[ Libra NëLinjë ]
Prof. dr. Sabile Keçmezi-Basha
Një apel nga kurbeti për Kosovën e rrethuar
Në rrjedhën e errët të ngjarjeve që kishin mbërthyer Kosovën, punëtorët shqiptarë në mërgim nuk kanë qenë të painteresuar, të paintervenuar apo të painformuar. Përkundrazi, ata, bij të ndershëm e të dhembshëm të atdheut, kanë përjetuar me zemër të përflakur çdo plagë të Kosovës, çdo britmë që ngrihej nga rrugët e Prishtinës apo Drenicës. Ata e kanë kuptuar qartë, pa mëdyshje dhe pa iluzione, fytyrën e vërtetë të titistëve – jo si shpëtimtarë, por si xhelatë të historisë.
Këto fytyra gjakatare u shfaqen me gjithë egërsinë e saj në ditët e përgjakshme të pranverës së vitit 1981. Ishte koha kur shumë nga punëtorët tanë, në vend që të merrnin nga atdheu lajme përshëndetëse, morën telegramet e dhimbjes – ftesa tragjike për të ardhur e për të varrosur të afërmit e tyre. Atëherë, jo vetëm shifrat, por realiteti vetë fliste: Kosova po kalonte nëpër një kasaphanë të mirëfilltë.
Kosova e dashur, ajo vatër që i kishte rrit, i kishte formua dhe i kishte bë shqiptarë me zemër e me shpirt, ndodhej nën një rrethim të hekurt, nën kërcënimin e tankeve dhe mitralozëve, të bajonetave dhe gazit helmues. Në vend të dialogut, regjimi i Beogradit kishte zgjedhur plumbin. Në vend të mirëkuptimit, ata kishin zgjedhur torturën. E gjithë kjo makineri e dhunës ishte vërsulur mbi një popull që nuk kishte bërë tjetër veçse kishte kërkuar të drejtat e veta – me zë të ulët, me pankartën në dorë dhe me aspirata të drejta që buronin nga vetë Kushtetuta e Jugosllavisë.
Demonstratat paqësore ishin shuar me gjak. Ushtarë të rinj, të pajisur me urrejtje dhe me armë të rënda, ishin dërguar për të mbytur një popull të pambrojtur. Me të njëjtin intensitet si mitralozët dhe tanket, ishte ndezur edhe lufta psikologjike, me shpifje të ulëta dhe përçmime të rëndomta që synonin të errësonin të kaluarën tonë të lavdishme, të shëmtonin figurat tona kombëtare, të fyenin kulturën, gjuhën dhe gjithçka që e përbënte identitetin tonë.
Por më e rënda nga të gjitha ishte përpjekja sistematike për të na zhveshur edhe nga ato pak të drejta që u fituan me sakrifica të mëdha pas vitit 1968 – të drejta që nuk ishin as dhuratë e as lëmoshë, por rrjedhojë e një lufte të pandërprerë për dinjitet. Dhe, ishte detyrë morale dhe historike që të gjithë shqiptarët, në Kosovë dhe në mërgatë, të qëndronin përkrah njëri-tjetrit, sepse fati i popullit tonë ishte një. Dhe ai fat nuk shkruhej në zyrat e errëta të Beogradit, por në rezistencën e secilit prej nesh, në dinjitetin që ruajmë përballë dhunës, në solidaritetin që tregojmë në ditët më të vështira.
Koha kërkonte vendosmëri, kërkonte përkujdesje për të vërtetën dhe guximin për ta thënë atë, pa frikë e pa përkulje. Nëse populli ynë ishte në rrethim, atëherë le të bëhemi ne rreth i tij mbrojtës. Le të jemi zëri i tij në Perëndim. Le të jemi loti dhe shpresa e tij. Sepse Kosova është plagë e përbashkët, por edhe krenari e përbashkët. Dhe ajo do të ngrihet.
Goditja ndaj arsimit dhe kulturës shqiptare në Kosovë
Në një ndër momentet më të rënda të historisë bashkëkohore të Kosovës, arsimi dhe kultura shqiptare u gjendën në epiqendër të një fushate sistematike dhe të qëllimshme të represionit shtetëror jugosllav. Viti në fjalë u shënua nga një akt i paprecedentë: mbyllja para kohe e Universitetit të Kosovës – simbol i emancipimit dhe vetëdijes kombëtare. Më shumë se një ndërhyrje administrative, kjo masë përfaqësonte një sulm të drejtpërdrejtë ndaj trurit dhe shpirtit të një populli që po kërkonte të ndërtonte të ardhmen përmes dijes. Por këto nuk qenë veprime të rastësishme apo të përkohshme.
Ato ishin pjesë e një strategjie më të gjerë të shkapërderdhjes së sistemit arsimor dhe, për pasojë, të tërë strukturës shoqërore shqiptare në Kosovë. Universiteti, si qendër dijeje dhe përhapjeje të mendimit kritik, ishte parë si kërcënim për rendin shovinist të Beogradit. Andaj, planet për shpërbërjen e tij u hartuan me ngut dhe u shoqëruan me ndërprerjen e çdo marrëdhënieje akademike me Shqipërinë – një tjetër përpjekje për ta izoluar Kosovën nga burimet e natyrshme të lidhjes së saj kulturore dhe kombëtare.
