( Pjesa e dhjetë )
Prof. dr. Sabile Keçmezi-Basha
REALIZIMI I STRATEGJISË SHQIPTARE
Për tu realizua kjo strategji e qëllimeve të Shqipërisë në propagandën e vet u angazhua që:
– Në politikë dhe propagandistik, Shqipëria ndërtoi një strategji që nuk synonte vetëm të artikulonte dhimbjen e një populli të ndarë, por të luante në mënyrë aktive rolin e një faktori nxitës në realitetin kompleks të Kosovës dhe të gjithë federatës jugosllave. Ishte një strategji që nuk mjaftohej me thirrje emocionale apo rrëfime historike — ajo kërkonte të ndikonte vetë rrjedhën e ngjarjeve, të lëkundte themelet e një sistemi që, sipas saj, kishte ndërtuar rendin mbi mohimin e identitetit shqiptar.
Në këtë përpjekje, propaganda shqiptare u bë mjet e një projekti më të gjerë — një përpjekjeje për të nxitur ndjenjat kombëtare, për të frymëzuar nacionalizmin që flinte nën sipërfaqen e heshtur të shtypjes, dhe për të rigjallëruar ëndrrat e vjetra që rridhnin nga rrënjët historike të bashkimit. Fjala që u lëshua nga Tiranë, nuk ishte thjesht kujtesë — ishte ftesë për zgjim, për rebelim, për vetëdije të re politike në mesin e shqiptarëve të Kosovës.
Në të njëjtën kohë, në strukturën e kësaj propagande, u ngjizën akuzat e drejtpërdrejta ndaj udhëheqjes serbe, e cila paraqitej si motori i një shovinizmi të egër dhe si burimi i gjakderdhjes që po ndodhte në trojet shqiptare. Me fjalë të mprehta dhe me tone të ashpra, Shqipëria kërkonte të nxirrte në dritë një realitet të mbuluar prej vitesh: fytyrën e ashpër të një pushteti që synonte të zhdukte identitetin e tjetrit në emër të një bashkimi të rremë.
– Kështu, në këtë ndërthurje të fjalës dhe qëllimit, e shohim propagandën jo vetëm si narrativë politike, por si akt performativ — një veprim që kërkon të tronditë vetë strukturën e rendit ekzistues, duke u bërë pjesë e dramës së madhe të një populli që kërkonte vendin e vet në histori. Ajo ishte më shumë se një përpjekje për të përcjellë mesazhe — ishte një strategji për të krijuar realitetin që dëshironte ta shihte të lindur nga rrënojat e një federate që gjithnjë e më shumë ngjante me një ndërtesë të lodhur nga brenda.
Në thelb, ishte fjala e një kombi që kërkonte të dëgjohej, edhe nëse kjo fjalë sillte me vete dallgë, përçarje, ndryshim — sepse për një popull të lënë në harresë, fjala është gjithmonë fillimi i lirisë.
-Të diskreditoje sistemin vetëqeverisës socialist, nuk ishte thjesht një kritikë ndaj një rendi politik, por një përpjekje për të rrëzuar një iluzion të ndërtuar mbi premtime të papërmbushura dhe struktura që mbillnin më shumë ndasi sesa drejtësi. Ishte si të shkundje themelet e një shtëpie të ngritur mbi rërë, ku retorika e barazisë shërbente vetëm si dritëhije për të fshehur pabarazitë e thella.
Në të njëjtën frymë, politika e të painkuadruerve në Jugosllavi shihej si një rrugë e mjegullt – një përpjekje për të ndërtuar identitet jashtë aleancave, por që për shumëkënd s’ishte gjë tjetër veçse një vetmi strategjike që e linte vendin të lëkundej mes lindjes e perëndimit, pa dritë udhërrëfyese.
