GRATË E VAJZAT DËSHMORE TË UÇK-së (21)

Nga

25 Korrik 2025

Prof. dr. Sabile Keçmezi-Basha

FATIME XHEMAIL BAZAJ
(28.2.1979 – 5.3.1998)

Thuhet shpesh – dhe me të drejtë – se liria nuk ka çmim, se ajo është aq e shtrenjtë dhe e shenjtë sa nuk mund të matet me asgjë tjetër përveç jetës së atyre që e japin për të. Është një e vërtetë e dhimbshme dhe një thënie lapidare, e ngulitur në kujtesën e çdo populli që e ka njohur zinë e robërisë dhe ka provuar peshën e zinxhirëve. Sepse zakonisht më të mirët, më të guximshmit, më të ndershmit janë ata që bien të parët në altarin e lirisë, duke lënë pas një trashëgimi të çmuar për të gjallët: shembullin e sakrificës dhe besës.

Kjo e vërtetë është një himn për trimat që dhanë jetën për lirinë, por është edhe një kujtesë e thellë për të gjithë ne. Sepse liria e vërtetë, e fituar dhe e qëndrueshme, nuk është produkt i një elite apo i një grupi të vogël heronjsh të veçuar – ajo është fryt i një përpjekjeje kolektive, i një bashkimi të madh e të thellë shoqëror.

Një popull arrin të fitojë lirinë e tij të plotë vetëm atëherë kur në një front të përbashkët ngrihen të gjithë: burra e gra, të rinj e të moshuar, pleq e plaka, madje edhe fëmijët që trashëgojnë idealet e paraardhësve të tyre. Sepse vetëm kur të gjitha brezat dhe të gjitha gjinitë ndajnë një vendim të përbashkët për të mos u përkulur dhe për të jetuar me dinjitet, liria merr kuptimin e saj të plotë dhe bëhet e pamposhtur.

Kjo është një filozofi e thellë dhe një mësim i përjetshëm për çdo shoqëri që aspiron të jetë e lirë: se liria nuk jepet si dhuratë, por fitohet si amanet i përbashkët, duke bashkuar forcat, gjakun dhe shpresat e të gjithëve, pa dallim. Dhe pikërisht kjo ndodhi në Prekaz, aty ku historia e kombit tonë u shkrua me gjak, por edhe me një krenari të pavdekshme. Në atë vend të shenjtë të qëndresës, ndodhi ajo që kishte kohë që po përgatitej në zemrat dhe ndërgjegjen e një populli të tërë, një vendim i prerë dhe i përbashkët për të mos u përkulur më kurrë.

Në Prekaz, si simbol i madh i kësaj vendosmërie, ndodhi ngritja e madhe, ajo kryengritje morale dhe fizike ku burrat dhe gratë, të rinjtë dhe të moshuarit, vendosën që armikut t’i thuhej me zë të plotë- “Këtu nuk mund të kalosh më! Këtu është kufiri i gjakut dhe i nderit tonë.” Por kjo nuk ishte vetëm një histori e Prekazit – ajo u bë histori e mbarë Kosovës. Në të gjitha anët e këtij vendi të vuajtur, trimat dhe trimëreshat u ngritën njëherë e përgjithmonë në këmbë. Ata morën vendimin e madh dhe të pamëshirshëm për ta ndalur hovin e armikut dhe për t’i treguar se nuk kishte më kthim pas, se nuk kishte më frikë, se nuk kishte më nënshtrim.

Ky qëndrim nuk ishte vetëm akt ushtarak, por akt i thellë kombëtar, një shfaqje e përbashkët e vullnetit për jetë me dinjitet dhe liri. Ishte një refuzim i qartë dhe i pakthyeshëm i robërisë, një thirrje e madhe që u dëgjua përtej kufijve të Kosovës, duke u bërë dëshmi e pavdekshme e forcës dhe e unitetit të një populli të vendosur të vendosë vetë fatin e tij. Kështu, Prekazi dhe e gjithë Kosova e asaj kohe u shndërruan në një fushë betejash të mëdha, jo vetëm me armë, por me ide dhe ideale të larta, duke i treguar botës se liria nuk kërkohet, por merret me vendosmëri dhe me gjakun e bijve dhe bijave më të mirë të kombit.

Në Drenicë kishte shpërthyer lufta – një realitet që nuk mund të fshihej më, sepse tashmë të gjithë e dinin se atje po luhej fati i lirisë së Kosovës. Jehona e asaj lufte nuk mbeti e kufizuar vetëm në një krahinë të vetme, ajo u përhap si një thirrje e fortë dhe e qartë në të katër anët e vendit, gjithandej ku kishte shqiptar, duke zgjuar ndërgjegjen kombëtare dhe duke mobilizuar mendjet e zemrat e shqiptarëve kudo.

