Sabile Keçmezi-Basha
Vendlindja është një koncept që lind në shpirt dhe zgjohet në mendje sa herë që zemra kërkon një port të sigurt në stuhinë e përditshme. Një përkufizim i qëlluar nga të gjithë ata që guxuan të japin një të tillë, ajo mbetet gjithnjë një fushë e hapur për përsiatje, për ndjesi dhe për kujtime që luhaten si valët e një deti pa brigje.
A mund të ketë një definicion të saktë për të? Asgjë nuk është absolute kur përpiqemi ta zbërthejmë me fjalë. Vendlindja është një mozaik ndjesish – ngjyra të jetës, tinguj të fëmijërisë dhe aroma e tokës që na ka parë të rritemi. Është po aq abstrakte sa ëndrra dhe po aq konkrete sa dheu që na përket. Në të, secili sheh pasqyrën e vet, të shtrembëruar ndonjëherë nga nostalgjia, por gjithmonë të bukur në mënyrën e vet të papërsëritshme.
Kur flasim për vendlindjen, ne nuk bëjmë asnjëherë një deklaratë të plotë. Ajo mbetet gjithnjë një poezi e papërfunduar, një rrëfenjë që pasurohet me çdo përvojë, një përkufizim që nuk përpiqet të jetë i saktë, por i ndjerë. Vendlindja nuk është një vend i thjeshtë në hartë – është një univers i vogël në zemrën tonë, një histori që e mbajmë me vete kudo që shkojmë.
Dhe nëse dikush përpiqet ta përcaktojë, ata vetëm sa shtojnë një tjetër fjalë në librin e pafund të shpirtrave që kanë kaluar nëpër të. Vendlindja, më shumë sesa një vend, është ajo ndjesia e përjetshme e përkatësisë, një kthim i heshtur në origjinë, një kujtim që nuk plaket kurrë.
Çdo njeri mbart në zemër një copë të dheut të vet – vendlindjen, atë pikënisje të përjetshme që na ngjiz identitetin dhe kujtimet tona më të hershme. Vendlindja është më shumë se një vend gjeografik; është përjetimi i parë i botës, i qiellit të pafund dhe i tokës që ndjehet si shtëpi. Është hapësira ku zëri i fëmijërisë përzihet me flladin e erërave dhe aroma e tokës që lag shpirtrat tanë me një ndjesi përkatësie të papërshkrueshme.
Të gjithë e duam vendlindjen mbi të gjitha, sepse ajo nuk është vetëm një vend, por një ndjenjë. Ajo na ngushëllon si përqafimi i nënës dhe na ndriçon si dielli që ngrihet mbi horizontin e saj. Ky vend i parë që na ka mirëpritur, me të mirat dhe të metat e tij, mbetet gjithnjë në thelbin tonë, si një melodi e heshtur që nuk e harrojmë kurrë.
Dhe gjithmonë i kthehemi asaj – ndonjëherë me trup, por më shpesh me mendje e zemër. E kthehemi në rrugët e ngushta, te pemët e gjata që u rritën bashkë me ne, te qetësia e natës dhe te zhurma e zërave të dikurshëm. Në kujtesën tonë, vendlindja mbetet një vend ideal, një strehë ku lodhja e jetës dhe mallëngjimi i shpirtit shuhen.
Vendlindja është edhe premtimi i një rikthimi të përhershëm, një dëshirë që gjallëron brenda nesh pavarësisht se ku na çojnë rrugët e jetës. Në largësi, ajo shndërrohet në një yll të udhëheqjes, një thirrje e qetë që na rikujton se ku fillon gjithçka. Në këtë udhëtim të gjatë të jetës, vendlindja mbetet gjithmonë destinacioni ynë i parë dhe i fundit, një qendër graviteti që tërheq zemrën tonë përgjithmonë.
Pse, pra, ky vend që ne e quajmë vendlindje, zë një hapësirë kaq të veçantë në zemrat tona? Pse për poetët ajo shndërrohet në një vend-ilaç, një shërues i të gjitha plagëve të shpirtit, dhe për piktorët një kanavacë që kërkon vetëm ngjyrat më të bukura të ekzistencës? Ndoshta sepse vendlindja është më shumë se një vend – ajo është një ide, një ndjenjë, një mikpritje e heshtur që e ndjejmë edhe kur jemi larg saj.
Vendlindja ka diçka magjike në vete, një fuqi të paprekshme për të shëruar të lodhurin dhe për të ngushëlluar të mërziturin. Është atje ku shpirti gjen pushim, ku kujtimet e fëmijërisë bëhen një melodie e ëmbël që e dëgjojmë gjithnjë në brendësinë tonë. Për poetët, ajo është burimi i frymëzimit të pashtershëm – një vend ku secila fjalë, si një gjethe që bie ngadalë, gjen vendin e saj në një poezi të përsosur. Në tokën e saj, poetët shohin më shumë se sa sytë mund të kapin – ata shohin dashurinë, humbjen, rilindjen, dhe shpresën, të gjitha të gërshetuara si fije të arta të një tapicerie të përjetshme.
Piktorët, nga ana tjetër, e shohin vendlindjen si një pamje që kurrë nuk mund të kapet plotësisht, por që gjithmonë e meriton përpjekjen. Për ta, vendlindja nuk është thjesht një peizazh – është një ndjenjë e gjallë, një dritë që shndrit përtej qiellit dhe tokës. Ngjyrat më të bukura që ekzistojnë janë ato që ata zgjedhin për të pikturuar vendlindjen, sepse vetëm ato ngjyra mund të sjellin drejtësi për bukurinë e saj të brendshme.
