Sivjet, më konkretisht sot, e martë, 6 Qershor 2023, Suedia feston 500 vjetorin e shtetësisë së saj dhe fetën e flamurit.
Urime dita dhe festa e flamurit popullit suedez!
Të flasësh për Suedinë nuk është kollaj sepse është një ndër shtetet më të pasura të Skandinavisë dhe të Evropës për nga teknologjia, industria e rëndë. Suedia është shtet i vogël për nga numri i banorëve në krahasim me Gjermaninë, Francën, Italinë, Britaninë e Madhe por me një sipërfaqe shumë të madhe, tokë, male, dete, liqene etj.
Për Suedinë ka shumë çka të flitet, për historinë e saj, për kulturën dhe gjuhën, për arsimin dhe shkencën, për bukuritë natyrore, për oqeanin, detin, liqenet, ujdhesat, kanalet që lidhin detin detin me oqeanin, lumenjët e gjatë me shumë ujë e të pastër, për të drejtat e njeriut, për përdorimin e gjuhëve (edhe të gjuhës shqipe) në shkolla, fillore e të mesme etj. etj.
Sot në Suedi jetojnë ndoshta 80.000-100.000 shqiptarë. Ata (shqiptarë e shqiptare) janë pëfaqësues në organet komunale ato parlamentare e në BE.
Shqiptarët kanë të gjitha të drejtat në Suedi, më shumë se shqiptarët në Maqedoni, Mal të Zi, në Preshevë, Bujanofc e Medvegjë dhe pa harrrua MITROVICËN e VERIUT, ZVEQANIN, LEPOSAVIQIN; ZUBIN POTOKUN dhe komunat tjera ”serbe” në Jug të Kosovës, Graqanicë, Shterpcë, ku e drejta elementare me ligj dhe kushtetutë për shqiptarët nuk respektohet: E drejta e përdorimit të gjuhës shqipe, shkrimi, simbolet kombëtare shqiptare dhe ato shtetërore.
Këtu nuk ka diskriminim nacional nga ana e shtetit. Jemi të barabartë.
Dashtë Zoti që edhe në Kosovë, shqiptarët (90% -të) të janë të barabartë me serbët (2-5%-të të popullsisë)
Por meqë sot është një ndër festat më popullore, unë do të flas shumë shkurt për ato që janë më të rëndësishme për lexuesin shqiptar. Të dhënat i paraqes në fund të tekstit.
Mbreti i Suedisë është Carl Gustaf Folke Hubertus (lindur më 30 prill 1946 në Haga Palace në Solna, Stockholm County), është Mbreti i Suedisë dhe kreu i shtetit që nga 15 shtatori 1973, kur ai pasoi gjyshin e tij Gustaf VI Adolf. Ai është djali i princit Gustaf Adolf dhe princeshës Sibylla. Është martuar me Silvia Sommerlath në vitin 1976. Menjëherë pas pranimit të tij në fron në vitin 1973,
Në vitin 1975, hyri në fuqi një formë e re qeverisjeje, sipas së cilës mbretit iu dhanë kryesisht detyra përfaqësuese dhe ceremoniale. Instrumenti i Qeverisë do të thoshte gjithashtu se Mbreti nuk është ai që emëron qeverinë suedeze. Në vitin 1980, linja e suedisë e pasimit ndryshoi, gjë që rezultoi në një pasim femëror dhe kështu princesha e kurorës Victoria është ajo në krye të linjës së pasimit, të cilën ajo nuk ishte në kohën e lindjes së saj në vitin 1977.
Mbreti Carl XVI Gustaf është regjenti i shtatë i Shtëpisë së Bernadottes dhe që nga 26 prilli 2018 monarku më jetëgjatë në historinë e Suedisë.