Përmasat dhe intensiteti i asaj që po ndodhte në Drenicë i kanë përshkruar më së miri vetë dëshmitarët e saj, njerëz që e përjetuan atë ferr me sytë dhe jetën e tyre. Njëri prej këtyre dëshmitarëve, Xhafer Murtezaji, ka rrëfyer me një ndjenjë të thellë dhe të ndjerë përjetimi të drejtpërdrejtë: “Drenica atë ditë ka qenë e rrethuar, jo vetëm afër territorit të komunës së Skenderajt, por rrethi ka qenë shumë më i gjerë.

Ai shtrihej nga Klina, përgjatë anëve të Istogut, Vushtrrisë, Drenasit – një rrethim i jashtëzakonshëm, ku në shumë vende ushtroheshin tortura çnjerëzore. Më kujtohet një mëngjes i hershëm: shtëpitë i kemi afër njëra-tjetrës dhe aty dëgjuam krisma. Kemi pasur një përvojë të hidhur edhe më herët, në vitin 1991, kur për herë të parë na rrethuan, mandej edhe në janar të vitit 1998. Por ajo që ndodhi në mars, më 5, 6 dhe 7, ishte diçka tjetër. Atë mëngjes u zgjuam si zakonisht, por ishte e pamundur të mbeteshim indiferentë. Nga dritaret pamë policinë të vendosur në pikat më strategjike dhe më të larta, snajperistë, armatim të rëndë dhe tanke…”

Ky rrëfim i gjallë dhe i drejtpërdrejtë nuk është vetëm një dëshmi personale, por një dokument i vyer i historisë sonë më të re. Ai na tregon përmasat e vërteta të dhunës dhe terrorit që pushtuesi serb ushtroi mbi popullsinë e Drenicës, duke planifikuar dhe ekzekutuar një rrethim të ngushtë dhe të gjithanshëm. Ky përshkrim i detajuar, i thënë me zërin e një dëshmitari okular, është më shumë se një kujtim i hidhur: është një thirrje për të mos harruar kurrë se me çfarë është dashur të përballet një popull i tërë për të fituar lirinë e tij. Një përkujtim i asaj se liria nuk erdhi si dhuratë, por si fryt i rezistencës, i durimit dhe i gjakut të derdhur të burrave, grave dhe fëmijëve që vendosën të mos e nënshtrojnë kurrë shpirtin e tyre.

Në mesin e atyre që u fortifikuan dhe qëndruan deri në fund në kullat e Prekazit, përveç familjes së ngushtë të Adem Jasharit, ishin edhe anëtarët e familjeve të Hamit dhe Sadik Jasharit – degë të së njëjtit trung fisnor që u përballën së bashku me sulmin e pamëshirshëm të forcave serbe. Por nuk ishin vetëm ata. Bashkë me ta ishin edhe tre luftëtarë të tjerë, të cilët kishin vendosur, që nga sulmi i parë policor më 21 janar 1998, të mos i ndaheshin kurrë kësaj familjeje legjendare. Ata e kishin bërë një betim të heshtur: të qëndronin krah për krah me Jasharët dhe të ishin të gatshëm për çdo betejë që mund të vinte.

Ishte Fatime Bazaj dhe vëllai i saj, Smajl Bazaj, nga fshati Qëndresë (dikur i njohur si Terstenik) i Drenasit – motër e vëlla që kishin zgjedhur rrugën e përbashkët të rezistencës dhe nderit. Bashkë me ta ishte edhe Isak Halili, nipi i Hamit Jasharit, nga Dubovci i Drenasit, i cili, bashkë me vëllain e tij Sadikun, kishte ardhur në Prekaz për të mbrojtur dajat dhe nderin e familjes.

Në ato ditë të zjarrta e të mbushura me granatime të pandërprera, Fatimja tregoi trimëri të rrallë në betejën e Prekazit. Ashtu si të gjithë të tjerët, as ajo nuk i shpëtoi plumbit të armikut. Ra heroikisht, ashtu siç i ka hije një trimëreshe të vërtetë. Por trupi i dëshmores Fatime Bazaj nuk do të gjendej më kurrë. Ai u bë një me hirin e kullave të pamposhtura të Jasharëve, të cilat u dogjën nga mizoria e pushtuesit, por ndezën përjetësisht pishtarin e lirisë. Kjo sakrificë sublime, ku mishi dhe guri u bënë një, është hiri nga i cili u ringjall shpresa dhe u rilind liria e Kosovës.

Për të mos e lënë kurrë në harresë këtë emër të madh të rezistencës, një pllakë përkujtimore me emrin e Fatime Bazajt qëndron sot i gdhendur në mermer në Varrezat e Dëshmorëve, brenda Kompleksit Përkujtimor “Adem Jashari” në Prekaz. Ajo pllakë nuk është vetëm gur kujtese, por një dëshmi e pavdekshme e vendosmërisë dhe flijimit të atyre që zgjodhën të vdesin për lirinë që ne e gëzojmë sot.

