GRATË E VAJZAT DËSHMORE TË UÇK-së (18)

Prof. dr. Sabile Keçmezi-Basha

EMSALE IZJADIN FRANGU
(5.2.1981 – 9.4.1999)

Pas vitit 1981, gjendja politike në Kosovë njohu një përkeqësim të pandërprerë dhe të dukshëm. Reagimi i ashpër i pushtetit serb ndaj lëvizjes studentore dhe pakënaqësisë popullore nuk shërbeu për të zgjidhur problemet, por për t’i thelluar dhe për të ashpërsuar konfliktin e fshehur. Politikat diskriminuese dhe represive ndaj shqiptarëve u shtuan me metoda të sofistikuara dhe të dhunshme, duke e shndërruar jetën e përditshme në një terren gjithnjë e më të padurueshëm.

Serbia, me synim të qartë për të nënshtruar dhe asimiluar Kosovën, shtrëngonte çdo ditë më shumë “lakun” e kontrollit politik, administrativ dhe ekonomik. Kjo nuk ishte vetëm një strategji represive e zakonshme, por një përpjekje sistematike për ta shuar çdo zë të kundërshtimit dhe për të zhdukur identitetin kombëtar shqiptar.

Në këto rrethana, Kosova ngjante gjithnjë e më tepër me një fuçi baruti – një hapësirë e mbushur me pakënaqësi të thellë, me padrejtësi të grumbulluara dhe me ndjenja të shtypura të lirisë. Popullsia shqiptare ishte në pritje të vazhdueshme, të ngarkuar me tension dhe frustrim. Mjaftonte një xixë e vogël – një provokim, një padrejtësi shtesë, një akt dhune – për të ndezur një shpërthim të përgjithshëm që ishte bërë i pashmangshëm.

Ky realitet e bënte të qartë se zgjidhja e problemit nuk mund të arrihej me represion, por vetëm përmes njohjes së të drejtave legjitime të popullit shqiptar dhe krijimit të kushteve për liri dhe barazi të vërtetë. Megjithatë, pushteti serb zgjodhi rrugën e forcës, duke i dhënë kështu shtysë të pashmangshme procesit të organizimit për rezistencë aktive.

Gruaja shqiptare ishte ndër të parat që e ndjeu mbi supe peshën e rëndë të robërisë dhe të padrejtësisë. Ndjeshmëria e saj ndaj vuajtjeve kolektive dhe realitetit të ashpër të shtypjes nuk ishte vetëm rezultat i ndjeshmërisë njerëzore, por i një ndërgjegjeje të formuar thellë mbi përgjegjësinë ndaj familjes, popullatës dhe kombit.

Kjo vetëdije e bëri gruan shqiptare një pjesëmarrëse të natyrshme dhe të pandashme në të gjitha proceset historike të rezistencës dhe të përpjekjeve për çlirim. Ajo nuk mbeti në margjina, nuk u kënaq me rolin e heshtur të vëzhgueses – përkundrazi, u bë bashkudhëtare dhe bashkëluftëtare e burrit në çdo hap të rrugës së vështirë të çlirimit.

Në çdo etapë të lëvizjes kombëtare, në çdo skenë të qëndresës, gruaja shqiptare gjendej përkrah burrave – në shtëpi dhe në log, në odë dhe në mal, në organizim dhe në përballje të drejtpërdrejtë. Roli i saj nuk ishte vetëm mbështetës, por shpesh udhëheqës, frymëzues dhe organizator. Ajo e mbante gjallë moralin, ushqente shpresën, siguronte vazhdimësinë e jetës dhe të traditës edhe në kushtet më të vështira.

Në këtë mënyrë, gruaja shqiptare nuk ishte thjesht dëshmitare e proceseve historike, por një faktor vendimtar i tyre – një element pa të cilin historia e rezistencës dhe e çlirimit nuk do të kishte kuptimin dhe forcën që mori. Ajo mbetet përherë një dëshmi e gjallë e bashkëpjesëmarrjes, e sakrificës dhe e përkushtimit të plotë ndaj lirisë dhe dinjitetit kombëtar.

Periudha e viteve 1998–1999 përbën një kthesë thelbësore dhe vendimtare në historinë e Kosovës, një moment ku u shënua ndarja e qartë mes së shkuarës së robërisë dhe aspiratës për liri e pavarësi. Ishte një kohë kur ndodhi mobilizimi i përgjithshëm i popullit shqiptar të Kosovës, duke e shndërruar betejën çlirimtare në një përpjekje gjithëpopullore, të organizuar dhe të vendosur.

Në frontet e luftës, krah për krah dhe pa dallim, u rreshtuan burra dhe gra, të moshuar me përvojë dhe të rinj plot energji e idealizëm. Në të gjitha anët e Kosovës, nga qytetet në fshatra, nga fushat në malësi, populli shqiptar u ngrit si një trup i vetëm për të mbrojtur të drejtën e tij themelore për të jetuar i lirë dhe i barabartë në vendin e vet.

