Ese
Ramadan Mehmeti: Balsam zemre; Shtëpia botuese “Rozafa”, Prishtinë, 2016
Mehmetali Rexhepi, prof
Brenda viteve: qershor 1996 – qershor 2016, pra, një periudhë njëzet vjeçare, Ramadan Mehmeti iu përkushtua librit “Balsam zemre”, i strukturuar në tre cikle: I Fillimi i portave të hapura, II Të mplaken tëra stinët në vrer, dua këtë mëkat dhe III Udhëtimi i shkuljes së kamxhikut nga dora e Zotit. Autori i la hapësirë, ose thënë ndryshe, u mor gjatë me përsiatje trajtash të kujtesës poetike për Mikun Model, Poetin Beqir Musliu. Në librin “Balsam zemre”, i cili ka dyzeteshtatë poezi, të cilat i përshkon një frymë dhimbjeje me tituj nën kllapa, vështruar nga të gjitha kënd-shikimet teorike-letrare, poezitë i ngjizë etimoni i përbashkët, që përbëjnë mirëfilli një poemë lirike. Në vëllimin e tillë poetik, poetit sikur nuk i mjaftoi tërë ai arsenal figurativ i poemës, vendosi dhe një shkrim përkujtimor prej dymbëdhjetë faqesh? Vëllimi poetik “Balsam zemre”, me përgatitje të lakmueshme, redaktuar dhe përkujdesur me një shkrim analitik të kritikut letrar Ramadan Musliu, u botua nga Shtëpia botuese “Rozafa”, në Prishtinë, më 2016.
Mbi postulatet e kujtesës e të dhimbjes, poeti Ramadan Mehmeti mëtoi t`i shtrinte përsiatjet poetike dhe kredon estetike të poezisë së përkushtimit. Dhimbja e kujtesa ndjehen, që nga nisma, e cila shënon aktin e dhimbshëm, qershorin e vdekjes të Mikut shpirtëror, Beqir Musliut, në qershor të vitit 1996 dhe, përfundimin e kësaj hapësire të shkrimit, po në muajin qershor të vitit 2016. Në vijim të këtij diskursi shqyrtues, do të bindemi për forcën motivuese të autorit krejtësisht e përtrollitur.
ESTETIKA E TË SHËMTUARËS
Esteti Baumgarten, në vitin 1750 ishte ndër të parët, që vërtetoi se estetika është shkencë. Madje se estetika nuk është dukuri, e cila shihet dhe preket, por mund të shijohet, të preket, të vizatohet.
“Sipas mësimeve klasike të estetikës, shëmtia është e kundërta e bukurisë… ; … në artin modern shndërrohet në një armë kundër realitetit, si mjet i ç`realitetit dhe në funksion kundër natyral i botës së artit.”
Përkufizimi klasik për të bukurën, shëmtinë si kategori estetike, pra të shëmtuarën, klasikët nuk e konsideruan kategori estetike të së bukurës. Mirëpo, arti modern përkufizimin për të shëmtuarën e zhvendosi nga kanunet teorike të estetikës klasike. Nga mendësia e përkufizimit të teorisë klasike për të shëmtuarën, do të duhej përjashtuar kryevepra të tëra të artit botëror, të ngritura prej trajtave e llojeve të ndryshme të dukurive të shëmtuara në racën njerëzore. Le të sjellim këtu ndonjërën nga kryeveprat botërore, si dëshmi e tej përçuar nga ligësia, grykësia, kanibalizmi, prirjet vrastare, sadizmi, urrejtjet racore, tirania, trajtat e dhunës në vepra përmasash estetike mbi të shëmtuarën, si “Komedia Hyjnore” e Dante Aligierit, “Lulet e së keqes” të Sharl Bodëlerit ose nga letërsia shqiptare “Poema e mjerimit” e Migjenit, “Bukuria e zezë” e Beqir Musliut…
Përgjithësisht është e provuar dhe e njohur, se e bukura dhe e shëmtuara, joshin dhe ngacmojnë nervat emocionale të subjektit njerëzor, të shkrimtarit a të lexuesit. Pa ndjeshmëri të prekjeve, të ngacmimeve të jashtme tek ato të brendshmet, nuk zgjohen mori ndjeshmërie, si: gëzimi, pikëllimi, ankthi, drithërimat, frika, ngazëllimi, brengat, mallëngjimi, besimi dhe shpresat për përmbushje qëllimesh jetike, materiale dhe shpirtërore, etike, etnike, estetike dhe filozofike.
