Politika shqiptare në durt e gabuara!

Ese: (8)

“Po na mungon demokracia, prandaj po ikin truni dhe rinia nga e jona Shqipëria”

Në një vend ku liria është shëndrruar në anarshi, dhe është e munguar në jetë, demokracia mbetet një fjalë e madhe me përmbajtje të zbrazët. Shqipëria, edhe pse në teori është një shtet demokratik, në realitet ende po përjeton një krizë të thellë përfaqësimi drejtësie dhe shprese. Dhe pikërisht për këtë arsye ende po na mungon demokracia reale, prandaj po na ikin më të mirët: rinia, mendja, shpresa, energjia…  “Kur politika bie në duart e gabuara, ajo pushon së qenuri shërbim dhe kthehet në teatër ambiciesh personale. Në vend të vizionit, sundon interesi i ngushtë; në vend të ndërtimit, lulëzon kalkulimi. Politika shqiptare, për fat të keq, shpesh është bërë peng i njerëzve që nuk dëgjojnë, por flasin me qëllim të sundojnë; që nuk drejtojnë, por thjesht menaxhojnë krizën që vetë e shkaktojnë. Në ato duar të gabuara, fjalët e mëdha bëhen zbrazëti, reformat bëhen simetri në letër, dhe qytetari humbet besimin, ngadalë por thellë, duke parë sesi shteti zbëhet në duar që s’janë të zotë ta mbajnë.”

Nga Safet Sadiku

Porosia: “Nëna dhe bija”, “Shpresa dhe e vërteta”, janë vetem dy qytetare të zakonshme, të cilat në fakt nuk janë fare të zakonshme. 

Në një çast të imagjinuar, politika më flet si një grua elegante, e lodhur por ende e hijshme. “Më përdorën,” më thotë me zë të ulët, “më premtuan dashuri, drejtësi dhe përkushtim. Por më shitën për një karrige më shumë, për një tender të majmë, për një buzëqeshje para kamerave.” E veshur me fjalë të bukura, por e zhveshur nga dinjiteti, politika endet nëpër duar mashkullore që e trajtojnë si një lodër, jo si një zonjë që duhet respektuar. “Unë kam fuqinë të ndërtoj shtete,” më thotë me një buzëqeshje të hidhur, “por ata më lanë të rrënohem përpara syve të popullit që duhej të më besonte.” E tillë është sot: një grua e mashtruar, që pret të çlirohet nga duart që e përdorin, dhe të dashurohet siç e meriton, me ndershmëri dhe vizion.

“Sharky dhe lufta kundër Plakut”

Në thellësitë e oqeanit, jetonte një peshkaqen ndryshe nga të tjerët. Emri i tij ishte Sharky, pra superheroi me dhëmbët më të pastër dhe më të ndritshëm në gjithë detin. Çdo mëngjes, Sharky bënte një ritual të shenjtë: larjen e dhëmbëve me pastë algash dhe një furçë speciale me qime nga guaska. Kurdoherë që ndonjë peshk i kalbur apo ndonjë oktapod me dhëmbë të prishur vinte për ndihmë, Sharky hidhej menjëherë në veprim. Ai kishte fuqinë të shëronte dhëmbët me spërkatjen e tij të mrekullueshme të pastës së dhëmbëve dhe me një buzëqeshje që ndriçonte koralet.

Por një ditë, armiku i tij i vjetër, Plaku nga Piranja e Pllakës, u kthye për të marrë hak. Me bomba të mbushura me sheqer dhe ngjitës, Plaku u përpoq të mbulonte gjithë qytetin e koraleve dhe t’u prishte dhëmbët të gjithëve! Por Sharky nuk u dorëzua. Me një kafshim të fuqishëm, një aromë të freskët „menteje“, dhe një furi larjeje heroike, ai e mposhti Plakun dhe shpëtoi qytetin! Që nga ajo ditë, të gjitha krijesat e vogla të detit mbanin me vete furçën dhe pastën e tyre. Falë Sharkyt, mësuan një gjë shumë të rëndësishme: Higjiena dentare është më e fortë se çdo peshk- piranjë!