Ndërsa tabloja ekonomike e vendit paraqitej e zymtë – e ngarkuar me mungesa, me shpresa të shpërndara në radhët e dyqaneve bosh e në zhurmat e makinerive të ndryshkura – gjithçka dukej si një valle e lodhur me realitetin. Një skenë ku populli priste diçka më shumë, por merrte gjithnjë më pak. Zgjidhja e çështjeve nacionale, që për të tjerët mund të ishte rruga drejt barazisë dhe drejtësisë historike, këtu paraqitej si gabim thelbësor – një devijim nga rruga “e duhur”, që kërcënonte strukturat e një shteti që përpiqej të mbyste dallimet në emër të unitetit të rremë. Kjo mënyrë e të gjykuarit ishte si një perde e rëndë mbi dhimbjet e mbyllura, një mohim i zërit të etnisë, që përpiqej të thërriste për njohje e për të drejtë.
-Sa herë që Jugosllavia shfaqej në skenën ndërkombëtare me buzëqeshjen e saj diplomatike dhe me fjalorin e stolisur me parime të fqinjësisë së mirë, ajo mundohej të ndërtonte një përshtypje të një shteti të matur, paqedashës, e të angazhuar për harmoni në rajon. Por pas kësaj fasade të lyer me fjalë të ëmbla, fshihej një politikë me dy fytyra – një lojë e hollë mes paraqitjes publike dhe veprimeve të fshehta.
Ishte një politikë që e trumbetonte paqen, por që nën zë ushqente përçarjen; që predikonte mirëkuptimin, por vepronte në fshehtësi për të dobësuar sovranitetin e tjetrit. Fjalët ishin të mëdha, por gjestet ishin të vogla e të rrezikshme – të mbushura me qëllime të heshtura, që shponin si gjilpëra në qetësinë e një shoqërie që përpiqej të ruante dinjitetin e saj.
Në thelb, politika e fqinjësisë së mirë nuk ishte asgjë më shumë se një maskë e hollë, një vel i tejdukshëm mbi fytyrën e vërtetë të një shteti që nuk e pranonte kufirin si mur respekti, por si portë për ndërhyrje. Ajo që duhej të ishte dorë shtrënguar për bashkëpunim, shpesh ishte dorë që manipulonte nga pas kuintave, duke u përzier pa ftesë në punët e brendshme të Shqipërisë, si një hije që nuk të lë të marrësh frymë lirshëm.
Kështu, ndërsa në tribunat ndërkombëtare artikulohej retorika e bashkëjetesës dhe e respektit të ndërsjellë, në prapaskenë frymonte një tjetër realitet – ai i përzierjeve të qëllimshme, i intrigave të vazhdueshme, i nxitjes së aktiviteteve armiqësore që synonin destabilizimin dhe dobësimin e vullnetit tonë të brendshëm. Ishte një hipokrizi e endur me fije të holla diplomacie, por që në fund gjithnjë e më shumë zbulonte fytyrën e vërtetë të një politike që s’njihte ndershmëri në marrëdhënie, por vetëm interes, kontroll dhe hegjemonizëm të maskuar.
Në këtë mënyrë, propaganda shqiptare ngjante me një ujë të qetë që në thellësi fsheh dallgë – një përpjekje për të shmangur përgjegjësinë e drejtpërdrejtë, por njëkohësisht për ta zhvendosur vështrimin e botës në drejtim të kundërt. Ajo ishte një politikë e heshtur me gjuhë të dyfishtë: e butë në fjalë, por e mprehtë në mesazh.
Në sfondin e një loje të ndërlikuar politike, ku fjalët visheshin me kostume ndërkombëtare dhe propagandat udhëtonin përtej kufijve, Shqipëria nisi të thurë një rrjet të hollë diplomatik, për të diskredituar figurën e Jugosllavisë në sy të botës. Ishte një përpjekje e kujdesshme për të ndriçuar një dritë tjetër mbi hijet që mbulonin Kosovën – për të “ndërkombëtarizuar” çështjen e saj, për ta nxjerrë nga korniza e brendshme dhe për ta shndërruar në një temë të vetëdijes globale.