Marrëdhëniet ciklike: e bukur dhe e shëmtuar kushtëzojnë ashpërsinë e lidhjeve dialektike, për shkëlqimin e njërës dhe errësimin e tjetrës në spektrin e ngjyrave ku mbizotëron e zeza. E kundruar nga këndi letrar-estetik në poemën e Ramadan Mehmetit “Balsam zemre”, kategori mbizotëruese e kësaj estetike është e zeza:
“Hyni në Amfiteatrin e Prishtinës me ëndrra mbi shpinë,
Dielli ka perënduar kaherë prapa kodre, kodra shembur,
Terri është futur në shiringë, përzier me gjakun e zi,
Trupi copëra me thasë të errët fundosur në panteon të lig”
(Mbrëmja e dhembjeve)*
Duke shpaluar pikëllimin, dhimbjen, mërzinë dhe mungesën për shkuarjen e hershme në botën e amshuar të Mikut e Poetit Beqir Musliu, mentori i përvojës udhërrëfyese në fushën e rrëshqitshme të shkrimit, arkivi i gjallë…; Ramadan Mehmetit thuajse i zvogëlohet bota individuale, personale, intimja e sinqertë. Konotacionet figurative të kësaj tipologjie të shkrimit, të zezën e shtrijnë gjerë e gjatë në të tëra pikëpjekjet e hapësirës komunikuese, në gjithë rrethin jetësor, tokësor e global, duke qëmtuar metaforat, apostrofën, hiperbolat, kontrastet, prozopope, ofshamat, paralelizmin figurativ, pyetjet hipotetike, epitete metaforike, heshtjen, bredhërin ritmike, nëmën e zezë, bëmat, gjëmën, gjithë përbërësit përkues me botën e shpalosur të Krye-personazhit, Poetit Beqir Musliu. Poeti voli që t`i hidhte në letër të bardhë gjithë atë, që ishte e ende e gjallë dhe testament i shkrimit. Maestroja la testamente letrare imagjinare, lirike, epike dhe dramatike. Autorit i mbeti t`ia shpërpushte atë zjarr ngërthimi, atë mall të pashuar dhe, pikërisht këtu, në këtë vëllim do të shpërfaqet përkushtimi jo i lehtë.
Duke konstatuar përmbledhtas, e ndjejmë, e përfytyrojmë aktin e goditjes së parë të pikëllimit, peshën e të cilit gradualisht e bartin vargjet e tre cikleve nëpërmjet dyzeteshtatë poezive. Ngjashëm me rrathët koncentrikë mbi një syprinë uji, që kur hedhim gurin zgjerohet përmasa e rrathëve dhe, poezia pikëllimin e shpie mbi dhimbjen afatgjatë të rrathëve të valëve të tij, mandej dhimbja nuk mbetet konstante meqë i afrohet ndjeshmërisë tragjike. Pikëllimi dhe dhimbja burojnë nga sinqeriteti, madje janë më se të sinqerta, përderisa përkimi me tragjiken del jashtë shtratit të rrjedhës dhe lidhet me përmasën etnike dhe njëmendësinë diktatoriale të mjedisit shoqëror. Tërësinë emocionale, ideore, konceptuare të poemës e përshkon tejpërtej qasja Krye-personazhit, Mikut e Mjeshtrit, të apostrofuar me shkronja të mëdha.