Por ndoshta, vendlindja nuk është as poezia, as piktura, por diçka më intime – një pasqyrë e shpirtit tonë. Ajo na kujton kush jemi, ku kemi nisur, dhe përse çdo kthim drejt saj ndihet si një rikthim drejt vetes sonë. Është një vend që nuk e humb kurrë fuqinë e tij për të na shëruar, për të na frymëzuar, dhe për të na kujtuar se ngjyrat më të bukura të jetës gjenden gjithmonë aty ku fillon historia jonë.
Pse duhet vendlindja? Pse ky vend, shpesh i thjeshtë në pamje por i pafund në ndjesi, zë një hapësirë kaq të shenjtë në zemrat tona? Pse e ndjejmë mungesën e saj si një boshllëk të heshtur, një zbrazëti që as koha, as largësia nuk arrijnë ta mbushin? Përgjigjja është aq e thellë sa vetë qenësia jonë, sepse vendlindja nuk është vetëm një copë dheu – ajo është rrënja jonë, origjina jonë, dhe busulla që gjithmonë na rikthen drejt vetes.
Vendlindja është vendi ku jeta fillon të marrë formë, ku fryma jonë e parë përzihet me ajrin e saj dhe ku zëri i parë që dëgjojmë bëhet jehona e përhershme e shpirtit. Është trualli që na mësoi të qëndrojmë në këmbë, të ecim, dhe të ëndërrojmë. Si mund të mos ndiejmë mungesën e një vendi që mbart gjithë kujtimet tona më të pastra dhe të bukura, një vend ku çdo rrugë ka një histori dhe çdo pemë mban një kujtim?
Në largësi, vendlindja bëhet më shumë se një hapësirë – bëhet një ndjesi që na përndjek në heshtje. Është aroma e tokës pas shiut, kënga e erës që përkëdhel fushat, dhe zëri i fëmijërisë që na thërret të kthehemi. Ne e ndjejmë mungesën e saj sepse vendlindja është si një zemër e dytë, që rreh me ritmin e jetës sonë, edhe kur jemi mijëra kilometra larg.
Ajo mungesë nuk është thjesht mall për një vend – është mall për një kohë, për një vetvete më të re dhe më të pastër, për një thjeshtësi që bota e madhe dhe e ndërlikuar nuk mund ta ofrojë. Vendlindja është strehë, siguri, dhe dashuri e pakushtëzuar. Dhe, kur ndiejmë boshllëkun e saj, në fakt ndiejmë dëshirën për të rikthyer pjesët e vetes që vetëm ajo mund t’i ngrohë dhe t’i plotësojë.
Pra, pse duhet vendlindja? Sepse është burimi i parë i dashurisë dhe strehimi i fundit i shpresës. Dhe pse e ndiejmë mungesën e saj? Sepse vendlindja është aty ku shpirti ynë ndihet gjithmonë i plotë.
Shpeshherë, jeta na kërkon të largohemi nga vendi ku kemi parë dritën për herë të parë, vendi që na ka ushqyer ëndrrat dhe që na ka rritur me dashurinë e heshtur të dheut të tij. Largimi, qoftë përkohësisht apo përgjithmonë, sjell me vete një dhembje të veçantë – një ndjesi që fjalët e kanë të vështirë ta kapin plotësisht. Pikërisht në ato çaste kur toka e vendlindjes mbetet prapa, fillon një mall i heshtur, një thirrje e brendshme që na ndjek në çdo hap, si një hije e dritës që na mungon.
Ky mall nuk është vetëm për vendin fizik; është për ndjesinë e përkatësisë, për zërat familjarë, për rrugët që i njohim me sy mbyllur, dhe për qiellin që duket se është më i hapur dhe më i ndritshëm atje. Dhe dhembja? Ajo është një urë e padukshme që na lidh me të kaluarën, një kujtim i gjallë i çdo çasti të kaluar mes aromës së tokës së njomë dhe këngës së zogjve të agimit.
Por largimi merr një tjetër kuptim kur e dimë se kthimi është i afërt. Atëherë, edhe malli bëhet më i ëmbël, më pak i rëndë. Shpirti ndihet i lehtësuar nga premtimi i një rikthimi, qoftë edhe për pak ditë, në atë përqafim të ngrohtë që vetëm vendlindja mund të ofrojë. Gjithçka ndryshon kur udhëton me bindjen se shumë shpejt do të jesh sërish në krahët e saj. Aty ku dheu, qielli, dhe zërat janë më të vërtetë, dhe zemra rreh në një ritëm të njohur, si të ketë rigjetur melankolinë e saj të përhershme.
Pra, largimi dhe kthimi janë dy fytyra të së njëjtës ndjenjë – një udhëtim që na mëson ta duam vendlindjen jo vetëm për atë që është, por për atë që përfaqëson. Dhe në çdo kthim, ajo na mirëpret si të mos kishim ikur kurrë, duke na rikujtuar se, pavarësisht sa larg shkojmë, zemra gjithmonë mbetet aty ku gjithçka filloi.
