Prof. dr. Sabile Keçmezi-Basha
TRAKTI I ILEGALES QË HYRI NË HISTORI – I
Gjatë periudhës 1945–1990, anëtarët e Lëvizjes ilegale shqiptare ushtruan një sërë formash të veprimit ilegal, duke ndërtuar një strategji të qëndrueshme rezistence përballë represionit shtetëror jugosllav. Veprimtaria e tyre, edhe pse e zhvilluar në kushte të vështira politike dhe në një ambient të mbikëqyrur rreptësishtë, ishte e organizuar me përkushtim dhe mbështetej në parime të qarta ideologjike e kombëtare.
Një ndër format kryesore të veprimtarisë së tyre ishte ndërtimi i një komunikimi të fshehtë, por të vazhdueshëm, me popullatën shqiptare. Ky bashkëpunim, i konceptuar si themel i rezistencës afatgjatë, synonte përfshirjen dhe ndërgjegjësimin e masave në mënyrë graduale, përmes kanaleve të sigurisë që kufizoheshin nga realiteti politik dhe teknologjik i kohës. Kjo formë e ndërveprimit ilegal, përtej kufizimeve, u shndërrua në një mekanizëm të rëndësishëm për përçimin e mesazheve të qëndresës, për sensibilizimin ndaj padrejtësive të pushtetit dhe për ruajtjen e kujtesës historike kolektive.
Përmes këtij veprimi, Lëvizja nuk kërkonte vetëm të informonte popullatën mbi situatën politike, por edhe të kultivonte një vetëdije të qëndrueshme kombëtare, e cila do të shërbente si bazë për reagime më të shpejta dhe më të koordinuara ndaj çdo forme të shtypjes e diskriminimit. Në këtë mënyrë, veprimtarët e saj e konceptonin kujtesën historike jo si një proces pasiv, por si një akt të gjallë të rezistencës – një urë lidhëse midis të kaluarës, së tashmes dhe aspiratës për një të ardhme më të drejtë.
Në thelb, përmes këtij angazhimi të palodhur, Lëvizja ilegale shqiptare u shndërrua në një strukturë e cila, edhe pse vepronte në errësirën e ilegales, mbante ndezur dritën e shpresës dhe të qëndresës popullore, duke u bërë zëdhënëse e një populli të privuar nga të drejtat themelore, por të vendosur për të mos harruar dhe për të mos u dorëzuar.
Përveç kontakteve të drejtpërdrejta me veprimtarë të angazhuar në rrjetin e rezistencës, anëtarët e Lëvizjes ilegale shqiptare gjatë periudhës së pasluftës (1945–1990) zhvilluan edhe forma të tjera të bashkëpunimit dhe aktivizimit politik, të cilat e pasuronin dhe e thellonin më tej ndikimin e tyre në shoqëri. Këto forma nuk përfaqësonin vetëm mjete teknike të komunikimit, por ishin pjesë përbërëse e një strategjie të menduar mirë për mobilizimin dhe ndërgjegjësimin e popullatës shqiptare në përballje me pushtetin shtypës jugosllav.
Ndër mjetet më të rëndësishme të kësaj veprimtarie ishte shpërndarja e literaturës dhe e shtypit ilegal, i cili përfaqësonte zërin alternativ të së vërtetës në një kontekst ku informacioni zyrtar ishte i kontrolluar dhe shpesh i manipuluar. Aktivistët e ilegales kishin nisur të botonin materiale të ndryshme – broshura, pamflete, artikuj politikë dhe ideologjikë – të cilat qarkullonin në mënyrë të fshehtë, për të shmangur zbulimin nga organet e sigurimit. Kjo literaturë përmbante jo vetëm analiza të thelluara mbi gjendjen politike e shoqërore të shqiptarëve në Jugosllavi, por edhe thirrje për vetëdije kombëtare, qëndresë dhe organizim politik.
