri që nuk gjen paqe as në heshtje, as në fjalë, dhe që, në vend se të ndërtojë ura, zgjedh të ndezë zjarre. Nuk është i dukshëm gjithmonë, as i zhurmshëm në fillim, por prania e tij ndjehet në ajër, si një erë e fshehtë që mbart shijen e përçarjes.
Thojani jo, thojani me zë të fortë dhe të palëkundur! Jo atij njeriu që mbjell farën e përçarjes, që ushqen mosmarrëveshjen si zjarr të fshehtë që digjet nën hirin e unitetit. Thojani jo atij që ndan në vend që të bashkojë, atij që ndërton mure në vend të urave, atij që e sheh përçarjen si mjet dhe ndasinë si fitore. Në këtë dhe, në këtë truall të larë me mund dhe sakrificë, përçarja nuk ka vend, urrejtja nuk gjen tokë pjellore, sepse ky është vendi i atyre që duan ta mbajnë lart, jo ta copëtojnë.
Mjaft është mjaft! Na kanë ndarë, na kanë sunduar, na kanë trajtuar si të ishim gurë të shpërndarë në rrugët e historisë. Me fjalë të hidhura, me intriga të fshehta, me skenarë të mbrapshtë, na kanë bërë të harrojmë forcën tonë më të madhe—bashkimin. E kemi parë se si, sa herë që jemi ndarë, kemi humbur. Se si, sa herë që kemi lejuar të tjerët të na vënë përballë njëri-tjetrit, kemi dalë më të dobët, më të lënduar, më të pafuqishëm për të mbrojtur atë që është e jona.
Është koha, më në fund, të mësojmë nga historia, të mos i përsërisim gabimet e së kaluarës, të mos e lëmë vetë dritën të zbehet. Është koha të zgjohemi dhe të kuptojmë se nuk ka rrugë përpara veç asaj që ecim bashkë, krah për krah, zemër më zemër.
Të bashkuar jemi të pathyeshëm, të ndarë jemi vetëm hije të shpërndara nëpër udhët e fatit. Nuk mund të lejojmë më që të tjerët të shkruajnë historinë tonë me duart tona, nuk mund të lejojmë që të përsëritet ajo që na ka rrëzuar kaq herë.
Prandaj, thojani jo përçarjes, thojani jo urrejtjes, thojani jo ndarjes që na bën të vegjël. Dhe thojani po bashkimit, po forcës që vjen nga qëndrimi së bashku, po vizionit që shikon përpara, jo pas. Sepse vetëm kështu do të jemi të denjë për këtë tokë, për këtë histori, për këtë të ardhme që duhet ta ndërtojmë me duart tona, jo ta shkatërrojmë me duart e të tjerëve.
Me një fjalë të hedhur si farë në tokën e mosbesimit, ai ndez zjarrin e dyshimeve, duke ushqyer përçarjen me gjethe të thara zemërimi. Me një nxitje të vogël, ai e kthen një pluhur të zakonshëm në stuhi, një keqkuptim të lehtë në një humnerë ndarjeje. Dhe e bën këtë jo nga padija, por nga një kënaqësi e heshtur që gjen në kaosin që lë pas.
Sepse ka njerëz që e ndiejnë veten të fuqishëm jo duke ndërtuar, por duke rrëzuar; jo duke bashkuar, por duke ndarë. Ata nuk jetojnë në qetësi, nuk e pranojnë harmoninë, sepse zemra e tyre nuk e njeh atë. Për ta, paqja është monotoni, ndërsa zjarri i grindjes është shfaqja e vetme e ekzistencës.
Por, sado të përpiqen, sado të hedhin flakë mbi fjalët, mbi mendimet, mbi ndjenjat e të tjerëve, e vërteta është se një zjarr i tillë nuk mund të zgjasë përgjithmonë. Ashtu si një stuhi që trazon ujërat për një çast, por nuk mund të ndryshojë thellësinë e detit, ashtu edhe këta nxitës të përçarjes nuk mund të ndryshojnë atë që është e rrënjosur thellë—dashurinë, mirëkuptimin, lidhjen që nuk e thyen as fjala e keqe, as urrejtja e fshehur.
Lus me zërin e shpirtit, me dridhjen e mendimeve që kërkojnë paqe, që fjalët e ndara, të mprehta si thika, të zbuten në buzët tona para se të dalin në dritë. Lus që zjarri i përçarjes të shuhet para se të kaplojë mendjet dhe zemrat tona, që fjala të mos bëhet urë e djegur, por dorë e shtrirë.