Ishte një moment ku u fshinë dallimet shoqërore dhe gjeneratash: burrat dhe gratë, të rinjtë dhe të rejat u bënë bashkëluftëtarë, të lidhur nga një qëllim i përbashkët dhe nga një ndjenjë e thellë e përkatësisë kombëtare. Ata ndanë barrën e përpjekjes dhe të sakrificës, duke i dhënë kuptim të vërtetë nocionit të bashkimit kombëtar përballë një armiku të përbashkët.

Kjo periudhë e historisë së Kosovës një betejë për dinjitet, për të drejtën e vetëvendosjes dhe për të ardhmen e gjeneratave që vinin. Ishte pikërisht ky bashkimi i madh popullor dhe përfshirja e të gjithëve pa përjashtim që i dha forcë dhe legjitimitet përpjekjes çlirimtare, duke e bërë të pamundur kthimin mbrapa dhe duke e shënuar përfundimisht rrugën drejt lirisë dhe pavarësisë.

Thirrja për liri, si një zë i fuqishëm dhe i pandalshëm, kishte jehuar në çdo cep të Kosovës, duke zgjuar ndërgjegjen dhe mobilizuar zemrat e njerëzve pa dallim. Ishte një kushtrim që nuk njihte kufij krahinorë apo shoqërorë, një thirrje universale që kërkonte bashkim dhe vendosmëri përballë padrejtësisë dhe dhunës.

Edhe Kaçaniku, me gjithë rrethinen e tij, nuk mbeti i heshtur apo i tërhequr përballë kësaj sfide historike. Përkundrazi, ai u ngrit me vendosmëri kundër barbarisë së pushtuesit, duke u bërë pjesë e pandashme e rezistencës së përgjithshme kombëtare. Banorët e kësaj treve dëshmuan se ndjenja e dinjitetit dhe e dashurisë për atdheun ishte po aq e fortë dhe e gjallë sa kudo tjetër në Kosovë.

Në Kaçanik dhe rrethinë, njerëzit u organizuan, u bashkuan dhe i dhanë përkrahje të gjithanshme luftës çlirimtare, duke e bërë të qartë se qëllimi i lirisë ishte një aspiratë e përbashkët dhe e pandashme e gjithë popullit shqiptar. Ky reagim i guximshëm dhe solidar tregoi se lufta nuk ishte vetëm për mbrojtjen e një territori, por për mbrojtjen e dinjitetit dhe të të drejtës për të jetuar i lirë në çdo skaj të atdheut.

Mes shumë të rinjve dhe të rejave që iu përgjigjën kushtrimit të lirisë dhe morën rrugën për në male, duke u rreshtuar në formacionet e Ushtrisë Çlirimtare të Kosovës, spikat edhe figura e Emsale Frangut. Ishte ajo vajzë e re që, me natyrën e saj të butë dhe mirësinë e lindur, fitonte menjëherë respektin dhe dashurinë e kujtdo që e njihte qoftë edhe për herë të parë.

Emsale Frangu u lind më 5 shkurt 1981, në qytetin e Kaçanikut, një vend i njohur për historinë e tij të pasur të rezistencës dhe atdhedashurisë. Fëmijërinë e kaloi në vendlindje, ku kreu shkollimin fillor duke u dalluar si një nxënëse shembullore. Ajo ishte e njohur për seriozitetin dhe përkushtimin ndaj mësimeve, duke arritur rezultate të shkëlqyera që tregonin jo vetëm zgjuarsi, por edhe një vullnet të fortë për të ecur përpara.

Emsale Frangu u lind dhe u formua në një familje me tradita të thella atdhetarie, ku ndjenja e dashurisë për vendin dhe përkushtimi ndaj çështjes kombëtare ishin vlera të trashëguara brez pas brezi. Megjithatë, ndikimin më të fortë dhe më të drejtpërdrejtë në formimin e saj e ushtruan prindërit, të cilët e edukuan me ndjenja të thella përgjegjësie dhe dashurie për kombin, si dhe mësuesit dhe profesorët që ia rritën ndërgjegjësimin dhe e orientuan drejt idealeve më të larta. Në mënyrë të veçantë, rol të jashtëzakonshëm në formimin e saj shpirtëror dhe kombëtar pati profesori i nderuar Mejdi Dalloshi, i cili më vonë do të nderohej si dëshmor i kombit.