Një tjetër formë e rëndësishme veprimi ishte shpërndarja e afisheve dhe trakteve me përmbajtje kryesisht politike, të cilat përçonin mesazhe të drejtpërdrejta kundër shtypjes, diskriminimit dhe asimilimit. Ato përfaqësonin një mënyrë të fuqishme dhe simbolike për të komunikuar me masat, për të sfiduar pushtetin në hapësirën publike dhe për të demonstruar praninë e një zëri të organizuar opozitar. Përmes këtyre veprimeve, Lëvizja ilegale jo vetëm që zgjeroi hapësirat e ndërveprimit me shoqërinë shqiptare, por edhe konsolidoi rrjetin e saj të brendshëm, duke e shndërruar rezistencën në një fenomen më gjithëpërfshirës dhe më të ndërlidhur me realitetin politik të kohës.
Në këtë kontekst, literatura, shtypi ilegal dhe afishet e trakteve nuk ishin vetëm mjete propagandistike, por instrumente të një lufte kulturore dhe politike, përmes së cilës synohej ruajtja e identitetit, forcimi i ndërgjegjes kolektive dhe përgatitja për sfida më të mëdha që do të pasonin në rrugën drejt lirisë dhe vetëvendosjes.
Qëllimi themelor i veprimtarisë së organizatave ilegale shqiptare në Kosovë, veçanërisht gjatë periudhës së pas Luftës së Dytë Botërore e deri në fund të viteve ’80, ishte ndërgjegjësimi i popullatës për çështje të rëndësishme historike dhe zhvillime aktuale që kishin ndikim të drejtpërdrejtë në jetën dhe identitetin kombëtar të shqiptarëve. Këto organizata, të privuara nga mundësia e veprimit në hapësirat institucionale dhe legale, zhvilluan forma alternative të komunikimit dhe mobilizimit politik, ku ndër më të rëndësishmet ishte përdorimi i trakteve me përmbajtje politike.
Traktet nuk ishin vetëm mjete për shpërndarjen e informacionit; ato ishin forma simbolike dhe konkrete të thirrjes për veprim, shprehjes së pakënaqësisë kolektive dhe kërkesës për drejtësi. Në to përshkruheshin padrejtësitë që i bëheshin popullsisë shqiptare, politika diskriminuese e shtetit jugosllav, si dhe kërkesat për të drejta kombëtare, arsimore, gjuhësore e kulturore. Përmes këtyre fletushkave, të shpërndara në mënyrë të organizuar e të fshehtë, përfaqësuesit e lëvizjes ilegale përpiqeshin të krijonin ura komunikimi me masat popullore dhe të zgjidhnin izolimin në të cilin i kishte futur aparati shtetëror represiv.
Ky veprim nuk kishte karakter të njëanshëm informues, por shënjonte një proces të dyanshëm të ndërveprimit: nga njëra anë, shpërndarja e mesazheve politike, dhe nga ana tjetër, mobilizimi i vetëdijes qytetare për të mos e pranuar situatën si të pandryshueshme. Traktet përbënin një instrument të domosdoshëm për artikulimin e qëndrimit politik të organizatave ilegale, si dhe për përgatitjen psikologjike dhe ideologjike të popullatës për një reagim të mundshëm – qoftë në formë proteste, rezistence pasive apo edhe përballje më të drejtpërdrejtë me regjimin.
Në këtë mënyrë, kontakti me masat përmes trakteve nuk ishte vetëm një formë e thjeshtë e komunikimit politik, por pjesë e një strategjie të kujdesshme të ndërtimit të vetëdijes kolektive dhe të ruajtjes së vazhdimësisë së aspiratës për liri dhe barazi kombëtare në kushte të një shtypjeje sistematike.
Gjatë hulumtimeve të thelluara që kam ndërmarrë në Arkivin Shtetëror të Shqipërisë dhe në Arkivin e Kosovës, kam hasur në një numër të konsiderueshëm traktesh që dëshmojnë për një aktivitet të gjerë e të vazhdueshëm të rezistencës politike në format e saj të ndryshme. Ajo që bie në sy në mënyrë të veçantë është fakti se shkrimi dhe shpërndarja e trakteve nuk ka qenë veçse praktikë e organizatave ilegale të strukturuara dhe të njohura, por edhe një formë veprimi e ndërmarrë në mënyrë të pavarur nga individë të caktuar, të cilët, të motivuar nga zhgënjimi, zemërimi dhe vetëdija qytetare, kanë ndërmarrë veprime të guximshme për të denoncuar padrejtësitë e pushtetit të kohës.