Duke e ndjerë se situata po bëhej gjithnjë e më e rëndë dhe se tensioni i konfliktit mund të shpërthente në çdo çast, populli filloi të përgatitej me vendosmëri për ditët e vështira që e prisnin. Njerëzit nuk kishin më iluzione se mund të shmangej përplasja, ata e kuptonin qartë se do të duhej të mbroheshin dhe të qëndronin të gatshëm për çdo skenar.

Në këtë frymë të përgjithshme mobilizimi dhe vendosmërie, edhe Fatime Bazaj dhe vëllai i saj, Smajl Bazaj, nuk qëndruan duarkryq. Kur dëgjuan për sulmin e 21 janarit kundër Prekazit – një paralajmërim i zymtë i dhunës që pritej të përshkallëzohej – ata morën një vendim të prerë, të shkonin menjëherë atje. Ata e ndienin si detyrë morale dhe kombëtare të gjendeshin në krah të Jasharëve, që nga ajo ditë e tutje, të gatshëm për çdo betejë që do të vinte.

Fatimja ishte një vajzë e re, por e formuar dhe e kalitur në rrethana që kërkonin guxim të jashtëzakonshëm. Nuk kishte frikë as nga plumbat e as nga vetë armiku. Mendja dhe zemra e saj ishin të mbushura me një vendosmëri të hekurt: kishte bërë një betim të heshtur me veten se, çfarëdo çmimi që të kërkohej, do ta shporrte pushtuesin nga trojet e veta. Ky vendim nuk ishte thjesht një impuls i ri, por shprehja më e qartë e ndërgjegjes së një brezi që kishte kuptuar se liria nuk dhurohet, por fitohet me vendosmëri, sakrificë dhe gjak. Fatimja u bë kështu një shembull i gjallë i guximit femëror në luftë, duke dëshmuar se rezistenca nuk ishte vetëm çështje burrash, por një thirrje për të gjithë ata që kishin zemër dhe ndërgjegje të lirë.

Heroina e patrembur Fatime Bazaj nuk kishte mbushur ende të 19-at pranvera kur mori vendimin më të madh të jetës së saj, t’u bashkohej luftëtarëve të Ushtrisë Çlirimtare të Kosovës, duke vënë në rrezik gjithçka për një ideal më të madh se vetja. Ishte një vajzë e re, por me shpirt të pjekur dhe vendosmëri të rrallë – një nga ato shqiptaret që historia i njeh si të bukura si zanat dhe njëkohësisht të forta dhe të pathyeshme në betejë. Në pamje ishte e hijshme dhe e brishtë si një zanë mali, por brenda saj rrihte një zemër e madhe dhe e guximshme, e aftë të përballonte sfida që do ta trembnin këdo tjetër. Ky guxim nuk ishte i rastësishëm, por fryt i një trashëgimie të pasur atdhetarie. Fatimja kishte lindur dhe ishte rritur në një familje të njohur për ndjenjat e thella kombëtare dhe përkushtimin ndaj tokës dhe lirisë.

Ajo u lind më 28 shkurt 1979, në fshatin Qëndresë (dikur i njohur si Tërrstenik) të Drenasit – një emër simbolik në vetvete, që dukej se ia paracaktonte fatin dhe misionin. Qysh në djep ishte pjesë e një familjeje të madhe, ku solidariteti, besa dhe dashuria për atdheun ishin më shumë se fjalë: ishin mënyra e jetës. Në atë vatër ku u rrit dhe u formua, ajo mësoi se gratë shqiptare nuk janë thjesht shikuese të historisë, por aktere të saj, të afta të bëjnë sakrificën më të madhe për të ardhmen e brezave. Dhe Fatimja e jetoi këtë mësim me gjakun e saj, duke u shndërruar në simbol të pavdekshëm të rezistencës dhe dashurisë për lirinë.

Prindët e Fatimes- Xhemaili dhe Zadja përbënin një shembull të gjallë të strukturës tradicionale shqiptare, ku ndjenja e përkatësisë dhe përkushtimi ndaj vendit nguliteshin që në gjenezë. Nga kjo familje e madhe dhe e njohur për virtytet e saj, erdhën në jetë dhe u edukuan dhjetë fëmijë: Xhaviti, Minirja, Zyrafetja, Uka, Hajria, Fatimja, Smajli, Shqipja, Afërdita dhe Ardioni. Ky numër i madh i pasardhësve nuk ishte thjesht një fakt demografik, por një shprehje e vullnetit për të ruajtur, forcuar dhe trashëguar vlerat kombëtare dhe morale.