Demokracia nuk është thjesht vota çdo katër vjet. Është një sistem që garanton barazi mundësish, liri fjale, drejtësi të pavarur, dhe qeveri që i përgjigjet qytetarëve, jo pushtetit të vet. Por çfarë ndodh në Shqipëri? Atje kanë ndodhur zgjedhje që shihen me dyshim, media që shpesh kontrollohet ose blihet, drejtësi që ecën me dy standarte, dhe një korrupsion që ka zënë rrënjë deri në frymën e përditshme. Rinia shqiptare nuk është naive. Ajo e sheh mirë ku shkojnë tenderët, si funksionon nepotizmi dhe kush ngjitet në poste pa meritë. Dhe kur sheh se diploma, puna e ndershme dhe vizioni nuk vlejnë përballë miqve të partisë, atëherë bëhet gati valixhja. Sepse nuk është mungesa e bukës që i largon, por mungesa e dinjitetit dhe mundësisë. Truri ikën sepse s’ka ku të zhvillohet. Universitetet tona po boshatisen jo vetëm nga studentët, por edhe nga profesorët. Hulumtimi, inovacioni dhe meritokracia janë fjalë të huaja në një sistem që nuk i vlerëson.

Dhe kjo nuk është vetëm humbje personale për ata që po na largohen, por një tragjedi kombëtare, sepse një komb pa rini e pa mendje, është si një trup pa të ardhme. Por kjo nuk duhet të na çojë në dorëzim. Në vend të apatisë, duhet të ngrihet ndërgjegjja. Sepse demokracia nuk dorzohet, por ajo fitohet, dhe kërkon pjesëmarrje, guxim dhe durim. Rinia duhet të kërkojë të drejtën për të qëndruar, jo vetëm për të ikur. Shoqëria civile, media e pavarur dhe qytetarët e zakonshëm duhet të bëhen zëri që trazon heshtjen. Në fund të fundit, Shqipëria nuk ka mungesë burimesh, as mungesë zemrash të mëdha. Ka vetëm mungesë rregullash dhe vullneti për t’i zbatuar. Dhe kur demokracia të mos jetë më një iluzion, por një realitet që ndjehet në jetën e përditshme, atëherë rinia nuk do të largohet. Përkundrazi, do të kthehet. Sepse kushdo që e do vendin, s’e lë të bjerë. Dhe kushdo që beson në demokraci, e ndërton atë me fjalë, me vepra, dhe mbi të gjitha, me qëndresë. Politika ende ndodhet në duar të gabuara…

Në një kohë kur shoqëritë tona synojnë zhvillimin demokratik dhe përparimin ekonomik, fatkeqësisht politika në hapësirat shqiptare vazhdon të mbetet peng i interesave të ngushta personale dhe klanore. Pavarësisht ndryshimeve të pushtetit dhe premtimeve të panumërta elektorale, realiteti mbetet i pandryshuar: politika ende ndodhet në duar të gabuara. Kjo është e dukshme jo vetëm në Shqipëri, por edhe në Kosovë, Maqedoninë e Veriut dhe kudo ku shqiptarët përballen me sistem politik të dobët dhe të korruptuar. Klasa politike, në vend që të mbrojë interesat kombëtare dhe të punojë për përmirësimin e jetës së qytetarëve, shpesh herë ka dëmtuar rëndë bazat e shtetit dhe besimin e qytetarëve në institucionet e tyre.

Dialogu i ndërgjegjes në kohë të turbullta

Në rrëmujën e një shoqërie që shpesh bën zhurmë pa kuptim dhe hesht aty ku duhet njeriu të flasë, rrijnë në një cep të heshtur (dy vastale), dy gra: „Një nënë dhe një bijë, një Shqipëri dhe një Kosovë“. Jo politikane, jo të famshme, jo “influencuese”, por dy qytetare të zakonshme, që s’janë të zakonshme fare. Ato janë „shpresa dhe e vërteta“, përfaqësuese të një ndërgjegjeje që nuk e gjen në ekran, por e ndien në zemër.
Nuk janë vetëm dy breza që flasin mes tyre. Janë dy zëra që përpiqen të kuptojnë pse ky vend mbetet në vend. Pse të rinjtë largohen. Pse të vërtetat shtypen. Dhe përgjigjja nuk është më e fshehur: është një paralizë morale që na ka kapur të gjithëve, një ndjesi e thellë se asgjë nuk ndryshon, dhe në vend që të përpiqemi, krenohemi me qëndrimin tonë të heshtur.