Ka momente në historinë e një kombi kur tokat e tij nuk janë më strehë, por bëhen një vend i dhembjes, i kufizimeve dhe i frikës. Për shqiptarët, këto momente kanë ardhur si stuhi, duke i detyruar të lënë pas gjithçka që njihnin e donin – shtëpitë, kujtimet, dhe madje edhe rrënjët e tyre. Jo nga dëshira, por nga domosdoshmëria, ata janë larguar, me lot në sy dhe me zemrat e thyer nga pesha e ndarjes.
Ky largim nuk ishte një udhëtim drejt aventurës, por një shpëtim nga shtypja, nga një realitet i rëndë që nuk lejonte frymëmarrje. Ishte një ikje e heshtur, e mbushur me mall dhe pikëllim, një rrugëtim që nuk të çonte vetëm larg gjeografikisht, por që të shkëpuste edhe nga vetja. Shqiptarët, me shpirtin e tyre të fortë, i përballuan këto çaste me dinjitet, duke mbartur dhembjen e tokës së lënë prapa dhe shpresën për një rikthim të një dite të re.
Lotët që shoqëruan këto largime nuk ishin thjesht të dhimbjes personale; ata ishin lotët e një kombi që shihte se si dheu i tij nuk mund të mbante më bijtë dhe bijat e vet. Çdo hap larg ishte një plagë e re, një mallkim i heshtur ndaj atyre që i detyruan të braktisin atë që ishte më e shenjta për ta. Megjithatë, këto lot ishin edhe dëshmi e një dashurie të palëkundur për vendin e tyre – një dashuri që nuk zbehej nga largësia apo koha.
Në këtë udhëtim të detyruar, shqiptarët bartën me vete kujtimet, kulturën dhe krenarinë e tyre, duke ndërtuar një pjesë të vendlindjes kudo që shkuan. Dhe, ndonëse të ndarë nga toka që i lindi, ata mbetën të lidhur në shpirt, duke ëndërruar gjithmonë për ditën kur do të mund të ktheheshin. Sepse edhe kur largohesh me lot në sy, zemra mbetet gjithmonë atje ku fillon historia jote – në vendin që të dha jetë, dhe që ti kurrë nuk e braktis plotësisht.
Kosova është një tokë që ka njohur dhembjen e dëbimeve dhe plagën e shpërnguljeve të dhunshme. Historia e saj është një rrëfim i rrënjosur në dheun e trazuar, ku shqiptarët shpesh janë detyruar të lënë shtëpitë dhe fushat, jo nga dëshira, por nga dhuna e padrejtësisë. Megjithatë, kjo tokë kurrë nuk është braktisur për hir të lakmisë apo epsheve të përkohshme. Shqiptarët e Kosovës kanë mbetur gjithmonë të lidhur me të, me një dashuri të thellë e të patundur.
Sot, bota është e mbushur me shqiptarë, ata që u detyruan të fluturojnë larg, por që kurrë nuk harruan rrënjët e tyre. Në çdo qoshe të globit, ata janë dëshmi e qëndrueshmërisë, e punës së palodhur dhe e shpirtit krenar që mbartin. Ata nuk janë thjesht emigrantë; ata janë ambasadorë të një kulture dhe historie të pasur, duke ndriçuar çdo vend ku shkelin me vlerat dhe virtytet e tyre.
Ata punojnë me përkushtim dhe sakrificë, duke ndërtuar jetën e tyre, por gjithnjë duke mbajtur në zemër atdheun e tyre. Përmes arritjeve të tyre, na bëjnë krenarë, duke treguar se shpirti shqiptar është i pathyeshëm dhe i fuqishëm. Ata janë urat që lidhin Kosovën me botën, duke përhapur emrin dhe krenarinë e saj në çdo hapësirë.
Kosova, edhe pse e përvuajtur, ka një pasuri të pakrahasueshme: bijtë dhe bijat e saj, të cilët nuk e lënë të harrohet, por e mbajnë gjallë në çdo punë të mirë dhe në çdo sukses që arrijnë. Ajo është një tokë që vazhdon të frymëzojë dhe të përqafojë bijtë e saj, pavarësisht sa larg mund të jenë ata. Dhe kjo dashuri reciproke, e brumosur me vuajtje dhe krenari, mbetet një testament për shpirtin e pashuar të shqiptarëve.
Shqiptari ka një lidhje të pazgjidhshme me tokën e të parëve, një lidhje që as largësia, as vitet dhe as vështirësitë nuk mund ta zbehin. Malli për atë copëz të shenjtë toke është një zjarr që digjet qetë në zemrën e tij, duke i kujtuar gjithmonë se nga vjen dhe çfarë përfaqëson. Në çdo udhëtim, në çdo rrugë të largët që ndërmerr, shqiptari mban me vete aromën e tokës, kujtimin e fushave dhe maleve, dhe jehonën e zërave të paraardhësve që i japin forcë dhe krenari.
Por ky mall nuk mbetet i heshtur; ai është një thirrje që e shtyn gjithmonë të kthehet. Shqiptari kthehet në atdhe jo vetëm për të parë shtëpinë e vjetër apo për të ndjerë tokën nën këmbë, por për të gjetur atë energji të pashtershme që vetëm toka e të parëve mund ta ofrojë. Është një rigjenerim i shpirtit, një mbushje me forcë dhe frymëzim që e përgatit për të përballuar sfidat dhe rrugët e reja që e presin përpara.
