DO l: 10.1111/nana.12889 – Përktheu Arben Çokaj
Shinasi A. Rama
Nju Jork: Palgrave Macmillan, 2019. 344 f. 69,99 £ (hbk).
Kontesti kryesor i Shinasi A. Ramës në Dështimi i kombit, Elitat Etnike dhe Balancimin e Fuqive është qendra e ‘sintezës së sigurisë’ në marrëdhëniet tradicionalisht të ngrira ndërmjet shqiptarëve dhe serbëve në Kosovë. Ai e përkufizon ‘sintezën e sigurisë’ si vetëdije për kërcënimet vdekjeprurëse ekzistenciale të trajtuara përmes një grupi praktikash të përpunuara që, me kalimin e kohës, bëhen ‘vetëdija intersubjektive’ e një kombi (f. 315),
Libri është me interes për lexuesit akademikë dhe të përgjithshëm njësoj edhe për njohuritë e tij të reja në kontekstet komplekse politike të Ballkanit. Rama e kryen këtë detyrë me sukses pjesërisht për shkak të statusit të tij ‘të brendshëm’. Ai ishte një figurë kyçe e protestave të studentëve në Shqipëri në fillim të viteve 1990, që përshpejtuan themelimin e Partisë Demokratike (me atë si bashkëthemelues). Ai ishte gjithashtu në qendër të ngjarjeve në Kosovë gjatë luftës së viteve 1998-1999, duke shërbyer si këshilltar politik i delegacionit shqiptar në konferencën e Rambujesë (shkurt-mars 1999) dhe qeverisë së përkohshme të Kosovës.
Komuniteti ndërkombëtar nuk ndërhyri në Kosovë kryesisht për arsye të të drejtave të njeriut. Përkundrazi, bombardimet e NATO-s mbi Jugosllavinë (mars-qershor 1999) u bënë ‘të pashmangshme’ (f. 170) kur Sllobodani u përpoq të luante me Shtetet e Bashkuara kundër Rusisë, duke mos kuptuar, për të cituar Henry Kissinger, se ‘asnjë lider ballkanik nuk ishte në gjendje të kërcënonte ekuilibrin global’ (f. 163). Pasi e pushtoi Kosovën fillimisht në fillim të shekullit të 13-të, Serbia e aneksoi rajonin përsëri në vitin 1912. Nën Serbi, shqiptarët, të cilët gjithmonë kanë përbërë mbi 90% të popullsisë së Kosovës, kanë jetuar në “një shtet aparteidi” (fq. 221) gjatë gjithë shekullit 20. Në përpjekje për të spastruar etnikisht Kosovën nga shqiptarët, në vitin 1999, trupat serbe dëbuan me forcë rreth një milion prej tyre në vendet fqinje.
Libri shpjegon rrethanat që çuan në shfaqjen dhe rritjen e Ushtrisë Çlirimtare të Kosovës (UÇK). Fillimisht ‘një kryengritje fshatare’ (fq. 152), e konsideruar nga SHBA ‘një grup terrorist’ (f. 154) në 1998, vitin e ardhshëm UÇK-ja u tregua një aleate e denjë e vendeve të koalicionit, duke u bërë përfundimisht ‘forca tokësore’ e NATO-s (fq. 205). Përderisa UÇK-ja nuk e çliroi Kosovën, pyetet nëse ky vend do ta kishte fituar lirinë dhe pavarësinë pa kontributin e saj.
Rama shqyrton dallimet kryesore midis UÇK-së dhe përkrahësve të Ibrahim Rugovës, duke theksuar se ndërsa luftëtarët e UÇK-së dhe familjet e tyre kishin vuajtur jashtëzakonisht shumë nën sundimin e Titos (fq. 181), shumica e ndjekësve të Rugovës kishin mbajtur anën e udhëheqësit jugosllav, duke parë kështu ‘standardet e tyre të jetesës të përmirësohen ndjeshëm’ (po aty), duke iu referuar rolit të Rugovës gjatë bombardimeve të NATO-s, autori e përshkruan atë si ‘një peng i vullnetshëm i Milosheviqit’, ‘i nënshtruar’ i atij ‘pa kushte’ (f. 182). ‘Dështimi i dëshpëruar si politikan’ i Rugovës (po aty) shënoi gjithashtu fundin e politikës së tij ‘zgjidhje pa dhunë’ të frymëzuar nga Gandi në Kosovë.