Sepse ç ‘vlerë ka fjala nëse ajo ndan në vend që të bashkojë? Ç ‘kuptim ka gjuha, nëse përdoret për të ngritur mure e për të thelluar hendeqe? Në një botë ku gjithçka është kalimtare, le të mos bëjmë të përhershme armiqësitë; në një jetë ku çdo çast është i çmuar, le të mos e mbushim me fjalë që rëndojnë shpirtin e tjetrit.
E di se nuk është gjithmonë e lehtë të gjejmë mirëkuptim aty ku duket se ai mungon. Por a nuk është pikërisht aty, në skajet e tensionit, në udhëkryqet e mosmarrëveshjes, ku më shumë se kurrë duhet të mbillet fara e dialogut? A nuk është në errësirë ku drita ka më shumë vlerë?
Lus dhe prapë lus, që të mos flasim vetëm për të thënë, por për të kuptuar; të mos dëgjojmë vetëm për të kundërshtuar, por për të ndjerë. Që, edhe kur rrugët tona janë të ndryshme, të mos i shohim si mure ndarëse, por si shtrirje të së njëjtës botë që na përket të gjithëve.
Në fund, nuk është fitorja mbi tjetrin ajo që na bën më të mëdhenj, por pajtimi me të. Nuk është fjala e rëndë ajo që na tregon të fortë, por heshtja që zgjedh të mos lëndojë. Dhe në këtë udhëtim të shkurtër që quhet jetë, le të jemi ata që ndezin dritë, jo ata që e shuajnë.
Jemi njerëz, o njerëz, krijesa të brishta që ecim mbi fijet e holla të kohës, duke u përpjekur të ndërtojmë rrugët tona mes dritës dhe hijes. Jemi udhëtarë të papërsosur në këtë botë të gjerë, duke rrëshqitur herë pas here në gropat e moskuptimit, duke u përplasur me vetveten dhe me njëri-tjetrin. Sepse kështu është natyra jonë—e mbushur me ëndrra e gabime, me përpjekje e dështime, me dritë dhe errësirë.
Gabimi? Ai është hija e pashmangshme e çdo hapi që hedhim. Herë vjen nga padija, herë nga nxitimi, herë nga një fjalë e thënë pa menduar, herë nga një vendim i marrë në ngut. Por a nuk është gabimi pjesë e vetë qenies sonë? A nuk është ai që na mëson, që na bën të ndalemi, të reflektojmë, të rritemi?
Por ka një dallim të madh mes gabimit që lind pa qëllim dhe atij që ndërtohet me paramendim. I pari është si një re kalimtare në qiellin e jetës—vjen, lë një hije të shkurtër, e pastaj largohet, duke lënë pas një mësim. Ai mund të falet, sepse nuk është i ngarkuar me qëllim të keq, nuk ka helmin e vetëdijshëm të lëndimit.
Por ai gabim që rritet me rrënjë të thella në zemrën e dikujt, që ushqehet me hidhërim dhe qëllim të keq, ai nuk është më një rastësi, por një zgjedhje. Dhe zgjedhjet e tilla mbajnë peshën e pasojave, një barrë që s’lehtësohet lehtë nga fjala “më fal.”
Prandaj, o njerëz, nëse gabojmë—dhe do të gabojmë, sepse jemi njerëz—të kemi guximin të pranojmë, të kemi urtësinë të mësojmë, dhe mbi të gjitha, të kemi zemrën e hapur për të falur e për t’u falur. Sepse nuk është gabimi që na përcakton, por mënyra si e përballim atë. Dhe ndonjëherë, një falje e sinqertë peshon më shumë se çdo fjalë e thënë në drejtësi.
Thonë se vetëm engjëjt nuk gabojnë, se vetëm ata lundrojnë mbi dritën e përjetësisë pa e njohur hutinë e njeriut, pa u përplasur me hijet e së shkuarës, pa u rrëzuar në grackat e vetvetes. Por ne, o njerëz, nuk jemi engjëj. Nuk kemi krahë që të na mbajnë larg gabimeve, nuk kemi dritë të pastër që të mos na përlyejnë mëkatet e vogla të përditshmërisë. Ne jemi qenie të përkohshme, të brishta, të pasigurta në rrugën tonë—por është pikërisht kjo papërsosmëri që na bën njerëzorë.