Si arsimtar, ai nuk u mjaftua me dhënien e njohurive akademike, por e konsideronte detyrë të tijën të formonte karaktere të forta dhe të vetëdijshme për realitetin e rëndë politik. Ai bisedonte hapur me nxënësit e tij, duke ua bërë të qartë se pushtuesi nuk kishte të ardhme në trojet shqiptare dhe se çlirimi ishte i pashmangshëm, duke i frymëzuar dhe motivuar që të përgatiteshin për ta marrë në dorë mbrojtjen e atdheut.

Për nxënësit e tij, çdo fjalë e profesorit ishte si një rreze shprese dhe frymëzim. Ata e dëgjonin me entuziazëm dhe e prisnin me padurim ditën kur do të mund të kontribuonin vetë në çlirimin e vendit. Kjo frymë e gjallë idealizmi dhe vendosmërie nuk mund të mos ndikonte thellë në Emsalen, e cila ishte ndër më të përkushtuarat dhe më të ndjeshmet ndaj këtyre thirrjeve.

Duke qenë nxënëse e shkollës së mesme të mjekësisë, Emsaleja e kuptoi veçanërisht rëndësinë e profesionit të saj në kontekstin e luftës. Profesori i tyre u shpjegonte shpesh se luftëtarët e lirisë kishin nevojë të madhe për infermierë dhe motra mjekësie – për njerëz të përgatitur që do të kujdeseshin për të plagosurit, do të jepnin ndihmë të parë dhe do të ruanin jetën e bashkëluftëtarëve në kushte të vështira.

Këto fjalë nuk mbetën thjesht mësime teorike për Emsalen. Ajo i përjetoi si një thirrje të drejtpërdrejtë dhe një detyrë morale. Në shpirtin e saj u kristalizua bindja se shërbimi mjekësor nuk ishte vetëm profesion, por një mision jetësor në shërbim të atdheut dhe të luftës për liri.

Dashuria e saj e madhe për njerëzit dhe ndjenja e thellë e përgjegjësisë shoqërore bënë që ajo të ndiente një tërheqje të veçantë për profesionin fisnik të mjekësisë. Ishte e vetëdijshme për nevojat e mëdha të popullit të saj, veçanërisht në një kohë të trazuar dhe të varfëruar nga padrejtësia dhe mungesa e kujdesit institucional. Duke parë këtë nevojë, Emsaleja vendosi me bindje të vazhdonte mësimet në shkollën e mesme të mjekësisë “Elena Gjika” në Ferizaj.

Ky hap nuk ishte vetëm një zgjedhje profesionale, por një shprehje e qartë e karakterit të saj të ndershëm dhe human, të një të reje që kishte kuptuar që herët se misioni më i madh në jetë është të shërbesh të tjerëve, të ndihmosh popullin tënd dhe të japësh kontributin personal në përmirësimin e gjendjes së tij. Emsale Frangu u bë kështu një shembull i rrallë i ndërthurjes së ëndrrës personale me detyrimin shoqëror dhe kombëtar, duke dëshmuar me jetën e saj se idealet më të larta lindin pikërisht nga dashuria dhe përkushtimi i pastër për të tjerët.

Emsale Frangu vazhdoi mësimet e saj në shkollën e mesme të mjekësisë me një zell dhe përkushtim të rrallë, duke mbajtur një sukses të shkëlqyeshëm në të gjitha lëndët. Ajo nuk ishte thjesht një nxënëse e dalluar për rezultatet, por edhe për seriozitetin dhe përkushtimin e saj të sinqertë për të ndjekur rrugën e mjekësisë – një profesion që e kishte zgjedhur me bindje të thellë për t’i shërbyer popullit të vet. Ajo nuk u dallua vetëm si një nxënëse shembullore, e përkushtuar dhe me rezultate të shkëlqyera në mësime, por edhe si një shpirt i ndjeshëm dhe krijues, i dhënë pas artit të poezisë. Ajo kishte një prirje të veçantë poetike, e cila nuk ishte thjesht një talent i rastësishëm, por shprehje e thellë e ndjenjave të saj të pastra dhe e ndërgjegjes së formuar për realitetin që e rrethonte.

Që herët, me ndjeshmëri të rrallë dhe me një zë të veçantë, Emsalja nisi të thurte vargjet e para kushtuar dëshmorëve të Ushtrisë Çlirimtare të Kosovës. Ato poezi nuk ishin vetëm fjalë të bukura, por rrëfime të ndjera, dëshmi të dhimbjes dhe krenarisë, dhe thirrje për kujtesë dhe respekt ndaj atyre që kishin dhënë jetën për lirinë e atdheut. Ajo nuk e ndali kurrë këtë pasion, as kur jeta e saj ndryshoi rrënjësisht me hyrjen në radhët e UÇK-së. Edhe në flakët e luftës, në mes të zhurmës së armëve dhe sfidave të përditshme të mbijetesës dhe shërbimit, ajo gjeti kohë dhe forcë për të mbajtur gjallë fjalën poetike.

