BREDHJE NË KUJTIMET E UDHËTIMEVE: KU, KUR, KAH…
Prof. Dr. Sabile Keçmezi – Basha & Prof. Dr. Tefik Basha
Udhëtimet tona, zakonisht ishin thjesht unë dhe Tefiku – një ritëm i ngadaltë, i mbushur me biseda të qeta dhe çaste të paharrueshme. Ndonjëherë Arta ose Agoni na bashkoheshin, duke sjellë me vete një shkëlqim tjetër, por gjithmonë udhëtimet tona kishin një magji të veçantë, një elegancë të heshtur që i shoqëronte në kujtesën tonë. Ishte viti 2019, muaji qershor dhe ne e dinim se Agoni do të nisej së shpejti për në Vjenë, për të takuar profesorin e tij dhe për të përparuar me doktoratën në Arkitekturë. Por nuk e prisnim që ai udhëtim të ishte aq afër. Pas disa obligimeve në shtëpi, ai na befasoi: “Nesër udhëtoj për në Vjenë, por dua që të vini edhe ju me mua. Albina dhe Beni i vogël do të vijnë gjithashtu.”
Sabile Keçmezi – Basha, Agon Basha, Albina Balidemaj – Basha dhe Beni i vogël (nipi). Në qendër të Bratisllavës (2019)
Një ftesë e papritur, por me një ngrohtësi që nuk mund t’i rezistonim. Pa humbur kohë, u përgatitëm dhe të nesërmen u gjetëm në aeroport, gati për një tjetër aventurë. Agoni kishte planifikuar gjithçka në detaje – do të udhëtonim për në Budapest, ku do të kalonim një natë, dhe pastaj do të vazhdonim rrugën me makinë, që do e marrim me pagesë deri në Vjenë, duke e kthyer në një udhëtim të përbashkët plot gëzim dhe kujtime të reja.
Ne kishim qenë më parë në Budapest – ky qytet kishte lënë gjurmë të thella në kujtesën tonë, me rrugët e tij të hijshme dhe historinë që përshkonte çdo qoshe. Kur mbërritëm në aeroport, vetura që Agoni kishte rezervuar na priste, dhe brenda pak orësh u gjendëm në hotelin ku kishim qëndruar disa vite më parë. Ishte një ndjenjë e ngrohtë, si të ktheheshim në një vend të njohur, një shtëpi e dytë.
Tani, unë dhe Tefiku kishim rolin e guidave për Agonin dhe Albinën. Me një entuziazëm të butë, ua treguam vendet më të rëndësishme që ata duhej të shihnin, duke ndarë me ta çdo kujtim dhe histori që kishte mbetur e gjallë në kujtesën tonë. Dhe kështu, ky udhëtim u kthye në një aventurë të re për të gjithë ne, një përsëritje e ëmbël e kujtimeve të vjetra dhe një shtesë e re në arkivin tonë të përbashkët të kujtimeve familjare.
Tefik Basha, Sabile Keçmezi – Basha, Beni Basha, Albina Baldemaj – Basha dhe Agon Basha, para shtëpisë së baletit në Bratisllavë, 2019
Mendoja se ata, ashtu si ne dikur, ishin po aq të mahnitur nga ajo që po shihnin. Por kënaqësia më e madhe ishte të shihje nipin tonë të vogël, të përhumbur në lumturinë e tij. Ai kalonte nga përqafimet e Albines, në gjirin tonë, duke shpërndarë gëzim dhe dritë me praninë e tij të çiltër.
Agoni e kishte përgatitur që të nesërmen ta kalonim në Bratislavë, një qytet i lashtë sllovak që asnjëri prej nesh nuk e kishte vizituar më parë. Një aventurë e re na priste, dhe distanca midis Budapestit dhe Bratislavës ishte veçse 162 kilometra – një udhëtim që nuk duhej të zgjaste më shumë se dy orë. Vetura që kishim marrë me qira ishte e re dhe e rehatshme, dhe ndërsa nisëm udhëtimin, ajo që na magjepsi më shumë ishte rruga vetë. Një shteg i drejtë, që përshkonte një peizazh të blertë dhe të pafund, duke na mbytur me gjelbërim dhe bukuri të papërshkrueshme natyrore.