Këta individë, të cilët shpeshherë kanë vepruar jashtë kornizave të strukturave të organizuara, përfaqësojnë një dimension të veçantë të qëndresës – atë të reagimit personal dhe të ndërgjegjshëm përballë padrejtësisë kolektive. Traktet e tyre, ndonëse më të thjeshta në formë dhe shpeshherë pa mbështetje logjistike, përmbajnë një intensitet të lartë politik dhe etik. Ato dëshmojnë për një klimë të përgjithshme pakënaqësie dhe vetëdijeje, që nuk buronte vetëm nga organizimi ideologjik, por edhe nga përvoja personale e shtypjes dhe padrejtësisë.
Ky fenomen tregon qartë se kultura e rezistencës në Kosovë nuk ishte vetëm rezultat i strukturave të organizuara politike ilegale, por edhe i një ndjenje të përhapur popullore të mosnënshtrimit dhe të dëshirës për ndryshim. Traktet e shkruara nga individë të pavarur janë dëshmi të rëndësishme për shpërndarjen horizontale të ndjenjës së padrejtësisë dhe të guximit për ta artikuluar atë, madje edhe në forma që rrezikonin drejtpërdrejt jetën dhe lirinë e atyre që vepronin.
Kjo shumëllojshmëri burimesh që gjendet në arkivat përkatëse, jo vetëm që pasuron kuadrin historiografik të veprimtarisë ilegale shqiptare në Kosovë, por njëkohësisht dëshmon për një lëvizje më të gjerë dhe më komplekse të rezistencës politike – një lëvizje që përfshinte jo vetëm strukturat e organizuara, por edhe ndërgjegjen individuale si akt i qëndresës.
Në vitet e pas Luftës së Dytë Botërore, një ndër format më të përhapura të veprimtarisë së organizatave ilegale shqiptare në Kosovë ishte shpërndarja e trakteve me përmbajtje politike, të cilat përbënin një mjet esencial të komunikimit dhe rezistencës përballë pushtetit jugosllav. Këto trakte, në fazat e hershme të veprimtarisë ilegale, zakonisht përgatiteshin në fletë të thjeshta formati A4 dhe jo rrallë shkruheshin me dorë, madje edhe me laps – duke dëshmuar për kushtet e vështira materiale dhe mungesën e mjeteve të avancuara teknike.
Megjithatë, me kalimin e kohës dhe përvojës së akumuluar në radhët e veprimtarëve të rezistencës, nisi të vërehej një përmirësim gradual në format dhe mënyrat e shpërndarjes së tyre. Gjatë dekadave që pasuan, trakte gjithnjë e më të shumta filluan të përgatiteshin me makina shkrimi, duke rritur qartësinë, strukturën dhe efektin vizual të tyre. Këto dokumente, përmbajtja e të cilave fokusohej në çështje politike të momentit – si thirrjet për vetëdije kombëtare, kundërshtimin e shtypjes shtetërore, kërkesat për të drejta arsimore, kulturore dhe kombëtare – përbënin një formë të drejtpërdrejtë ndërhyrjeje në hapësirën publike dhe private të popullatës shqiptare në Kosovë.
Shpërndarja e trakteve
Në aspektin e strategjisë së shpërndarjes, traktet zakonisht liheshin në vende të zgjedhura me kujdes: në rrugët më të frekuentuara të qyteteve dhe fshatrave, ku prania e tyre mund të tërhiqte vëmendjen e një numri të madh qytetarësh, si dhe në oborret apo afër shtëpive të njohura për traditë patriotike, duke synuar kështu jo vetëm përhapjen e informacionit, por edhe krijimin e një rrjeti simbolik të qëndresës përmes emrave të respektuar nga komuniteti.
Ky veprim, përtej funksionit informativ, bartte edhe një mesazh simbolik: prezenca e trakteve në hapësira publike e private sfidonte frikën, normalizonte mosbindjen dhe forconte ndërgjegjen kolektive. Ishte një formë e thjeshtë në dukje, por jashtëzakonisht e fuqishme në ndikim, që e bënte të dukshme praninë e rezistencës atje ku shteti përpiqej të mbillte vetëm nënshtrim dhe heshtje.