Suedia, Mbretëria e Suedisë, është një vend i vendosur në Gadishullin Skandinav në Evropën Veriore. Suedia ka kufij tokësorë në perëndim me Norvegjinë, në verilindje me Finlandën dhe ujërat territoriale ngjitur me Norvegjinë në perëndim-jugperëndim, Danimarkën në jugperëndim dhe Finlandën në lindje. Vendi ka vija bregdetare në gjirin e Bothnias, detin Bothnian, detin e Ålandit, detin Baltik, Tingullin, Kattegatin dhe Skagerrakun.
Suedia kishte një popullsi prej 10,528,561, më 28 shkurt 2023, sipas Statistikave Suedia, ka një sipërfaqe (duke përfshirë liqenet) prej 447,425 km², vendi gjeografikisht i pestë më i madh në Evropë.
Kryeqyteti i Suedisë është Stokholmi, qyteti më i madh i vendit me 1.4 milion banorë. Përveç Stokholmit (sued. Stockholm), Suedia ka tre qytete të tjera të mëdha për nga numri i banorëve me më shumë se 200,000 banorë: Göteborg, Malmö dhe Uppsala.
Rreth 87% e popullsisë, një proporcion në rritje, jetojnë në zonat urbane me të paktën 200 banorë (në vitin 2016). Me përkufizimin e OECD-së – bazuar në të paktën 50,000 banorë – 41 për qind e suedezëve jetojnë në sistemet urbane, në qytete. Suedia është kështu një vend dukshëm rural, me një dendësi të ulët popullsie prej 22 banorë për km² dhe me një dendësi më të lartë në gjysmën jugore të vendit.
Suedia është një monarki kushtetuese me demokraci parlamentare dhe një ekonomi të zhvilluar. Ka qenë anëtare e Kombeve të Bashkuara që nga nëntori i vitit 1946 dhe e Bashkimit Evropian që nga 1 janari 1995.
Suedia ose mbretëria tradicionale Svea nga Svíar e Vjetër Norse, vetë ndoshta nga Norse Svitjod, më e hershme e dokumentuar si Swēorice në tërmetin Anglo-Sakson Beowulf rreth vitit 1000, Fillimisht iu referua një mbretërie të Betimit, një fis nga ana e tij më e hershme e dokumentuar nga historiani romak Tacitus në vitin 98 e. Kr. Emri “Suedi” rrjedh nga Svitjod. Swēoland (“toka Svea”) dhe Swēorīe (“mbretëria Svea”) ishin gjithashtu emra në anglishten e vjetër për një zonë pak a shumë kohezive që suedezët sunduan. Sundimtari i parë i mbretërisë së Sveas që dihet se është diçka e përcaktuar ishte Eriku fitimtar.
Festa Kombëtare e Suedisë dhe Festa e Flamurit Suedez festohet më 6 qershor çdo vit dhe është festë madhështore në Suedi. Më parë, 6 qershori festohej vetëm si “Dita e Flamurit Suedez” (svenska flaggans dag) dhe vetëm në vitin 1983 festa (”dita” në përkthimin në ” google translate” përkthehet si si ”dag” si ”dita” por shqipes më shumë i përshtataete fjala ”festë”) mori edhe statusin e një dite kombëtare. Që nga viti 1996, Dita Kombëtare ka qenë një ditë përshëndetjeje dhe nga viti 2005 Dita Kombëtare është gjithashtu një festë publike.
Dita Kombëtare festohet pjesërisht për të përkujtuar zgjedhjen e Gustav Vasës si Mbret i Suedisë më 6 qershor 1523, dhe pjesërisht për të përkujtuar nënshkrimin e Instrumentit të Qeverisë të vitit 1809 (i cili ishte në fuqi deri në Instrumentin e Qeverisë të vitit 1974) më 6 qershor 1809 *). Ai ishte mbret nga viti 970 deri në vitin 995. Erik Segersäll u pasua nga djali i tij Olof Skötkonung.