Në shoqërinë shqiptare, atëherë mëmësia përjetohej jo vetëm si mision familjar, por edhe si mision atdhetar. Në këtë frymë, nëna e Fatimes, kur pyetej në ndeja e mbledhje miqësore se sa fëmijë kishte, jepte një përgjigje të prerë dhe të mbushur me krenari të qartë: “I kam dhjetë trima dhe të gjithë i kam lindur për këtë Kosovë”. Kjo shprehje nuk ishte një hiperbolë retorike, por një deklaratë identiteti dhe program jetësor, ku çdo jetë e re shihej si një kontribut i mundshëm për mbrojtjen, zhvillimin dhe lirinë e atdheut.

Për fat të dhimbshëm dhe njëkohësisht krenar, historia vulosi vërtetësinë e këtyre fjalëve. Dy prej këtyre fëmijëve, Fatimja dhe Smajli, (vëlla e motër) i dhanë jetën Kosovës, duke mishëruar deri në fund atë ideal të sakrificës supreme për tokën amtare. Në këtë mënyrë, fjala e nënës nuk mbeten vetëm një deklarim solemn, por u shndërrua në testament të përmbushur përmes gjakut dhe sakrificës, duke bërë që familja e saj të shënohet në kujtesën kolektive si një vatër e flijimit dhe e atdhedashurisë së vërtetë.

Ky shembull familjar nuk mund të kuptohet veçmas nga konteksti historik i Kosovës, ku të qenit prind e mëmë nënkuptonte edhe gatishmërinë për të edukuar breza të aftë të përballonin sfidat më të rënda për mbijetesën dhe lirinë e popullit. Prandaj, historia e kësaj familjeje përfaqëson jo vetëm një tregim intim e personal, por edhe një pjesë të rëndësishme të narrativës kombëtare, që dëshmon sesi në vatrat familjare janë farkëtuar karakteret, besnikëria dhe trimëria që mbajtën gjallë aspiratën për liri dhe dinjitet kombëtar.

Që në moshë të hershme, Fatimja tregoi tiparet e një personaliteti të formuar dhe të përkushtuar ndaj dijes dhe vlerave shoqërore. Arsimin fillor e ndoqi në shkollën “Zenel Hajdini” të fshatit Qëndresë, ku u dallua për rezultate të shkëlqyera në mësime dhe për një sjellje shembullore që e bënte të admiruar nga mësuesit dhe bashkëmoshatarët. Ky sukses nuk ishte i rastësishëm, por pasqyrim i një edukate të fortë familjare dhe i një vullneti të jashtëzakonshëm për të mësuar dhe përparuar, pavarësisht kushteve të vështira që karakterizonin atë kohë.

Në përfundim të ciklit fillor, nuk kishte asnjë dyshim për suksesin e saj të lartë, ishte e natyrshme dhe e merituar që Fatimja të përfundonte shkollën me rezultate të shkëlqyera. Mirëpo, për të, arsimi nuk ishte thjesht një detyrim apo etapë formale në jetë – të jesh i ditur ishte një mision, një prioritet jetësor të lidhur ngushtë me idenë e ndërtimit të vetes dhe shërbimit ndaj atdheut të lirë. Megjithatë, realiteti historik në të cilin jetoi nuk i ofroi asaj një rrugë të lehtë për ta ndjekur këtë ideal. Para luftës, shkollimi në gjuhën shqipe u bë një objektiv i goditjeve të vazhdueshme të pushtetit okupues. Shkolla shqipe në Drenas u mbyll, duke synuar jo vetëm ndalimin e arsimit, por edhe shkatërrimin sistematik të vetëdijes kombëtare.

Përkundër këtyre pengesave, Fatimja nuk hoqi dorë. E vendosur të mos lejonte që drita e dijes të shuhej, ajo vazhdoi mësimin në kushte shtëpitë-shkolla, në formën e organizimeve të improvizuara dhe të rrezikshme që ishin mënyra e vetme për të ruajtur gjuhën dhe kulturën shqiptare. Ky akt i saj ishte më shumë se një përpjekje individuale: ishte pjesë e një rezistence kolektive ndaj planeve të pushtuesve, të cilët me përpikëri dhe qëllimshëm zbatonin doktrina të njohura të asimilimit dhe spastrimit kulturor, si ato të Vasa Çubrilloviqit, Ivo Andriqit e të tjerëve.