Gjatë udhëtimit nuk pamë asnjë bregore, as male të thepisura që të na ndalonin syrin, vetëm një shtrirje e pafund e qetësisë dhe e paqes së natyrës. Udhëtimi kaloi më shpejt se ç’e kishim parashikuar, si një ëndërr e butë që rrëshqet pa zhurmë në kohë. Albina, si një nikoqire e përkryer, kishte sjellë me vete gjithçka që na nevojitej, duke kujdesur për çdo detaj të vogël të rrugës. Ndërsa Beni i vogël na argëtonte me këngët dhe marifetet e tij, koha kalonte me gëzim të natyrshëm.
Agon Basha, Sabile Keçmezi-Basha, Tefik Basha dhe Albina Balidemaj – Basha – Një pushim në një kafiteri të Bratislavës, 2019
Dhe ja, pas vetëm një ore e gjysmë, u shfaq Bratislava, si një horizont i ri për ne. U habitëm se si kaluam nga një vend në tjetrin pa ndier kufi apo ndalesa, si të ishte një udhëtim i larmishëm brenda të njëjtës kohë, një përjetim i lirë dhe i papenguar nga çdo formalitet.
Gjatë udhëtimit tonë, Agoni, me zërin e tij të qetë dhe të sigurt, nisi të na tregonte për Sllovakinë, atë vend pa dalje në det, të vendosur në zemrën e Evropës Qendrore. Ai kishte lexuar gjithçka për të në internet dhe, sikur një udhërrëfyes i ditur, filloi të na përshkruante kufijtë e saj: në veri, Polonia; në lindje, Ukraina; në jug, Hungaria; në perëndim, Austria; dhe në veriperëndim, Republika Çeke. Me një sipërfaqe prej rreth 49,000 kilometrash katrorë dhe një popullsi prej mbi 5.4 milionë banorësh, ky vend malor fsheh brenda tij natyrën e thellë dhe të heshtur, ku kryeqyteti Bratislava ngrihet si zemra e tij, ndërsa qyteti i dytë më i madh, Košice, përmendet si fryma e dytë.
Duke folur me qetësi, Agoni na tregoi se ajo shtrihet rreth koordinatave gjeografike që zbulonin një peizazh të largët dhe misterioz, ku çdo milimetër toke flet për të kaluarën dhe të tashmen. Statistikat që ai përmendte për popullsinë, që nga viti 1966 e deri më sot, na bënin të mendonim për rritjen e natyrshme të kësaj toke, për të cilën popullsia është rritur me mbi një milion në dekadat e fundit.
Ai na tregoi se Sllovakia ka një vijë kufitare prej 1,524 kilometrash, por asnjë vijë bregdetare për të parë detin, diçka që e bënte këtë vend të ngjante më i heshtur, më i fshehur. Klima, na tha ai, është e ndryshueshme, e ftohtë, me dimra të lagësht e verëra të freskëta, duke e bërë Sllovakinë të dallueshme nga ngrohtësia e Kosovës. Dhe si për të përmbyllur tablonë e tij, përmendi malet Karpate, ato male madhështore që përshkruanin vendin me 120 liqene glaciale, ku mineralet si ari, argjendi, bakri dhe kripeguri mbushin thellësitë e tokës, duke i dhënë asaj pasurinë që e bën të pavdekshme.
Tefiku, me një buzëqeshje të butë, dëgjonte me kujdes fjalët e Agonit dhe, me një humor të lehtë, i tha: “Djalë, kush është këtu gjeografi?” Pastaj, duke e prekur ngadalë në krah, shtoi: “Gjërat që nuk përsëriten, shpesh harrohen.” Qeshëm të gjithë, duke ndjerë ngrohtësinë e atij momenti të thjeshtë e të veçantë.
Agoni kishte planifikuar me kujdes çdo hap të udhëtimit, duke shënuar të gjitha vendet që do të vizitonim në Bratislavë. Kjo na kërkonte një menaxhim të mirë të kohës, pasi kishim vetëm një ditë për ta shijuar këtë qytet të mrekullueshëm. Ndërsa udhëtonim nëpër rrugët e tij, unë ndjeva një qetësi që rrallë e kisha përjetuar në qytetet e tjera. Qyteti dukej se lundronte në paqen e tij, i rrethuar nga mikpritja e njerëzve të tij të sjellshëm.
Duke kërkuar një vend për të parkuar, përpara një restoranti, na ofruan një vend të përshtatshëm dhe me një buzëqeshje, na thanë: “Nuk ka problem, lëreni sa të doni. Ne punojmë deri vonë.” Një gjest i thjeshtë, por i mbushur me mirësinë që rrallë haset në vende të huaja.