Sepse sot, pasiviteti nuk shfaqet më si dorëzim, por si kryeneqësi e zbrazët. Njerëzit që duhej të kërkonin të drejtën, thonë “nuk merrem me politikë”. Të rinjtë që duhej të luftonin për mundësi, thonë “këtu s’ka asgjë që ia vlen”. Dhe kjo kryelartësi pa përmbajtje, që nuk lind nga mençuria, por nga zhgënjimi, është ndoshta forma më e rrezikshme e paralizës. Sepse nuk kërkon as zgjidhje, as përballje, por vetëm largim ose heshtje.

Nëna dhe bija e dinë që ky vend ka zemra të mëdha, por i mungon guximi për t’i dëgjuar ato. Ata që duhej të ndërtonin, merren me thashetheme. Ata që duhet të punonin për drejtësi, merren me justifikime. Dhe kështu, vlera si ndershmëria, përkushtimi, shpresa, mbeten si fjalë në ajër, jo si veprime në tokë. Por, as nëna e as bija nuk dorëzohen. Ato i njohin rrënjët e këtij vendi. I dinë plagët, i ndiejnë humbjet, por besojnë se ndërgjegjja nuk ka moshë. Ajo mund të rritet si fëmijët me përralla si „Sharky“, që mëson pastërtinë dhe kujdesin, por duhet edhe të zgjohet te të rriturit, me reflektim, përgjegjësi dhe përfshirje. Nëse duam që Shqipëria të bëhet, atëherë duhet të fillojmë nga aty ku është shpirti i saj më i pastër, te ndërgjegjja njerëzore. Dhe atë ndërgjegje e mbajnë gjallë jo fjalët e mëdha, por vlerat finike të heshtura që nuk heshtin kurrë brenda vetes.

“Politika që më foli me zë të lodhur”

Qytetari: Një ndër pasojat më të rënda të një politike të deformuar është mbyllja e shpresës. Ajo nuk ndodh befas, por është një ngulfatje e ngadaltë, një tërheqje e heshtur nga jeta publike, veçanërisht nga të rinjtë që, në qytetet; si Elbasani apo Ferizaji, nuk shohin më as vendin e tyre në vendimmarrje, as një arsye për të qëndruar. Dhe unë, në një moment të qetë mendimi, pashë „Politikën“ përballë meje, jo si koncept, por „si një grua“ për gjithë banorët e shtetit tonë.

Politika (atdhetare): “Më përdorën,” më tha ajo me zë të ulët, një zë që të ngjante më shumë me një kujtim sesa me një fjalë të gjallë. “Më premtuan dashuri, drejtësi, përkushtim, por më shitën, për një karrige më shumë, për një tender të majmë, për një spot para kamerave që harrohet sapo fiket drita.”

Qytetari: Ajo grua qëndronte aty, ende e hijshme, por e lodhur nga premtimet që nuk i mbajtën. E veshur me fjalë të mëdha, por e zhveshur nga dinjiteti. Dukej si një zonjë që dikur kishte fuqi për të ngritur shtete, për të zgjuar ndjenja, për të frymëzuar të rinjtë të ndërtonin, por që sot ende po na endet duar më duar, pa dinjitet, pa respekt.

Politika: “Unë kam fuqinë të ndërtoj botë, të ndryshoj jetë, të lind shpresë,” më tha me një buzëqeshje të hidhur. “Por ata më lanë të rrënohem në sytë e popullit që duhej të më besonte. Më kthyen në një farsë, një dekor që përdoret për t’u fshehur prapa, jo për t’u ndrequr para.”

Qytetari: Dhe unë ndjeva dhimbje, jo për Politikën si pushtet, por për atë që mund të kishte qenë. Sepse në Durrës, aty ku dallgët godasin jo vetëm bregun, por edhe ndërgjegjen tonë, shohim çdo ditë se si shkatërrohet pasuria publike në emër të interesave private. Në Tetovë, në Preshevë, dëgjoj zërin e shqiptarëve që nuk ndihen të përfaqësuar, që nuk besojnë më.