Përsiatjeve për dhimbjen e Mikut, i bashkërendohen vistra e gjatë e përbërësve figurativë me pikëshikime poetike për fatin e fatkeqësinë e Poetit Model, Beqir Musliut. Pikëshikimet me konotacion bardhësish, dendur i mbulonte mjegulla e zymtë e censurës; një zymtësi e kushtëzuar për të mos depërtuar bota e rebeluar e poetit kundrejt të keqes dhe shporrjes së amullisë nga sistemi i jo-vlerave në shoqëri. Koha si kategori e qenësisë së Poetit si Krye-personazh shfaqet e rrudhur, e shtrënguar për mbetje inerte. Andaj, e qëmtuar me mjeshtërinë e një shkrim-ndërtuesi, nxori formësime shtresore: për kumte metaforike, simbolike dhe semantike:
“S’ka kohë për humbje, edhe më pak-kohë për fitore,
Arat janë mbushur me veshë, sy, mallkim, pena, hundë
Dhe koha, ambalazh për kërmij deti, duar profetësh,
Do të shkojmë tepër larg, po u kthyem dhe një herë”
(Libri i grilave të padukshme)
*Ramadan Mehmeti “Balsam zemre”, Rozafa, Prishtinë, 2016, f. 9
Brenda grilave të padukshme shkruhej libri i Poetit. “Libri i grilave të padukshme” ishte burgu i kudo-ndodhur, i padukshëm, por rob-mbajtës. Individualja zbërthen të përgjithshmen. Reflektimet figurative prekin pikat nevralgjike të qenies etnike dhe pozitën e vartësisë së njeriut prej tiranisë. Ideja përshkuese poetike e Maestros e ngërthyer, duhej të bëhej e pakapshme, finoke për kllapat e censurës. Pastaj vardisej auto-censura, vetëgjykimi i bërjes së krijimit artistik vlerë ose i vlerës krijim jo veçse i përtashëm, por i përtejshëm. Tek poeti Ramadan Mehmeti përkuar me Maestron, ziente droja e një tautologjie poetike… Si? Të ishte me të, por dhe me unin poetik të vetvetes. Megjithatë, ai arriti t`i shpie idetë artistike të konceptuara mbi ato vetjake, pikërisht në tablo të gjera ku frymuan i adhuruari dhe adhuruesi, ku frymoi jeta e përgjuar…
ARTI DRITHËRUES I SHKUARJES
Paragjykimi i intuitës drithëruese ndjell të pashmangshmen… Pritja e të pashmangshmes përshkallëzon tendosjen emocionale. Pritet kumti dhe turbullohen ndjenjat. Gjithçka turbullohet; çdo kënd, çdo shteg, hapësira mbushet me pikëllim dhe i nënshtrohet amalgamës së hirit. Djegia lë hirin dhe nën hi mbetet prushi, kujtesa gjithnjë shpalon prushin, edhe pas ndodhjes vijon të reflektojë jehona e gjëmës së dhimbjes për shkuarjen… Në njërën nga poezitë e poemës “Balsam zemre”, përmes kufjes ndërtohet dialogu poetik i vetmeve në dy pozita shpirtërore: atje Poeti në pozitën horizontale të lëngatës, mes agonisë së dy botëve dhe, këtu subjekti në ankthin e një pritjeje të pritur…
Andej, zëri i Poetit në grahmat e lëngimit të sëmundjes së keqe, ngre dialogun dramatik. Dialogu kapërcen relieve të ftohta, që nga Moska deri në Urën e Maskatarit, toponimin e një tragjedie të heshtur në kronikën pa dëshmitarë! Mes dialogut të vetës së shtrirë dhe monologut drithërues, kishte hyrë përbindëshi njeri-ngrënës, kanibali jetë-marrës me hire e pa hire. Poeti Ramadan Mehmeti lypte dhe prekte dorëzën e hapjes më të lehtë të derës, asaj dere të pakthyeshme. Zbutjen emocionale për shkuarjen e Mikut në “Udhën e Madhe”, e bëri qoftë nëpërmjet kapjes të një fije kashte të litotës.