Poezia e Emsales ishte e ngrohtë, e ndjeshme dhe e mbushur me frymë atdhetarie. Vargjet e saj ishin një shprehje e shpirtit të saj të lirë dhe të përkushtuar, një dëshmi e shpresës që nuk shuhej as në momentet më të errëta. Ajo dinte të përshkruante jo vetëm plagët dhe vuajtjet, por edhe të ushqente ëndrrën e një të ardhmeje të lirë dhe të ndritur për popullin e saj. Në këtë mënyrë, ajo nuk ishte vetëm luftëtare në armë, por edhe një zë i fuqishëm i ndërgjegjes kombëtare, që e lartësonte dhe e fisnikëronte përpjekjen për liri me artin dhe fjalën e saj.

Megjithatë, rrjedha e jetës së saj u përball me sfida dhe rrethana të jashtëzakonshme që e vunë përballë zgjedhjeve të vështira. Lufta që shpërtheu me intensitet të plotë dhe vuajtjet e popullit shqiptar të Kosovës i dhanë asaj një ndërgjegje të re dhe të qartë, se shërbimi ndaj atdheut në ato momente kërkonte një sakrificë më të madhe se çdo diplomë apo ëndërr personale. Në kulmin e maturës, ajo vendosi me bindje të ndërpresë shkollimin dhe të bashkohet me radhët e Ushtrisë Çlirimtare të Kosovës. Më 20 mars 1999, Emsaleja u radhit në Brigadën 162 “Agim Bajrami” në Kaçanik, duke treguar se atdhedashuria e saj nuk ishte thjesht ideal i shpirtit, por vullnet i palëkundur për të vepruar dhe për të kontribuar realisht në lirinë e popullit.

Ajo mori rolin e luftëtares së lirisë në ekipet mjekësore të UÇK-së, duke shërbyer në vijën e parë të luftës, në pikën strategjike të Rakocit të Kaçanikut. Në këtë pozicion, Emsale Frangu nuk e la mënjanë asnjëherë profesionin e zemrës, por e përdori atë për të shpëtuar jetë, për të qetësuar plagët e bashkëluftëtarëve dhe për të mbajtur gjallë shpresën në mesin e tyre. Kështu, ajo bëri një lidhje të fuqishme ndërmjet profesionit human dhe misionit të shenjtë të çlirimit, duke mishëruar në mënyrë të shkëlqyer idealin e shërbimit të pakursyer për atdheun dhe popullin e vet.

Dhe erdhi ajo ditë e shumëpritur, kur ëndrra dhe ideali i Emsale Frangut u bënë realitet i prekshëm. Më 20 mars 1999, ajo përjetoi një nga momentet më të rëndësishme dhe më të lumtura të jetës së saj, ditën kur veshi me nder e krenari uniformën e Ushtrisë Çlirimtare të Kosovës. Nuk ishte një veshje e zakonshme, por një simbol i shenjtë i përkatësisë në radhët e atyre që kishin zgjedhur të vinin jetën në shërbim të lirisë dhe dinjitetit kombëtar.

Ai çast ishte për të kulmimi i një përgatitjeje morale të gjatë, i një rruge të ndërgjegjshme drejt vetëmohimit dhe përgjegjësisë. Kur erdhi momenti të puthte flamurin kombëtar, ajo nuk bëri thjesht një gjest ceremonial, ishte një akt solemn, i mbushur me emocion të thellë dhe me një ndjenjë të pastër përkushtimi. Me atë puthje, Emsalja vulosi lidhjen e saj të përjetshme me idealin kombëtar dhe me betimin për ta mbrojtur atdheun deri në frymën e fundit.

Në atë ceremoni të shenjtë, përballë eprorëve të Ushtrisë Çlirimtare të Kosovës, ajo shqiptoi me zë të fortë, të qartë dhe plot krenari fjalët e betimit:

Unë, ushtar i Ushtrisë Çlirimtare të Kosovës, betohem solemnisht se do të luftoj për çlirimin e tokave shqiptare nga pushtuesi serb, për bashkimin kombëtar dhe për mbrojtjen e nderit të popullit shqiptar.

Betohem se do të jem gjithmonë e gatshëme të sakrifikoj jetën time për lirinë e atdheut.

Betohem se do të mbaj të fshehta të gjitha sekretet ushtarake dhe nuk do të tradhtoj asnjëherë idealet çlirimtare.

Betohem se do të jem e disiplinuar, e ndershëm dhe e drejtë, se do t’i zbatoj urdhrat e eprorëve dhe do të mbroj me çdo kusht interesat kombëtare.