E dinim se një ditë nuk mjaftonte për të përqafuar të gjithë bukurinë dhe historinë e Bratislavës. Shpesh hoqëm dorë nga detajet, duke kaluar përpara ndërtesave madhështore, thjesht duke i vështruar nga jashtë, ndërsa më vonë do t’i lexonim me imtësi historitë që fshiheshin pas mureve të tyre. Qendra e qytetit na tërhoqi vëmendjen menjëherë – e pastër, e bukur, e rregullt. Arkitektura e saj reflektonte një harmoni që të ftonte të ndaleshe për pak dhe ta shijoje, sikur vetë koha të ndalej për të të dhënë hapësirë për frymëmarrje.
Bratislava, ky kryeqytet i qetë i Sllovakisë, ndodhej në jugperëndim të vendit, fare pranë kufirit me Austrinë. E kishim planifikuar që ditën ta kalonim këtu dhe në mbrëmje të udhëtonim për në Vjenë, vetëm 70 kilometra larg, një distancë aq e shkurtër sa dukej sikur të dy qytetet madhështore ishin të lidhura me një fije të padukshme. Dhe në një moment të veçantë, Agoni na tregoi një tjetër mrekulli të këtij vendi – nga kodrat e larta mbi qytet, në një ditë të kthjellët, mund të shihnim jo vetëm Sllovakinë, por edhe Austrinë dhe Hungarinë, si një peizazh i gdhendur nga qielli.
Sipas planit që Agoni kishte përgatitur me kujdes, vizita jonë e radhës ishte Kalaja madhështore e Bratislavës, një nga thesaret kryesore të qytetit, e njohur për historinë e saj të lashtë dhe pozicionin e saj në lartësitë e Karpateve të Vogla. Kalaja, e ulur krenare mbi qytet, dukej si një rojtar i heshtur që qëndronte mbi shekuj, duke vëzhguar luginat dhe lumin poshtë saj. Ndërsa lëviznim, koha dukej se na ngucte, dhe ndoshta pavetëdijshëm vendosëm të marrim veturën – ishte më e lehtë për Beniun e vogël, që mezi mbante ritmin e të rriturve.
Kalaja e Bratislavës, e njohur që nga shekulli i 10-të, kishte mbijetuar shekuj të trazuar, rindërtime dhe shkatërrime, duke ruajtur brenda mureve të saj një histori mbretërore. Ajo kishte qenë selia e mbretërve hungarezë, dhe në periudha të tjera, ishte lënë pas dore, si një kujtim i fshehur në luginat e kaluara. Por sot, kalaja rrinte me madhështi, një kujtim i të kaluarës që ende ngërthente frymën e saj në formën e një drejtkëndëshi të veçantë, me katër kulla që ngriheshin krenare në çdo cep. Për shkak të strukturës së saj, ajo shpesh quhej “tabela me kokë poshtë,” një emër që të bënte të ndaleshe e të mendoje për simbolizmin e saj të veçantë.
Një nga kullat, “Kulla e Bizhuterive,” kishte mbajtur për një kohë thesaret e çmuara të kurorës hungareze, dhe ajo qëndronte më e larta, si një mbrojtëse e vlerave mbretërore që njëherë e një kohë e kishin dominuar këtë kala. Ndërsa lëviznim rreth saj, të magjepsur nga arkitektura dhe historia e lashtë, kuptuam se nuk do të kishim kohë për të hyrë brenda, por vendosëm të përqafonim rrethinat e saj, duke ecur përmes kopshteve të bukura që rrethonin muret e saj të fortifikuara.
Ben Basha, Albina B. Basha, Tefik Basha dhe Sabile K. Basha
Më në fund një akullore e merituar, Bratislavë, 2019
Muzeu Kombëtar Sllovak, i vendosur në zemrën e kalasë, thithte çdo cep të kësaj historie të vjetër, ndërsa ne, nga larg, e imagjinonim atë qëndisje të brendshme me artefakte dhe dëshmi të së kaluarës së lavdishme. Shkallët që lidhin pjesën e vjetër të qytetit me kalanë, shtriheshin mbi Katedralen e Shën Martinit, një urë mes qytetit dhe lartësive ku kalaja shpaloste pamjen e saj magjepsëse.
Nga kodra ku qëndronte kalaja, peizazhi i Bratislavës na rrëmbeu frymën. Qyteti shtrihej përpara nesh, duke i ofruar syve një pamje të gjallë e të paharrueshme, një tablo ku koha dhe natyra ndërthureshin me arkitekturën e bukur të qytetit. Ishte një përvojë që do të mbetej gjatë në kujtesë, si një tregim i gdhendur në kështjellën e lashtë të Bratislavës.