Në Tiranë, kjo përpjekje nisi të artikulohej përmes tezave të forta dhe të ngarkuara me ndjeshmëri historike – tezave që denonconin një “shovinizëm serbomadh” dhe një hegjemonizëm që shtrihej përtej kufijve të Beogradit, duke u lidhur me fijet e një ndikimi sovjetik që përpiqej të mbërthente Ballkanin si një rrjetë e padukshme, por e fuqishme. Në këtë narrativë, Jugosllavia shfaqej si burimi i stuhive politike në rajon – jo më si një shtet neutral që ruante balancat, por si një element që trondiste themelet e paqes, si një motor i fshehtë destabilizimi që ushqente tensione në vend që t’i qetësonte ato.
Ishte një politikë e fjalëve të përzgjedhura, që kërkonte të formësonte opinionin ndërkombëtar si një pasqyrë të re ku bota të shihte më qartë plagët e Kosovës – jo më si një çështje e brendshme e një federate të krisur, por si një simptomë e një sëmundjeje më të thellë rajonale. Kështu, Shqipëria u bë një zë që kërkonte dëgjim – një zë që, ndonëse i vogël në fuqi, përpiqej të bëhej i madh në jehonë, për të dëshmuar se prapa buzëqeshjeve diplomatike të Jugosllavisë, fshiheshin prirje sunduese e përjashtuese, që duhej të viheshin nën dritën e analizës së ndërgjegjes ndërkombëtare.
Ishte kjo një lëvizje politike, por edhe tragjike – një përpjekje për të dhënë zë dhimbjes, për të sjellë para botës një realitet që përndryshe do të vazhdonte të mbetej i heshtur në prapaskenë, nën hijen e heshtjes dhe indiferencës. Edhe pse e mbështjellë me perde hekuri dhe e mbyllur në vetminë e saj ideologjike, Shqipëria nuk ishte krejt e heshtur në skenën ndërkombëtare. Zëri i saj, i ngjizur nga propaganda, depërtoi përtej mureve të izolimit, si një jehonë që gjeti rrugë për të dalë në botën e hapur. Edhe nga një vend i vogël dhe i mbyllur, fjala mund të udhëtojë si erë – dhe kjo fjalë kishte një mision: të zbehte imazhin e Jugosllavisë, ta përçmonte atë në sytë e të tjerëve, veçanërisht mes shteteve të paangazhuara, aty ku Tirana shpresonte të fitonte një aleancë të heshtur përmes fjalëve të forta dhe akuzave të mprehta.
Por në atë arenë shumëzërëshe të paangazhuarve, përpjekja shqiptare nuk arriti të krijonte valët e pritshme – nuk lëkundi doktrinat, as nuk solli rrëqethje diplomatike. Megjithatë, në një cep tjetër të botës, në oborret e ndriçuara të Perëndimit, kjo propagandë nisi të krijonte lëkundje, të mbillte dyshime, të trazonte mendime. Në disa rrethe evropiane, filloi të lindte një moskuptim i qëllimshëm apo i ndihmuar nga ky zë: pse vallë Kosova, me gjithë historinë dhe shpirtin e saj, nuk mund të ngjitej në statusin e Republikës? Përse mbetej nën një rend që nuk ia njihte dinjitetin e plotë politik?
Për ta ushqyer këtë narrativë, Shqipëria e përdori diasporën si një fole zjarri – duke nxitur demonstrata të zhurmshme, që në zemër mbanin revoltën kundër Jugosllavisë. Ato protesta, ndonëse të shpërndara nëpër rrugë të huaja, bartnin me vete jehonën e një vendi që përpiqej të fliste me zë të lartë përtej vetes. Në këtë përplasje të fshehtë e të heshtur, Shqipëria nuk mbeti pa gjurmë. Madje edhe kur nxitjet e saj morën trajta më të ashpra – kur aktet e saj u përkufizuan si veprimtari me natyrë të rrezikshme, që trazonin rendin, që godisnin qytetarë e që përhapnin frikë – ajo nuk u gjykua, nuk u vendos në bankën e të akuzuarve. Ndërkombëtarisht, ajo mbeti e fshehur nën petkun e një shteti të vogël që fliste për të drejta, ndërkohë që në prapaskenë lozte me flakën e atdhetarisë.