Nëse shkel këtë betim, le të dënohem më rëndë nga populli dhe nga atdheu im”

Këto fjalë që i shqiptoi e entuziazmuar nuk ishin vetëm fjalë të mësuara përmendësh, por deklarata të një vendimi të palëkundur, që pasqyronin seriozitetin dhe ndërgjegjësimin e saj për detyrën që merrte mbi supe. Ky betim ishte formula që çdo pjesëtar i UÇK-së e shqiptonte gjatë ceremonisë së pranimit në radhët e saj. Ai nuk ishte vetëm një formalitet, por një akt solemn dhe simbolik, që mishëronte vlerat themelore të Ushtrisë Çlirimtare të Kosovës, përkushtimin për liri, unitetin kombëtar, besnikërinë, disiplinën dhe gatishmërinë për sakrificë të plotë.

Poashtu betimi nuk ishte thjesht një formalitet ushtarak, por një kontratë morale me kombin dhe historinë, një dëshmi se ishe gati të jepje gjithçka për lirinë e tokës së vet dhe për të ardhmen e gjeneratave që do të vinin. Ishte një akt që shënoi përgjithmonë jetën e saj, duke e vendosur në mesin e atyre bijave dhe bijve të Kosovës që zgjodhën rrugën më të vështirë dhe më të ndritur, rrugën e sakrificës për atdheun.

Me atë ditë të shënuar të pranimit në radhët e Ushtrisë Çlirimtare të Kosovës, Emsale Frangu nuk u bë vetëm pjesë e një formacioni ushtarak, por u bashkua me popullin të lidhur fort nga një qëllim i përbashkët dhe një ideal i shenjtë- çlirimi i atdheut.

Ajo u rreshtua krah për krah me shoqet e saj të guximshme dhe të vendosura – Lumnije Raka, Jehona Raka, Melihate Shehu, Sevdije Shehu, Kadrije Piliqi – të gjitha gra të reja që lanë pas jetën civile, ëndrrat dhe sigurinë personale për të marrë pjesë aktivisht në luftën për liri. Bashkimi me këto vajza dhe gra trime ishte dëshmi e qartë se beteja çlirimtare ishte një përpjekje e përbashkët, ku gratë nuk ishin thjesht mbështetëse, por luftëtare të vërteta, të gatshme për çdo sakrificë.

Në të njëjtën mënyrë, Emsalja u bë pjesë e një familjeje të madhe bashkëluftëtarësh të tjerë, ndër të cilët edhe burra të vendosur si Nevzat Qallaku dhe Avdurrahim Shehu, mjeku Nejazi Raka, një figurë e veçantë që përfaqësonte aspektin human të kësaj lufte. Ky bashkim i profileve të ndryshme – vajza të reja, burra të guximshëm, profesionistë të shëndetësisë – ishte pasqyrim i plotë i natyrës gjithëpopullore të Ushtrisë Çlirimtare të Kosovës. Kështu, duke u radhitur përkrah tyre, Emsale Frangu u bë pjesë e një fryme të madhe solidariteti dhe vëllazërie, një komunitet idealistësh që ishin të bashkuar jo vetëm nga armët, por edhe nga ëndrra e përbashkët për një Kosovë të lirë dhe të pavarur.

Që nga ajo ditë e shënuar kur veshi uniformën e Ushtrisë Çlirimtare të Kosovës, jeta e Emsale Frangut mori një drejtim të ri dhe thellësisht të përkushtuar, duke u mbushur me shpresë të re për të ardhmen e popullit të saj dhe për ditët më të mira që priteshin të vinin. Për të, nuk ishte më thjesht një jetë personale, por një jetë e lidhur ngushtë me fatin e atdheut, një mision që i jepte kuptim çdo hapi dhe vendimi të saj.

Ajo ishte gjithmonë aty ku e thërriste zëri i detyrës dhe i atdheut. Nuk zgjidhte vendin më të sigurt apo më të lehtë, por përgjigjej pa hezitim kudo ku kishte nevojë, duke treguar një përkushtim të palëkundur dhe një guxim që nuk njihte kufij. Emsalja ishte e pranishme në çdo cep të nevojës – herë si shërbyese e devotshme në përkujdesjen për të plagosurit, herë si mbështetje morale dhe frymëzim për shoqet e saj, dhe gjithmonë si pjesë aktive e linjës së parë të përballjes me armikun.

Me ndershmëri të rrallë dhe një vendosmëri të hekurt, ajo ndihmonte pa kursim bashkëluftëtaret e saj, duke ofruar jo vetëm aftësitë profesionale si nxënëse e mjekësisë, por edhe ngrohtësinë njerëzore dhe forcën shpirtërore që u duhej aq shumë në ato kohë të errëta. Në vijën e parë të frontit, Emsale Frangu nuk ishte vetëm një infermiere e re, por një shembull i gjallë i sakrificës dhe i dashurisë për vendin, duke e bërë pjesëmarrjen e saj një akt të pasur me domethënie dhe frymëzim për të gjithë ata që luftonin për liri.