E megjithatë, nëse nuk jemi engjëj, a duhet të luajmë lojën e djallit? A duhet të bëhemi vetë ata që ndezin zjarrin mbi fatin tonë, ata që rëndojnë supet e lodhura të njëri-tjetrit, ata që shtojnë barrën mbi shpinën që tashmë është përkulur nga peshat e jetës?
Jeta, ashtu siç është—e trazuar, e ngarkuar, plot sfida dhe rrugë të përthyer—na lodh mjaftueshëm me sprovat e saj. Ndonjëherë, të tjerët na godasin me fjalë, na rëndojnë me pritshmëri, na shtrydhin me kërkesa që nuk janë tonat. Në këtë lodhje të përbashkët, në këtë rrugë të mbushur me guralec të hidhur, pse të bëhemi ne vetë gurët që pengojnë ecjen tonë? Pse të jemi ne ata që e ndërlikojmë jetën, që i japim dhimbjes një zë më të fortë, që i bëjmë hije dritës që aq shumë na duhet?
Nuk mund të jemi engjëj, por mund të mos jemi djaj. Nuk mund të jemi të përsosur, por mund të mos e përkeqësojmë të papërsosurën. Mund të zgjedhim të mos jemi ata që vrasin shpresën, ata që përçajnë në vend që të bashkojnë, ata që ushqejnë zjarrin e urrejtjes kur ka aq shumë nevojë për dritën e mirëkuptimit.
Sepse, në fund, nuk është gabimi ai që na bën më të vegjël, por qëllimi me të cilin e bëjmë. Nuk është rënia ajo që na përcakton, por zgjedhja për të mos ndihmuar tjetrin të ngrihet. Dhe në këtë botë të vështirë, të paktën të mos jemi ata që e bëjnë edhe më të rëndë. Të mos jemi engjëj, por as hijet e një bote që tashmë ka mjaftueshëm errësirë.
Nuk është larg ai vit kur gëzimi shpërtheu si dritë mbi qiellin e Kosovës, kur fjala “PAVARËSI” nuk ishte më një ëndërr e pëshpëritur fshehurazi, por një realitet i skalitur në historinë tonë. Nuk janë larg ato ditë kur flamujt valëviteshin me krenari, kur sheshet u mbushën me gëzim, kur shpirtrat e plagosur gjetën më në fund një grimë qetësie.
Por po aq pranë, me hijen e tyre të rëndë, janë edhe ato ditë të gjata, ato vite që për ne ishin si shekuj të pambarimtë, kur nata nuk kishte agim dhe shpresa matej me frymëmarrje. Janë ende të freskëta kujtimet e asaj kohe të errët, kur robëria nuk ishte thjesht një fjalë, por një përditshmëri e rëndë që shtypte zemrat tona. Kur çdo ditë dukej një betejë, jo vetëm për të jetuar, por për të mbijetuar; kur frika endej në ajër si mjegull që nuk shpërndahej kurrë.
E shihni, sa afër janë këto dy realitete—njëri i ndritshëm si dielli i lirisë, tjetri i errët si netët e robërisë! Dhe pse koha ecën, pse vitet rrjedhin, kujtimi i të dyjave mbetet i gdhendur në shpirtin tonë. Sepse nuk mund ta kuptojmë plotësisht dritën pa kujtuar terrin, nuk mund ta ndiejmë madhështinë e lirisë pa peshuar zinxhirët që dikur na mbërthenin.
Nuk është larg ajo ditë kur u çliruam, por as ato vite kur errësira e robërisë na mbante peng. Dhe ndoshta kjo është arsyeja pse liria për ne nuk është vetëm një fjalë—ajo është një plagë e shëruar, një kujtim i gjallë, një betim i heshtur se kurrë më s’do ta lejojmë hijen e robërisë të bjerë mbi ne.
Prandaj, duhet të ndalemi, të kthejmë sytë pas dhe të kujtojmë—jo për të mbetur peng i së shkuarës, por për të kuptuar thellësinë e udhës që kemi përshkuar. Duhet të kujtojmë ku ishim, kur çdo ditë ishte një betejë e pashpallur, kur çdo frymëmarrje ishte një akt rezistence, kur sytë tanë shikonin përtej prangave, duke kërkuar një dritë që ende nuk dukej.
Duhet të kujtojmë çfarë bëmë, sa shumë qëndruam, sa shumë luftuam—jo vetëm me armë, por me durim, me besim, me sakrifica të heshtura. Sepse robëria nuk ishte thjesht një gjendje, por një peshë e rëndë mbi kurrizin e një populli të tërë. Dhe nuk ishte një okupim i zakonshëm, por një errësirë që donte të shuante çdo dritë, çdo fjalë, çdo shpresë.