Mbretëria u kristianizua në Mesjetë dhe u njoh nga mbreti Inge Plaku nga Papa Gregori VII në vitin 1080. Më vonë, të dy svear dhe goths u përfshinë nga rreth 1160. Suedia atëherë ishte pjesë e Bashkimit Nordik Kalmar nga viti 1397 deri në vitin 1523 (Kalmar Unionen).
Gjatë epokës së Fuqisë së Madhe të viteve 1600, vendi u zgjerua ushtarakisht, por humbi shumicën e zonave jashtë Gadishullit Skandinav gjatë viteve 1700 dhe 1800. Gjysma lindore e perandorisë, më vonë Finlanda, e cila kishte qenë pjesë e mbretërisë që nga vitet 1100, u humb nga Rusia në vitin 1809.
Lufta e fundit në të cilën Suedia u përfshi drejtpërdrejt ishte Luftërat Napoleonike në vitin 1814, kur Suedisë iu dha Norvegjia nga Danimarka në Bashkimin Suedezo-Norvegjez, një bashkim personal që zgjati deri në vitin 1905.
Gjatë viteve 1900, politika e jashtme dhe e sigurisë e Suedisë u karakterizua nga mosalignimi ushtarak që synonte neutralitetin në luftë. Doktrina e neutralitetit u braktis në vitin 1995 në lidhje me hyrjen e Suedisë në BE. Pavarësisht mospërfilljes ushtarake, Forcat e Armatosura Suedeze morën pjesë në operacionet e huaja ushtarake nëpërmjet Partneritetit për Paqe të Bashkëpunimit të NATO-s dhe Politikës së Përbashkët të Sigurisë dhe Mbrojtjes të BE-së.
Doktrina ushtarakisht e parreshtur u braktis kur qeveria, me mbështetje të gjerë në Riksdag, vendosi në maj 2022 të paraqesë një kërkesë për anëtarësim në NATO.
Kultura suedeze dallohet në matjet ndërkombëtare të vlerës me individualizmin, humanizmin dhe laicizmin e saj, si dhe me një besim të madh në shtetin, politikën dhe autoritetet midis qytetarëve.
Që nga mesi i viteve 1900, politika ekonomike suedeze është dalluar ndërkombëtarisht për një ndarje publike shumë takuese të burimeve të popullit suedez, vendas dhe të huaj, dhe për një ekonomi të përzier (një përzierje e socializmit dhe ekonomisë së tregut). Ka konsensus midis partnerëve socialë, të njohur si modeli suedez.
Vendi renditet i katërti në botë në indeksin e demokracisë të revistës The Economist (2021) dhe renditet i 7-ti në “Indeksin e Zhvillimit Njerëzor” të Kombeve të Bashkuara (2021-22). [ Vendi është një nga donatorët më të mëdhenj të Kombeve të Bashkuara dhe një nga vendet e pakta që përmbush objektivin e tij të ndihmës prej mbi 0,7 për qind të GNI-së.
Gustav Vasa ose Gustav, fillimisht Gustav Eriksson, sipas disa burimeve (12 maj 1496 – 29 shtator 1560) ishte Mbret i Suedisë nga viti 1523 deri në vitin 1560 dhe Regjent nga viti 1521 deri në vitin 1523, gjatë Luftës së Çlirimit …
Roli i Gustavit në futjen e një monarkie trashëguese suedeze shihet sot si themelimi i shtetit-komb modern Suedia, dhe është 6 qershori – data kur ai u zgjodh mbret nga Riksdag në Strängnäs në vitin 1523 – që është festa (dita) kombëtare e Suedisë…. *)
*) Sveriges nationaldag
Sveriges nationaldag och svenska flaggans dag firas den 6 juni varje år och är en helgdag i Sverige. Tidigare firades 6 juni enbart som “svenska flaggans dag” och det var först 1983 som dagen även fick status som nationaldag. Sedan 1996 är nationaldagen en salutdag, och från och med 2005 är nationaldagen även en helgdag.