Toka e të parëve është si një burim i pashtershëm uji, ku shqiptari shkon për të pirë kur lodhet dhe etja i rëndon shpirtin. Është si një përqafim i ngrohtë që e bën të ndiejë siguri dhe qëndrim të patundur, pavarësisht nga stuhitë e jetës. Kthimi në atdhe nuk është thjesht një udhëtim fizik; është një rikthim te vetvetja, një lidhje e thellë shpirtërore që ripërtërin energjinë e brendshme dhe ndjenjën e përkatësisë.
Dhe pasi merr këtë energji të çmuar, shqiptari niset sërish drejt rrugëve të reja, duke mbartur me vete forcën e tokës, kujtimin e rrënjëve dhe besimin se, pavarësisht se ku e çon fati, atdheu i tij do të jetë gjithmonë aty, duke pritur me durim kthimin e tij. Kjo lidhje, e thurur me mall, dashuri dhe krenari, është një testament i pavdekshëm i shpirtit shqiptar dhe i lidhjes së tij të përjetshme me tokën e të parëve.
Braktisja e vendlindjes për shqiptarët ishte një plagë e thellë, një dhimbje që mbështillej me trishtimin e detyrimit dhe frikës. Koha kur duhej të linin shtëpinë për të shkuar me dhunë në ushtrinë jugosllave ishte një moment i ngarkuar me ankth dhe pasiguri. Ajo nuk ishte thjesht një ndarje e përkohshme nga vendi i lindjes, por një ndjenjë e humbjes së rrënjëve dhe të identitetit, si të largoheshe nga vetja pa siguri për kthimin.
Kur një shqiptar detyrohej të shkonte, çdo hap që e çonte larg tokës së vet ishte si një thikë në zemër. Sytë shihnin prapa, drejt fushave, maleve dhe oborrit të shtëpisë, si për t’i mbajtur gjallë në kujtesë ato skena të dashura, me frikën se mos ato bëheshin një kujtim i largët e i pakthyeshëm. Në atë udhëtim të dhunshëm drejt së panjohurës, çdo hap ishte një betejë kundër dhembjes së mallit dhe pasigurisë.
Askush nuk të garantonte kthimin. Ushtria jugosllave nuk ishte thjesht një institucion ushtarak; ajo ishte një simbol i represionit, i shkeljes së dinjitetit dhe i rrezikut të humbjes së jetës. Largimi nga vendlindja ishte një lot i ngurtësuar në zemrën e familjes, një mungesë që ndjehej në çdo tryezë bosh dhe në çdo bisedë të ndërprerë papritur.
Këto largime nuk ishin thjesht fizike; ato ishin rrënime shpirtërore. Ajo tokë që i kishte parë të rriteshin dhe të ëndërronin mbetej prapa si një premtim i thyer, një vend që duhej të priste me durim kthimin e tyre ose të mbetej përjetësisht një kujtim i dhembshëm.
Megjithatë, edhe në këto kushte të vështira, zemra shqiptare nuk e ndali kurrë rrahjen për vendlindjen. Malli u bë shoqërues i heshtur, por i fuqishëm, duke ruajtur të gjallë lidhjen e pashkëputshme me atë tokë ku kishin lindur. Dhe nëse ndonjëherë fati i kthente në vendlindje, ajo ishte si një përqafim i përmalluar, një rikthim te vetvetja, një ringjallje e asaj çka kishin humbur.
Kjo histori e braktisjes është një kujtesë e dhimbshme, por edhe një testament për forcën dhe qëndrueshmërinë e shpirtit shqiptar. Një kujtim i kohëve kur liria dhe siguria nuk ishin të dhëna, por një ëndërr që duhej mbrojtur, edhe kur gjithçka dukej e pamundur.
Braktisja e vendit për shqiptarët ishte një dramë e heshtur, një ikje e mbështjellë me dhimbje dhe trishtim. Nuk ishte një largim i dëshiruar, por një domosdoshmëri e dhunshme, një ikje për të shpëtuar frymën dhe shpirtin nga prangat e një sistemi që shtypte çdo fije lirie. Të jetuarit nën okupim ishte si të ecje mbi një fushë me gjemba, ku çdo hap mund të të çonte drejt burgut – një burg që nuk njihte as drejtësi, as mëshirë.
Çdo punë, çdo fjalë, çdo veprim që ngrinte zërin kundër padrejtësisë shndërrohej në një rrezik të madh. Burgjet e okupatorit nuk ishin thjesht mure e qeli; ato ishin humnera të pasigurta, ku koha humbiste kuptimin dhe shpresa shuhej si një qiri në errësirë. Askush nuk e dinte kur do të dilte prej andej, apo nëse do të dilte ndonjëherë. Burgosja ishte një dënim që rëndonte jo vetëm mbi individin, por mbi tërë familjen dhe kombin, një plagë që e mbante gjallë dhembjen kolektive.
Dhe kështu, shumë shqiptarë zgjodhën të largoheshin, të braktisnin tokën e tyre të dashur për të shpëtuar nga prangat e okupimit. Çdo hap larg saj ishte një betejë me mallin dhe dhimbjen, një ikje që linte pas rrënjët, kujtimet dhe shpirtin e vendlindjes. Ata që iknin nuk largoheshin me zemër të lehtë; ata mbartnin mbi vete barrën e dhembjes për familjen që linin pas, për shtëpinë që mund të mbetej bosh, për atë tokë që e dashuronin, por që nuk mund t’i mbronte.