Në horizontin e fjalëve politike, aty ku propaganda shfaqet e zbehtë ose merr dritë të re nga tensionet e kohës, disa zëra nga Jugosllavia filluan të përhapnin idenë se intensiteti i propagandës shqiptare po venitej, po humbiste gjallërinë e dikurshme. Dukej sikur retorika e ashpër po ngadalësohej, sikur era e fjalëve të zjarrta po kthehej në një puhizë më të butë. Por, në thellësi të kësaj shprese, ndjehej edhe një dyshim, një mosbesim që zinte vend në rreshtat e dokumenteve analitike të kohës.
Sepse, ndonëse fjala shqiptare mund të tingëllonte më e ulët në ton, ajo nuk pushonte së reaguar. Çdo ditë, me ritmin e saj të heshtur por të qëndrueshëm, Shqipëria ngrinte zërin – ndonjëherë me argumente të rralla, ndonjëherë me fjalë të çara nga kontradiktat, por gjithmonë me një këmbëngulje që sfidonte pritjet. Ishte një fjalë që nuk qetësohej, një qëndrim që nuk ftohej plotësisht, edhe kur bindjet dukeshin të lodhura nga përsëritja.
Dokumentet e brendshme jugosllave, që përpiqeshin të deshifronin qëndrimet përtej fjalëve, linin të hapur një parashikim të heshtur: se fushata antijugosllave nuk ishte një rrëfim që do të mbyllej aq lehtë. Përkundrazi, ajo mund të marrë sërish hov, mund të ndizet nga një shkëndijë e re, mund të rritet nga një frymë tjetër politike që ushqehet nga vetë përplasjet e historisë.
Sepse propaganda nuk është gjithmonë një flakë që digjet fort – nganjëherë ajo merr trajtën e prushit që rri i heshtur, por nuk shuhet; i cili në çastin e duhur shpërthen sërish dhe djeg më thellë se më parë. Dhe ndonëse fjala shqiptare mund të ishte më e ngadaltë, më e përmbajtur në dukje, në thelb ajo vazhdonte të qëndronte si një damar i gjallë kundërshtie, që ushqehej nga vetë refuzimi i heshtur ndaj strukturës së jugosllavizmit. Në këtë mënyrë, dokumentet nuk shënonin fundin e një epoke retorike, por paralajmëronin një cikël të ri – ku edhe kur heshtja bëhet më e zhurmshme se fjala, qëndrimi nuk humb fuqinë e tij politike e as simbolike.
Kur fjalët fillojnë të lëkunden e perceptimet të marrin trajta të paqarta në sytë e botës, pushtetet nisin të lëvizin prapa perdes së skenës politike. Kështu, në dhomat e mbyllura të vendimmarrjes, zyrtarët jugosllavë pëshpëritnin porositë e tyre me një ton vendosmërie: Duhej vepruar me kujdes, me maturi dhe me organizim të përkryer. Ishte koha për të kthyer heshtjen në strategji dhe reagimin në një art të programuar mirë.
Ata e kuptonin se beteja nuk zhvillohej vetëm me armë apo në sallat e negociatave, por edhe në fushën e padukshme të perceptimit, në ndërgjegjen e opinionit publik dhe në rrjedhat e informacionit. Prandaj, ndërsa Shqipëria thurte fjalë për të ndikuar jashtë kufijve të saj, Jugosllavia vendosi të përgjigjej me një strukturë të mirëmenduar, të endur në labirintin e burokracisë dhe të propagandës.
Formimi i dy grupeve punues në Jugosllavi
U formuan dy grupe punuese – njëra pranë Komitetit Qendror të Lidhjes së Komunistëve të Jugosllavisë dhe tjetra në zemër të Qeverisë Federale – si dy degë të një trungu të vetëm, të cilat duhej të orientonin dhe të programonin gjithë veprimtarinë informuese e propagandistike. Ato u ngarkuan të ndërtonin një narrativë alternative, të qepnin fjalë të reja për të mbuluar të vjetrat, të dizajnonin fushata që do të sfidonin retorikën shqiptare e do ta paraqisnin vetë Jugosllavinë si viktimë të padrejtësive dhe keqinterpretimeve.