Kësisoj, traktet e pasluftës përfaqësojnë një aspekt të rëndësishëm të historisë së komunikimit politik në Kosovë, duke shpalosur jo vetëm mjetet dhe kushtet e rezistencës ilegale, por edhe vendosmërinë për ta mbajtur gjallë zërin e lirisë, përmes fjalës së shkruar dhe guximit të shpërndarë.
Një formë tjetër e përhapur e shpërndarjes së trakteve politike nga organizatat ilegale shqiptare në Kosovë gjatë periudhës së pas Luftës së Dytë Botërore ishte edhe hedhja e tyre në kutitë postare të institucioneve shtetërore apo të individëve me pozita të larta politike e administrative. Këta individë shpesh identifikoheshin nga populli si kolaboracionistë apo tradhtarë të interesave kombëtare shqiptare, për shkak të lidhjeve të tyre me pushtetin jugosllav dhe për shkak të rolit që luanin në mbështetjen e politikave shtypëse kundrejt popullsisë shqiptare.
Përmes kësaj forme të shpërndarjes, autorët e trakteve synonin jo vetëm t’u dërgonin një mesazh të qartë përfaqësuesve të pushtetit, por edhe të zhvillonin një formë të drejtpërdrejtë të ndërgjegjësimit dhe paralajmërimit moral për ata që, sipas perceptimit të përgjithshëm, kishin tradhtuar interesin kombëtar. Zgjedhja e kutisë postare si mjet shpërndarjeje përmbante në vetvete një ngarkesë simbolike: fjala e shkruar depërtonte aty ku duhej të kishte qenë fjala e përgjegjësisë dhe e shërbimit publik, duke e kthyer institucionin e pushtetit në një arenë ballafaqimi etik dhe politik.
Në fazat e hershme të veprimtarisë ilegale, autorësia e trakteve zakonisht mbetej anonime, për të mbrojtur identitetin e veprimtarëve dhe për të shmangur represionin shtetëror. Megjithatë, me kalimin e viteve dhe me rritjen e vetëdijes politike dhe organizative të lëvizjeve ilegale, filloi të praktikohej vendosja e emrit të organizatës në fund të trakteve. Ky veprim përbënte një hap të rëndësishëm drejt institucionalizimit të rezistencës ilegale, duke i dhënë më shumë legjitimitet dhe besueshmëri mesazhit të përçuar dhe duke dëshmuar për një strukturë të organizuar dhe të përgjegjshme politike, që qëndronte pas fjalës së shkruar.
Vendosja e emrit të organizatës në trakte ishte një akt guximi, por njëkohësisht edhe një shenjë e pjekurisë politike të lëvizjes ilegale, e cila nuk synonte më vetëm të përhapte një ndjenjë të përgjithshme pakënaqësie, por të artikulonte një qëndrim të qartë dhe të organizuar kundër padrejtësisë, diskriminimit dhe robërisë. Kjo e bënte veprimtarinë e tyre jo vetëm një akt të shpërndarjes së fjalës, por edhe një manifestim të qëndrueshëm të angazhimit politik dhe moral ndaj çështjes kombëtare.
Në praktikën e veprimtarisë ilegale shqiptare në Kosovë, shpërndarja e trakteve përbënte një ndër aktet më të rrezikshme, por edhe më domethënës të rezistencës kundër pushtetit. Kjo veprimtari zhvillohej zakonisht natën, në errësirën mbrojtëse të orëve të vona, kur qetësia e qytetit lejonte që fjala e shkruar të zinte vend pa u diktuar menjëherë nga organet e rendit. Veprimtaria kryhej në mënyrë të fshehtë, me kujdes të jashtëzakonshëm, duke shmangur çdo lëvizje të dyshimtë, pasi pasojat për ata që kapeshin në akt ishin të rënda dhe shpeshherë fatale.