Një vëmendje e veçantë dhe tërheqëse do të tërhiqte ura e Kryengritjes Kombëtare Sllovake, e njohur edhe si Ura SNP. Kjo urë, dikur e njohur si “Ura e Re” nga viti 1993 deri në 2012, qëndron si një nga simbolet e paqarta, por mbresëlënëse të qytetit. Veçantia e saj qëndron në strukturën e kullës, maja e së cilës ngjan me një disk fluturues, duke i dhënë urës emrin e saj të njohur si “Ura e UFO-ve”. Për turistët që kalojnë nëpër Bratislavë, kjo urë është më shumë se një thjeshtë kalim mbi lumë, është një vend që mbushet me fotografi e kujtime, si një pikëndalje ku natyra dhe arkitektura e pazakontë bashkohen për të krijuar një përvojë unike.
Mbi këtë urë madhështore qëndron një kullë vëzhgimi, dhe mbi të një restorant që të tërheq si një yll larg në qiell. Restoranti, si një parajsë në lartësi, i fton vizitorët të ngjiten përmes një ashensori që me çdo kat më lart zbërthen një pjesë më të bukur të panoramës së Bratislavës. Kjo pamje, një përzierje e qytetit dhe Karpateve, bën të duket sikur horizonti po hapet për të mirëpritur çdo sy që kërkon të shijojë bukurinë e tij. Një tarifë e vogël është gjithçka që ndan vizitorët nga ky observator mahnitës, një vend ku qyteti shihet nga lart, si një mozaik ngjyrash, arkitekturash dhe ndjenjash të heshtura.
Pasi u ngopëm me hijeshinë e kështjellës së Bratislavës, kërshëria jonë na çoi drejt atraksioneve të tjera, ku radhën e kishte Porta e Michael, e vetmja nga katër portat e dikurshme që kishte mbijetuar kalimin e pamëshirshëm të kohës. Dikur pjesë e fortifikimit të qytetit, kjo portë madhështore tani qëndron si një kujtim i gjallë i asaj që dikur ishte hyrja kryesore në Bratislavë. Mbi të ngrihet një kullë që mbërrin në lartësinë prej 51 metrash, brenda së cilës ndodhet Muzeu i Armëve, një thesar i fshehur i historisë së qytetit që kësaj radhe nuk arritëm ta eksploronim, por ngjalli te ne një dëshirë të madhe për t’u kthyer sërish, një ditë, për ta zbuluar.
Duke ecur përmes rrugëve të ngushta të Bratislavës, koha ishte e shkurtër dhe mundësitë për të hulumtuar në detaje ishin të kufizuara. Megjithatë, kjo nuk na pengoi të ndienim bukurinë e butë dhe atmosferën e qetë që mbështillte qytetin. Si një kalim i lehtë në një ëndërr të re, Porta e Michael na ftoi me simbolizmin e saj të lashtë. Vëmendjen na e kapi rrethi i artë në kalim, një “pikë zero” që shënonte anët e botës dhe distancat e qyteteve të largëta, duke na bërë të ndienim lidhjen e këtij vendi të lashtë me pjesën tjetër të globit.
Atraksionet e Bratislavës, sikur të shpërndara me kujdes nga dora e natyrës, dilnin përpara nesh pa u imponuar. Një udhëtim i këndshëm përmes Portës së Michael na çoi drejt zonës së këmbësorëve, një pjesë e vjetër e qytetit që rrezatonte një atmosferë të relaksuar, si një melodi e qetë që përqafon çdo hap. Rrugët e ngushta me kalldrëm, ndërtimet shumëngjyrëshe që ndizeshin nën dritën e diellit, dhe kafet tradicionale ishin si shpirti i këtij qyteti. Vitrinat e dyqaneve të shumta, me plot ngjyra e dizajne të veçanta, na bënin të ndaleshim me një ëmbëlsi të pavetëdijshme, duke shijuar çdo detaj të thjeshtë që ofronte kjo rrugë.
Tonet e relaksuara të muzikës nga kafet që mbushnin ajrin me harmoni ishin shoqërues të përsosur për zhurmën e lehtë të njerëzve që shëtisnin, duke e bërë qytetin një simfoni të heshtur. Në çdo hap, syri të kapte dyqane me suvenire të larmishme, bluza me motive unike, kriklla me histori të mbështjella, dhe figura të ndërtesave të famshme që na ofronin copëza kujtimesh për t’i marrë me vete.