Si paraqitet jeta në këtë poemë? Ajo paraqitet kryesisht si një e dhënë për dhimbje-marrje dhe dhimbje-dhënie, më pak si një dhuratë lumturi-bërje. Pas daljes nga akti i parë, kujtesa autorit ia ri-shtron shtegun për vajtje-ardhje idesh, për idenë e shkuarjes së përhershme të diçkaje të dashur, të adhuruar, bartës të së cilës janë togfjalëshat metaforikë, thellësisht të identifikuar me botën magjike, magjepse të Maestros. Bota e amshimit ia mori Mikun, me gjithë atë univers të imagjinatës poetike, të zgjeruar me eksplorime të pagjuma! Natyrshëm vdekja, sikurse miq të tjerë, gllabëroi dhe emra të përveçëm, bashkëkohës të autorit, porse Miku i tij u shua herët, në zenitin e pjekurisë eksploruese të fjalësit tij poetik. Pse autori i këtij vjershërimi, apostrofoi miq të shquar të kësaj fushe, pikërisht në gjendje agonie të Poetit? Ndoshta për efekte çasti për tejkalimin e agonisë, ose si një relativizëm i vdekjes me pikë-cakun përgjithësues të akt-vdekjes:
“… Apo mos po preket çdo fryt?”
(Bota pa tru), f. 15
Pyetja hipotetike kapërcen vetën, ngaqë edhe në çastet e agonisë, Poetit i fanitet skepticizmi i prerjes së çdo fryti, tashmë të çelur vonë edhe tek ne! Gjithsesi, vdekja do të ndodh, por shpirti skeptik pret përgjigje: a mbeti ndonjë fryt erë-këndshëm për t`i dhënë aromë shijes së jetës tek të tjerët, te pasardhësit?!
PLEKSJET IDENTIFIKUESE DHE MËVETËSIA
E tërë poema “Balsam zemre” u përshkua prej ndjeshmërisë së fortë emocionale, duke pasur pikënisje kumtin, një kumt tronditës, të cilit i dhanë kahen dhe ngjyrimin estetik të së hirtës pikëllimi, dhimbja e pa frenuar për shuarjen e njërit nga udhërrëfyesit modern të letrave tona. Shuarja e njërës nga penat më të veçanta, që la trashëgimi të pasura artistike, por dhe shpuri me vete shumëçka të pathënë, për poetin e thurjes së poemës, nënvizohet si një peng i papërmbushur, si plagë e pashëruar e shpirtit që kullon dhimbje. Mbi burime të dhimbjes po formësohej poezia si antipod i mërzisë, i gjithçkaje të shëmtuar. Citatet e shkëputura të Maestros lexuesit i japin shkasin t`i piketojë pleksjet e identitetit: adhurues i adhuruar.
Shkolla letrare e Beqir Musliut ishte e ndërlikuar, ngaqë paraqitja e artit Tij solli sprova të panjohura në kulturën tonë të shkrimit artistik. Ndonëse e vështirë, pikërisht këtë shkollë zgjodhi Ramadan Mehmeti; shkollën për mësimin e ecejakeve labirinteve të fjalësit imagjinar: hyrjes dhe gjetjes të rebusit për dalje, pa mbetur i ngujuar në mjegullat e hermetizmit. Kësisoj, sipas stilit të poemës që kemi në duar, shihet se autori mësoi të pulsonte të fshehtat e “zejes” poetike moderne. Po ashtu, sprovoi nyjëtimin e kumtit dhe thurjet shtresore të fjalëve, të cilat kanë formulat dhe kodet e ngërthesave, për zbërthimin e sendeve e të dukurive sferave të dukshme dhe të padukshme të fjalës, prore me përvojën e përgjithësimeve ontologjike.
Do theksuar se fillim e mbarim poemën e kujtesës e të dhimbjes “Balsam zemre”, e mbanë të baraspeshuar kohezioni poetik, figuracioni i hyrjes në dukuri, ironia dhe grotesku, përzgjedhja e të veçantave për përgjithësime të realitetit shoqëror gri, të diktaturës sistemore, trysnitë e vijueshme mbi relieve karakteresh e të psikologjisë së mjedisit, nënvizimi i topitjes të mentalitetit deri në gjendje flashkësie. Kurdoherë kur dora e dogmës së pushtetit zgjatej për të shtypur rebelimin njerëzor, Poeti i kthehej eksplorimit të ndërdymes me një arsenal të dendur figurash.
