GRATË E VAJZAT DËSHMORE TË UÇK-së (16)

Prof. dr. Sabile Keçmezi-Basha 

ELFIJE SADIK JASHARI
 (28.2.1963 – 7.3.1998)

Duke bërë një kërkim të kujdesshëm për të ndriçuar historitë e grave luftëtare që morën pjesë në luftën e fundit për çlirimin e Kosovës, sidomos në përkujtim të 27-vjetorit të sulmit të egër mbi familjen Jashari, hasa në një burim të çmuar: një shkrim të atdhetarit të njohur Sheradin Berisha.

Ky autor, i njohur për përkushtimin e tij ndaj dokumentimit të së vërtetës historike dhe ruajtjes së kujtesës kombëtare, i kishte bërë hyrje shkrimit të tij me fjalë domethënëse dhe të ngarkuara me peshë historike e emocionale. Ai nuk e trajtonte këtë temë vetëm si një rrëfim faktik, por si një akt nderimi, kujtese dhe ndërgjegjësimi për brezat e sotëm dhe të ardhshëm.

Shkrimi i Sheradin Berishës nuk ishte vetëm një dëshmi për gratë që morën pjesë në luftë, por një përpjekje për të nxjerrë në pah dimensionin shpesh të heshtur dhe të anashkaluar të sakrificës femërore në kontekstin e luftës çlirimtare – një zë që duhej të dëgjohej dhe një histori që duhej të shkruhej me respektin dhe kujdesin që meritonte.

Duke e lexuar atë, kuptova se secila fjalë ishte një thirrje për ta mbajtur gjallë kujtesën, për të nderuar jo vetëm armët, por edhe shpirtin, guximin dhe njerëzillëkun e grave që u radhitën krah burrave në atë përpjekje madhore për liri dhe dinjitet.

Në shkrim thuhej se Prekazi i Poshtëm ndodhet rreth dy kilometra në lindje të qytetit të Skenderajt, i pozicionuar në një terren të gjerë kodrinor dhe në lugina pjellore që i japin vendbanimit një shtrirje karakteristike dhe të bukur natyrore. Ky fshat ka një strukturë të ndarë në lagje, duke pasqyruar organizimin tradicional dhe lidhjet e ngushta familjare të banorëve të tij.

Para shpërthimit të luftës, Prekazi ishte një fshat i madh dhe i gjallë, me rreth 220 shtëpi të banuara nga 1630 shqiptarë. Jeta e tyre ishte e ndërthurur ngushtë me bujqësinë dhe aktivitetet e tjera ekonomike vendore. Megjithatë, gjatë luftës, fshati u përball me një tragjedi të madhe: 178 shtëpi dhe objekte të shumta ekonomike, ndihmëse e infrastrukturore u dogjën dhe u shkatërruan nga forcat pushtuese, duke i lënë banorët pa strehë dhe pa burime jetese.

Për të mbërritur në Prekaz nuk është aspak e vështirë. Sapo kalon Skenderajn dhe merr kthesën e parë në rrugën e asfaltuar, në krah të djathtë të saj të shfaqet një mbishkrim i thjeshtë por i ngarkuar me domethënie të thellë historike dhe emocionale: “Bac, u kry!”. Ky shkrim nuk është vetëm një shenjë orientimi gjeografik, por një simbol triumfi dhe përmbushjeje të idealit për liri – një shprehje që përmbledh sakrificën dhe fitoren e popullit që u ngrit për të mbrojtur dinjitetin e vet.

Ky informacion është i veçantë dhe i rëndësishëm sepse rrallë herë hasim në biografitë e dëshmorëve të shkruara deri më sot që të përfshijnë me këtë kujdes dhe detaj edhe përshkrime për fshatrat apo qytetet nga të cilët ata vinin. Përfshirja e një tabloje të tillë nuk është thjesht një sfond gjeografik, por një mënyrë për të rrënjosur kujtimin e tyre në vendin konkret, në peizazhin dhe historinë e gjallë të atdheut të tyre, duke e bërë edhe më të prekshme lidhjen e tyre me tokën, njerëzit dhe kulturën që i formoi dhe për të cilën ata dhanë jetën.

Njëzet e shtatë vite më parë, më 5 mars të vitit 1998, ngjarjet në Kosovë morën një kthesë të errët dhe dramatike, të pasqyruar qartë edhe në raportimet zyrtare të kohës. Agjencia Shtetërore Zyrtare e Lajmeve e Shqipërisë – Agjencia Telegrafike Shqiptare (ATSH) – përmes korrespondentit të saj në Kosovë, Behlul Jashari, transmetonte lajme shqetësuese dhe të ngarkuara me ankth.