Libri ekspozon të metat në projektin e fuqisë botërore për të fabrikuar ‘një komb të ri’ në Kosovë. Pas përfundimit të sundimit kolonial të Serbisë në vitin 1999, Kosova nuk kishte nevojë për një shtet-ndërtim, por për një ‘sistem demokratik të bazuar në të drejta dhe detyra të barabarta’ (fq. 245) për të gjithë qytetarët, pavarësisht nga përkatësia etnike. Në vend që të investonin në ‘ndërtimin e koalicionit’ (fq. 23), sundimtarët ndërkombëtarë të Kosovës fuqizuan pakicat etnike, veçanërisht serbët dhe turqit, duke u dhënë atyre ‘dhjetë vende shtesë mbi ato që morën nga 100 vendet, që janë të ndara në të gjitha partive’ (fq. 245-246), duke u mundësuar atyre ‘të ushtrojnë një ndikim joproporcional’ në parlament (f. 246). Masa të tilla, të cilat synonin të minonin perspektivën e ‘një shteti mono-etnik’ (fq. 248), rezultuan në krijimin e një shoqërie ‘shumë të veçuar’ (f. 254).
Pavarësisht ndërhyrjes ushtarake të NATO-s, e përshkruar si ‘masë me gjysmë zemre’ (f. 217), Rama shpjegon politikën e pakëndshme të Misionit të Administratës së Përkohshme të Kombeve të Bashkuara në Kosovë (UNMIK) dhe ‘dështimin e palavdishëm’ të tij (fq. 60) synimi i fuqive të mëdha, edhe pas tërheqjes së trupave serbe, për ta kthyer Kosovën nën kontrollin e Serbisë. Kjo shpjegon pse komuniteti ndërkombëtar i injoroi liderët shqiptarë të Kosovës para dhe gjatë luftës së 1999 dhe vazhdoi t’i trajtojë ata edhe më pas ‘me indiferencë të plotë, nëse jo me përbuzje të hapur’. (fq. 246).
Pavarësia e Kosovës në vitin 2008 ishte një rezultat përfundimtar ‘i pashmangshëm’ (f. 285) pas dështimit të sundimtarëve të saj ndërkombëtarë për t’i ‘shpërbërë’ (fq. 220) liderët shqiptarë, kërkesa e vazhdueshme e të cilëve për vetëvendosje pasqyronte vullnetin e bashkatdhetarëve të tyre. Pavarësia e Kosovës ishte e justifikueshme, sepse ajo renditet pas vendeve evropiane ‘monoetnike’ si Polonia dhe Norvegjia dhe përpara Sllovakisë, për të mos përmendur ish republikat jugosllave, tani shtete të pavarura, si Sllovenia, Mali i Zi apo Maqedonia e Veriut. Vendet si Kina, Rusia dhe Spanja ende nuk e njohin pavarësinë e Kosovës jo në baza ligjore, por sepse i frikësohen shkëputjes brenda kufijve të tyre.
Me interes në këtë drejtim janë përpjekjet e Kremlinit për të ‘justifikuar’ veprimet ushtarake kundër Ukrainës në vitin 2014 dhe sulmi në shkallë të gjerë kundër këtij vendi që nga shkurti i vitit 2022, duke bërë referenca të dobëta dhe duke tërhequr paralele të rreme me ndërhyrjen e NATO-s në Kosovë në vitin 1999. Kjo nuk do të thotë se Rusia tani është e gatshme të njohë pavarësinë e Kosovës. Megjithatë, vërejtjet e fundit të Presidentit Vladimir Pain tregojnë se Rusia do të bëjë gjithçka për të shpëtuar fytyrën, në funksion të rezistencës së papritur të Ukrainës.
Pozicioni i dobësuar i Rusisë si një ish-superfuqi në vitet 1990 dhe 2000 funksionoi në dobi të shqiptarëve të Kosovës, duke e bërë kështu kryesisht, por jo tërësisht, joefektive mbështetjen e kahershme të këtij vendi për Serbinë, kur fuqitë ndërkombëtare u përfshinë në tregtinë e kuajve. Përveç Kosovës, ndikimi destabilizues i Rusisë në Ballkan gjatë tre dekadave të fundit është i dukshëm edhe në përpjekjet e saj për të minuar proceset demokratike në vende si Mali i Zi dhe Maqedonia e Veriut.
Argumenti herë pas here bëhet i përsëritur. Disa pika mund të ishin vërtetuar më mirë ose të shprehura në formë më të përmbledhur. Gjithashtu mund të kontestohet rëndësia, që autori i kushton në të gjithë qendrën e ‘sintezës së sigurisë’ në formimin e kombit në rastin e Kosovës dhe ndikimin e saj të supozuar në marrëdhëniet ndërmjet shqiptarëve dhe serbëve. Pavarësisht fushave të tilla të përmirësimit, libri kontribuon në plotësimin e boshllëkut në literaturën mbi ndarjet në shoqëritë pas konfliktit. Studimi gjithashtu e vendos Ramën më tej si një autoritet udhëheqës në temat e shtetësisë, nacionalizmit dhe elitave në Ballkan.
Gezim Alpion
Departamenti i Politikës Sociale, Sociologjisë dhe Kriminologjisë, Universiteti i Birminghamit, Birmingham, MB
Burimi, Wiley online:
https://onlinelibrary.wiley.com/doi/10.1111/nana.12889