Traktet nuk shpërndaheshin rastësisht apo nga kushdo. Përkundrazi, kjo detyrë i besohej personave të përzgjedhur, të cilët gëzonin besim të plotë brenda organizatës dhe kishin dëshmuar më herët nivel të lartë sakrifice, guximi dhe përkushtimi ndaj çështjes kombëtare. Në shumë raste, anëtarët e kryesisë së organizatave ilegale merrnin përsipër këtë detyrë delikate, jo vetëm për të siguruar zbatimin korrekt të strategjisë, por edhe për të mbajtur një raport të drejtpërdrejtë me rrezikun – si një shenjë e solidaritetit dhe përgjegjësisë kolektive.
Aktiviteti i shpërndarjes së trakteve nuk përbënte thjesht një mision logjistik apo propagandistik. Ai ishte një akt i guximit politik dhe moral, ku fjalët bëheshin armë, ndërsa shpërndarësi – një urë mes strukturës së organizuar të rezistencës dhe ndërgjegjes së masave popullore. Ky proces kërkonte vigjilencë të lartë, njohje të terrenit, përgatitje psikologjike dhe një bindje të thellë ideologjike, që e justifikonte riskun dhe e transformonte frikën në motivim për veprim.
Në këtë mënyrë, shpërndarja e trakteve, edhe pse në dukje një veprim i thjeshtë, përbënte në të vërtetë një ndër format më fisnike të përballjes me pushtetin – një përballje ku guximi individual dhe vullneti kolektiv gërshetoheshin në funksion të një ideali më të madh: mbrojtjes së identitetit dhe aspiratës për liri.
Vendet dhe mënyrat e shpërndarjes së trakteve
Shpërndarja e trakteve në kuadër të veprimtarisë ilegale shqiptare në Kosovë nuk ishte një proces i rastësishëm apo i improvizuar. Përkundrazi, ajo përbënte një akt të mirëmenduar, të planifikuar me kujdes dhe të organizuar në mënyrë të detajuar, i cili kërkonte përgatitje paraprake në disa nivele. Traktet nuk ishin vetëm materiale me përmbajtje politike apo ideologjike – ato ishin mjet komunikimi dhe mobilizimi, që kërkonin një qasje strategjike për të pasur efektin e synuar tek masa popullore.
Së pari, përgatitja e përmbajtjes ishte një hap thelbësor: caktohej me kujdes tematika që do të trajtohej, shpesh në përputhje me ngjarje të caktuara politike ose përvjetorë historikë. Bëhej analiza se cilat çështje duheshin ngritur, për çfarë duhej të informohej populli dhe cilat ishin thirrjet kryesore që duhej të përçoheshin – qoftë për rezistencë, për solidaritet, për kujtesë historike apo për kundërshtim të hapur ndaj politikave shtypëse të pushtetit.
Pas përfundimit të përmbajtjes, vijonte faza tjetër – përcaktimi i rrugëve dhe zonave ku traktet do të shpërndaheshin. Kjo bëhej me shumë kujdes, duke u bazuar në disa kritere: qarkullimi i njerëzve, ndikimi simbolik i vendit, siguria për veprimtarin dhe mundësia e përhapjes së mesazhit në mënyrë sa më të gjerë. Nuk mungonin rastet kur shpërndarja bëhej në oborret e shtëpive që njiheshin për frymë patriotike, ose në institucione ku prania e trakteve merrte një kuptim të veçantë politik e moral.
Po aq i rëndësishëm ishte edhe caktimi i personave përgjegjës për shpërndarje. Këta ishin zakonisht veprimtarë të dëshmuar për përkushtim dhe guxim, që gëzonin besimin e plotë të organizatës. Për secilin rast hartohej një plan konkret: kush do t’i shpërndante traktet, kush do ta shoqëronte dhe ruante sigurinë e tij, si do të realizohej tërheqja në rast rreziku, dhe çfarë mase do të ndërmerrej nëse ndonjë incident do të ndodhte.
Ky proces kompleks, ku bashkëjetonin fshehtësia dhe vendosmëria, tregon se veprimtaria ilegale shqiptare nuk ishte një reagim sporadik ndaj represionit, por një organizim i mirëmenduar, që synonte të përhapte vetëdije, të ruante kujtesën kolektive dhe të ndërtonte ura komunikimi me një popullatë të izoluar nga të vërtetat dhe e përfshirë në një regjim të kontrollit të ashpër informativ. Traktet, të shpërndara në errësirën e natës, shndërroheshin në dritare të lirisë – në zëra që përçanin një ideal, edhe në heshtje.