Ndërsa ecnim drejt zemrës së qytetit, Hlavne namestie – sheshi kryesor i Bratislavës – na tërhoqi me madhështinë e tij. Në qendër, shatërvani i Maksimilianit, si një përkujtim i kohërave të kaluara, mbante historinë e shekullit të 16-të, kur ishte ndërtuar për të siguruar ujë për publikun. Rreth tij, Bashkia e Vjetër me kambanoren e saj dhe ndërtesat me fasada shumëngjyrëshe përbënin një kornizë perfekte për këtë shesh, ku çdo ngjyrë dhe linjë tregonte një histori të veçantë.
Atmosfera e Bratislavës ishte një ndalesë në kohë, një përzierje e së kaluarës dhe së tashmes që të mbushte me ndjesi të thella, të buta dhe të pakapshme si një puhizë që të fton të kthehesh sërish.
Duke shëtitur përmes Sheshit Kryesor të Bratislavës, syri të rrëmbehet menjëherë nga statujat prej bronzi, të cilat ngrihen si kujtime të gjalla të së shkuarës dhe janë shenjat e dashura të turistëve, që ndalen aty për të bërë fotografi. Në çdo cep, një histori pret të rrëfehet – si një pëshpëritje e heshtur mes rrugëve të lashta. Ushtari i Napoleonit, i mbështetur në një stol, të përshëndet me një qetësi që ngjall kuriozitet. Ai qëndron aty, si një rojë e padukshme e qytetit, dhe pranë tij kalojnë qindra syresh që dëgjojnë legjendat e së shkuarës.
Pak më tej, një tjetër figurë merr vëmendjen – Shone i bukur ose Schone Nazi, një banor elegant nga fillimi i shekullit të 20-të. Ai përshëndet kalimtarët me kapelën e tij, si një zotëri fisnik i qytetit. Statuja e tij, e ndërtuar në përmasa reale, sjell në jetë një njeri të njohur për mirësinë e tij. Ignac Lamar ishte emri i tij, por Bratislava e njeh dhe e do nën emrin e dashur Shone i bukur.
Ndoshta më e famshmja ndër këto statuja është Çumil, punëtori i kanalizimeve, që vështron nga boshti i tij me një buzëqeshje të fshehtë. Thuhet se, nëse prek kokën e tij, dëshira jote do të realizohet – një premtim që mbart ëndrrat e mijëra turistëve që kalojnë andej.
Duke kaluar përmes sheshit, nuk mund të mos përmendësh teatrin e madh, Teatrin Kombëtar Sllovak, një simbol i artit dhe kulturës që ngrihet si një tempull i krijimtarisë që nga viti 1920. Ndërtesa e tij, e zbukuruar me stilin madhështor të neo-Rilindjes, është një dëshmi e elegancës dhe pasionit për artin. Përballë tij qëndron shatërvani i Ganymede, ku personazhet nga mitologjia antike mbajnë histori të vjetra, duke krijuar një peizazh të përjetshëm që fton mendimet të bredhin nëpër kohë.
Sheshi Hviezdoslavov është një tjetër pikë tërheqëse, me një shëtitore të hijshme që mbulohet nga pemë të larta e të mrekullueshme, ndërsa restorantet përreth ftojnë kalimtarët për të ndalur pak nga rrugëtimi i tyre. Nën hijet e tyre të freskëta, mund të ndiesh qetësinë e qytetit dhe të shijosh një pushim të ëmbël gjatë ditëve të nxehta. Përballë kësaj bukurie, qëndron monumenti i Pavel Hviezdoslav, poetit dhe dramaturgut të njohur sllovak, si një kujtesë e përhershme e kulturës dhe trashëgimisë së qytetit.
Përtej rrugës, ndërtesa e hotelit luksoz Carlton të fton me një elegancë që thërret të kaluarën dhe të tashmen të përplasen në një moment magjepsës, ndërsa hijet e përhershme të këtyre simboleve të qytetit mbeten të ngulitura thellë në zemrën e atyre që shkojnë e vijnë.
Sabile Keçmezi-Basha, Tefik Basha dhe Agon Basha (2019), para përmendores së Armatës Sovjetike për çlirimin e Bratislavës
Pas gjithë nxitimit dhe presionit të kohës që na shtynte të shikonim sa më shumë, më në fund gjetëm një çast paqeje në zemrën e qytetit. Një restorant në qendër, një prehje e vogël për trupin dhe shpirtin, pas gjithë emocioneve që na sollën atraksionet e shumta që pamë. Vendasit e kishin thënë mirë: “Në pjesën e vjetër të qytetit gjenden restorantet që të japin një shije që s’do e harrosh kurrë.” Por për mua, kudo që shkoj, kërkoj shijen autentike të vendit, atë traditë që merr jetë në pjatë, e mishin që gjithmonë duhet të jetë aty.