Në këtë kontekst, përpjekja e Fatimes për të vijuar shkollimin nën okupim merr dimensionin e një akti politik dhe moral të lartë. Ishte shprehje e vendosmërisë së një brezi për të mos u nënshtruar, për të ruajtur identitetin kombëtar dhe për të përgatitur të ardhmen e lirë të Kosovës, duke sfiduar çdo përpjekje për shuarjen e saj kulturore dhe shpirtërore. Në formimin e ndjenjës atdhetare të Fatimes rol vendimtar pati trashëgimia e pasur shpirtërore dhe morale e familjes së saj. Edukata e saj nuk ishte produkt i një procesi të rastësishëm, por një rrjedhojë e natyrshme e një tradite të gjatë familjare, e cila kishte lënë gjurmë të pashlyeshme në ndërgjegjen dhe karakterin e saj. Brenda kësaj trashëgimie, historia e familjes Bazaj shfaqet si një kronikë e gjallë e qëndresës, e mbushur me figura dhe ngjarje që dëshmojnë sakrifica të mëdha për lirinë dhe dinjitetin kombëtar.

Në mënyrë të veçantë, historia e brezave të mëparshëm të familjes Bazaj ishte një burim frymëzimi dhe formimi për Fatimen. Gjyshi i saj, Ukë Nebihi (Bazaj), ishte ndër ata burra të Drenicës që mishëronin idealin e pathyeshëm të rezistencës. Ai kishte luftuar krah për krah me emra të njohur të kryengritjeve shqiptare, si Shaban Polluzha dhe Mehmet Gradica, duke marrë pjesë aktivisht në përpjekjet për të mbrojtur popullin dhe tokën nga pushtuesit. Fundi i Ukës ishte tragjik dhe njëherazi heroik. Pas shuarjes zyrtare të kryengritjes së Drenicës në vitin 1945, ai, si shumë të tjerë, mendoi se mund të kthehej në shtëpi dhe të jetonte në paqe, por pushteti serb nuk e fali. Forcat pushtuese e arrestuan dhe e ekzekutuan, duke shënuar një kapitull të dhimbshëm në historinë familjare, por edhe një dëshmi të qartë të brutalitetit të pushtuesit dhe të çmimit të lartë të lirisë.

Ky akt nuk ishte i vetmi në këtë sagë familjare të mbushur me sakrifica. Vëllai i Ukës, Dërvishi, kishte luftuar gjithashtu kundër forcave serbe dhe malazeze. Ai mbeti i plagosur rëndë në betejë dhe si dëshmi e plagës mbajti në trup plumbin deri në frymën e fundit, duke e jetuar tërë jetën me dhimbjen fizike si simbol të rezistencës së pashuar. Po aq e tmerrshme ishte edhe fati i kushëririt të tyre, Ferizi, i cili u ekzekutua me prerje koke, një akt mizor që kishte për qëllim të mbillte frikë dhe nënshtrim. Por historia e dhunës dhe represionit nuk ndalonte me kaq, shumë burra të tjerë të familjes Bazaj nga fshati Qëndresë patën të njëjtin fat të hidhur, duke u vrarë apo persekutuar për shkak të qëndresës së tyre. Këto ngjarje nuk ishin thjesht episode të shkuara, por u shndërruan në narrativë formuese për brezat e rinj.

Pikërisht këto rrëfime familjare, të trashëguara në biseda, kujtime dhe përkujtime, formuan bazën e ndërgjegjes atdhetare të Fatimes. Ajo nuk mësoi vetëm se ç ‘është trimëria apo qëndresa, por kuptoi thellësisht se liria kishte ardhur mbi sakrifica të mëdha dhe se përgjegjësia për ta ruajtur dhe për ta çuar përpara atë ideal ishte e shenjtë. Edukimi i saj në këtë mjedis e bëri të vetëdijshme që kauza kombëtare nuk ishte një nocion abstrakt, por një amanet i gjallë, i shkruar me gjakun e të parëve të saj dhe i ruajtur me nder në ndërgjegjen familjare.

Një dimension i veçantë i këtij ndikimi ishte lidhja e ngushtë familjare e shtëpisë së saj me familjen legjendare Jashari të Prekazit. Këto lidhje nuk ishin thjesht formale apo të largëta, por krijonin ura të forta komunikimi, afërsie dhe shkëmbimi të drejtpërdrejtë të përvojës së qëndresës. Ishte kjo lidhje që i dha Fatimes mundësinë të përthithte, pothuajse natyrshëm, frymën e sakrificës, trimërisë dhe vendosmërisë që simbolizonte Prekazi në ndërgjegjen kolektive shqiptare.

Martesat dhe lidhjet familjare ishin një rrjet i gjallë përhapjeje të këtyre vlerave. Motra e Fatimes ishte martuar në familjen e Hamit Jasharit, për Musë Jasharin, i njohur si bashkëluftëtar dhe veprimtar i afërt i Komandantit Legjendar Adem Jashari. Nga ana tjetër, nusja e të vëllait të saj, Smajlit, Hatixhja, vinte nga dera e Qerim Jasharit, duke e bërë edhe më të natyrshme dhe të hapur rrugën e Fatimes drejt Prekazit. Në këtë mënyrë, Fatimja nuk ishte thjesht një vizitore në Prekaz, por pjesë e kësaj oaze të madhe e të pathyeshëm që përgatitej për luftë të hapur kundër pushtuesit. Ajo u tërhoq fuqishëm nga atmosfera e organizimit ushtarak, nga përgatitjet e njësiteve të Ushtrisë Çlirimtare të Kosovës dhe nga planet konkrete për përballjen me armikun. Kjo klimë e vendosmërisë, ku çdo bisedë, çdo veprim dhe çdo plan kishte një synim të vetëm — çlirimin — e magjepsi dhe e formoi thellësisht.