Në këtë sfond, veprimet shtetërore shkuan edhe më tej. U vendosën ndryshime të dhunshme në përmbajtjen e teksteve shkollore, sidomos në lëndët e historisë, gjuhës dhe letërsisë shqipe. Kjo ishte një përpjekje për të zhbërë narrativën kombëtare shqiptare dhe për të instaluar një histori të rreme, të deformuar nga fryma jugosllave, ku shqiptarët reduktoheshin në figura të pavlerë, ndërsa kontributi i tyre në historinë rajonale shtrembërohej ose fshihej.
Ndonëse sulmi kishte karakter institucional, ai nuk mbeti në nivelin e strukturave, por goditi individët – njerëzit konkretë që mbanin gjallë dijen dhe ndërgjegjen kombëtare. Në kuadër të një fushate të gjerë të ashtuquajtur “diferencim ideologjik”, u pushuan nga puna me dhjetëra profesorë universitar dhe qindra mësimdhënës nga shkollat e mesme e fillore. Shkaku i vetëm? Qëndrimi i tyre i paepur në mbrojtje të së vërtetës dhe i të drejtave të popullit të tyre.
Këto përndjekje nuk kufizoheshin vetëm në fushën e arsimit. Qindra punëtorë u hodhën në rrugë, u përjashtuan nga vendet e punës, thjesht pse kishin marrë pjesë në greva, protesta, apo – ironi e dhimbshme – pse nuk ishin shprehur hapur kundër tyre. Edhe simboli më i thjeshtë i identitetit – si një plis i bardhë në kokë apo një distinktiv kombëtar në xhep – u bë arsye për ndalim, përqeshje, rrahje dhe ndëshkim. Simbolet shqiptare u cilësuan si provokime, ndërkohë që nën to pulsonte thjesht kërkesa për dinjitet dhe liri. Në tërësinë e vet, kjo ofensivë e gjerë ndaj arsimit, kulturës dhe identitetit shqiptar në Kosovë dëshmon për një strategji të pastër kolonialiste.
Në vend që të mjekonin plagët e një bashkëjetese të brishtë, autoritetet jugosllave vendosën të thellojnë hendekun duke iu kundërvënë pikërisht atyre që përpiqeshin ta ndriçonin rrugën e popullit të vet. Por historia ka treguar se dija nuk mund të ndalohet me dhunë, dhe se universitetet mund të mbyllen fizikisht, por jo shpirtërisht. Në çdo shenjë represioni, populli shqiptar gjeti një shkak më shumë për të luftuar për të drejtën themelore të ekzistencës së vet.
Në përballje me një makineri shtetërore represive të ngjizur nga ideologjia titiste dhe të ngarkuar me metoda të pastra fashiste, populli shqiptar në Kosovë nuk u gjunjëzua. Përkundrazi, dhuna e egër, përndjekja sistematike dhe përpjekjet për nënshtresim të plotë, u shndërruan në katalizatorë të një qëndrese të paprecedentë dhe të një vetëdije të thelluar kolektive. Ajo që synohej si strategji për frikësim dhe përçarje, u shndërrua në nxitës të një bashkimi të fuqishëm popullor, më të thelluar dhe më të gjerë se kurrë më parë.
Populli i Kosovës, me dinjitetin e tij të palëkundur, qëndroi ballëlartë përballë represionit, duke kundërshtuar haptazi e me vendosmëri çdo përpjekje për t’i mohuar të drejtat themelore. Qëllimi i qartë i politikës shtypëse nuk ishte vetëm ndëshkimi fizik apo simbolik i atyre që kishin marrë pjesë në demonstrata, por nënshtrimi i tërë një populli përmes frikës kolektive. Megjithatë, në çdo mbledhje që pushteti organizonte për të imponuar gjykime të njëanshme dhe për të ndëshkuar pjesëmarrësit në protestat popullore, jehuan zërat e kundërshtimit, të indinjatës dhe revoltës qytetare. Populli nuk heshti.
Kjo frymë qëndrese nuk u manifestua vetëm në rrugë apo në sheshe. Ajo u artikulua edhe në hapësira që dikur konsideroheshin bastione të rendit titist. Organizatat që për dekada kishin funksionuar si vegla të propagandës dhe kontrollit shtetëror – si Lidhja e Komunistëve, Lidhja Socialiste dhe organizata e rinisë – filluan të përjetojnë përçarje të brendshme, shpërbërje dhe aktkundërshtime. Në radhët e tyre u evidentuan qindra përjashtime, ndërkohë që dhjetëra organizata bazë u shthurën. Kjo nuk ishte thjesht një çarje strukturore; ishte një akt i qartë mosbindjeje ndaj rendit shtypës, një sinjal se autoriteti i Beogradit po gërryhej nga brenda.