Kërkueshëm me përkimin e Modelit dhe njëkohësisht për Modelin, autori evokon me stilin veshur me të zezën… E zeza nuk është pozë e shpifur, tek ne ajo e ka burimin në zezonat historike dhe jashtë historike. Andaj, duhet të dimë të lexojmë. Një mori estetësh kanë pohuar evoluimin e tekstit, të strukturës dhe të shprehjes, të figurës dhe ngërthimit të kodeve poetike brenda poezisë. Poezisë duhet të dimë t`ia lexojmë poliseminë, t`ia zbërthejmë kodet dhe formulat matematikore. Poezia sa vjen është duke u çliruar nga retorika, nga prozaizmi, nga përshkrimi i dukurive, të cilat e cytin lindjen dhe joshjen, por ende jo ndryshimin e konceptit të saj kundruall plotësisë dukurive.
Vdekja e paralajmëruar e Poetit subjektit të identifikuar, ia ka shpeshtuar ankthet, aktin e humbjes së parakohshme dhe shuarjen e dritës të një ylli, me tërë arsenalin e pritshëm të zgjerimeve të reja poetike, sasiore dhe novatore. Vdekja nuk njeh moshë por, nuk mund t`i merrte gjithçka kishte krijuar Poeti për trashëgimi.
Në gjerësinë dhe gjatësinë e lidhjes së poezive në një etimon shpirtëror, vëllimi “Balsam zemre”, u ndërtua nëpërmjet rolit çelës të togfjalëshave, që lidhën kumte, reflekse dhe kuptime të një sintakse poetike të ngjeshur. Sintaksa poetike me ndërmjetësi togfjalëshash lidh hallkë pas hallke kurorën metaforike, simbolike me konotacione prodhimtare, që prekin dhe zgjojnë përsiatje për dhimbjen djegëse. Graviteti i dhimbjes tërheq përbërës tjerë, të cilët vizatojnë përfytyrime të avullta, rrjedhje të shfryrjes, fiziologji lotësh. Shumësia e thënies në tekstin poetik nuk del tej rrathëve koncentrikë të ngjyrës së zezë, si: nata e zezë, “si i peshon orët e tiktakut tim zemrës së nxirë”; “Ylberi, – ndryshku më i zi “; “gjaku u nxiros”; “vera e zezë” “kurs nate”; “Sytë –blu të errët…”; “fatet e nxirosur”; “Orëzi”; “më i ziu”; “kandil të zi”; hiperbola “Ora Mamute”; gjendjet e hapjes së honeve shpirtërore, kontraste përplasjesh…
Gjithë gama e ngrehinës së poezive në vëllimin poetik “Balsam zemre”, arriti që trashëgiminë e kujtesës art-jetike ta shpijë në diskursin artistik me premisa të theksuara filozofike. Kujtesa e poetit hap hulli aty dhe atje ku mbetën djerrinat të paprekura dhe, futet harresa me gjithë vegjetacionin e saj të çrregullt të ferrave. Fara për mbjellje të reja ishte hedhur mbi tokën e pëlleshme të kujtesës. Qëmtimi i të mbjellave në letër u kushtëzua nga shkëmbimi i thellë, i marrjes e dhënies së farës Miku-mikut për mbjellje të shkrimit. Mandej pasonin dilemat e frytit, si do të jetë ajo mbjellje? A do ta korrë lexuesi me sy?
Përkimet e kësaj poezie e karakterit të dhimbje-bartjes e autorit Ramadan Mehmeti, duket qartas që modelit pararendës i është shkëputur, veçse ruan praninë e një tumirje të hapur, plotësisht të çiltër. Me botën e vet, me stilistikën vetjake, poeti kapërceu detin e Maestros pa u fundosur në të.
Këtu simbolika paraqitet e hapur, shtrirja tematike, motivet dhe motivimi nuk i zhvendosin pamjet, nuk e copëzojnë tërësinë e kompozicionit dramatik, të kësaj drame me një Krye-personazh. Kjo dramë autorit i la një gjerësi lënde për përsiatje të thella për jetën dhe vdekjen, për fatin e mbështjellë me dhimbje të pareshtura. Ritmet, fryma ngërthese e vargut, figuracioni, stili, me një fjalë tipologjia e shkrim-ndërtimit, të gjithë përbërësit ideorë-emocional-estetik-stilistik, u ndërthurën në shtjellën legjitime të autorit. Pra, nga njësimi emocional kemi dyzimin identifikues: poetin që ligjëron për Modelin, por me modelin vetjak.