Pas sulmit të forcave serbe mbi lagjen Jashari në janar të vitit 1998, një sulm që u kundërshtua me trimëri dhe e detyroi armikun të tërhiqej me turp, vendosmëria e Fatimes për t’u bashkuar me rezistencën u bë e pakthyeshme. Nga ajo ngjarje e mbas saj, ajo bashkë me të vëllain Smajlin, u zhvendos pothuajse përherë në Prekaz, duke ndarë me luftëtarët netët e ankthit, përgatitjet dhe shpresat.

Pjesëmarrja e saj nuk ishte më një zgjedhje individuale e motivuar nga lidhjet familjare apo admirimi për legjendën e Prekazit, ajo u bë pjesë përbërëse e Ushtrisë Çlirimtare të Kosovës, me të drejta dhe përgjegjësi të plota. Prekazi nuk ishte më për të një fshat tjetër, por një atdhe i dytë, një seli e shenjtë rezistence ku ajo mishëroi me jetën e saj idealin e lirisë dhe sakrificës. Ky transformim nuk ndodhi në mënyrë të papritur apo të rastësishme. Ai ishte rezultat i një ndërveprimi të thellë ndërmjet edukatës familjare, lidhjeve të gjakut dhe shoqërisë, por mbi të gjitha i një ndërgjegjësimi personal që e bëri Fatimen të kuptonte dhe të pranonte se jeta e saj kishte një mision të lartë, që kontribuonte me çdo mënyrë në lirinë e Kosovës.

Shpallja publike e Ushtrisë Çlirimtare të Kosovës, më 28 nëntor 1997 në Llaushë të Skënderajt, përbënte një moment historik me domethënie të thellë për gjithë popullin shqiptar, por për Fatimen kishte një kuptim edhe më të veçantë, personal e të brendshëm. Për të, ajo ditë nuk ishte thjesht një datë kalendarike, por një pikë kthese, një shenjë shprese dhe një thirrje e qartë për veprim dhe përkushtim të pakushtëzuar. Fatimja e priti këtë ngjarje me një entuziazëm të zjarrtë dhe një emocion të rrallë, sepse ajo mishëronte shpresën e shumëpritur për rezistencë të hapur dhe të organizuar kundër pushtuesit. Dalja publike e UÇK-së ishte legjitimimi i asaj ëndrre kolektive për liri, për të cilën ajo dhe brezi i saj ishin edukuar që fëmijë, duke dëgjuar rrëfimet për sakrificat e të parëve dhe për padrejtësitë e pambarimta të pushtimit.

Ajo që e tërhiqte veçanërisht Fatimen ishte imazhi i kësaj ushtrie, simboli i saj i përmbledhur në uniformën që bartte dinjitet, krenari dhe mision të qartë. Uniforma nuk ishte për të vetëm një veshje, por një emblemë e identitetit të ri kolektiv të shqiptarëve të Kosovës. Identitet i një populli që nuk pranon më nënshtrim, që ngrihet për të drejtat dhe lirinë e vet. E motivuar thellë nga kjo frymë, Fatimja mori një rol aktiv dhe konkret. Nisi të qepë vetë uniforma për pjesëtarët e Ushtrisë Çlirimtare të Kosovës. Ky akt nuk ishte thjesht një zanat apo ndihmë praktike, por një gjest i thellë i angazhimit personal dhe i solidaritetit me luftëtarët.

Ajo e kuptonte që secila uniformë e qepur nuk ishte vetëm një copë e qepur me mjeshtëri, por një shpatull e re që i shtohej mbrojtjes së atdheut, një trup i ri i gatshëm të sakrifikohej për lirinë. Më tej, përkushtimi i saj nuk kishte kufij individualë. Fatimja shpejt arriti të mobilizojë edhe shoqet e saj, vajzat e fshatit, për t’u bashkuar në këtë mision të përbashkët. Në këtë mënyrë, ajo jo vetëm se kontribuoi në mënyrë të drejtpërdrejtë në përgatitjet materiale të luftës, por edhe forcoi ndjenjën e bashkimit dhe të solidaritetit në mesin e grave të reja në rrethin ku vepronte.

