Sabile Keçmezi-Basha
Na thanë se, për të parë babain, duhej të flisja në gjuhën e pushtetit, gjuhë e ftohtë që nuk prekte zemrën. Çdo send që kishim me vete, na thanë, duhej dorëzuar për një kontroll formal, të pashpirt, të mbyllur në formalitete boshe. Ndërsa polici na udhëzonte, rreth nesh u ngrit një gardh i pafund policësh, fytyrat e tyre të ngrira dhe sy të egër më shponin shpirtin. Njëri kërkonte dokumente, tjetri më pyeste për lidhjen me të burgosurin, por asnjëri nuk fliste me zemër; të gjithë, me një gjuhë të huaj dhe vështrime kërcënuese, më shikonin sikur të isha unë vetë e burgosura. Ata sy të ashpër, që dridhnin çdo gjë të gjallë brenda meje, më bënin të ndjeja frikë të përzier me urrejtje të thellë. Dhe megjithatë, një dritë e vogël shpresë shkëlqente në zemër: Do ta shoh babain. Ishte e vetmja gjë që më mbante gjallë.
Vitet kishin kaluar si një erë e akullt, më kishte munguar gjithçka prej tij: zëri, përqafimi, buzëqeshja e ngrohtë që më kishte ndriçuar fëmijërinë. Isha e rraskapitur nga rruga, një udhëtim i gjatë mes dimrit, një janar i acartë dhe borë e trashë kishte mbuluar çdo rrugë, por nuk mund të më ndalte. Me xhaxhain kishim përshkuar kilometra të tëra në këmbë, për të arritur në atë qytet të zymtë, te ajo ndërtesë me dyer të rënda hekuri që ruhej nga policë me shikime prej bishash. Aty, në atë burg të ftohtë, mbanin të mbyllur njerëz që i quajtën të “rrezikshëm”, por për mua, babai im nuk ishte kriminel. Ai ishte një njeri i pafajshëm, por i dënuar si të ishte më i errët se kriminelët që ata mbanin brenda.
Babai kishte qëndruar në qeli për muaj të tërë, i vetmuar, i rrahur, i poshtëruar, vetëm e vetëm që të pranojë atë që ata e quanin njëfarë “zinxhiri antishtet”. Por ai sfidoi gjithçka. Nuk u thye, qëndroi i palëkundur si një shkëmb në erëra të egra. I gjatë dhe i fuqishëm, babai im ishte si një mal, me kraharor të gjerë dhe sytë e tij të zinj si të shqiponjës që shponin çdo të vërtetë. Ai mbante besën dhe e urrente dobësinë, veçanërisht lotët. Asnjëherë nuk e pashë të qante, sepse për të, lotët ishin shenjë e dobësisë, dhe dobësia ishte e huaj për të. Më thoshte gjithmonë kur isha e vogël: “Mos të të shoh me lot në sy!”, dhe unë, fshehurazi, dënesja larg prej tij.
Ai fliste me krenari për historinë tonë, për trimat dhe trimëreshat që kishin ngritur këtë tokë me gjakun e tyre. Për babain tim, çdo gjë ishte e vogël krahasuar me fatin e popullit tonë, dhe ai e urrente robërinë me një dhimbje të thellë, që e ndjente si një plagë të pashëruar. Shpesh më thoshte, me një zë të ngrohtë, por të trishtuar: “Na tradhtuan, bija ime… na tradhtuan…”. Unë e shikoja e hutuar, pa kuptuar fjalët e tij, por ndjeja peshën e një bote që ai mbante mbi supet e tij të fuqishëm. Babai im ishte një hero në zemrën time, një hero që nuk do të thyhej kurrë, as nga burgjet, as nga padrejtësitë.
