[ Libra NëLinjë ]
Shkruan ZAMIRA SHTYLLA
1. Hyrje
Avdush Canaj është një nga poetët më të veçantë të letërsisë shqiptare për fëmijë , në Kosovë e Shqipëri. Poezia e tij shquhet për origjinalitetin dhe ritmin e brendshëm, që e dallon thellësisht nga poezia tradicionale për fëmijë. Ndërkohë që shumë poetë për fëmijë përdorin rima të thjeshta dhe mesazhe moralizuese, Canaj krijon një varg të lirë, të mbushur me muzikalitet të heshtur dhe melodi natyrore.
Në liriken “Në divanin e lulezuar të kumbullës”, muzika e brendshme e vargut është aq e pasur sa mund të krahasohet me violinën e Paganinit, një instrument unik dhe i paarritshëm: tingujt e tij nuk mund të përsëriten nga askush tjetër. Çdo varg është një notë që dridhet brenda
zemrës së lexuesit, duke krijuar rezonancë emocionale dhe perceptive që sfidon format tradicionale të poezisë për fëmijë.
2. Tingulli i violinës së shpirtit
Tek Canaj, vargu i lirë nuk është thjesht një bashkim fjalësh; ai është një melodi që dridhet në pentagramin e zemrës së lexuesit. Tingulli i heshtur i vargut mund të krahasohet me violinen e shpirtit, që luan nota intime dhe delikate.
Për shembull, vargu:
“Flatrat ia përkëdheli
zogut të përgjumur”
krijon një dridhje të brendshme, një melodie që vetëm ai që ndjen mund ta kuptojë. Ashtu si tek Paganini, çdo tingull është unik dhe i përjetshëm. Ky tingull lind jo nga instrumentet e jashtme, por nga imaginata e poetit dhe ndjeshmëria e lexuesit.
Nga kjo violinë e shpirtit lind një simfoni e natyrës, ku pëllumbat dalin dhe gugurojnë, lulet hapin petalet, dhe pranvera vjen në mes të dimrit. Tingulli i vargut bëhet një melodi e gjallë, që aktivizon të gjithë elementët e natyrës dhe i bën ata pjesë të përvojës estetike.
3. Kori i natyrës dhe pentagrami i zemrës
Në këtë simfoni poetike, natyra nuk është thjesht sfond. Diellushi, era, lulet dhe vajza e vogël bëhen instrumente të korit të heshtur, që luajnë sipas pentagramit të zemrës.
Diellushi sjell ngrohtësi dhe lëvizje.
Era sjell mesazhe dhe emocion.
Zogjtë këndojnë tingujt e tyre spontane, që përcjellin ritmin e brendshëm të vargut.
Kjo formë e muzikës poetike është e ndjeshme dhe e brendshme, kërkon përqendrim dhe ndjeshmëri nga lexuesi, por kur perceptohet, krijon një eksperiencë multisensoriale. Lexuesi ndjen tingullin, sheh lëvizjen e petaleve, ndjen ngrohtësinë e diellushit dhe përjeton lumturinë e heshtur të
vargut.
4. Muzika e brendshme dhe rrjedhshmëria e vargut
Vargu i Canajt rrjedh si ujë i kaltër që lëviz pa ndërprerje, duke krijuar një ritëm meditativ që lidhet me natyrën dhe emocionin. Ai nuk ndalet në rima të detyruara ose struktura të ngurta; rrjedh lirshëm, duke krijuar harmoni të heshtur dhe të brendshme, e cila i ngjan një simfonie të natyrës.
Vargu:
“Sërish u ngjit lumturisht
në shtëpinë e vet”
reflekton rrjedhshmërinë e vargut dhe ritmin e brendshëm, ku çdo përshkrim dhe imazh lidhet me tingullin e heshtur të muzikës poetike. Ky ritëm i brendshëm është pjesë e modernizmit në letërsinë për fëmijë, ku lexuesi bëhet bashkëkrijues i tingullit dhe emocioneve.
5. Krahasimi me traditën dhe letërsinë botërore
Ndryshe nga poezia tradicionale shqiptare për fëmijë, Canaj përdor lirizëm dhe muzikë të brendshme, të cilën mund ta krahasojmë me poetë botërorë si Shel Silverstein, E.E. Cummings, Maurice Sendak. Ashtu si ata, ai krijon ritëm dhe melodi që nuk janë të dukshme menjëherë, por që përjetohen në mënyrë intime nga lexuesi. Tingulli i violinës së shpirtit të Canajt, korit të zogjve dhe rrjedhës së ujit të kaltër, është një përvojë unike dhe personale, që i afrohet modernizmit dhe lirizmit më të thellë.
6. Përfundim
Violina e shpirtit të Canajt është e paarritshme për këdo tjetër; ajo krijon një melodi që frymëzon imagjinatën dhe emocionet, duke sjellë koret e natyrës dhe rrjedhshmërinë e vargut si pjesë të pandashme të eksperiencës poetike. Vargu i lirë i tij nuk është thjesht tekst; ai është muzikë e ndjerë, jo vetëm e dëgjuar, një simfoni intime dhe e gjallë që bashkon lexuesin me natyrën, emocionin dhe shpirtin e poetit.
Kjo përvojë e bën Avdush Canajn një figurë moderniste dhe unike në letërsinë shqiptare për fëmijë, duke sfiduar klishetë tradicionale dhe duke sjellë një muzikë të brendshme që nuk ka krahasim.
AVDUSH CANAJ
NË DIVANIN E LULËZUR TË KUMBULLËS
Në divanin e lulezuar të kumbullës
zbriti diellushi
flatrat ia përkëdheli
zogut të përgjumur
Sërish u ngjit lumturisht
në shtëpinë e vet
Ndoshta edhe ti e pa
si unë
e pikturove
në faqen e zambakut
Vajzuka e erës e solli tek unë
për notën e shkëlqyer si flutura
me një zemër dhe puthje.