Në agimin e 9 prillit 1999, forcat serbe ndërmorën një ofensivë të ashpër dhe të përqendruar kundër pozicioneve të Ushtrisë Çlirimtare të Kosovës në Rakoc të Kaçanikut. Ky nuk ishte një sulm i zakonshëm apo i rastësishëm, por një operacion i mirëplanifikuar dhe strategjik. Synimi i armikut ishte i qartë, të largonte dhe të mbante jashtë qytetit njësitet e UÇK-së, për të parandaluar që qyteti të binte në duart e tyre dhe për të garantuar kontrollin mbi Grykën e Kaçanikut – një arterie kyçe për lëvizjen e lirë dhe të sigurt të forcave serbe.

Gryka e Kaçanikut, me rëndësinë e saj historike dhe strategjike, përbënte një pikë nevralgjike në hartën e luftës. Komanda e Brigadës 162 “Agim Bajrami” dhe njësitet e saj ishin plotësisht të vetëdijshme për këtë vlerë jetike. Ata e dinin se humbja e kontrollit mbi këtë grykë do të kishte pasoja të rënda jo vetëm për mbrojtjen e Kaçanikut, por për gjithë aksin jugor të Kosovës. Për këtë arsye, luftëtarët e UÇK-së nuk e panë këtë betejë si një përballje të zakonshme, por si një ndeshje vendimtare, ku nuk kishte vend për kompromis apo tërheqje. Ata ishin të gatshëm të qëndronin deri në fund, deri në pikën e fundit të mbrojtjes, të sakrifikonin gjithçka për të ruajtur atë copë toke të shenjtë dhe për të penguar depërtimin e armikut.

Beteja që u zhvillua atë ditë ishte e ashpër, e ngarkuar me emocione dhe vendosmëri të hekurt. Ishte një përballje ku idealet e lirisë dhe mbrojtjes së atdheut përballeshin me makinerinë e rëndë të pushtuesit. Në këtë skenë dramatike, çdo luftëtar, çdo grua dhe burrë, çdo i ri dhe e re, e dinte se mbrojtja e Grykës së Kaçanikut ishte sinonim i mbrojtjes së Kosovës vetë. Luftëtarët e Brigadës 162 “Agim Bajrami”, e në veçanti njësitet e Batalionit të II dhe forcat e policisë ushtarake, dëshmuan një vendosmëri të rrallë dhe një guxim të pashoq, duke mos u tërhequr asnjë hap përballë rreziqeve më të mëdha. Ata ishin të vetëdijshëm se përgjegjësia që mbanin mbi supe nuk ishte vetëm për veten e tyre, por për të gjithë popullin dhe për të ardhmen e vendit.

Në këtë klimë të rënduar lufte, edhe Emsale Frangu, së bashku me shoqet e saja Jehonën dhe Lumnijen, qëndruan të palëkundura në detyrat e tyre luftarake. Ato nuk ishin thjesht pjesëmarrëse të rastësishme, por kontribuese të plota në mbrojtjen dhe përkujdesjen e bashkëluftëtarëve, duke u angazhuar në vijën e parë të përballjes me armikun.

Sulmi i egër dhe intensiv i forcave serbe, i shoqëruar me granatime të pandërprera, e detyroi popullatën civile të Kaçanikut të linte shtëpitë dhe të kërkonte strehim në malet mbi qytet. Ishte një ikje e dhimbshme dhe e mbushur me ankth, por edhe një dëshmi e qartë e brutalitetit të pushtuesit, që nuk kursente as civilët e pambrojtur.

Mes atyre që po tërhiqeshin me mundim nëpër Përroin e Rakocit, për të shpëtuar nga bombardimet e pamëshirshme, ndodheshin edhe Emsalja, Jehona dhe Lumnija. Ato nuk ishin thjesht pjesë e një kolone refugjatësh të zakonshëm, por ishin bashkë me bashkëluftëtarët e tyre, të vendosura të mos i linin pas dhe të mos i braktisnin në çastet më të vështira. Kjo tablo dramatike e tërheqjes në mes të zjarrit armik është një dëshmi e gjallë e sakrificës, solidaritetit dhe vendosmërisë së palëkundur që karakterizonte luftëtarët dhe luftëtaret e lirisë në ato ditë të errëta, por të lavdishme të historisë sonë.