Por tani, nuk jemi më aty. Nuk jemi më në ato ditë kur frika e nesërmes na rëndonte mbi supe. Tani, çdo agim lind mbi një tokë të lirë, çdo diell ngrihet mbi një qiell ku fryma e robërisë nuk mbretëron më. Dhe për këtë, duhet të gëzojmë—jo vetëm në ditët e festave, jo vetëm në përvjetorët e rëndësishëm, por në çdo çast të thjeshtë, në çdo ditë që vjen pa zinxhirë në duar e pa hije mbi shpirt.
Sepse liria nuk është vetëm një moment historik, por një dhuratë e përditshme që duhet përjetuar me mirënjohje. Nuk është një fitore që mbyllet në libra, por një ndjenjë që duhet jetuar, një përgjegjësi që duhet mbrojtur, një dritë që duhet mbajtur ndezur në çdo zemër.
Prandaj, le të kujtojmë me nderim, por të jetojmë me gëzim. Sepse ne nuk jemi më aty ku ishim—jemi këtu, në dheun tonë, nën qiellin tonë, në një vend që tani mund ta quajmë tonin. Dhe kjo, më shumë se çdo gjë tjetër, është arsye për të festuar çdo ditë si një fitore.
Në themelin e çdo shoqërie të shëndoshë, në zemrën e çdo bashkëjetese të vërtetë, qëndron një vlerë e brishtë, por e fuqishme—mirëkuptimi. Nuk ka urë më të fortë mes njerëzve sesa aftësia për të dëgjuar, për të pranuar dallimet, për të parë tjetrin jo si kundërshtar, por si një pasqyrë të një bote më të madhe se vetja.
Mirëkuptimi nuk është thjesht një akt mirësjelljeje, por një zgjedhje e përditshme për të mos parë vetëm veten, për të mos dëgjuar vetëm zërin tonë, por për të kuptuar se çdo njeri ecën nëpër botë me barrën e vet, me dhimbjet e tij të heshtura, me ëndrrat e tij të pathëna. Nuk është vetëm një fjalë e bukur, por një filozofi jete që kërkon durim, tolerancë dhe mbi të gjitha, një zemër të hapur.
Sa lehtë është të gjykojmë, të kundërshtojmë, të nxisim ndasi! Por sa e vështirë është të ndalemi, të dëgjojmë, të kuptojmë tjetrin përtej fjalëve, përtej veprimeve, përtej asaj që duket në sipërfaqe! E megjithatë, kjo është sfida më e madhe dhe çmimi më i lartë i civilizimit—të shohim përtej vetes dhe të pranojmë se bota nuk sillet rreth mendimit tonë, se çdo njeri ka një të vërtetë të tijën, një botë që meriton të dëgjohet.
Nëse do të duam një shoqëri më të drejtë, më të ngrohtë, më të fortë, duhet të mbjellim mirëkuptimin si farën e parë në tokën e ndërveprimeve tona. Sepse pa të, nuk ka bashkëjetesë, nuk ka zhvillim, nuk ka paqe. Pa të, gjithçka kthehet në zhurmë të kotë, në fjalë të rënda, në ndasi që thellohen si lumenj të pakalueshëm.
Prandaj, në rend të parë, përpara gjithçkaje tjetër, le të vendosim mirëkuptimin—si dritë në rrugën tonë, si busull në marrëdhëniet tona, si një urë që na lidh në vend që të na ndajë. Sepse vetëm atëherë, mund të ndërtojmë një botë ku çdo njeri ndihet i dëgjuar, i pranuar dhe pjesë e diçkaje më të madhe se vetja.
Në këtë botë të trazuar, ku errësira shpesh mbulon dritën, ku dallgët e kaosit i përplasin popujt nga një cep në tjetrin, dashuria për tokën dhe për vëllanë nuk është thjesht një ndjenjë, por një mburojë, një lidhje e pashkëputshme që duhet të na mbajë të fortë. Në kohë kur kufijtë lëkunden, kur vlerat duken të paqëndrueshme, kur përçarjet mbijnë si bar i egër mes njerëzve, ne duhet të pyesim veten: ku jemi ne në këtë vorbull? Në cilën anë të historisë qëndrojmë—të bashkuar apo të shpërndarë si gjethe të shkulura nga stuhia?
