Zymer Mehani
Në novelën “Gjaku nuk humbet” të Ilmi Kiçmarit, shkrimtari paraqet një pasqyrë të thellë të jetës dhe realitetit shoqëror shqiptar, duke u fokusuar kryesisht në temat e trashëgimisë, lidhjeve familjare dhe sfidat me të cilat individët përballen kur mendojnë të mbrojnë identitetin e tyre.
Një nga tiparet kryesore të kësaj vepre, pra është përpjekja për të ruajtur identitetin dhe traditat familjare, veçanërisht përmes lidhjeve të gjakut. Titulli i novelës, “Gjaku nuk humbet”, thekson pikërisht këtë aspekt, duke shpjeguar se lidhjet dhe trashëgimia që kalojnë nga një brez në tjetrin janë të fuqishme dhe nuk mund të shuhen. Ky është një motiv që përshkon tërë novelën dhe i jep asaj një strukturë të fortë simbolike, ku ngjarjet dhe karakteret janë të ndërlidhura me vlerat e gjakut dhe të traditës nëpërmjet figurës së Aliut.
Kompozicioni i novelës
Kompozimi i novelës është i ndërtuar në mënyrë që të theksojë tensionet dhe përplasjet mes etnish (shqiptarë e serbë).
Kiçmari ndërthur rrëfimin dhe dialogjet për të pasqyruar natyrën e shoqërisë shqiptare, duke shfrytëzuar ndodhitë dhe përvojat e personazheve për të paraqitur një pasqyrë të jetës dhe vlerave tona në një kohë, kur vërtet cenohej dinjiteti, por edhe identiteti ynë kombëtar nga okupatori serb, madje deri në gjenocid, që u vërtetua më vonë (më 1999).
Ngjarjet ndodhin në një fshat të thellë të Llapit, ku bashkëjetojnë individë që mbajnë lidhje të forta me të kaluarën dhe që janë të prirur të respektojnë identitetin kombëtar, pa marrë parasysh kohën dhe hapësirën, duke krijuar një tension të brendshëm, i cili është thelbësor për zhvillimin e veprës.
Në aspektin strukturor, Kiçmari përdor teknikën e narrativës në një formë të thjeshtë, por efektive, ku ngjarjet dhe personazhet zhvillohen gradualisht, duke ruajtur një ritëm të ngadaltë që pasqyron natyrën e ngurtë dhe të qëndrueshme të jetës në fshat. Ky ritëm, së bashku me përshkrimet e detajuara të natyrës dhe ndërveprimeve shoqërore, i jep novelës një dimension poetik dhe një ndjenjë të thellë realizmi.
Personazhet dhe roli i tyre
Në këtë novelë, personazhet janë të ndryshme dhe përfaqësojnë vlera të ndryshme shoqërore dhe individë që janë të ngarkuar me pasionin për të ruajtur trashëgiminë e familjes dhe të gjakut. Shumica e personazheve janë të përfshirë në konflikte të brendshme, për të kuptuar se si duhet të veprojnë për të siguruar një të ardhme për brezat që do të vijnë, ndërsa përpiqen të mbajnë një lidhje të fortë me të kaluarën.
Rama dhe Rahimja janë dy nga personazhet kyç që përfaqësojnë ruajtjen e lidhjeve të gjakut dhe besimin e palëkundur në rëndësinë e trashëgimisë. Rama është një njeri i fortë dhe autoritar, i cili beson që gjaku është forcë dhe është i nevojshëm për të mbajtur të lidhur shoqërinë dhe familjen. Ai është një figurë e fuqishme, e cila nuk është e gatshme të lëvizë nga zakonet dhe traditat që janë themeli i jetës së tij dhe i shoqërisë. Rahimja, bashkëshortja e tij, është një grua e mençur, e përkushtuar dhe e dashur, që përpiqet të gjejë një balancë midis traditës dhe mundësisë për të hapur horizonte të reja për fëmijën e saj, Aliun, që kërkon të përparojë përmes shkollimit dhe mundësive më të mira.
Aliu, i biri i Ramës dhe Rahimes, është një personazh që përfaqëson brezin e ri, të cilët po përballen me një botë që ndryshon shpejt dhe që kërkon një balancim mes ruajtjes së identitetit dhe përballjes me sfidat e kohës moderne.
Arsimi është gjithashtu një karakter që përfaqëson dëshirën për të ecur përpara dhe për të kapërcyer kufizimet që i kanë imponuar politika e kohës. Ai veç punës me ditar, mendon edhe për çlirim të vendit nga i huaji, ngase është veprimtar me vision të qartë.
Fabula e novelës “Gjaku nuk humbet” e shkrimtarit Ilmi Kiçmari është e ngarkuar me ngjarje dramatike dhe përplasje të fuqishme mes jetës së individëve dhe ndodhirave që shpesh dalin jashtë kontrollit të tyre. Intriga ndërtohet rreth jetës së kryepersonazhit, Aliut, dhe peripecive që ai përjeton nga momenti i lindjes, tentimi për ndërrim të identitetit të tij, duke e dërguar padrejtësisht në një vend të huaj, e deri te rikthimi te prindërit biologjikë, pas një periudhe të gjatë të jetës së tij në Serbi.
