Albert Ramaj
Rremuja qe ishte bere Auron Tare mbi Martin Camaj, Ernest Koliqin e Krist Malokin ende nuk eshte qartesuar nga njerezit profesionist. Ne ate shkrim Tare citon edhe mua pa cekur emrin, por intervisten me gruan e Krist Malokit zonjen Freya Maloki qe kisha bere ne Graz te Austrise, e cila eshte publikuar publikuara ne librin Krist Maloki „Refleksione : kritike (letrare), analiza dhe mendime“ (Faik Konica, Prishtine, 2005). Merite shume te madhe per kete botim ka Nazmi Rrahmani.
Raportet Camaj-Koliqi-Maloki njof njof mire. Letrat e para te njohura deri me tani te Martin Camaj jane derguar Krist Malokit me 1953/54. Keto Letra ia kam derguar gruas se tij Erika dhe jane te publikuar ne librin e lartepermendur. Kam bere edhe dy intervista te gjata ende te papublikuara me Hermann Ölberg dhe Peter Bartl qe kam bere ne shtepite e tyre ne Innbruck dhe ne Pulach ku kam pyetur edhe mbi Martinin. Ka edhe disa letra tjera te Camaj, Bartl, Stadtmüller, Pipa dhe jane ende te panjohura per publikun.
Nuk kam asgje personalisht kunder A. Tare, por nje gje duhet thekesuar, se ai konfusion qe ai e krijoi permes shkrimit nuk eshte aspak korrekt ndaj Martin Camaj. Edhe me shume me befason nje gje, se gati te gjithe heshten, poashtu edhe instutiucionet shteterore ne Tirane e Prishtine, qe ndoshta u konvennonte kjo rremuje.
A eshte origjinal apo jo firma/nenshkrimi i Martin Camaj me 1948 qe A. Tare prezentoi? Ende nuk eshte vertetuar. Dyshimi eshte i madh, kur krahasojme ato letra origjinale te Camajt derguar Krist Malokit me 1953/54, ku ai nenshkruan me dore te vet ne ato letra. Nenshkrimi i Martin Camaj qe Tare ka sjellur publikut nuk eshte indentik me ate qe Martin Camaj ka nenshkruar vet me dore ne ato letra tjera. Diferenca e nenshkrimit tek “firma” dhe letrat eshte drastik, diferenca kohore eshte 5 vite.
Martin Camaj ishte inciklopedi ne vete, qe edhe sot nuk e kuptojne, apo nuk deshirojne ta kuptojne. Eshte nje fakt interesant se prej 1990 nuk kalojne 10 vite pa kryqezuar ne forma te dryshme Martin Camaj, Ernest Koliqin apo Krist Malokin ne Shqiperi, Kosove, Maqedoni e gejtiu. Kryqezimi i tyre do te vazhdon edhe tutje, sepse dikush deshiron abort kulturor.