Dita e 9 prillit 1999 mbetet një prej kapitujve më të dhimbshëm dhe më të errët të historisë së luftës sonë çlirimtare, një ditë kur dhuna dhe heroizmi u përballën në mënyrën më të egër dhe më tragjike. Në atë mëngjes të tmerrshëm, ndërsa popullata civile përpiqej me mundim të tërhiqej për t’i shpëtuar ofensivës brutale serbe, shpërtheu një betejë e ashpër dhe e vendosur midis njësive të Ushtrisë Çlirimtare të Kosovës dhe forcave pushtuese. Qëllimi i luftëtarëve të UÇK-së nuk ishte vetëm të mbanin pozicionet ushtarake, por mbi të gjitha të mbronin civilët e pambrojtur, të cilët ishin vënë në shënjestër të granatimeve dhe sulmeve pa dallim. Ishte një akt i pastër humaniteti dhe sakrifice, ku mbrojtja e jetës së të tjerëve u bë prioriteti më i lartë.

Në ballë të kësaj beteje të pabarabartë dhe dramatike ranë heroikisht Emsale Frangu dhe bashkëluftëtarët e saj të pandashëm: Nehat Çaka, Muhamet Zeneli, Faruk Dogani, Ilir Zharku, Nethush Elezi, Lumnije Raka dhe Jehona Raka. Ata e paguan me jetën e tyre vendosmërinë për të mos lënë të pambrojtur askënd, duke u bërë shembuj të pavdekshëm të trimërisë dhe vetëmohimit. Në të njëjtën ditë dhe në të njëjtin front, edhe Batalioni i Dytë i Brigadës 162 dha një haraç të rëndë gjaku. Ranë dëshmorë Mukadeze Lika, Reshat Shehu, Daut Rakoci, Adem Rakoci, Kjani Bela, Nethi Fera, Shefket Fera, Nevzat Qallaku, Kadri Trena dhe Abdurrahim Shehu. Lufta nuk kurseu as plagosjet e rënda, duke lënë të lënduar policin ushtarak Rrustem Dema, si dhe luftëtarët Besnik Bajra dhe Nethedin Bruti.

Por tragjedia e asaj dite nuk u kufizua vetëm në radhët e UÇK-së. Popullata civile, e gjendur nën zjarrin e armikut, pagoi një çmim të tmerrshëm. U martirizuan burra, gra dhe fëmijë, mes të cilëve Xhemajl Brodi, Izjadin Frangu (babai i Emsales), Nebi Topojani, Xheli Rexha, Hamide Rexha, Nerzike Dogani, Mine Gashi, Tefik Nallbani, Menduh Nallbani, Maksut Nallbani, Nebi Livoreka, Osman Livoreka, Hamide Shehu, Gili Raka, Ekrem Raka, Haxhi Livoreka, Bajrush Axhami, Jonuz Bajra, Murat Raka, Izahir Çaka dhe Irfete Çaka.

As plagosjet nuk kursyen civilët: Xhemal Sopa dhe Hazbije Nikaj-Koxha mbetën të lënduar rëndë. Për më tepër, dhimbja e familjes së Emsale Frangut u bë edhe më e thellë dhe më e pashërueshme – përveç babait të saj që u vra, edhe gjyshi i saj Xhemal Haziri (Brodi) u mor peng nga forcat pushtuese.

Ky kapitull i errët i historisë sonë nuk është vetëm një dëshmi e egërsisë dhe barbarisë së luftës, por edhe një monument i pavdekshëm i sakrificës dhe humanizmit të atyre që zgjodhën të mbronin të pafajshmit me jetën e tyre. Ai na kujton se liria nuk ishte e dhënë, por e fituar me gjakun dhe jetët e bijve dhe bijave më të mirë të këtij populli.

Pas përballjes së ashpër dhe rënies heroike në fushën e betejës, trupi i dëshmores Emsale Frangu, bashkë me trupat e disa prej luftëtarëve të tjerë të vrarë, u varros në mënyrë të përshpejtuar dhe pa nderime të denja, më 10 prill 1999. Bashkëpunëtorë të mbetur në vend dhe forcat armike i hodhën trupat e tyre në një varr masiv, në varrezat e qytetit, duke u mohuar atyre edhe të drejtën për një varrim të ndershëm dhe ceremonial që do të pasqyronte madhështinë e sakrificës së tyre.

Megjithatë, me çlirimin e vendit, Kosova nuk e la të mbetej i paçmuar ky borxh ndaj tyre. Më 22 shtator 1999, u organizua ceremonia e rivarrimit të tyre në Varrezat e Dëshmorëve të Kaçanikut, duke u dhënë nderimet dhe respektin që u takonin si bij dhe bija të shquar të kombit, të cilët kishin dhënë jetën për lirinë dhe dinjitetin e popullit.

Në vendin e përgjakur të rënies, në altarin e shenjtë të atdheut, është ngritur një lapidar përkujtimor që përjetëson emrin dhe veprën e Emsale Frangut, të 18 dëshmorëve dhe 22 martirëve të tjerë që u flijuan atë ditë. Ky monument në Rakoc të Kaçanikut  është një simbol i gjallë i kujtesës kolektive dhe i mirënjohjes së përjetshme. Ai i flet çdo vizitori për trimërinë, përkushtimin dhe vetëmohimin e atyre që zgjodhën të vdisnin që brezat e ardhshëm të jetojnë të lirë.

