Nga rastet gjyqësore të profilit të lartë e deri te skandalet e fundit politike, gënjeshtra është në të gjitha lajmet. Një psikolog shpjegon se si ta dalloni dhe të silleni me një gënjeshtar të zakonshëm.
Etiketimi “gënjeshtar patologjik” përhapet shumë, veçanërisht në drejtim të politikanëve apo të famshëmve. Edhe pse nuk është një diagnozë formale psikiatrike, është një koncept i njohur për të cilin psikologët dhe psikiatrat kanë qenë të interesuar për një kohë të gjatë, të paktën që nga viti 1891 kur psikiatri gjerman Anton Delbrueck shpiku etiketën Pseudologia fantastica, për të përshkruar disa nga pacientët e tij, të cilët thonin një sasi të mahnitshme gënjeshtrash fantastike (terma të tjera të ngjashme psikologjike përfshijnë ‘sindromën e mashtrimit’ dhe ‘mitomani’). Pra, pse njerëzit e bëjnë këtë?
SI MUND TA VËRENI NJË GËNJESHTAR PATOLOGJIK?
Ndërsa psikopatët dhe njerëzit me çrregullim të personalitetit antisocial mund të priren drejt gënjeshtrës së tepërt, shumica e gënjeshtarëve patologjikë nuk janë psikopatë, as nuk kanë domosdoshmërisht një çrregullim personaliteti. Në të vërtetë, ndërsa psikopatët dhe njerëzit me një personalitet antisocial janë zakonisht manipulues dhe egoistë, gënjeshtarët patologjikë shpesh gënjejnë pa ndonjë qëllim të dukshëm. Një tipar tjetër kyç i gënjeshtrës patologjike, në krahasim me të qenit një gënjeshtar kompulsiv i zakonshëm ose i kopshtit, është se gënjeshtrat janë shpesh veçanërisht të çuditshme ose të largëta.
“Ndërsa psikopatët dhe njerëzit me personalitet antisocial janë zakonisht manipulues dhe egoistë, gënjeshtarët patologjikë shpesh gënjejnë pa ndonjë qëllim të dukshëm.”
Merrni parasysh rezultatet e një sondazhi të fundit të kryer nga dy psikologë amerikanë – Dr Drew Curtis dhe Dr Christian Hart – të cilët besojnë se gënjeshtra patologjike duhet të bëhet një diagnozë diskrete psikiatrike.
Dyshja u kërkuI qindra vullnetarëve të plotësonin disa masa të sjelljes së gënjeshtrës dhe zbuluan se midis 8 për qind dhe 13 për qind e tyre plotësonin kriteret për të qenë një gënjeshtar patologjik.
PSE GËNJESHTARËT PATOLOGJIKE THONË RRENA SI PA TË KEQ?
Detajet nga sondazhet përshtaten me disa teori në literaturën shkencore, që sugjerojnë se gënjeshtarët patologjikë tregojnë përralla të gjata – veçanërisht për arritjet ose vuajtjet e largëta të së shkuarës, ose lidhjet madhështore shoqërore – si një lloj strategjie e pavetëdijshme për të rritur ndjenjën e tyre të brishtë të vetvetes ose vetëbesim i ulët.
Për shembull, në vitin 2007, një ekip psikologësh kanadezë raportoi rastin e ‘Lorraine’, gënjeshtrat dramatike të së cilës përfshinin një koleg, që i dërgonte kërcënime me vdekje, një shoqe që zhvillonte një pasion lezbike, një kërcënim të supozuar me vdekje nga ish-gruaja e një të fejuari dhe të fejuarit të saj tre-vjeçar i vë zjarrin shtëpisë së të afërmve.
Ekipi, i udhëhequr nga Dr Cheryl Birch, tha se modeli ishte karakteristik i gënjeshtrës patologjike sepse gënjeshtrat ishin të dëmshme për Lorraine (ajo në fakt përfundoi në një njësi të sigurt mjeko-ligjore) dhe ata nuk ishin të frymëzuar nga ndonjë motiv i dukshëm i qartë – ato dukej të nxitet nga një nevojë më e thellë psikologjike për ta paraqitur veten si hero apo viktimë.
Në një rast të raportuar nga një ekip psikologësh të Nju Jorkut në vitin 2015, një grua u tha terapistëve të saj se kishte bërë disa përpjekje për vetëvrasje. Ajo gjithashtu pretendoi se nëna e saj ishte ekzekutuar në Kaliforni për vrasjen e babait dhe njerkut të saj, se vëllai dhe motra e saj ishin vrarë dhe varrosur në oborrin e shtëpisë nga nëna e saj dhe se ajo kishte dy fëmijë, duke përfshirë njërin që ishte produkt i një përdhunimi, nga një nga vëllezërit e saj.
Hetimet e mëvonshme sugjeruan se asnjë nga këto nuk ishte e vërtetë, përveç se ajo kishte një djalë. Ky ekip, i udhëhequr nga Dr. Panagiota Korenis në Qendrën Spitalore të Libanit në Bronx, ra dakord me ekspertët e tjerë se gënjeshtra e zakonshme ose kompulsive e këtij lloji zakonisht shfaqet si një “mjet për të pohuar autonominë përballë mungesës së vetëvlerësimit“.
SI DUHET TË MERRENI ME NJË GËNJESHTAR PATOLOGJIK?
Kur bëhet fjalë për përballimin e një gënjeshtari patologjik, ndoshta ia vlen të kujtohet shkaku i mundshëm i prirjes së personit për të treguar kaq shumë histori të largëta. Ndërsa sjellja e tyre mund të jetë irrituese dhe madje të shkaktojë dëme serioze (veçanërisht kur bëhet fjalë për pretendime të rreme), nëse është e nxitur nga një pasiguri e rrënjosur thellë, atëherë mund të jeni të mençur ta shihni atë si një thirrje për ndihmë dhe t’i rezistoni dëshirës për t’u përballur me personin me shumë forcë ose pa simpati.
Nëse gënjeshtari patologjik në jetën tuaj është dikush që ju intereson, ndoshta ju mund t’i ndihmoni ata të gjejnë mënyra më produktive për të trajtuar vetëvlerësimin dhe ankthin e tyre të ulët, apo edhe të pajtohen me një të kaluar të vështirë, nëse kjo është e rëndësishme. Megjithëse kërkimi për trajtime efektive mungon kryesisht (pjesërisht për shkak se ‘gënjeshtari patologjik’ ende nuk është njohur si një diagnozë formale), një hap i arsyeshëm mund të jetë inkurajimi i butë i gënjeshtarit patologjik, që njihni për të kërkuar mbështetje profesionale për shëndetin mendor.
nga DR. CHRISTIAN JARRETT
(@Psych_Writer) Christian është një neuroshkencëtar njohës dhe shkrimtar i psikologjisë. Libri i tij i fundit është Bëhu kush dëshiron: Zhbllokimi i shkencës së ndryshimit të personalitetit (14,99 £, Robinson).