Në shpirtin e tyre, largimi ishte një betim i heshtur se një ditë do të ktheheshin, se zëri i lirisë nuk do të mbytej kurrë nga dhuna dhe padrejtësia. Megjithatë, çdo hap larg ishte edhe një kujtim i dhembshëm se toka e tyre, ajo tokë e shtrenjtë, nuk mund t’i mbronte bijtë e saj në ato kohë të errëta. Shqiptarët që largoheshin mbartnin jo vetëm dhembjen e tyre, por edhe plagën e kombit, një plagë që ende kujtohet me mall dhe krenari për qëndresën dhe sakrificat e atyre që nuk pranuan të dorëzohen.
Bota e huaj është sot një strehë e mbushur me shqiptarë, që si zogj shqiponje, dikur fluturuan larg prej folesë së tyre të dashur. Por, as largësia nuk mundi të zbehte lidhjen e tyre me tokën që i lindi dhe i rriti. Përditë, këta bij të shqipes ndërtojnë fole shpirtërore në zemrat e tyre, duke mbajtur gjallë kujtimet dhe lidhjen me vendlindjen, me atë tokë të shenjtë që i thërret gjithmonë.
Ata nuk e harruan kurrë atdheun. Malli i shtynte të ëndërronin për fushat, malet dhe qiellin e vendit të tyre, ndërsa shpirti rebel i shqipes i nxiste të mos e pranonin padrejtësinë. Këta janë ata që, të shtyrë nga dashuria dhe krenaria, dolën maleve, duke përballuar rreziqe e sakrifica të pashoqe, për të shkulur prangat e robërisë dhe për t’i dhuruar atdheut lirinë e shumëpritur.
Sot, ata janë rikthyer, jo vetëm fizikisht, por edhe shpirtërisht, për të rigjallëruar vendin që i dha frymë dhe identitet. Çdo cep të vendlindjes e kanë kthyer në një copëz parajse, duke mbjellë në të jo vetëm lule dhe pemë, por edhe ëndrra të reja. Ata janë dëshmia se shpirti shqiptar është i pamposhtur, se shqiponjat e vërteta, edhe kur fluturojnë larg, gjithmonë kthehen te foleja.
Kjo dashuri për vendlindjen është si një poezi e pashkruar në qiellin e kaltër, një himn për atdheun që mbetet përjetësisht i gdhendur në zemrat e tyre. Ata e kanë bërë këtë tokë më të bukur, më të fortë dhe më të ndritshme, duke i dhënë jetë një parajse që dikur dukej e pamundur. Bijtë e shqipes, krenarë dhe të palodhur, janë frymëzim për të tashmen dhe shpresë për të ardhmen.
Vendlindja ka një zë që nuk mund të shuhet. Ajo na thërret kudo që jemi, në çdo cep të botës ku mund të na ketë çuar jeta. Ky zë nuk është vetëm një kujtesë e thjeshtë – është një thirrje e thellë që buron nga rrënjët e shpirtit tonë, një tingull i heshtur që kumbon në zemër, edhe kur jemi larg prej saj.
Ëndrrat tona, ato copëza të brishta të vetëdijes, gjithmonë gjejnë strehë në gjirin e vendlindjes. Pavarësisht sa larg mund të jemi, edhe kur horizontet tona janë mbushur me pamje të reja dhe të panjohura, ëndrrat na rikthejnë atje ku gjithçka filloi. Ato na udhëheqin nëpër rrugët e ngushta të fëmijërisë, na ngjisin kodrave ku dikur kemi vrapuar, dhe na shfaqin pamjet e qiejve të njohur që duken më të hapur dhe më të pastër se kudo tjetër.
Vendlindja nuk është thjesht një vend ku kemi lindur – është hapësira ku dheu dhe qielli flasin gjuhën tonë, ku çdo gur dhe çdo pemë mbajnë histori që ne i njohim. Dhe, pavarësisht se ku mund të jemi, ajo na mbetet shtëpia e përjetshme, një vend ku mendimet dhe kujtimet tona gjithmonë gjejnë paqen.
Ëndrrat e sjella në gjirin e vendlindjes janë reflektime të asaj dashurie të thellë dhe të pashtershme që ndiejmë për të. Ato janë dëshmi e lidhjes së pandashme që kemi me atë truall, me atë qiell, dhe me atë kohë që nuk harrohet kurrë. Vendlindja nuk na lë të harrojmë kush jemi, dhe në ëndrrat tona, ajo na rikujton se, pavarësisht sa larg shkojmë, zemra gjithmonë mbetet atje ku filloi gjithçka.
Nuk ka rëndësi ku ndodhet vendlindja jonë – në një fshat të vogël ku gërvishtjet e erës përkëdhelin kodrat, apo në një qytet të zhurmshëm ku rrugët nuk pushojnë kurrë së jetuari. Nuk ka rëndësi nëse ajo shtrihet mes maleve që prekin qiellin apo në fushat e pafund ku horizonti duket si një vijë e pambaruar. Vendlindja është shumë më tepër sesa vendndodhja e saj; ajo është një ndjenjë që rreh në zemrat tona, një pjesë e qenësisë sonë që mbetet gjithmonë e gjallë.
Pavarësisht se ku kemi lindur, ajo hapësirë mbetet unike për ne, një pasqyrë e kujtimeve tona më të shtrenjta. Për disa, mund të jetë aroma e fushave me bar të njomur nga shiu; për të tjerët, është zhurma e qytetit që zgjohet me agimin. Çfarëdo forme që të marrë, vendlindja është e dashur dhe e pakrahasueshme, një truall ku çdo pemë dhe çdo gur mban histori që vetëm ne mund t’i lexojmë.