PËRMBUSHJA E POEMËS
Meqë pamë se e errëta nuk i shqitej sysh etnisë, jo një herë në relievin e karakterit emocional, të ngjitjeve e tatëpjetave të poetit, hasim shfrime gufesh, duke apostrofuar gjakimin thirrmor:
“O Rozafë, Epir, Pind, Olimp, Dodonë
Burg divani më i gjatë! Apo fytyrë – trung i zi i palmës,
Vepra e pabotuar, rënë përdhè,
Rreze përthyer e pasqyrim i tyre në pika uji të reve.”
(Metafizika e Prishtinës), f. 18
Bërja lëndë poetike e një frymëzimi të këtillë, pa u futur në vlugun e tij, me tërë qenien e përjetimit, fare të mundshme e kishte rrëshqitjen drejt përjetësimit. Në poezinë e këtij vëllimi nuk duken ngjyrat tjera, pos të zezës dhe të hirtës. Hiri i shpërpushur rikthen zjarrin. Shqiptimet e drejtpërdrejta, paksa më të hapura, kundruall atyre të mbyllurave brenda lëvozhgës së vet, vënë në pah kontrastin, sikurse tek vargu:
“Vepra e pabotuar, rënë përdhè”
Në poezitë e poemës “Balsam zemre” reflektimet intime përthithin motive dhe vështrime të ndryshme, herë të përcipta, herë më të thelluara, duke piketuar mendësi mitike e historike, si: “Darka e Magjisë”, “Arkadi famëkeq”, “Libër Anatemash”, ose:
“E secili ishte një mohar,* njeriu më i besuar i pushtetit
Anatemat do të vinin nga jashtë e brenda, magjia ngado.”
Përpos apostrofës, në raste gufesh, tensionet e brendshme shkarkohen me nxjerrje ofshamash. Diskursi poetik do të mbetej i papërmbushur nëse nuk do të zgjohej urtia, në qoftë se nuk do të ndodhej në bërthamë poetika e zbërthimit të urtisë, si udhë-rrëfim i velur, që nga miti i Mollës së Adamit. Sugjerimet e urtësisë i zbërthen metafora e qëmtuar po për urtësinë (Mëkati bën dritë).
E pohuar paksa më lart, se lëndën e gjerë të poemës, e ushqejnë motive dhe ca sosh, ndoshta
*Mohar: i besuar perandorit
vetëm si prekje të përcipta, por sikurse gurrat e përrenjtë, të cilët për ta bërë lumin lumë të rrjedhshëm e ujë shumë, tatëpjetat ua bashkojnë rrjedhjet, që t`ua shpie më fuqishëm detit. Aty-këtu nxjerr zë dhe, temën ekzistenciale poetit ia dëfton prozopopja, për vjelje të së bukurës dhe kthimin e saj në burim:
“Arin tënd dhe zemrës sime që po merr, Tokës po ia kthej“
Sprovat dialektike kapërcejnë nëpër “pirgje eshtrash”, së këndejmi: “sa rrugë e gjatë akoma na pret!” (Shishja e zbrazët), f. 28
Moria e epiteteve metaforike dhe përshkallëzimi mbiemëror, i shërbejnë termometrit të gradacionit, tekstit dhe kontekstit emocional, si dhe kthimit të situatave paradoksale:
“Përplasja shkëmbinjve çlodh diellin kurrë kaq të zi!”
(Trëndafilat e zinj bënin rojë), f. 29
Asociacionet motivuese, simbolika, lidhjet metaforike me pleksje ironike-satirike kapërcejnë tronditjen, pikëllimin dhe mërzinë fillestare të shuarjes. Nga thellësia e ndërdymes intuita i lyp poetit ribërjen e Maestros, me fizionominë, me pulsimet fiziologjike dhe zgjatimin e prirjeve të tija të Magut të metaforës, të mendjes vizionare për dilemat ekzistenciale, rebelimet kritike në mjedisin e shoqërisë mëkatare; madje kundrimet e këndshme të jetës përmes finesave të holla tej absurdit njerëzor.