Ky angazhim i përbashkët i vajzave për qepjen e uniformave mund të shihet si një akt i vogël në pamje të parë, por në thelb ai përbënte një pjesë integrale të përgatitjeve të rezistencës. Ishte një dëshmi e fuqishme e faktit se lufta për liri nuk bëhej vetëm në vijën e frontit me armë në dorë, por edhe në punët e përditshme, në organizimin e shoqërisë dhe në krijimin e një kulture kolektive të qëndresës dhe të mbështetjes. Në këtë mënyrë, përmes këtij angazhimi, Fatimja jo vetëm që shprehu dashurinë dhe respektin për UÇK-në, por edhe u bë pjesë aktive e strukturës së saj të brendshme dhe e moralit të saj të pathyeshëm, duke mishëruar idenë se liria është përgjegjësi dhe mision i të gjithëve, pa dallim moshe apo gjinie.

Momentin e shumëpritur për të ndërhyrë dhe për t’i dalë në ndihmë bazës së Ushtrisë Çlirimtare të Kosovës në Prekaz, si dhe për të mbrojtur atë pjesë të atdheut të quajtur Kosovë e cila ishte ende nën robërinë serbe, historia e shënon në mënyrë të pashlyeshme në mëngjesin e 5 marsit 1998. Ky mëngjes shënoi shpërthimin e një prej kapitujve më dramatikë dhe heroikë të kronikës së rezistencës shqiptare, kur forca të mëdha të policisë dhe ushtrisë serbe sulmuan me egërsi të planifikuar vatrën e krenarisë kombëtare — Prekazin legjendar — duke e rrethuar plotësisht lagjen Jashari nga të katër anët.

Ky sulm nuk ishte një operacion i zakonshëm ushtarak, por një akt i mirëfilltë agresioni i organizuar për të shuar me rrënjë bërthamën e rezistencës shqiptare. Objektivat e goditjes ishin shtëpitë ku rrihte zemra e kryengritjes, ajo e Komandantit Legjendar Adem Jashari dhe shtëpia e Hamit Jasharit. Hamiti nuk ishte thjesht një bashkëfshatar apo kushëri i komandantit, por një luftëtar i dëshmuar, që kishte ngritur pushkën kundër pushtuesit në raste të shumta dhe kishte përgatitur edhe bijtë e tij, Musën dhe Sahitin, të bëheshin bashkëluftëtarë të palëkundur të Adem Jasharit në kauzën e shenjtë të çlirimit.

Për këtë arsye, plani serb ishte i qartë dhe i pamëshirshëm, fillimisht drejt shtëpisë së Hamit Jasharit u nisën dy tanke të rënda, duke synuar ta thyenin që në fillim mbrojtjen dhe të shuanin një vatër të rëndësishme të qëndresës. Por ky plan u përball me vigjilencën dhe trimërinë e luftëtarëve vendas. Ishte Valdet Jashari ai që atë natë qëndronte në roje dhe i pari vërejti lëvizjen e tankeve serbe, duke lajmëruar menjëherë anëtarët e familjes dhe bashkëluftëtarët e mbledhur në shtëpi.

Pa pritur që makineria serbe të arrinte pranë portës, luftëtarët e Prekazit, me një vendosmëri të rrallë dhe të koordinuar, hapën zjarr me breshëri të fuqishme, duke e shndërruar sulmin e befasishëm të armikut në një betejë të hapur dhe të barabartë. Nuk vonoi dhe beteja u zgjerua në gjithë lagjen, armët e mbrojtësve shpërthyen edhe nga shtëpitë-kala të Shaban Jasharit e Sadik Jasharit, duke dëshmuar se Prekazi nuk ishte një fshat i zakonshëm, por një fortesë morale dhe ushtarake e lirisë.

Nga ana tjetër, forcat serbe nuk kursyen asgjë nga arsenali i tyre i rëndë. Artileria, armët automatike dhe predhat godisnin me intensitet të frikshëm, duke synuar shkatërrimin total të shtëpive dhe zhdukjen fizike të banorëve të tyre. Por ajo që nisi atë mëngjes nuk ishte një përleshje e shpejtë dhe kalimtare. Ishte fillimi i një lufte të gjatë, të përgjakshme dhe vendimtare midis forcave çlirimtare shqiptare dhe aparatit të pushtimit serb.

Prekazi, me sakrificën e tij sublime, do të bëhej simboli i përjetshëm i kësaj lufte, duke ndezur flakën e kryengritjes që nuk do të fikej më deri në ditën e lirisë. Beteja që nisi më 5 mars 1998 shënoi pragun e pakthyeshëm të përballjes së armatosur, e cila vazhdoi pa ndërprerje deri në kapitullimin e forcave serbe dhe tërheqjen e tyre nga Kosova më 20 qershor 1999. Ishte ky epilogu i një lufte që i dha fund sundimit të egër, gati një shekullor, të Serbisë mbi Kosovë dhe që dëshmoi se një popull i vendosur për liri mund të mposhtë edhe dhunën më të pamëshirshme të një pushtuesi të organizuar.