E kemi dëgjuar nga të parët një thënie të thjeshtë, por të thellë si vetë jeta: “Si të përcjell shtëpia, të pret çarshia.” Çdo hap që hedhim larg tokës sonë, çdo gjurmë që lëmë jashtë pragut të shtëpisë, përcillet me peshën e rrënjëve tona, me hijen e asaj që na rriti. Nuk mund të kërkojmë respekt e nder nga të tjerët, nëse në tokën tonë nuk e kemi mbjellë unitetin, nëse në gjirin e njëri-tjetrit nuk kemi gjetur paqen. Dhe prapë, sot, në këtë ditë kur bota vuan nga ndasitë, kur popujt lëkunden mes frikës dhe shpresës, ne ende e ndjejmë mungesën e asaj që dikur e ndërtuam me aq mund—unitetit tonë.
A nuk e ngritëm atë gur mbi gur, a nuk e ngjizëm atë me sakrifica të pashprehura, me mund, me djersë e me gjak? A nuk u betuam se asnjë erë nuk do të mund të na përulë, se asnjë stuhi nuk do të na ndajë? Dhe megjithatë, sot, kur kemi më shumë nevojë se kurrë për njëri-tjetrin, duket sikur harrojmë. Sikur lëmë pas krahëve atë që na mbajti gjallë në kohët më të vështira.
Por historia nuk i fal ata që harrojnë, dhe toka nuk i bekon ata që nuk dinë ta duan. Bashkimi ynë nuk është thjesht një dëshirë, por një domosdoshmëri. Nuk është vetëm një kujtim nga e kaluara, por një themel për të ardhmen. Sepse nëse ne nuk jemi të bashkuar, do të jemi vetëm fije të shpërndara nga era e kohës, të paqëndrueshme, të lëkundshme, të harruara.
Prandaj, le të mos e lëmë gurin të bjerë, le të mos e shkatërrojmë atë që dikur e ndërtuam me aq mund. Le të rikthejmë fuqinë e vëllazërisë, të mbështetjes, të përkatësisë. Sepse në këtë botë kaotike, uniteti ynë është e vetmja strehë e vërtetë që mund të kemi. Dhe nëse duam që shtëpia të na përcjellë me nder, që çarshia të na presë me respekt, atëherë duhet të kujtojmë kush jemi dhe të qëndrojmë bashkë, ashtu siç na ka mësuar historia.
Pse të kapemi pas gjërave të vogla, kur bota na ofron miliona mundësi të mëdha? Pse të lejojmë që hapat tanë të ngadalësohen nga gurë të vegjël në rrugë, kur para nesh shtrihen horizonte të pafundme? Nganjëherë, harrojmë se sa shumë kemi fituar, sa shumë kemi ndërtuar, dhe lejojmë që vogëlsirat të bëhen pengesë, të bëhen pranga në mendimet tona.
Ne jemi një gjak, një trup i vetëm, një familje që historia e ka farkëtuar me dhembje dhe krenari. Pse të harrojmë këtë lidhje të shenjtë, pse të ndalemi tek hijet e vogla kur drita është e jona? Çfarë bëjnë të tjerët është vetëm çështje e tyre—rrugët e tyre nuk përcaktojnë tonat, zgjedhjet e tyre nuk duhet të lëkunden si erë në mendimet tona.
Po, ndonjëherë, në përditshmërinë tonë, në grindjet e vogla që shpesh bëhen më të mëdha seç duhet, harrojmë se jemi njerëz. Dhe njerëzit gabojnë, njerëzit bien, njerëzit tregojnë dobësi. Po a nuk është pikërisht kjo që na bën njerëzorë? A nuk është kjo që na kujton se forca nuk është në të qenit të pagabueshëm, por në aftësinë për të kaluar përtej të metave, për të parë të madhërishmen në mes të së zakonshmes?
Nëse shohim vetëm të metat e njëri-tjetrit, nëse ndalemi vetëm tek ato që na ndajnë, do të harrojmë bukurinë e asaj që na bashkon. Dhe nëse zmadhojmë cikërrimat, nëse e bëjmë çdo gjë një betejë, harrojmë se jeta është shumë më e gjerë se një çast dobësie, shumë më e thellë se një fjalë e hedhur në erë.
Prandaj, le të ngrihemi mbi vogëlsirat dhe të shohim me sytë e shpirtit atë që na mban të fortë. Le të mos lejojmë që çastet e vogla të errësojnë përjetësinë e bashkimit tonë. Sepse në fund të fundit, ne jemi një, ne jemi të lidhur me një fije të shenjtë që as koha, as gabimet, as dobësitë nuk mund ta këpusin. Dhe vetëm atëherë, kur e kuptojmë këtë, mund të ecim përpara si një trup i vetëm, si një forcë që nuk thyhet nga vogëlsirat, por ngrihet mbi to, duke ndërtuar diçka më të madhe, më të fuqishme, më të pavdekshme.