Nationaldagen firas dels till minne av att Gustav Vasa valdes till Sveriges kung den 6 juni 1523, dels till minne av att 1809 års regeringsform (som gällde fram till 1974 års regeringsform) skrevs under den 6 juni 1809.
https://sv.wikipedia.org/wiki/Sveriges_nationaldag
*) Gustav Vasa
Gustav Vasa eller Gustav, ursprungligen Gustav Eriksson, enligt flera källor född 12 maj 1496, död 29 september 1560 på Tre Kronor i Stockholm, var kung av Sverige 1523–1560 och riksföreståndare 1521–1523, under det pågående befrielsekriget. Hans makttillträde, inlett som ett uppror mot unionskungen Kristian II efter Stockholms blodbad, innebar slutet för Kalmarunionen. Gustav tillhörde Vasaätten, som genom honom blev den första monarkiska dynastin som regerade ett enat svenskt kungadöme som ett arvrike. Hans regering kännetecknas av införandet av ett starkt centralstyre i hela riket med en effektiv byråkrati och en evangelisk statskyrka grundad på Luthers lära.
Gustavs roll i införandet av en svensk arvmonarki ses i dag som grundandet av den moderna nationalstaten Sverige, och det är den 6 juni – datumet då han valdes till kung av riksdagen i Strängnäs 1523 – som är Sveriges nationaldag. Han har senare, särskilt från det sena 1800‐talet, upphöjts till landsfader och har därmed blivit en viktig nationell symbol. I modern historiesyn har Gustav I utsatts för en mer kritisk analys där man poängterat hur han med brutala metoder och intensiv propaganda befäste sin makt och röjde motståndare ur vägen. Historikern Lars‐Olof Larsson har pekat på att Gustav med hänsynslöshet och maktlystnad i kombination med politisk skicklighet i mycket uppträdde i enlighet med den italienske politiske filosofen Niccolò Machiavellis principer för en furstes befästande av sin makt, något som den svenska historieskrivningen ofta uteslutit.
https://sv.wikipedia.org/wiki/Gustav_Vasa
“Sverige firar 500 år utan fastslagna traditioner: ”Det är väl mest en extra ledig dag när man kan ordna picknick”
(“Suedia feston 500 vjet pa tradita të përcaktuara: “Ndoshta është kryesisht një ditë pushimi shtesë kur mund të organizosh një piknik”)
Publicerad 06.06.2023 05:40. Uppdaterad 06.06.2023 05:46.
https://svenska.yle.fi/a/7-10035607
“Därför firar Sverige 6 juni 500 år efter Gustav Vasa”
(Pse Suedia feston 6 qershorin 500 vjet pas Gustav Vasa)
Publicerad 06.06.2023 05:45.
https://svenska.yle.fi/a/7-10035671
Den 6 juni 1523 blev Gustav Vasa kung i Sverige – och därmed också i Finland. Sverige markerar nuförtiden det datumet som sin nationaldag. I år firar man 500-årsjubileet lite extra, men det är inte bara Gustav Vasa man firar.
På en fråga om vad som är det viktigaste arvet efter Gustav Vasa, så här 500 år efter att han blev kung, svarar Anu Lahtinen, biträdande professor i Finlands och Nordens historia vid Helsingfors universitet, att hon efter ett besök på Kungliga slottet i Stockholm har börjat tänka att det är skatteförvaltningen.
Kanske det arvet är speciellt viktigt för oss i Finland.
När Finland efter kriget 1808–09 blev ett autonomt storfurstendöme under den ryska tsaren ändrades beskattningssystem inte. De skatter som skulle betalas, skattegrunderna och skattskrivningen fortsatte som de varit under den svenska kronan.
– Det är många strukturer som byggdes på Gustav Vasas tid, säger Lahtinen till Svenska Yle inför årsdagen för Gustav Vasas maktkupp.