Edhe më domethënës është fakti që fryma e kundërshtimit u shtri në organizatat që tradicionalisht kishin qenë të lidhura me strukturat e dhunës dhe militarizimit. Në organizatën e oficerëve rezervë dhe në Lidhjen e Luftëtarëve, figura që gëzonin besimin e pushtetit u përjashtuan, dhe me to u hodhën hije dyshimi mbi të gjithë sistemin e besnikërisë ideologjike që pretendonte të ishte monolit. Madje, u evidentuan edhe raste rezistence në radhët e vetë policisë shqiptare në Kosovë – një sinjal i fortë se aparati shtetëror po ndeshej me çarje të brendshme në shtyllat e tij mbështetëse.
Kjo rezistencë, e organizuar dhe spontane njëherësh, nuk ishte thjesht një reagim ndaj padrejtësive të momentit, por një shfaqje e pjekurisë politike dhe kombëtare. Ajo dëshmoi qartë se, përkundër brutalitetit, terrorit dhe instrumentalizimit të institucioneve shtetërore kundër popullit, nuk kishte më kthim pas. Në vend të ligështimit, represioni po nxiste forcim dhe qëndrueshmëri të shoqërisë. Dhe në këtë kuptim, përpjekja për shtypje kishte prodhuar efektin e kundërt, e kishte bërë popullin më të bashkuar, më të vendosur dhe më të vetëdijshëm për të drejtën e tij për të jetuar i lirë e i barabartë në tokën e vet.
Në një nga momentet më të rëndësishme të historisë sonë bashkëkohore, kur mbarë populli shqiptar në Kosovë ishte ngritur në këmbë si një trup i vetëm për të kërkuar me dinjitet të drejtat e tij themelore, sytë dhe shpresa e tij drejtoheshin edhe kah bijtë dhe bijat që ndodheshin në mërgim. Në këtë valë rezistence dhe ndërgjegjësimi kombëtar, asnjë shqiptar nuk ishte i përjashtuar nga përgjegjësia historike. Në fakt, punëtorët shqiptarë të mërguar në Evropë ishin pjesë integrale e kësaj lëvizjeje, pjesë e pandashme e një trupi të përbashkët që kishte për qëllim lirinë, dinjitetin dhe vetëvendosjen.
Revolucionarët dhe marksistët-leninistët e Kosovës shprehnin besimin e tyre të thellë se edhe pse larg vendlindjes, mërgata shqiptare do të qëndrojë e patundur në krah të popullit të saj. Në këtë drejtim, veprimtaria politike dhe qytetare e punëtorëve tanë në diasporë merr një dimension të veçantë. Ajo nuk është më thjesht çështje proteste morale, por bëhet pjesë përbërëse e një fronti të gjerë të përballjes me shovinizmin dhe represionin e Beogradit.
Në mërgatë, përkundër lodhjes së përditshme dhe sfidave të integrimit në një mjedis të huaj, vepronin dhe jetonin pasardhësit shpirtërorë të figurave madhore të historisë sonë si Ali Kelmendi, Avni Rrustemi, Halim Xhelo e të tjerë. Shembulli i këtyre burrave të shquar, që nuk e panë atdheun thjesht si vend gjeografik, por si mision për t’u përmbushur, duhej të mbetet pishtar frymëzimi për çdo shqiptar që jeton në diasporë. Krenaria që buronte nga zëri i atyre i lartë në protestat ndërkombëtare, nga ngritja e grushtit përballë padrejtësive, nga qëndresa kundër shpifjeve të regjimit titist dhe nga mbrojtja e nderit të grave dhe tokës sonë, ishte dëshmi se mërgata nuk ishte thjesht spektatore, por aktere e denjë në dramën e madhe të çlirimit kombëtar. Ata nuk e linin Kosovën vetëm, as në rrugët e mërgimit, as në sheshet e protestave.
Në këto momente kritike, populli shqiptar në Kosovë kishte nevojë për bashkëzërim. Kishte nevojë që fjala e tij të dëgjohej edhe nga Brukseli, Berlini, Cyrihu e Parisi, ashtu siç dëgjohej nga Prishtina, Mitrovica, Peja apo Gjakova. Zëri i tyre, fjala e tyre, protestat dhe organizimet e tyre të vazhdueshme ishin prova të gjalla se bashkimi i shpirtit shqiptar nuk njehte kufij gjeografikë, se dhimbja ishte një dhe përgjigjja ndaj saj është një: qëndresë, ndërgjegjësim dhe veprim i koordinuar për drejtësi dhe liri. Në këtë epokë sprove, fati i popullit tonë varej nga vendosmëria kolektive për të mos u dorëzuar. Në këtë luftë të drejtë për dinjitet dhe të ardhme, çdo shqiptar, kudo që ndodhej, ishte thirrur të bëhej pjesë e misionit kombëtar. Dhe bashkë, të shkruajmë një kapitull të ri të historisë sonë- atë të fitores së dinjitetit mbi padrejtësinë.
( vijon )