Pse vallë nuk dimë të kërkojmë falje dhe nuk falim? Pse krenaria jonë shpesh bëhet një mal i pakapërcyeshëm, një kështjellë ku fjala “më fal” duket si një dobësi, kur në të vërtetë është akti më fisnik i madhështisë? Në çdo popull, në çdo shoqëri, në çdo familje, gabimi është i pashmangshëm, por më e madhe se gabimi është aftësia për ta pranuar dhe për ta shëruar me fjalën e butë të pajtimit.
E megjithatë, ne shpesh e lëmë fjalën e vëllait të bëhet ortek, të rrokulliset me vrull të shkatërrojë gjithçka që gjen përpara, duke harruar se kur vëllai e sulmon vëllanë, armiku vetëm rri dhe pret, duke fërkuar duart. Nuk shohim se ndërsa ne grindemi, ndërsa ne ndajmë, ndërsa ne ngremë mure mes njëri-tjetrit, nëpër kuzhinat e armiqve ende përgatiten helme për të helmuar këtë popull, një popull që ka qenë gjithnjë simbol i krenarisë dhe dinjitetit.
Historia na ka mësuar se asnjë armik nuk ka qenë më i rrezikshëm se përçarja mes vëllezërve. Asnjë helm nuk ka qenë më i fuqishëm se urrejtja e mbjellë mes vetë njerëzve tanë. Por a do të vazhdojmë të lejojmë që kjo histori të përsëritet? A do të vazhdojmë ta ushqejmë vetë këtë zjarr shkatërrues, ndërkohë që të tjerët vetëm shtojnë benzinë mbi flakët?
Nëse jemi populli më dinjitoz, le ta tregojmë këtë jo vetëm në betejë, por edhe në paqe. Nëse jemi populli më krenar, le ta tregojmë këtë jo me fjalë të mëdha, por me zemër të madhe, me gatishmëri për të falur, për të mbrojtur njëri-tjetrin, për të ndërtuar mbi dashurinë dhe jo mbi përçarjen. Sepse armiku nuk ka nevojë të na shkatërrojë, nëse ne ia bëjmë këtë vetes.
Prandaj, le të ndalemi, le të reflektojmë dhe të kuptojmë se forca jonë nuk qëndron në ndasitë tona, por në bashkimin tonë. Se nuk është dobësi të kërkosh falje, por forcë. Se nuk është humbje të falësh, por fitore. Dhe vetëm atëherë, kur të mos lejojmë më që fjalët tona të bëhen armët e armiqve tanë, do të mund të ecim përpara si një popull i madh, i pathyeshëm, i pavdekshëm.
O njerëz, ndaluni një çast dhe mëshoni kokës, le të peshojmë mendimet përpara se të flasim, le të ndalim duart përpara se të lëndojmë, le të kujtojmë se jemi të një gjaku, të një dheu, të një historie. A ka pasuri më të madhe se uniteti? A ka mbrojtje më të sigurt se krahët e vëllezërve tanë? A ka dritë më të pastër se ajo që shkëlqen në sytë e një populli të bashkuar?
Ne s’kemi tjetër kënd që të na dalë krah, s’kemi mburojë më të fortë se njëri-tjetrin. Në një botë që shpesh na sheh si të vegjël, në një histori që na ka sfiduar pa pushim, çka mbetet nëse nuk ruhemi, nëse nuk e mbrojmë njëri-tjetrin si dritën e syrit?
Të huajt mund të na dëgjojnë, por nuk do të na ndiejnë siç e ndiejmë ne dhimbjen dhe gëzimin e njëri-tjetrit. Mund të na japin fjalë, por nuk do të na japin zemër. Mund të na japin një strehë të përkohshme, por nuk do të na japin kurrë një atdhe tjetër. Ne kemi vetëm njëri-tjetrin, dhe kjo duhet të na mjaftojë për ta ruajtur këtë lidhje si një thesar të shenjtë.