Në veprimtarinë e shpërndarjes së trakteve nga organizatat ilegale shqiptare në Kosovë, siguria dhe mbrojtja e personelit të përfshirë në këtë proces luanin një rol kyç. Zakonisht, në aksionet e shpërndarjes merrnin pjesë dy ose më shumë persona, të cilët ndanin mes tyre detyrat dhe përgjegjësitë për të garantuar një veprim sa më të suksesshëm dhe të sigurt. Kjo formë e bashkëveprimit kishte jo vetëm funksion organizativ, por shërbente edhe si një masë parandaluese ndaj rrezikut të mundshëm – duke krijuar kushte për mbikëqyrje të ndërsjellë dhe reagim të shpejtë në rast të ndonjë incidenti.
Në një numër të konsiderueshëm dokumentesh arkivore, veçanërisht ato që kanë dalë nga analizat e burimeve të brendshme të lëvizjes ilegale, vihet re se shumë prej shpërndarësve ishin të armatosur. Por, arma nuk konsiderohej mjet sulmi, as mjet presioni – ajo ishte instrument vetëmbrojtjeje, i cili duhej të përdorej vetëm në rastin e një rreziku të drejtpërdrejtë dhe të pashmangshëm. Në të vërtetë, në disa prej këtyre dokumenteve theksohet qartë, në mënyrë kategorike: “Arma përdoret vetëm në rast rreziku.”
Për organizatat ilegale shqiptare, rreziku më i madh vinte nga zbulimi nga organet policore ose nga spiunët e infiltruar në mesin e popullatës. Nëse shpërndarësit e trakteve binin në ndonjë pritë, ose nëse identiteti i tyre zbulohej gjatë procesit të shpërndarjes, ata e kishin të drejtën – dhe shpeshherë detyrimin moral – të mbroheshin me çdo mjet të mundshëm, përfshirë edhe përdorimin e armës. Kjo nuk buronte nga një filozofi e dhunshme e veprimit, por nga nevoja për të ruajtur jetën, strukturën organizative dhe qëllimin më të madh: mbrojtjen e çështjes kombëtare.
Ky dimension i organizimit ilegal tregon se rezistenca shqiptare nuk ishte vetëm një përpjekje për shpërndarjen e ideve, por edhe një veprim i përditshëm i mbijetesës politike, ku çdo aksion, përfshirë edhe një fletushkë të hedhur në një rrugë të qytetit, përfaqësonte një akt të matur dhe të rrezikshëm, të kryer me ndërgjegje të lartë për pasojat. Prandaj, pjesëmarrësit në këto aksione nuk ishin thjesht shpërndarës të materialeve, por mbartës të përgjegjësisë së madhe historike, të cilët vepronin në kufijtë e heshtjes dhe të rrezikut për t’i dhënë zë një populli të shtypur.
Megjithëse veprimtaria e shpërndarjes së trakteve shpesh përfshinte edhe mbajtjen e armës si masë vetëmbrojtjeje, sipas dokumenteve të studiuara, përdorimi real i saj ka qenë jashtëzakonisht i rrallë. Kjo nuk ndodhte për shkak të mungesës së rrezikut – përkundrazi, çdo aksion i këtij lloji zhvillohej nën hijen e një survejimi të pandërprerë dhe të një represioni të egër – por për shkak të nivelit të lartë të organizimit dhe disiplinës që karakterizonte strukturat ilegale shqiptare.
Dokumentet arkivore dëshmojnë qartë se planifikimi i operacioneve për shpërndarjen e trakteve kryhej me një kujdes të veçantë, deri në detajin më të vogël. Çdo element i aksionit – nga përmbajtja e traktit, itinerari i shpërndarjes, koha e veprimit, personat e përfshirë, deri te mënyrat e tërheqjes pas përfundimit të misionit – ishte i menduar dhe i harmonizuar në mënyrë precize, duke e bërë të panevojshëm, në shumicën dërrmuese të rasteve, përdorimin e forcës apo konfrontimin e drejtpërdrejtë me autoritetet.