Vendlindja nuk matet me madhësinë e saj apo bukurinë e jashtme. Ajo jeton në mënyrën se si na bën të ndihemi – në sigurinë që na jep, në ngrohtësinë që përhap, dhe në mallin që na përfshin kur jemi larg saj. Është strehë e përjetshme për shpirtin, një vend ku ne gjithmonë e gjejmë veten, edhe kur bota përreth ndryshon.
Dhe kështu, nuk ka nevojë të krahasojmë, të gjykojmë apo të përcaktojmë hierarki për vendlindjen tonë. Ajo është ajo që është – unike për secilin prej nesh, e papërsëritshme në kujtimet dhe në zemrën tonë. Për ne, mbetet gjithmonë e shtrenjtë, një thesar i ruajtur në thellësi të shpirtit, një dashuri e pakushtëzuar që nuk mund të zbehet as nga koha, as nga largësia.
Nuk ka njeri që nuk e ndjen mungesën e vendlindjes. Ajo mungesë nuk është një zbrazëti e thjeshtë – është një mall që gërryen ngadalë, duke u bërë një pjesë e pandashme e shpirtit. Dhe askush nuk e mishëron këtë ndjenjë më bukur sesa mërgimtarët tanë. Ata, të larguar për arsye që jeta i ka imponuar, mbajnë me vete jo vetëm kujtimet e vendlindjes, por edhe dhimbjen e largësisë prej saj.
Kur kthehen në gjirin e tokës që i ka rritur, diçka magjike ndodh. Gëzimi i tyre nuk ka kufij; është një shpërthim i ndjenjave të grumbulluara, një lumturi që duket në çdo hap, në çdo buzëqeshje, në çdo përqafim që japin. Në ato momente, ata nuk janë më të njëjtët njerëz – pesha e largësisë dhe dhembjes zhduket, dhe në vend të saj, shfaqet një energji e papërshkrueshme, një lumturi e cila ndriçon gjithë qenien e tyre.
Mërgimtarët tanë, kur shkelin tokën e vendlindjes, duket sikur rilindin. Për ta, çdo rrugë, çdo pemë dhe çdo zë është një rikthim në një botë që nuk e kanë harruar kurrë. Është një përqafim i heshtur me fëmijërinë, një përshëndetje me kujtimet, dhe një dëshmi se vendlindja mbetet gjithmonë një strehë e ngrohtë, pavarësisht sa larg mund të jetë jeta.
Në fytyrat e tyre shihet një dritë e veçantë – një dritë që vetëm kthimi në vendlindje mund ta ndezë. Dhe në ato çaste, ata nuk janë vetëm mërgimtarë që janë kthyer; ata janë fëmijë të kësaj toke, që gjejnë përsëri prehje dhe gëzim në krahët e saj. Vendlindja i pranon, i ngushëllon, dhe për ta bëhet sërish ajo përqafim i përjetshëm që as largësia nuk mund ta zbehë.
E di si e ndjejnë ata? Si diçka që nuk mund të largohet kurrë, si një prani e përhershme që jeton brenda tyre. Vendlindjen e mbajmë me vete kudo që shkojmë, tamam si lëkurën e trupit tonë – të pandashme, të përhershme, një pjesë e vetvetes që as koha, as largësia nuk mund ta shkëpusin.
Ajo është aty, e fshehur në çdo frymëmarrje, në çdo mendim të qetë, në çdo ëndërr që na përfshin në heshtjen e natës. Është si një shtresë e padukshme që na mbështjell, që na kujton kush jemi dhe nga kemi ardhur. Vendlindja është rrënja jonë e brendshme, ajo lidhje që nuk këputet kurrë, pavarësisht sa larg mund të na çojë jeta.
Kur shohim një mërgimtar, kuptojmë që vendlindja për të nuk është thjesht një kujtim – është një pjesë e gjallë e qenies së tij. Ajo rreh bashkë me zemrën, si një melodi e heshtur që nuk resht kurrë. Sepse vendlindja nuk është vetëm dheu që kemi lënë pas; është historia jonë, identiteti ynë, dhe dashuria jonë më e thellë.
Të mbajmë vendlindjen me vete do të thotë ta ruajmë atë në çdo gjest, në çdo fjalë, në çdo frymë. Dhe, tamam si lëkura që na mbron dhe na përkufizon, vendlindja mbetet përherë një shtresë e shpirtit tonë – e pandashme dhe e përjetshme. Asgjë nuk mund ta fshijë atë, sepse është e ngulitur në çdo qelizë, si një tatuazh i padukshëm i historisë sonë personale dhe kolektive.
Kur zallamahia e luftës përfshiu Kosovën, gjithçka ndryshoi në një çast. Ne, të pafuqishëm përballë dhunës së pamëshirshme, u dëbuam me forcë nga vendet dhe vendlindjet tona, sikur rrënjët të na ishin këputur brutalisht. Ai ishte tmerri i vërtetë – një makth që nuk mbaronte kurrë. Çdo hap larg tokës sonë ishte një plagë e re, dhe çdo frymëmarrje ndihej si një betejë për të mos harruar kush ishim dhe nga vinim.