Rasti i lindjes së Aliut
Historia e Aliut fillon në një kontekst të pasionuar dhe të tensionuar, ku prindërit e tij, Rama dhe Rahimja, janë të angazhuar në një jetë të thjeshtë dhe të ngarkuar me përgjegjësi. Aliu lind në një moment të tillë, ku dashuria për jetën është e dukshme, por gjithashtu është një moment ku tensionet mes etnive në Kosovë janë të pranishme, duke parashikuar përplasjen që do të vijë më vonë gjatë viteve 1998-1999.
Aliu është një fëmijë i dashur, por historitë që lidhen me lindjen e tij janë shtruar me shumë sfida dhe mistere. Kjo pasqyron rëndësinë e lidhjeve të gjakut, që janë të pranishme gjatë gjithë novelës, dhe faktin se çdo gjë që ndodhi do të jetë e lidhur ngushtë me identitetin dhe fatin e tij.
Rrëmbimi nga serbja
Një nga ngjarjet më dramatike dhe të rëndësishme të novelës është rrëmbimi i Aliut. Pas lindjes së tij, dhe për shkak të kushteve dhe tensioneve të kohës, Aliu rrëmbehet nga një serbe dhe nxirret nga spitali. Ky akt është i papritur dhe shkatërrues për prindërit e tij, të cilët, edhe pse e humbin fëmijën e tyre, nuk heqin dorë nga shpresa se ai mund të rikthehet një ditë. Ky moment pasqyron rëndësinë e lidhjeve të gjakut dhe natyrën e fuqishme të atyre lidhjeve që nuk mund të shuhen, pavarësisht të gjitha përpjekjeve të jashtme për të ndarë individët nga rrënjët e tyre.
Ky rrëmbim është një përpjekje e drejtuesve të huaj (motrave medicinale serbe), duke u munduar të ndërhyjnë në jetën e individëve dhe të prishin harmoninë mes lidhjeve familjare dhe natyrës të natyrshme të jetës. Për prindërit, kjo ngjarje është një krim që rrit më shumë tensionin dhe pasigurinë, por gjithashtu e thekson fuqinë e lidhjeve të gjakut që shtrihen përtej çdo përpjekjeje për t’i shkëputur ato.
Kthimi te prindërit biologjikë
Në fund të novelës, Aliu, pas shumë peripecish dhe vështirësish që përjeton gjatë periudhës së rrëmbimit, rikthehet te prindërit e tij biologjikë. Ky kthim është një moment katarze dhe rikuperimi, ku gjaku dhe lidhjet familjare triumfojnë. Aliu e kupton se, megjithëse ka kaluar shumë kohë jashtë familjes së tij, ai nuk mund të shkëputet nga identiteti i tij dhe se prindërit e tij janë ata që i kanë dhënë atë forcë dhe qëndresë që ka.
Ky kthim është një simbol i fuqisë së trashëgimisë dhe gjakut, dhe e tregon qartë idenë e Kiçmarit që lidhjet familjare janë të pavdekshme dhe se, ndonëse individët mund të kalojnë përmes peripecive të jetës, ata gjithmonë do të rikthehen tek rrënjët e tyre.
Në këtë mënyrë, fabula e novelës është një histori e fuqishme dhe e ndërlikuar e një individi që kalon një udhë të gjatë dhe të mundimshme, por që, përfundimisht, arrin të gjejë kthimin dhe të rifitojë lidhjen me prindërit e tij dhe me identitetin që ishte humbur përkohësisht, por asnjëherë nuk u shua.
Ky proces rikthimi është thelbësor për tematikën e novelës dhe për përpjekjen e shkrimtarit për të fuqizuar idenë se “gjaku nuk humbet”.
Tematika dhe poetika
Tematika e trashëgimisë është dominante në novelën “Gjaku nuk humbet”, dhe Kiçmari e trajton atë në një mënyrë shumë të ndjeshme dhe të thellë. Ai tregon se, ndonëse shoqëria ka ndryshuar dhe ka përparuar, disa lidhje dhe vlera, si lidhjet e gjakut, janë të pamundura për t’u fshirë dhe të pavdekshme. Ky është një mesazh që shkrimtari e përcjell me forcë, duke treguar se, pavarësisht sa shumë ndryshon jeta, disa gjëra, si familja dhe lidhjet e ngushta mes njerëzve, mbeten të pandryshuara.
Poetika e Kiçmarit është një element tjetër i rëndësishëm i kësaj vepre. Shkrimtari përdor një gjuhë të pasur dhe të thjeshtë, por që është shumë e fuqishme në përçimin e ndjenjave dhe mendimeve të personazheve. Përdorimi i imazheve të natyrës dhe i detajeve të përditshmërisë i jep novelës një karakter realist dhe e bën atë më të kapshme për lexuesin, i cili mund të identifikohet me temat dhe përvojat e personazheve.
Në fund, konstatojmë se novela “Gjaku nuk humbet” është një vepër që trajton rëndësinë e lidhjeve familjare dhe të trashëgimisë për shoqërinë shqiptare, ku ruajtja e traditave është thelbësore për ruajtjen e identitetit. Kiçmari, me një stil të thellë dhe të pasur, tregon se, pavarësisht përpjekjeve për të ndryshuar identitetin, gjaku dhe lidhjet e tij janë gjithmonë të forta dhe mbijetojnë, duke i dhënë kështu një dimension universal kësaj ideje në novelën e tij.
Zymer Mehani, në Besianë, më 13 shkurt 2025