Politika: “Nuk jam unë fajtore që më përdorin keq. Unë jam si dashuria! Nëse ke zemër të pasur, do më ruash; nëse ke duar të pista, do më shkatërrosh.” Dhe më pa drejt në sy, si për të më sfiduar: “A je gati të më çlirosh?”

Qytetari: Nëse duam që të rinjtë të qëndrojnë, që politika të jetë shërbim dhe jo pasuri, duhet ta marrim në dorë këtë zonjë të lodhur dhe ta respektojmë siç meriton, me ndershmëri, me vizion, me përfshirje të drejtë. Sepse vetëm kur politika të jetë në duar të ndershme, mund të presim drejtësi, zhvillim dhe shpresë për të gjithë shqiptarët, kudo që jetojnë.

“Ligji që nuk zbatohet është si drita që fiket”!

Po na mungon demokracia, motër. Po shoh vendin tonë të zhbëhet nën peshën e padrejtësive. S’është më Shqipëria jonë! Ndoshta, është një kuti bosh, ku tingëllon vetëm fjala “liri”, por asnjëherë nuk ndihet.

E ndiej çdo ditë. Çdo rini që ikën, është si një qiri që fiket. Dhe kush na i fik qirinjtë? Mos vallë mungesa e dashurisë për atdhe? Jo. I fik padrejtësia. I fik ligji që nuk zbatohet. I fik një shtet që flet për drejtësi, por vepron për interesa. Ligji është bërë letër që s’e respekton askush. Nëse ke lidhje, je mbi ligjin. Nëse s’ke, je i zhytur në padrejtësi. Si mund të ketë ekonomi që lulëzon në një teren të tillë? E saktë. Sepse ligji është themeli i tregut, i investimit, i besimit. Pa ligj të zbatueshëm, ekonomia është „bastun“ (një dobësi e maskuar) që s’qëndron më në këmbë. Dhe rinia jonë? Ajo s’pret më. E sheh mirë që të ardhmen nuk e shkruan dot këtu. Shkojnë atje ku rregullat vlejnë për të gjithë. Ku meritokracia është reale, jo një dekor në fjalimet politike. (Të pakten kështu ëndrrojnë).

Këtu, po të jesh i ndershëm, je humbës. Dhe kur ndershmëria bëhet peshë, të vetmet rrugë janë largimet, është largimi, largimi!… ose dorëzimi!… E kuptojnë mirë të rinjtë tanë. Ata që studiojnë, krijojnë, mendojnë. E kuptojnë që Shqipëria nuk është një vend që të mban, por një vend që të mbyt, jo nga uria, por nga mungesa e mundësisë për të qenë njeri me dinjitet. Dhe ikin. Me diplomë në një dorë, me zemrën, nga e jona në tjetrën. E ç’të mbetet ty?, neve ç’na mbetët?, veç një shoqëri e varfër në mendje dhe e pasur në hipokrizi? Demokracia s’është vota çdo katër vjet. Është barazi përpara ligjit. Është një drejtësi që të mbron, jo që të shantazhon. Është një qeveri që punon për ty, jo që të shet… Ah kjo qeveria jonë!

Nëse nuk ndreqim ligjin, do humbim gjithçka. Sepse ligji i pashkruar që po udhëheq sot është ai i më të fortit, më të lidhurit, më të pandëshkueshmit. Dhe në fyyrat e rinisë sonë, lexohet teksti: Dhe një vend që nuk ka drejtësi, nuk ka as shpresë. E një vend pa shpresë, nuk ka të ardhme. Vetëm rrënim, zbrazje, dhe heshtje. Këto janë fjalë të rënda…

“Në vend të punës, kemi vetëm thashetheme”

Kemi harruar të punojmë, motër. Në vend të ndërtojmë, flasim. Në vend të përmirësojmë, përgojojmë. Në vend të bëjmë, shikojmë çfarë bëjnë të tjerët. Shqipëria, motër, është kthyer në një kafe të gjatë, me thashetheme, jo në një vend pune e përparimi.