Ushqimi tradicional sllovak që morëm na ngopte jo vetëm stomakun, por edhe shpirtin: mish viçi, i mbushur me erën e hudhrës dhe shoqëruar me patate që kishin një shije pikante, ndoshta pak më e fortë se ç’e prisnim, por gjithsesi një përjetim i veçantë. Ashtu si gjithmonë kur jemi në një qytet të panjohur, kërkuam një vend ku fluksi i të ftuarve tregonte cilësinë e ku mund të provonim diçka nga gatimet lokale – dhe nuk u zhgënjyem.
Pas një dreke të ngopur, një kafeje ekspresoje të fortë dhe një akulloreje të freskët që shoi të nxehtin e ditës, u ndjemë si të rilindur. Pothuajse na u largua lodhja, dhe ishim gati për të nisur turin e dytë të eksplorimit të qytetit. E para në listë ishte Katedralja e Shën Martinit. E ngritur në periferi të qytetit të vjetër, ajo mbretëronte me madhështi mbi të gjitha ndërtesat përreth. Kambanorja e saj ngjitej plot 85 metra lart, dhe historia e saj e lavdishme na lidhi me një epokë të largët. Aty, nga viti 1563 deri më 1830, u kurorëzuan mbretërit dhe mbretëreshat e Hungarisë, dhe për këtë arsye, në majën e kullës qëndronte një kopje e praruar e kurorës së kurorëzimit, si një simbol i përjetësisë së pushtetit mbretëror.
Orët kalonin, dhe ne, edhe pse ecnim me ritëm të ngadalshëm, ndienim se momenti për t’u ndarë nga Bratislava po afrohej. Vienna nuk ishte larg, vetëm disa kilometra, por shpirti ynë ishte ende i lidhur me këtë qytet të bukur që na kishte dhënë aq shumë. Në ikje, vendosëm të vizitonim edhe Pallatin Grasalkovič, një mrekulli tjetër e fshehur në rrugët e këtij qyteti magjepsës dhe shatërvanin Planeti i paqes.
Duke biseduar me Tefikun, Albinën dhe Agonin, arritëm në një përfundim të përbashkët: vizita jonë do të kishte mbetur e paplotë nëse nuk do të shkelja në Pallatin Presidencial. E përballur me pamjen madhështore të kësaj ndërtese, ndjeva një mahnitje që përshkoi të gjithë ne. I ndërtuar në vitin 1756, ky pallat rokoko, me nuanca të barokut të vonë, dikur ishte rezidenca verore e Antal Grasalkoviçit, ndërsa sot është vendbanimi i Presidentit të Republikës Sllovake. Por e papritura më e këndshme ishte ajo që gjendej pas tij – kopshtet publike të qytetit, ku banorët gjenin strehën e tyre për të kaluar çaste paqeje.
Historia e pallatit më lidhi me një epokë tjetër. Dikur një vatër e jetës muzikore, aty ku festa dhe ballot organizoheshin me madhështi, me tingujt e orkestrës personale të Grasalkoviçit që shponin natën. E vetë kompozitori Jozef Haydn, i famshmi, performonte shpesh këtu, duke sjellë premiera të veprave që bota sot i admiron. Në vitin 1996, Pallati Grasalkoviç u bë rezidenca zyrtare e Presidentit, një simbol i pushtetit të ri që përfaqësonte vendin.
Para se të largoheshim, shatërvani “Planeti i Paqes” na ftoi për një çast pushimi. Aty, nën tingujt e ujit që flluskonte lehtë, ku turistët gjenin strehë dhe takime të rastësishme, ne e lamë përkohësisht Bratislavën. Suveniret që blemë ishin kujtime të vogla të një dite plot ngjyra dhe përjetime.
Më pas, u nisëm drejt Vjenës, plot emocione, me zemrat që mezi prisnin aventurën e re. Siç thashë dhe më parë, një ditë nuk mjafton për të përjetuar çdo cep të një qyteti si Bratislava. Shumë destinacione mbetën të pa hulumtuara, por ky turne i shkurtër, plot momente rastësore, na dhuroi kujtime të pavdekshme.