Ky profesionalizëm i brendshëm i organizatave ilegale nuk ishte rastësi, por rezultat i një kulture rezistence të ndërtuar mbi parime të qarta strategjike dhe një përvojë të akumuluar ndër vite, në kushte të vështira dhe në përballje të vazhdueshme me aparatin shtetëror të sigurisë. Efikasiteti i aksioneve ilegale, pa krijuar incident apo zbuluar identitetin e aktivistëve, ishte një tregues i qartë i përgatitjes së lartë operative dhe i përkushtimit që këto struktura kishin ndaj misionit të tyre politik e kombëtar.
Në këtë kuptim, rrallësia e përdorimit të armës nuk e zvogëlon guximin e aktit, por përkundrazi, e vë në dukje mençurinë strategjike të veprimit, ku qëllimi nuk ishte përplasja, por përçimi i mesazhit; jo përballja fizike, por ndërgjegjësimi kolektiv. Dhe pikërisht për këtë arsye, traktet, edhe pse të shkruara në fshehtësi dhe të shpërndara natën, u bënë zë i fuqishëm i një lëvizjeje që dinte të vepronte me maturi, përkushtim dhe vizion.
Është vërtet befasuese dhe njëkohësisht domethënëse se, gjatë shqyrtimit të shumë dosjeve të të burgosurve politikë, vihet re një prirje e qëllimshme nga ana e organeve hetuese për të minimizuar rëndësinë dhe ndikimin e veprimtarisë ilegale, veçanërisht kur bëhej fjalë për shpërndarjen e trakteve politike. Në mënyrë sistematike, në aktakuzat dhe procesverbalet hetimore, traktet politike reduktoheshin në termin “afishe”, një emërtim që synonte të zbehte përmbajtjen dhe dimensionin e vërtetë politik të tyre.
Kjo gjuhë zyrtare, e përdorur me qëllim, nuk ishte vetëm një instrument propagandistik për të mashtruar opinionin publik dhe për të eklipsuar përmasën e vërtetë të rezistencës shqiptare, por në njëfarë mënyre, përbënte edhe një përpjekje për vetë-mashtrim nga ana e pushtetit. Përmes kësaj terminologjie të qëllimshme, autoritetet përpiqeshin të krijonin një narrativë të zbutur, ku rezistenca ilegale paraqitej si e parëndësishme, fragmentare dhe pa ndikim, duke shmangur kështu pranimin e një realiteti të hidhur dhe të pakthyeshëm: se një numër i madh qytetarësh shqiptarë ishin aktivisht të përfshirë në një lëvizje të organizuar kundër sistemit.
Në thelb, kjo strategji e diskursit hetimor përpiqej të amortizonte rrezikun politik që përfaqësonte fjala e lirë, e cila, në formën e trakteve, bëhej mjet i ndërgjegjësimit shoqëror dhe i kundërshtimit të hapur ndaj pushtetit. Duke i quajtur ato “afishe”, autoritetet synonin të zhvlerësonin përmbajtjen e tyre politike dhe të nënvizonin karakterin sipërfaqësor e të padëmshëm të mesazhit që ato bartnin – një interpretim që binte ndesh me realitetin faktik në terren, ku këto trakte ishin ndër instrumentet më të fuqishme të rezistencës civile dhe të thirrjes për ndërgjegjësim kombëtar.
Ky kontrast midis asaj që shkruhej në dosje dhe asaj që ndodhte realisht në shoqëri, dëshmon për paqëndrueshmërinë morale dhe politike të regjimit, i cili – në përpjekje për të ruajtur kontrollin – refuzonte të pranonte fuqinë e fjalës së shkruar si akt rezistence, dhe në këtë mënyrë, përpiqej të zhbënte simbolikisht atë që nuk mund ta ndalte realisht. Në fund të fundit, këto përpjekje për ta relativizuar ndikimin e trakteve ishin më shumë një reflektim i frikës së heshtur të pushtetit, sesa një dëshmi e mungesës së ndikimit të tyre.
( vijon )