Kjo është plagë e hapur. Nuk prodhojmë ide, por opinione. Nuk mbështesim vlerat, por lidhjet. Në vend që të ngremë ura bashkëpunimi, ndërtojmë mure dyshimi. Dhe politika? E ka ushqyer këtë kulturë, derisa puna është bërë turp, ndërsa llafet janë virtyt.
E kur nuk vlerësohet puna, rinia lodhet. Lodhja kthehet në zhgënjim. Zhgënjimi, në largim. E kur ata më të mirët ikin, kush mbetet? Ata që e dinë se si të mbijetojnë me fjalë boshe, jo me aftësi.

Në çdo zyrë, në çdo institucion, më shumë flitet se sa punohet. Më shumë komentohet se sa analizohet. Demokracia nuk mund të rritet mbi thashetheme. Ajo rritet mbi transparencë, mbi përgjegjësi, mbi veprim. E shikon se si media merret me jetën private, por jo me projektet publike. Si debatet parlamentare janë teatër, jo zgjidhje. Si politika ndodhet në duar të gabuara, dhe shteti është kthyer në një sallon thashethemesh të organizuara mirë.

Por, kjo nuk duhet të na çojë në dorëzim. Në vend të apatisë, duhet të ngrihet ndërgjegjja. Duhet ta kuptojmë se demokracia nuk jepet, nuk falet, por fitohet, me pjesëmarrje, me qëndresë, me punë reale. Rinia duhet të kërkojë të drejtën për të qëndruar. Të ndërtojë vendin këtu, jo të shpresojë që një ditë ta rregullojnë të tjerët. Sepse nuk është mungesa e trurit që na mban prapa, por mungesa e rregullave që i nxisin trutë të ikin.

Në fund të fundit, Shqipëria nuk ka mungesë burimesh, as mungesë njerëzish të zotë. Ka mungesë vullneti për të zbatuar ligjin, për të shpërblyer meritën, për të ndalur këtë sëmundje kolektive të llafeve pa vepra. Në ditën që puna të vlerësohet më shumë se fjala, që përkushtimi të shpërblehet më shumë se lidhja politike, atëherë Shqipëria do të ketë ndryshuar rrënjësisht.

Sepse kushdo që e do vendin, s’e lë të bjerë. Dhe kushdo që beson në demokraci, nuk thotë “nuk ka shpresë“, por punon, vepron, dhe kërkon llogari. Heshtja është dorëzim. Zëri është fillimi i ndryshimit.

„Plaga që nuk shërohet”

A e ndien, motër? Shqipëria ka një plagë që nuk mbyllet dot. Është thellë në mish, në kockë, në zemër. Quhet korrupsion, dhe është bërë pjesë e jetës sonë, si ajri që thithim pa dashur. E ndiej çdo ditë. Në çdo tender që ndahet si pre, në çdo zyrtar me pasuri që nuk shpjegohet, në çdo akt publik që fsheh një interes privat. Korrupsioni ka rrënjë më të thella se vetë rrugët që nuk ndërtohen kurrë.

Shkodra dhe Gjyrokastra, Kaçaniku dhe Ulqini, qytete me histori, me kulturë, janë lënë pas dore. Fondet vijnë në letër, por në realitet zhduken. Si hija e natës: nuk duket më asgjë! E sheh kush është politika?

Dhe nuk janë vetëm këto qytete kështu, por janë edhe shumë të tjera.
Kosova nuk është më mirë. Nga “pronat private” te „pronat publike“ që shiten për pak lekë nën dorë, dhe korrupsioni pra, nuk është rastësi, është bërë sistem. Është manuali i padukshëm që ndjekin ata që udhëheqin. E si të ndërtojmë drejtësi mbi padrejtësi? Si të flasim për zhvillim kur fondet janë puset që s’kanë fund? Në Gjirokastër e Kukës, projekte të mëdha premtohen me zë të lartë, por përfundojnë në heshtje të varfër.