Kalmarunionen var en skandinavisk union mellan kungarikena Danmark, Norge och Sverige som bildades 1397 och varade till 6 juni 1523. Unionen innefattade därmed områden som Finland, Island, Grönland, Färöarna, Orkneyöarna och Shetlandsöarna, och omfattade det största politiska samlade området i Nordens historia. Efter att Sverige lämnade unionen förblev Danmark och Norge i union fram till 1814, med betydande ändringar i formerna för denna år 1536.
Unionen grundades vid ett möte i Kalmar 1397, där aristokratin från de tre länderna samlades för att kröna Erik av Pommern till kung över de tre länderna (med drottning Margareta som inledande samregent). Från mötet finns det så kallade unionsbrevet bevarat. Det finns olika uppfattningar bland historiker om hur brevet ska tolkas. Vissa menar att det inte utgjorde något juridiskt bindande fördrag. Oavsett detta så regerades de tre rikena av samma monark. Erik efterträddes av Kristofer av Bayern.
Vid dennes plötsliga bortgång i januari 1448 saknades dock en given efterträdare och Danmark och Sverige valde varsin regent. Det dröjde till 1457 innan de tre rikena åter styrdes av samme kung, Kristian I. Detta blev dock kortvarigt och efterträdare som Hans och Kristian II styrde över Sverige endast under kortare perioder. I Sverige var unionen hela tiden ett politiskt alternativ ända fram till valet av Gustav Vasa till kung 1523.
Historikern Gottfrid Carlsson karakteriserar unionen som en “förbundsstat” även om Kalmarunionen saknade lagstiftningsmakt på federal nivå.[1] Unionen var Europas största land till ytan. Historikern Dick Harrison beskriver unionen som:
En stor, permanent (önskade man åtminstone) personalunion som syftade till att med gemensamma ansträngningar skapa en militär motvikt mot gemensamma fiender. „
Historikern Erik Lönnroth såg unionen som en politisk och ekonomisk nödvändighet för att dämma upp den tyska expansionen mot norr under 1300-talet. När tidigare utrikespolitiska hot, Hansan, Tyska orden och nordtyska furstar, bortföll på 1500-talet försvagades också unionstanken.[3]
https://sv.wikipedia.org/wiki/Kalmarunionen
Ky shkrim nuk duhët marrë 100 % si të bazuar pasi në Suedi edhe tekstet e historisë dhe të tjerat, si të gjuhës suedeze, angleze, matematikës, fizikës, kimisë, ka shumë dhe mësuesi zgjedh cilin tekst ta marrë e ta përdor por ka të tillë që faktet i marrin dhe mësuesja vetë harton tekste mësimore, teste, provime me shkrim etj.
Herën tjetër do të shkruaj për një ushtrim ushtarak apo paraqitjen e Forcave Detare Suedeze, anijet luftarake, nëndetëset etj. e ku me lejen ushtarakut, përgjegës, mora pjesë edhe unë, fotografova, gjithnjë me lejen e tij.
Në pamundësi që ta përkthej si duhët psh po e paraqes sued. E lexuesi ka mundësi ta përkthej në gjuh. shqipe nga sued. ose anglishtja ”Kalmarunionen var en skandinavisk union mellan kungarikena Danmark, Norge och Sverige som bildades 1397 och varade till 6 juni 1523 … ” (Bashkimi Kalmar (UNIONI) ishte një bashkim skandinav midis mbretërive të Danimarkës, Norvegjisë dhe Suedisë që u formua në vitin 1397 dhe zgjati deri më 6 qershor 1523.
Përkthimi edhe pse jo i plotë, nuk është i përkryer por nuk është as përshtatje pos ndonjë fjale që nuk i përgjigjet shqipes e kam ndryshua.
Sinan Kastrati, Suedi
Malmö, 6 qershor 2023
sinankastrati09@hotmail.com