Nëse ne nuk e mbajmë dorën hapur për vëllanë, kush do ta bëjë për ne? Nëse ne nuk jemi ata që i dalim zot njëri-tjetrit, kush do të na mbrojë kur të fryjnë erërat e fatit? Mos të presim dorë nga të tjerët, mos të kërkojmë mbështetje atje ku s’ka rrënjë për ne. Forca jonë është në unitetin tonë, në kujdesin që tregojmë për njëri-tjetrin, në dashurinë që nuk duhet të shuhet kurrë.
Prandaj, o njerëz, ndaluni, hapni sytë dhe shihni përreth. Kjo tokë është e jona, ky gjak është i yni, ky fat është ai që e ndërtojmë vetë. Të mos e harrojmë kurrë se vetëm të bashkuar mund të qëndrojmë të pathyeshëm, vetëm duke e ruajtur si drita e syrit, mund të ecim të sigurt drejt një të ardhmeje që na përket.
Të tjerët na vështrojnë, jo gjithmonë me sy miqësor, por shpesh me vështrimin e atyre që presin çastin e duhur, momentin kur ne të jemi të lëkundur, të shpërqendruar, të përçarë. Ata nuk kanë nevojë të nguten, sepse historia u ka mësuar durimin—ata dinë të presin, të vëzhgojnë, të presin gabimin tonë më të vogël dhe ta shndërrojnë atë në armën e tyre më të madhe.
Ne nuk kemi armiq më të rrezikshëm sesa vetë mosmarrëveshjet tona. Nuk ka nevojë për pushtime me forcë, nëse ne vetë ia hapim portat e dobësisë atyre që duan të na shohin të rrëzuar. Dhe çfarë janë këto probleme që shpesh na ndajnë? Nuk janë as male të pakapërcyeshme, as gremina të pafundme, por pengesa të vogla, gurë të vegjël që i kthejmë në mure të larta. E ndërsa ne zihemi për detaje, ndërsa e zmadhojmë të voglën dhe harrojmë të madhen, ata që presin në hijet e historisë përgatiten të sulen si çakej mbi këtë dhe të shenjtë, mbi këtë vend që ka qëndruar i fortë vetëm atëherë kur ne kemi qëndruar bashkë.
A nuk i kemi parë këta skenar të përsëritur përgjatë kohërave? A nuk kemi mësuar ende se kur ne nuk zgjidhim vetë problemet tona, të tjerët na i zgjidhin sipas interesave të tyre? A nuk na ka treguar historia se asnjë dorë e huaj nuk do të vijë për të na ndihmuar pa kërkuar diçka në këmbim?
Prandaj, nuk kemi luksin të lëmë hapësira për përçarje, nuk kemi kohë për grindje të kota kur rreziku nuk është vetëm në të kaluarën, por mund të vijë edhe në të ardhmen. Ky vend i shenjtë, kjo tokë e larë me mund dhe gjak, nuk mund të jetë fushëbetejë e dobësive tona, por një fortesë që qëndron e paprekshme nga çdo stuhi. Dhe kjo fortesë nuk ngrihet me gurë, por me unitet, me mençuri, me zgjuarsi.
Sepse nëse ne nuk qëndrojmë zgjuar, ata që presin nuk do të flenë. Nëse ne nuk mbrojmë të shenjtën tonë, ata do ta përdhosin atë pa mëshirë. Dhe nëse ne nuk e ruajmë vendin tonë, do ta gjejmë veten të huaj në historinë tonë. Prandaj, le të mos u japim atyre asnjë shans—le të mbajmë sytë hapur, mendjen të kthjellët dhe shpirtin të bashkuar. Vetëm kështu, kjo tokë do të mbetet e jona, vetëm kështu asnjë erë e huaj nuk do ta tundë rrënjën tonë.
Prandaj, le të jemi të kujdesshëm, të gjithë—jo disa, jo vetëm disa zëra që thërrasin në shkretëtirë, por të gjithë, si një trup i vetëm, si një mendje e përbashkët, si një zemër që rreh për të njëjtin dhe, për të njëjtin njeri. Sepse toka jonë nuk është thjesht një copë dhe, është gjaku i të parëve tanë, është djersa e mundit të brezave që nuk kursyen asgjë për ta mbajtur të shenjtë. Dhe njeriu ynë nuk është thjesht një emër, një fytyrë mes të tjerëve—ai është vëllai, motra, gjaku ynë i njëjtë, hallka e një zinxhiri që s’duhet të këputet kurrë.