Ai gëzohej pa masë kur fillova të shkoja në shkollë, dhe çdo notë pesë që i sillja në fletore e mbushte me krenari. Çdo arritje ime ishte një ngjarje e madhe për të, një dritë e vogël në një realitet të zymtë. Por si sot, kujtoj atë hije të zezë që i qëndronte mbi fytyrë, një re e rëndë që nuk largohej kurrë plotësisht. Dhe një ditë, kur mësova himnin jugosllav, ajo hije u thellua. Fillova të këndoja me zë të lartë në shtëpi, dhe në fillim, babai qeshi. Një qeshje që atëherë më dukej e lumtur, por sot e kuptoj që ishte një qeshje e hidhur, një përzierje e trishtimit dhe ironisë.
“Babi, a e këndova bukur himnin tonë?” e pyeta me entuziazëm fëmijëror. Ai heshti për një moment, një pauzë e shkurtër, që m’u duk si përjetësi. Pastaj më shikoi me mall, më afroi ngadalë pranë vetes dhe, ndërsa më ledhatonte flokët, sytë i ndriçuan me një dritë të çuditshme. “Po, bija ime,” tha me një zë të ngjirur nga emocionet, “por ky nuk është himni ynë. Ne kemi një himn tjetër, më të bukur, që është vetëm i yni, i kombit tonë.” Dhe pastaj, me një bariton të thellë, ai filloi të këndonte: “Rreth flamurit të…” Zëri i tij u përhumb në ajër dhe lotët e tij ranë në flokët e mi të zinj si nata. “Kjo është fshehtësi, bija ime. Mos ia thuaj askujt, sepse gjithçka mund të ndodhë.” Fjalët e tij ishin një shënjë besimi, një pakt mes nesh, dhe unë, edhe pse e vogël, ndjeva një krenari të madhe që ai më kishte besuar një sekret kaq të madh.
Vitet kaluan dhe erdhi dita kur arrestuan babin. Një natë e errët, e mbushur me tmerr dhe panik, kur tridhjetë policë të armatosur rrethuan shtëpinë. Bastisën çdo cep, grisen librat dhe fotografitë e rilindësve tanë, dhe atëherë fillova të mendoj me frikë: mos vallë e arrestuan babin për shkak të atij himni, për shkak të fshehtësisë që ai kishte ndarë me mua? Shumë më vonë, në klasë, profesori i gjuhës shqipe na mësoi po atë himn në fshehtësi, por atëherë ishte tepër vonë për babin.
Atë natë, nëna u ngrit si një hije, e ngrirë nga frika, pa zë, por në sytë e saj vërehej dhimbja e pamasë. Ndërsa gjyshja, me kurajo të paepur, i pështyu në fytyrë policëve dhe iu tha me zemërim: “Ju jeni horra! Një ditë do ta paguani këtë!” Ata e fshikulluan me fjalë të rënda, por ajo nuk u lëkund. Babai, i lidhur me pranga, me fytyrën e tij krenare, qëndroi në mes të tyre pa frikë. Sytë e tij lëshonin xixa mllefi dhe urrejtje, por qëndrimi i tij ishte si ai i një mbreti, i fortë, i papërkulur. E shtynë në makinën e policisë, “maricën” e mallkuar, dhe u zhdukën në natë, ashtu siç kishin ardhur, duke lënë pas tyre vetëm rrëmujë dhe zemëra të thyera.
Eca pas asaj “marice” me sytë e përlotur, duke ndjekur siluetën e tij midis dy policëve. Ai nuk dukej i befasuar, sikur ta kishte pritur këtë moment gjithë jetën e tij. Në largim, ai më thirri me një zë të butë dhe të ngrohtë: “Mos qaj, Martine… Do të kthehem së shpejti.” Por thellë brenda vetes, e dija se ky “së shpejti” ishte një premtim i zbrazët, një shpresë që do të vonohej pafundësisht…
Babai im ishte ai që besova gjithmonë, ai që mund të bënte çdo gjë të pamundur. Mëngjeset vinin me shpresën e fjalëve të tij, por dyshimi më kishte mbërthyer thellë, si një krimb që hante qetësinë time. Shihja të tjerët të shqetësuar dhe pyetjet rrotulloheshin brenda meje.