Ky lapidar është dëshmi e qëndrueshme e dhimbjes dhe krenarisë së një populli, një vend pelegrinazhi për të kujtuar se liria nuk është e dhënë, por e fituar me gjak dhe sakrificë, dhe një amanet i vazhdueshëm për ta ruajtur dhe nderuar atë me përgjegjësi e dinjitet.

Me jetën dhe veprën e saj të jashtëzakonshme, Emsale Frangu e siguroi përgjithmonë vendin e saj në panteonin e lirisë, pranë emrave më të ndritur që historia jonë e re i ka njohur. Ajo nuk ishte thjesht një luftëtare, por një simbol i vendosmërisë dhe i idealizmit të pastër, një figurë që mishëroi sakrificën dhe përkushtimin më të lartë për atdheun. Populli nuk do ta harrojë kurrë këtë vajzë të re, që la pas çdo ëndërr personale për t’iu përkushtuar lirisë dhe dinjitetit të kombit të saj. Kujtimi i Emsales do të mbetet i gjallë në ndërgjegjen kolektive si shembull i guximit të paepur dhe i dashurisë së pakushtëzuar për vendin. Ajo do të jetojë përherë në kujtimet dhe në zemrat e brezave që do të rriten në Kosovën e lirë – në Kosovën e ëndrrave të saj.

Pas rënies së saj heroike, vepra dhe sakrifica e Emsale Frangut nuk mbetën pa u vlerësuar. Në shenjë respekti dhe mirënjohjeje për kontributin e jashtëzakonshëm, familja e saj në Kaçanik ka marrë mirënjohje dhe dekorata nga Shtabi i Përgjithshëm i Ushtrisë Çlirimtare të Kosovës dhe nga Ministria e Mbrojtjes së Qeverisë së Përkohshme të Kosovës. Po ashtu, vlerësime të posaçme janë dhënë nga Komanda e Zonës Operative, nga Komanda e Brigadës ku Emsaleja shërbeu me nder, nga Këshilli Komunal i Kaçanikut, si dhe nga shoqatat e dala nga lufta e UÇK-së.

Këto mirënjohje nuk janë thjesht dekorata formale, por dëshmi të gjalla të një borxhi moral që shoqëria e lirë e Kosovës e mban ndaj bijës së saj të ndritur. Ato janë një shenjë e përhershme se gjaku dhe mundi i dëshmorëve si Emsale Frangu nuk u derdhën kot, por bënë të mundur lindjen e një Kosove të re, të lirë dhe të pavarur.

Literatura:

1. Hajrush Kurtaj, Flakë e pashuar, Prishtinë, 2016
2. Naxhije Doçi, KRIMI DHE PËRDHUNIMI SERB KUNDËR FEMRËS SHQIPTARE NË KOSOVË 1997-1999”, i përkthyer edhe në anglisht, Prishtinë – 2011
3. https://www.radiokosovaelire.com/emsale-izjadin-frangu-5-2-1981-9-4-1999/
4. https://www.radiokosovaelire.com/hajrush-kurtaj-kater-heroina-te-uck-se-ne-zonen-e-kacanikut-lumnije-raka-jehona-raka-emsale-frangu-mukadeze-muhaxhiri/
5. https://orashqiptare.blogspot.com/2014_09_28_archive.html
6. https://www.radiokosovaelire.com/me-9-prill-1999-kane-rene-heroikisht-luftetaret-e-lirise-mukadeze-lika-jehona-raka-lumnije-raka-dhe-emsale-frangu-dhe-25-deshmore-te-tjere/
7. https://atvlive.tv/osmani-familja-jashari-eshte-themeli-mbi-te-cilen-u-ngrit-liria-e-kosoves/
8. https://fjala.info/permbledhje-per-librin-krimi-dhe-perdhunimi-serb-kunder-femres-shqiptare-ne-kosove-1997-1999/
9. https://www.radiokosovaelire.com/hajrush-kurtaj-roli-dhe-kontributi-i-femres-ne-luften-clirimtare-te-kosoves-ne-kacanik-me-rrethine-i/
10. Hajrush Kurtaj, Shungullon Gryka e Kaçanikut – Dëshmorët e Kombit, Kaçanik 2000,
11. Hajrush Kurtaj, Ditarë i luftës – Në Rrugën e Lirisë – Fakte dhe Kujtime, Prishtinë 2012,
12. Hajrush Kurtaj, Lufta e UÇK-së në Zonën Operative të Nerodimes, Prishtinë 2012

(Vijon)