Por si e ruajmë këtë tokë? Si e mbrojmë këtë njeri që është vetë pasqyra jonë? Nuk është vetëm armiku që e rrezikon, nuk është vetëm era e jashtme që përpiqet ta shembë, por ndonjëherë, fatkeqësisht, janë vetë duart tona, fjalët tona, veprimet tona që e lëndojnë. Dhe kjo është më e dhimbshme, më e rrezikshme se çdo goditje nga jashtë. Sepse një popull mund t’i mbijetojë furtunave që vijnë nga larg, por vështirë t’i mbijetojë ndasive që i lindin nga brenda.
Prandaj, të kemi kujdes, të gjithë—jo vetëm ata që kanë zë, jo vetëm ata që mbajnë mbi supe përgjegjësi të mëdha, por secili nga ne, në fjalën që thotë, në gjestin që bën, në mendimin që ushqen. Sepse çdo ndarje që krijojmë, çdo fjalë e keqe që hedhim mbi njëri-tjetrin, çdo përçarje që lejojmë, është një plasaritje në themelin e shtëpisë sonë të përbashkët. Dhe kur plasaritjet bëhen të mëdha, edhe muret më të forta rrëzohen.
Toka dhe njeriu janë një, ashtu siç jemi ne të gjithë të lidhur në një fat të përbashkët. Nëse e ruajmë njëri-tjetrin, ruajmë tokën tonë. Nëse e lëndojmë njëri-tjetrin, lëndojmë vetveten. Kjo është një e vërtetë e thjeshtë, por e madhe, një ligj që s’duhet harruar kurrë.
Prandaj, të mos lejojmë që kujdesi për njëri-tjetrin të jetë vetëm një fjalë—ta bëjmë atë një vepër, një zakon, një mënyrë jetese. Vetëm kështu, do ta ruajmë këtë tokë ashtu siç e meriton: të pastër, të shenjtë, të mbrojtur nga vetë zemrat tona. Vetëm kështu, do ta mbrojmë njeriun tonë jo vetëm nga armiqtë e dukshëm, por edhe nga vetja jonë, nga gabimet tona, nga pakujdesia që mund të bëhet helm i heshtur. Dhe vetëm kështu, do të jemi të denjë për këtë tokë, për këtë histori, për këtë gjak që na lidh në një fat të përjetshëm.
Kosova është dheu ynë i shenjtë, toka ku rrënjët tona janë ngulitur thellë, ku çdo gur mban gjurmët e historisë sonë, ku çdo pëllëmbë është larë me mund, me sakrificë, me dashuri të pamat. Ajo nuk është thjesht një vend në një hartë, por një zemër që rreh në gjirin e kombit, një betim i përjetshëm për ata që e deshën dhe e mbrojtën, për ata që e ndërtuan me djersë dhe e mbajtën të shtrenjtë si dritën e syve.
Prandaj, ta ruajmë Kosovën si një amanet të shenjtë, si një margaritar të çmuar që nuk duhet njollosur, si një flakë që nuk duhet lënë të shuhej. Ta mbajmë të pastër, të paprekur nga hijet e armiqve që gjithmonë kanë dashur ta shkelin, ta nëpërkëmbin, ta tjetërsojnë. Sepse ajo nuk është një tokë që mund të trajtohet si plaçkë tregu, nuk është një fushë e zbrazët për t’u marrë e për t’u ndarë—ajo është vetë qenia jonë, vetë identiteti ynë.
Mos të lejojmë që këmbët e armikut të rëndojnë mbi këtë tokë të bekuar. Mos të lejojmë që duart e huaja të prekin atë që është e jona, që qëllimet e errëta të lënë gjurmë në truallin e shenjtë të Kosovës. Sepse kjo tokë nuk është e huaj për askënd që e do dhe e respekton, por është e ndaluar për këdo që vjen me qëllime të liga, me pranga të reja, me hije të vjetra.
Por si ta ruajmë këtë dhe të bekuar? Jo vetëm me armë e me fjalë, por me mençuri, me bashkim, me dinjitet. Ta ruajmë me punë, me përkushtim, me zhvillim, duke e bërë aq të fortë sa askush të mos guxojë të na e rrëmbejë. Sepse fuqia e një toke nuk është vetëm në kufijtë e saj, por në njerëzit që e duan, që e mbrojnë, që e lartësojnë me veprat e tyre.
Kosova është amaneti ynë. Dhe amaneti nuk lihet në harresë, nuk tregohet me fjalë, por ruhet me shpirt. Ta mbajmë ashtu siç është—të lirë, të patundur, krenare, të mbrojtur jo vetëm nga kufijtë e saj, por nga zemrat tona që rrahin për të, çdo ditë, çdo çast, përjetësisht.