Ramadan Mehmeti e kuptoi qartas se poezia nuk është thjesht duf, as dolli çasti, as përshkrim ndjenje në gufime rasti.
“Çdo gjëje i erdhi fundi, po mbarimi askund”
Kjo është pozita e çasteve ekzistenciale të njeriut, në universin e pamatshëm nga çfarëdo matematike astronomike!
Autorin medoemos jeta do ta nxjerr jashtë pikëllimesh, jashtë ecejakeve të rutinës. Pasojnë brengat tjera. Brenga e Maestros bëhet brengë e trashëgimisë së poetit… Për çfarë?
Pse “llogoret të jenë letër e pashkruar?” Brenga e pengut poetik është njëri nga testamentet për diskurset e papërmbushur të shkrim-mbetjes… Ky testament hyri mes dhimbjes dhe gjakimit, për t`ia shtuar edhe më tej etjen poetit… Një etje e tillë nuk shuhet me ujin e kontaminuar të ambientit tonë të pandryshuar. Ishte një porosi fisnike, ndoshta me një përfundim sakrifikues?
EPIQENDRA E PIKËLLIMIT
(Asgjë s’pipëtinte në Fushë Korb), shpërfaqet konkretizimi i atmosferës për Poetin e modernes e të hermetizmit në letërsinë tonë artistike. Toponimet e emër vendeve e rikthejnë poetin në zanafillë. Bredhërija jetësore e Shkrim-kërkimtarit vjen të pushojë aty ku u ngjiz me eshtra, muskuj e nerva, me ëndrra, në Livoçin e prejardhjes; pastaj erdhi pakthyeshëm në Gjilanin e vendlindjes. E sollën këtu të pushojë; ta pushojë kërkimin për “Bukurinë e zezë”, për “Mbledhësit e purpurit”, për “Darkën e Magjisë”, për “Makthin”, për “Krupën”, “Orfeianën…” Shkrehja e pikëllimit fiziologjik e autorit për Maestron është e drejtpërdrejtë, pa aluzione.
Për ta shfaqur njësimin, në disa poezi të poemës, identifikimin me Krye-personazhin, autori e shkrinë shqiptimin e vetave:
“Mallkuam e ç’mallkuam atë kandil të zi”
(Anatema në kornizë të zezë), f. 52
Këtu, pa ndërmjetësuar askush, duket se gradacioni i pikëllimit për kujtesën e Poetit nuk ka mbarim:
“Si përqafohet pikëllimi, pa marrë fund shtegtimi,
Edhe kjo ndarje më djeg palcë-eshtrat një mijë herë”
(Me pranga në trup të kurorëzojnë poet), f. 56
Epiqendra e dhimbjes në gjithë gjatësinë, gjerësinë, thellësinë dhe lartësinë e poemës “Balsam zemre”, dendësoi shtjellën tematike-ideore, emocionale, etike, estetike, stilistike, rrumbullakuar me sfondin filozofik.
Me përbërës shumë-llojesh reflektues e ndikues, poezia e motivimit të këtillë ngre konceptime artistike, vizionin e përtashëm e të ardhshëm të dashurisë ndaj njeriut, pa plagët e shekullit të kaluar:
“Me plagën e shekullit mbi shpinë shekull të ri po nisim,
M`the, loja e katërt mund të jetë loja drejt mrekullisë,
Ose nga një shëmti do të jetë pena tepër më e mprehtë,
Nata hëngri vetën, ka mbetur hije mollës në degë”
(Lulegjaku ruan ngjyrën), f. 61
AKTI I PËRMBYLLJES
Nga shkolla e sprovave artistike të Beqir Musliut, poeti dhe shkrimtari Ramadan Mehmeti nuk mund të dilte artistikisht i flashkët, përveç si qëmtues i një stili përherë kërkues, hulumtues figurash e përfytyrimesh poetike, ashtu si kishte pohuar një herë Jusuf Gërvalla, shkrimi është i zorshëm, të çon deri në vdekje.
Gjilan, maj 2022