Oh, Zot, nuk kishte asnjë moment që të mos mendoja për vendlindjen time, për atë vend të shenjtë ku çdo cep mbante një copë të shpirtit tim. Çdo kujtim, çdo detaj, çdo grimcë e vogël nga ajo tokë ma rindërtonte në mendje një vend që tashmë jetonte vetëm në zemrën time. Ai bunari në mes të oborrit, ku ujët e ftohtë dhe i pastër mbante freskinë e verës, më dukej si një portë e humbur drejt parajsës. Dudi i madh që qëndronte mbi të, duke ofruar hije në ditët e nxehta, më rikujtonte qetësinë e fëmijërisë sime.
Edhe gurët e rrugës, të vjetruar e të palëvizshëm, më dilnin përpara syve si dëshmitarë të heshtur të kohëve të shkuara. Kalldrëmi i xhadesë pranë shtëpisë, me rrugicat e tij të ngushta dhe gjurmët e jetës që kishin kaluar mbi të, ishte më shumë sesa një pjesë e tokës – ishte një urë drejt një bote ku ndihesha i tërë, ku çdo gjë kishte kuptim.
Largësia nuk e zvogëlon mallin; përkundrazi, e bën atë më të mprehtë, më të thellë. Dhe ndërsa lufta përpiqej të shkatërronte gjithçka, unë e mbaja vendlindjen time të gjallë në kujtime, si një shpresë që nuk mund të shuhet kurrë. Çdo kujtim ishte një betejë e heshtur për të mos harruar, një akt rebelimi kundër harresës dhe dhunës që na kishte shpërndarë si gjethe në erë. Sepse vendlindja, edhe kur nuk je aty, mbetet përherë brenda teje – një pjesë e përjetshme e shpirtit, një dritë që nuk mund të fiket kurrë.
Me orë të tëra humbsha në labirintin e mendimeve, duke pyetur veten me ankth të ëmbël e të hidhur: çfarë kishte ndodhur me të gjitha këto? Çfarë fatesh, ëndrrash dhe dhembjesh përthureshin në heshtjen e botës që më rrethonte? Dhe kur errësira binte mbi Tiranën që zhytej në gjumë, unë, si një hije e pagjumë, dilja në ballkonin e apartamentit ku po qëndronim tek Fatmirja. Aty, i vetëm nën qetësinë e natës, gjeja shoqërinë e vetme që më ngushëllonte: hënën.
Ah, si ndriçonte ajo! Me një dritë të ftohtë, të qetë, që dukej sikur fshinte çdo trazim, çdo ngarkesë që zemra ime mbante. Dhe në atë çast, një dialog i pashpjegueshëm shpërthente mes meje dhe saj. Ishte një bisedë pa fjalë, një rrëfim i heshtur i mallëngjimit tim, i dashurisë për vendlindjen time, për tokën që më kishte lindur dhe rritur. I thosha: “Sikur të isha ti, hënë e bardhë, që me krahët e dritës sate mund të përqafoje çdo qoshe të botës sime. Sikur të mund të shihja përsëri ato male, ato fusha, atë qiell që më mban brenda vetes.”
Por ndonjëherë nuk më mjaftonte as të isha hënë. Më dukej se isha shumë larg, shumë i ngrirë, shumë i heshtur. Dhe kështu imagjinoja veten si një zog, një krijesë të lehtë, të lirë, që fluturonte mbi të gjitha kufijtë dhe kufizimet. “Sikur të isha zog,” thosha me një ndjenjë të papërmbajtshme, “do të ngjitesha mbi retë, mbi malet, mbi çdo pengesë, dhe do të zhytesha në krahët e vendlindjes sime.”
Aty, mes ndjenjave të përziera të dhimbjes dhe shpresës, kuptova diçka të thjeshtë por të thellë: njeriu nuk mund të jetë as hënë, as zog. Njeriu është i lidhur me tokën, me rrënjët e tij, me mallin që i dhemb dhe njëkohësisht e mban gjallë. Dhe kështu, ndërsa nata mbulonte Tiranën dhe zëri im humbiste në përjetësinë e qiellit, unë vazhdoja të ëndërroja, duke ndier se drita e hënës dhe fluturimi i imagjinuar i zogut ishin thjesht një pasqyrim i shpirtit tim, që gjithmonë do të mbetej në kërkim të vetes dhe vendit të tij.
Pse të gjithë e dashurojmë vendlindjen? Ky është një pyetje që prek thellë shpirtin e çdo njeriu. Dashuria për atë copëz të shenjtë toke është universale, një ndjenjë që kapërcen çdo kufi të mundshëm – vendi, mosha, gjinia apo statusi social. Në thelbin e saj, kjo dashuri është një thirrje e brendshme, një melodi që buron nga rrënjët tona dhe na ndjek përgjatë gjithë jetës.
Vendlindja nuk është thjesht një hapësirë gjeografike, por një kujtim i ngjyrave të fëmijërisë, i erës së tokës pas shiut të parë, i këngës së zogjve që zgjojnë agimin. Është vendi ku qielli duket më i pastër dhe dielli më i ngrohtë, ku çdo gur dhe degë mban gjurmët e brezave që na paraprinë. Aty, çdo shteg që shkelim na rikthen kujtimet e shpresave dhe ëndrrave të hershme.
Të gjithë e dashurojmë vendlindjen pa kushte, një dashuri që nuk kërkon asgjë në këmbim. Vuajmë kur ajo dhemb, qajmë kur ajo lëndohet, por asnjëherë nuk e braktisim. Kjo dashuri është si rrënjët e një peme: edhe kur degët përhapen larg në botë, ato kthehen gjithmonë drejt tokës që i ushqeu.