Ishte një lëvizje që synonte më shumë se thjesht një kundërpërgjigje – ishte një përpjekje për të mbrojtur imazhin e një shteti që ndjente se toka po i rrëshqiste nën këmbë, se fjalët e tjetrit po bëheshin më të zhurmshme se heshtja e vet. Dhe në këtë lojë të heshtur, ku propaganda bëhet armë dhe fjala shndërrohet në mburojë, Jugosllavia mobilizoi njerëzit e saj për të ruajtur atë që konsideronte nderin e vet politik.
Sepse luftërat e reja nuk shpërthejnë gjithmonë me zhurmë, por shpesh fillojnë në heshtje – me një dokument, një fjali të matur, një komunikatë që formëson mendimin e masës. Dhe në atë betejë të padukshme, ku fituesi është ai që rrëfen historinë më bindshëm, Jugosllavia përgatitej të shkruante versionin e saj. Në labirintet e qetësisë zyrtare, aty ku fjalët nuk janë më vetëm mendime, por urdhra të heshtur të pushtetit, u hartua një dokument i rëndë – i shënuar me shenjën e misterit dhe peshën e konspiracionit: “Top Sekret”. Ai nuk ishte një letër e zakonshme që shfletohet mes zhurmës së ditës, por një testament politik që duhej të udhëtonte në duar të zgjedhura me kujdes – duar që mbajnë fatin e ideologjisë dhe drejtimin e heshtur të një shteti.
Si një frymë e koduar, ai dokument kaloi dorë më dorë, në heshtje ceremoniale, duke iu dorëzuar atyre që qëndronin në maja – Anëtarëve të Kryesisë së Komitetit Qendror të Lidhjes së Komunistëve të Jugosllavisë, njerëzve që nuk flisnin shumë në publik, por vendosnin gjithçka pas dyerve të mbyllura. Pastaj, ai vazhdoi rrugëtimin e tij sekret edhe më lart, në strukturën federale, te Anëtarët e Kryesisë së RSFJ-së – një tjetër kat i lartë i kësaj piramide politike, ku mendimi nuk shpallet, por strukturohet, analizohet dhe planifikohet në heshtje.
Më tej, dokumenti i besuar iu dorëzua edhe Sekretarëve Ekzekutivë të Komitetit Qendror, si urë lidhëse mes ideve dhe zbatuesve të tyre. Ata, në hijen e emrave zyrtarë, ishin ndoshta më të heshturit, por edhe më të rrezikshmit – sepse fjala e tyre nuk tingëllonte, por zbatohej.
Edhe Komitetet Krahinore u prekën nga ky rrjet i qetë komunikimi, përmes sekretarëve të tyre ekzekutivë, që bartnin dokumentin si një kod të shenjtë që duhej lexuar me sy të heshtur e kuptuar me ndjesi më shumë sesa me fjalë. Dhe, në fund, dokumenti u strehuan në arkivin e Komitetit Qendror – në atë sirtar të madh të kujtesës së sistemit, ku ruheshin të fshehtat e një kohe, të mbyllura në dosje që flasin vetëm për ata që dinë të lexojnë heshtjen midis rreshtave. Ishte një dokument që nuk kishte zë, por kishte peshë; nuk kishte dritë, por bartte hije. Një dëshmi e një kohe kur politika shkruhej me gjuhë të koduar dhe fati i popujve vendosej në fragmente letre që qarkullonin larg syve të publikut, por shumë afër thelbit të pushtetit[1].
(vijon)
[1] Dokumenti ishte “Top sekret” dhe iu dorëzua: Anëtarëve të Kryesisë të KQ të LKJ-së; Anëtarëve të Kryesisë të RSFJ-së; Sekretarëve ekzekutiv të KQ të LKJ-së; Sekretarëve ekzekutiv të Komiteteve Krahinore dhe Arkivit të KQ të LKJ-së (1981)
