[ Libra NëLinjë ]
Ibish Neziri
Roli i presidentit në sistemin politik të Kosovës është konceptuar si simbol i unitetit të shtetit, garantues i funksionimit kushtetues dhe përfaqësues i vendit në arenën ndërkombëtare, por edhe si Komandant Suprem i Forcës së Sigurisë së Kosovës. Kushtetuta e ka pozicionuar këtë institucion brenda modelit parlamentar, ku presidenti zgjidhet nga Kuvendi, ndërsa pushteti ekzekutiv i takon Qeverisë. Megjithatë, praktika politike pas shpalljes së pavarësisë ka treguar se ky model shpesh nuk ka sjellë stabilitet institucional, por ka prodhuar tensione politike, bllokada procedurale dhe pazare ndërpartiake.
Problemi nuk qëndron vetëm në formulën juridike të zgjedhjes së presidentit, por edhe në fragmentimin politik dhe mungesën e një konsensusi minimal shtetformues.
Mënyra aktuale e zgjedhjes dhe problemet e saj
Presidenti zgjidhet nga Kuvendi me shumicë të cilësuar prej 2/3 të votave (80 vota) në dy raundet e para, ndërsa në raundin e tretë mjafton shumicë e thjeshtë prej 61 votash. Megjithatë, për vlefshmërinë e votimit, në sallë duhet të jenë të pranishëm 80 deputetë. Ky mekanizëm është konceptuar për të nxitur kompromis, por në praktikë ka sjellë presidentë të varur nga marrëveshje të mbyllura ndërpartiake, mungesë legjitimiteti popullor dhe kriza të funksionimit institucional kur partitë nuk arrijnë marrëveshje.
Rasti aktual, me qeveri në detyrë për më shumë se dhjetë muaj, dëshmon se sistemi mbështetet te negociatat partiake, jo te mekanizmat demokratikë të zhbllokimit. Në këtë situatë, presidenti i zgjedhur nga Kuvendi shpesh nuk mund të veprojë si balancues, por bëhet peng i bllokadave politike.
Nevoja për legjitimitet të drejtpërdrejtë
Në një shoqëri me pluralizëm të thellë politik dhe histori konfliktuale, presidenti duhet të gëzojë autoritet moral dhe legjitimitet demokratik të drejtpërdrejtë, të cilin vetëm vota e qytetarëve mund ta sigurojë. Legjitimiteti nuk është thjesht procedurë, por themel i stabilitetit institucional.
Presidenti i zgjedhur nga populli nuk është produkt i marrëveshjeve politike, por i vullnetit qytetar. Prandaj mund të luajë rol real unifikues, sepse buron nga sovraniteti publik dhe përfaqëson shtetin, jo partitë.
Ky legjitimitet është veçanërisht i rëndësishëm në Kosovë, ku presidenti përfaqëson vendin në arenën ndërkombëtare dhe ka funksion simbolik të unitetit.
Rreziku i hipertrofisë së pushtetit presidencial dhe zgjidhja
Është e vërtetë se, në disa vende të Ballkanit, zgjedhja e presidentit nga populli ka prodhuar figura me tendenca autoritare. Por ky rrezik vjen nga kompetencat e gjera ekzekutive, jo nga mënyra e zgjedhjes.
Në Kosovë, tani kur zgjedhjet e përgjithshme nuk prodhuan shumicë parlamentare të aftë për krijimin e institucioneve dhe kur pritet që së shpejti të mbahen zgjedhje të reja, përfshirë edhe zgjedhjen e presidentit në fillim të marsit të vitit të ardhshëm, modeli i presidentit të zgjedhur nga populli me kompetenca të kufizuara do të ishte zgjidhja më e qëndrueshme. Megjithatë, ndryshimi i menjëhershëm i modelit kushtetues mbetet pak i mundur në plan afatshkurtër.
Presidenti gjithsesi nuk duhet të ndikojë në qeverisje, të ndërhyjë në vendimmarrjen ekzekutive apo të jetë figurë partiake aktive. Roli i tij duhet të mbetet përfaqësues, balancues dhe garantues i rendit kushtetues.
Si përfundim Kosova ka hyrë në një fazë ku stabiliteti institucional nuk mund të mbështetet më te negociatat ndërpartiake, të cilat janë të brishta dhe të kushtëzuara nga interesa afatshkurtra. Në këtë kontekst, presidenti i zgjedhur nga Kuvendi gjithnjë e më pak e garanton unitetin, pa hamendje shndërrohet në faktor të konfliktit dhe bllokimit.
Modeli më i përshtatshëm për realitetin politik dhe kulturën institucionale aktuale të Kosovës është Zgjedhja e presidentit nga populli, me kompetenca të kufizuara, pa rol ekzekutiv dhe me status të pavarur nga partitë politike.
Ky model rrit legjitimitetin demokratik, zvogëlon varësinë nga pazaret e koalicioneve, forcon rolin unifikues të presidentit dhe kontribuon në stabilitet institucional. Në këtë mënyrë, presidenti bëhet me të vërtetë simbol i shtetit, e jo produkt i tregtisë politike.