Nuk ka rëndësi nëse jemi të pasur apo të varfër, të rinj apo të moshuar, burra apo gra – vendlindja është e përbashkëta jonë e shenjtë, një pikë bashkimi që na fton të kujtojmë se kush jemi dhe nga vijmë. Ajo është portreti i shpirtit tonë, frymëzimi që na jep forcë për të përballuar botën.
Pra, ndoshta nuk është pyetje pse e dashurojmë vendlindjen, por si mund të mos e duam? Si mund të harrojmë atë vend që na dha identitetin, që na mësoi dashurinë dhe që mbetet përjetësisht në zemrat tona? Në të, gjejmë jo vetëm kujtesën e së kaluarës, por edhe premtimin e të ardhmes. Vendlindja është fryma jonë – e dashur, e shenjtë dhe e përjetshme.
Vendlindja është streha e shpirtit, vendi ku gjithçka merr kuptim dhe ku gjendet harmonia që kërkojmë në çdo hap të jetës. Ajo është më shumë se një hapësirë fizike; është zemra që na pulson brenda dhe na mban të lidhur me atë që jemi në thelb. Në vendlindje, ndihemi të plotë, të lirë dhe të vërtetë – ashtu siç duhet të jemi.
Ngrohtësia e saj nuk është thjesht ajo e diellit që shkëlqen mbi fushat dhe kodrat, por një përqafim i heshtur që buron nga çdo gur, pemë dhe rrugicë. Në vendlindje, toka nuk është vetëm tokë; është kujtesë, ndjesi, dhe jetë e shkrirë me ne. Ajo na ofron siguri, jo vetëm si strehë fizike, por si një port ku shpirtrat tanë gjejnë paqe dhe qetësi.
Është në vendlindje që mund të hedhim poshtë maskat e përditshmërisë dhe të jemi ata që jemi në të vërtetë – pa frikë, pa pritshmëri, pa gjykim. Është vendi ku emri ynë përmendet me dashuri dhe ku çdo gjë rreth nesh flet për historinë tonë. Në çdo hap, dëgjojmë zërin e fëmijërisë, ndjejmë prekjen e kujtimeve dhe përjetojmë një ndjenjë të papërshkrueshme të përkatësisë.
Vendlindja është ajo që nuk kërkon shpjegime për gabimet tona, që na mirëpret gjithmonë, pavarësisht sa larg kemi shkuar. Ajo nuk na gjykon për ëndrrat e parealizuara apo për rrugët që nuk i kemi ndjekur. Përkundrazi, ajo është gjithmonë aty, e patundur, si një prind i duruar që pret kthimin e fëmijës.
Në botën e madhe dhe shpesh të ftohtë, vendlindja është si një kandil që ndriçon rrugën për në shtëpi. Aty gjenden rrënjët tona, ajo pjesë e qenies që nuk mund të zëvendësohet apo të harrohet. Është një botë më vete, ku gjejmë jo vetëm identitetin, por edhe fuqinë për të vazhduar.
Kur jemi në vendlindje, çdo frymëmarrje na duket më e lehtë, çdo tingull më i dashur. Është aty që gjejmë reflektimin më të pastër të vetvetes dhe ku kuptojmë se lumturia nuk është një vend i largët për t’u arritur, por një ndjenjë që lind nga të qenit në harmoni me atë që jemi dhe ku i përkasim. Vendlindja është, pra, fillimi dhe mbarimi i çdo udhëtimi tonë.
Por ishte e pamundur të mos ndieja atë peshë të rëndë, atë forcë të padukshme që më tërhiqte drejt rrënjëve të mia. Vendlindja ishte më shumë se një copë toke, më shumë se një grumbull kujtimesh të largëta. Ishte thelbi im, fryma që më mbushte kraharorin, pulsi që më mban gjallë, edhe kur dhimbja e saj përshkonte çdo pore të qenies sime.
Pse, vallë, duhet që vendlindja të jetë kështu? Pse të na therë deri në dhembje, të na mbushë sytë me lot, të na ndjekë deri në frymëmarrjen e fundit? Është një pyetje që më përndjek, por përgjigjja nuk është një mister. Vendlindja është e imja – jo si një pronë që e zotëron, por si një pjesë e shpirtit që s’mund ta ndash nga vetja. Si mund të mos dhembë diçka që është vetë jeta jote?
Ajo nuk është thjesht një hapësirë fizike. Është erë e fushave të rinisë, është rënkimi i dheut të lagur nga lotët dhe djersa e brezave. Është melodia e gjuhës që për herë të parë shqipton fjalët, kënga e zogjve që mbartin kujtimet e stinëve të pafundme. Është atdheu i zemrës sime, vendi ku ëndrrat e mia lindën dhe ku shpresa ime dëshiron të shuhet.
Dua që ajo të jetë gjithnjë me mua – jo vetëm si kujtim, por si frymë që më ngroh shpirtin në çdo çast të jetës. Dua që ta mbaj në zemër deri në frymën e fundit, sepse pa të, unë nuk jam asgjë. Vendlindja është gjaku që rrjedh në damarët e ekzistencës sime, është flladi që më fryn frymën e jetës. Dhe kështu, edhe kur fundi im të vijë, dua të di se çdo frymë që mora dhe çdo rrahje e zemrës time ishin një himn për të.