Sepse mungon transparenca. Vendimet merren në tavolina të mbyllura, jo në salla ku dëgjohet zëri i qytetarëve. Auditimet? Thjesht letra për sy e faqe. Askush nuk jep llogari. Askush nuk skuqet më nga turpi. Dhe kështu, qytetarët lodhen. Jo vetëm nga varfëria, por nga mashtrimi. Nga pritjet e thyera, nga premtimet që digjen si letra. Mungesa e llogaridhënies i kthen institucionet në bunkerë të ftohtë, jo në shtëpi të besimit.

Por ne nuk duhet të dorëzohemi. Edhe plaga më e thellë mund të shërohet, nëse e pastrojmë, nëse e trajtojmë me të vërtetën. Korrupsioni nuk është fat, është kulturë që mund të ndryshohet. Me zë. Me guxim. Me veprim. Rinia duhet të ngrihet. Jo për të ikur, por për të kërkuar përgjegjësi. Shoqëria civile duhet të bëhet zëri që trazon këtë gjumë kolektiv. Dhe ne, qytetarët, duhet të kërkojmë të drejtën për të ditur: ku shkon çdo qindarkë e jonë. Sepse Shqipëria dhe Kosova nuk kanë mungesë pasurish, por kanë mungesë ndershmërie në menaxhim. Nuk kanë mungesë zemrash të mira, por mungesë të institucioneve që t’i mbrojnë ato zemra.

Korrupsioni ka zënë rrënjë në çdo shtyllë të shoqërisë, por edhe druri më i kalbur mund të ndërrrohet, nëse duam. Duhet vetëm që populli të mos heshtë më. Dhe që askush të mos ndjejë se e vjedhur është “normale”. Sepse ajo ditë kur e vërteta të dalë mbi thashethemet, kur puna të vlerësohet mbi lidhjet, dhe kur zyrtarët të kenë frikë nga llogaria publike, atëherë do ta dimë që plaga po shërohet. Dhe demokracia po fillon të jetojë vërtet. Dita e tillë po vjen…

Sqarim: Fjala “vestale” vjen nga mitologjia romake. Vestalet kanë qenë priftëresha të perëndeshës Vesta, e cila simbolizonte vatrën, shtëpinë dhe pastërtinë morale. Ato ishin gra të reja që betoheshin për virgjëri dhe kishin një detyrë shumë të shenjtë: të ruanin zjarrin e shenjtë të Romës që nuk duhej të fikej kurrë. Nëse fikhej, besohej se do të sillte fatkeqësi për shtetin. Në kuptimin simbolik dhe letrar, vestalet përdoren si figura të qëndresës, ruajtjes së moralit, traditës dhe shpresës, zakonisht në një kohë të errët. Kjo është porosia si zëra të ndërgjegjes, të moralit, që shohin dhe analizojnë realitetin shoqëror nga një kënd filozofik dhe etik. Kjo metaforë historike është zëvendësuar me, “Nëna dhe bija“ – (Shqipëria dhe Kosova), „shpresa dhe e vërteta”, etj.) Dy qytetare të zakonshme që s’janë të zakonshme fare.

Piranja është një lloj peshku që jeton në lumenjtë e Amerikës Jugore, veçanërisht në Amazonë dhe sistemet ujore përreth saj. Ja disa fakte kyçe për piranjat: Janë mishngrënëse, piranjat janë të njohura për dhëmbët e tyre të mprehtë dhe nofullat e forta. Ato ushqehen me peshq të tjerë, insekte, dhe ndonjëherë edhe kafshë më të mëdha nëse janë të lënduara. Sulmojnë në grup: Shumë lloje piranjash janë grupore dhe mund të sulmojnë në tufa, veçanërisht kur janë të uritura ose ndihen të rrezikuara. Janë të vogla, por të frikshme. Edhe pse zakonisht janë të vogla (rreth 15–25 cm të gjata), fama e tyre vjen nga mënyra e dhunshme e të ushqyerit dhe nofullat shumë të fuqishme për trupin e tyre. Jo aq të rrezikshme sa mitet thonë: Edhe pse filmat dhe tregimet i paraqesin si jashtëzakonisht të rrezikshme për njerëzit, në realitet sulmet ndaj njerëzve janë të rralla dhe zakonisht ndodhin kur piranjat ndihen të kërcënuara.

(Shkëputur nga dorëshkrimi i romanit, „Diplomacie e shterruar“)