Dyert e hekurta të burgut u hapën. Axha më kapi për krahu dhe më shtyu drejt hyrjes. Ndjeva një befasi të ftohtë kur papritur u gjenda në një korridor të errët, bosh, ku heshtja dhe errësira sundonin si zotër të ligj. Një qiri digjej në një kënd, e vetmja dritë në atë det terri, duke rënduar frymëmarrjen time të trazuar. Fillova të dridhem; nuk e dija nëse nga frika apo nga ftohti që më kishte përfshirë trupin. Netët më kishin çuar në ëndrrat e mia ku babai më sillte libra, ato që policia kishte grisur me dhunë atë natë të tmerrshme. Dhe shpesh ëndërroja që ai këndonte Himnin e flamurit me zë të fortë dhe krenar:
“Rreth flamurit tonë të bashkuar,
Me një dëshirë, me një qëllim…”
Gjithmonë qeshte, edhe kur nuk e kuptoja arsyen. Nata kishte kaluar pa gjumë, me mendjen tek ai moment kur më në fund do të shihja babain tim. Isha përgatitur për diçka krejt ndryshe, diçka më të bukur, larg nga këto mure të rënda të një burgu që kurrë nuk e kisha parë në jetën time.
Në heshtje, më përfshiu një zhurmë e pakuptueshme kur polici na priu përpara, duke folur një gjuhë të huaj për mua. Zërat e axhës ishin të shqetësuar, por nuk i kuptoja plotësisht fjalët. Na çuan në një dhomë të vogël, të ftohtë, ku dominonte varfëria e objekteve: një tavolinë e thyer, një karrige pa mbështetje, dhe një dritare aq e vogël saqë drita mezi kalonte. Errësira mbretëronte gjithandej.
Atëherë e ndjeva fort dorën e axhës që më shtrëngoi për supe, më dha një qetësi të përkohshme. Pritëm në atë kthinë që të dilte një njeri tjetër, jo polic, por me një revole të madhe në brez, dhe një sjellje akoma më të ashpër. Axha më tha butësisht:
“Tani do vijë babai, mos qaj, mos thuaj asnjë fjalë që mund ta shqetësojë.”
Edhe gjyshja, edhe axha, prisnin që unë do të shpërtheja në lot, por unë nuk do ta bëja kurr. Që nga ajo natë kur e morën babain, unë isha rritur shpejt, isha bërë një gur. Fëmijërinë time e kishin vjedhur bashkë me të atë natë vonë.
Kur dera e hekurt u hap sërish me një zhurmë të tmerrshme, më dukej sikur gjaku më ndaloi në damar. Në fillim, nuk e njoha babain, fytyra e tij ishte lodhur nga errësira dhe muret e burgut, por kur një tis i hollë drite ra mbi të, e pashë atë që e prisja aq gjatë – babin tim. Zemra më shpejtoi, ndjeva këmbët të më tradhtonin, por një dorë e fortë më ndaloi. Mbeta në vend, duke parë babain, ndërsa policët dhe axha rrinin të heshtur. Ai nuk tha asnjë fjalë, vetëm më shikoi me atë shikim që ende më përndjek. Fjalët nuk kishin nevojë, sytë e tij më treguan çdo gjë, gjithë dhimbjen dhe dashurinë që nuk mund të shprehte me zë.
Na thanë të flisnim në gjuhën e tyre, ose të heshtnim përgjithmonë. Nuk pranuam. Pas disa minutash, dera e hekurt u hap sërish, dhe errësira e përpiu babanë tim edje një herë. Një britmë që vetëm zemra ime mund ta dëgjonte doli prej meje:
“Babaaaa…”
Por askush nuk më dëgjoi, përveç heshtjes së rëndë që mbante peng gjithçka.