Në këtë dritë, sulmi mbi Prekaz nuk ishte vetëm një përballje ushtarake, por një akt themeltar në mitologjinë moderne të lirisë së Kosovës, ku çdo gur i shtëpive të rrënuara dhe çdo jetë e flijuar u bë themel i shtetit të ri dhe i dinjitetit të rilindur kombëtar. Nderimi më i thellë dhe mirënjohja më e përjetshme u takojnë atyre bijve dhe bijave të Kosovës që, në momentet më të errëta dhe vendimtare të historisë së saj, zgjodhën rrugën më të vështirë dhe më të ndritur njëherazi- flijimin për liri. Ata nuk kursyen asgjë nga vetja — as rininë, as ëndrrat, as jetën — duke ia dhuruar atdheut më të shtrenjtën që kishin, për t’u bërë themel i lirisë dhe i dinjitetit kombëtar.

Heronjtë e Kosovës nuk janë thjesht emra të gdhendur në monumente apo faqet e librave të historisë. Ata janë gurët themelorë mbi të cilët u ndërtua shpresa e një populli të tërë, që për dekada të tëra u përball me pushtime, dhunë dhe mohim të identitetit. Sakrifica e tyre e ktheu frikën në qëndresë, nënshtrimin në revoltë dhe robërinë në shtetësi të pavarur. Ata i mësuan brezave të ardhshëm se dashuria për atdheun është një detyrim i shenjtë, një amanet i paharruar që duhet ruajtur me çdo kusht.

Prandaj, lavdia që u kushtohet nuk është një fjalë e zbrazët, por një detyrim moral dhe historik. Është një thirrje për të ruajtur vlerat për të cilat ata ranë, për të ndërtuar një shoqëri më të drejtë, më të lirë dhe më të ndritur, në përputhje me ëndrrat dhe idealet që i frymëzuan të ngriheshin kundër pushtuesit. Në këtë mënyrë, lavdia e heronjve të Kosovës është lavdi e një populli të tërë që refuzoi të përkulet dhe zgjodhi të jetojë i lirë. Është kujtesë e gjallë dhe testament i përjetshëm që na obligon të mbrojmë lirinë, të çmojmë paqen dhe të punojmë për të ardhmen me nder e përkushtim.

Lavdi e përjetshme për dëshmoren trime e sypatrembur, Fatime Xhemail Bazaj – një emër që mbetet i skalitur në ndërgjegjen kombëtare si simbol i guximit, sakrificës dhe qëndresës së palëkundur për liri dhe dinjitet njerëzor. Figura e saj nuk është thjesht pjesë e një kronike të dhimbshme, por një shtyllë e historisë sonë kolektive, një dëshmi e gjallë e atyre grave që nuk iu trembën as mizorisë së pushtuesit, as përmasës së sakrificës që kërkonte ideali i lirisë.

Në një kohë kur heshtja dhe nënshtrimi ishin shpesh rruga më e sigurt për mbijetesë, Fatimja zgjodhi fjalën, rezistencën dhe qëndresën. Ajo u bë zëri i së drejtës në një botë të shtypur nga padrejtësia. Heroizmi i saj nuk buron nga retorika, por nga akti i pastër dhe i vetëdijshëm i përkushtimit ndaj atdheut. Lavdia e saj nuk shuhet me kohën, sepse ajo është e gdhendur në përjetësi. Përkujtimi i saj është detyrim moral dhe kombëtar – jo vetëm për të nderuar të kaluarën, por edhe për të udhëzuar brezat e ardhshëm drejt lirisë me dinjitet dhe sakrificë. Në emrin e saj, ringjallet forca e grave shqiptare ndër shekuj – të pathyeshme përballë sfidave dhe të ndritshme në rrugëtimin e kombit.

Literatura:

Sabile Keçmezi-Basha, Kosova 1945-1990, (Vështrim historiko-politik), Instituti i Historisë, Prishtinë, 2016.

Sabile Keçmezi-Basha Formimi dhe veprimtaria e NDSH-së – Procesi gjyqësor i Prizrenit, 1946, Instituti i Historisë, Prishtinë, 2018.
Sabile Keçmezi-Basha Ngjarjet, dëshmitë dhe identiteti kombëtar, Instituti i Historisë, Prishtinë, 2018.
Sabile Keçmezi-Basha Ballafaqim me dëshmitë historike, Instituti i Historisë, Prishtinë, 2018.

(Vijon)

K O M E N T E Anulo përgjigjjen

POSTIMET E FUNDIT

Rreth FJALA e LIRË

Diapozitiv

Zgjedhur nga EditorI