Në mes tjerash, ishte edhe kjo e dhënë që po e parafrazoi se “Që në orët e para të mëngjesit, forcat serbe, të mbështetura nga trupa të blinduara dhe makineri të rënda luftarake, kishin nisur një sulm frontal dhe të egër kundër popullsisë shqiptare në Drenicë – një rajon që përfaqësonte jo vetëm një bastion të qëndresës, por edhe zemrën simbolike të identitetit dhe krenarisë kombëtare shqiptare”.

Ky raportim, i dokumentuar nga një burim zyrtar e i besueshëm si ATSH, nuk ishte vetëm një kronikë e ngjarjes së ditës, por një paralajmërim dramatik për dhunën dhe tragjedinë që do të pasonin. Ai bënte të qartë për publikun shqiptar dhe ndërkombëtar se përballja në Drenicë nuk ishte një konflikt i rastësishëm apo lokal, por pjesë e një strategjie të mirëmenduar të shtetit serb për të shtypur me forcë të pamëshirshme çdo zë rezistence dhe çdo aspiratë për liri.

Në këtë mënyrë, raportimi i asaj dite mbetet edhe sot një dokument historik me vlerë të madhe, që dëshmon jo vetëm për ashpërsinë e sulmit, por edhe për përpjekjet për të informuar dhe mobilizuar opinionin publik përballë një agresioni që synonte shfarosjen dhe nënshtrimin e një populli të tërë.

Forcat serbe kishin vendosur një rrethim të plotë dhe të mirëorganizuar përreth Prekazit, duke zënë pozicione të fortifikuara dhe duke u përgatitur për një ofensivë të ashpër dhe shkatërrimtare. Nga ato pozicione, ata qëllonin pandërprerë mbi vendbanimet shqiptare, duke përdorur armë të kalibrave të ndryshëm që përhapnin terror dhe shkatërrim mbi popullsinë civile të pambrojtur.

Burime të drejtpërdrejta nga vendi i ngjarjes, që raportonin për Agjencinë Telegrafike Shqiptare (ATSH), dëshmonin për intensitetin e jashtëzakonshëm të sulmit: Prekazi bombardohej edhe me artileri të rëndë, duke e shndërruar në një objektiv të një shkatërrimi sistematik dhe të pamëshirshëm.

Në këtë ofensivë të planifikuar mirë, forcat serbe përdorën jo vetëm armatim të rëndë tokësor, por edhe helikopterë, duke e bërë sulmin edhe më të rrezikshëm dhe më të pakapërcyeshëm për mbrojtësit dhe banorët e zonës. Ndërkohë, nga veriu vinin raporte shqetësuese se forca të reja ushtarake dhe policore serbe po hynin në Kosovë në mënyrë të vazhdueshme – përmes luginës së lumit Ibër në drejtim të Mitrovicës dhe përmes pikës kufitare në Merdare drejt Podujevës – duke dëshmuar për përmasën dhe koordinimin e këtij operacioni agresiv.

Këto të dhëna të dokumentuara nuk ishin vetëm përshkrim i një sulmi lokal, por provë e qartë e një strategjie të gjerë të shtetit serb për të shtypur me çdo mjet rezistencën shqiptare, për të terrorizuar popullsinë civile dhe për të imponuar nënshtrimin përmes frikës dhe shkatërrimit total.

Në ngjarjet e përgjakshme dhe madhështore të njohura si Epopeja e Prekazit, familja Jashari shkroi me gjakun e saj një kapitull të pavdekshëm të historisë sonë kombëtare, duke mbrojtur me vendosmëri pragun e shtëpisë dhe nderin e Kosovës. Gjatë atyre tri ditëve dhe dy netëve të tmerrshme, më 5, 6 dhe 7 mars 1998, u zhvillua një rezistencë heroike përballë forcave serbe që kishin rrethuar fshatin me synimin për të shuar me dhunë çdo vatër të lirisë dhe çdo zë të kundërshtimit.

Nga 22 anëtarët e familjes Jashari që gjendeshin nën rrethim, 20 ranë heroikisht në altarin e lirisë, duke u bërë simbol i sakrificës sublime dhe të pakrahasueshme. Në mesin e tyre ishte edhe figura qendrore dhe e pavdekshme e rezistencës shqiptare, Komandanti Legjendar Adem Jashari, i cili me qëndresën e tij të pathyeshme mishëroi frymën e papërkulur të popullit shqiptar për liri dhe pavarësi.

Nga kjo kasaphanë e tmerrshme, mbijetuan vetëm djali i dytë i Rifatit, Bashkimi, dhe vajza e Hamzës, Besarta, duke mbartur mbi supe kujtimin e gjallë të asaj tragjedie dhe të heroizmit të familjes së tyre.

Por sakrifica e familjes Jashari nuk u kufizua vetëm në këtë rrethim. Në tërë trungun e gjerë familjar ranë gjithsej 56 dëshmorë, duke përfshirë nëntë fëmijë të pafajshëm dhe disa të moshuar që arrinin deri në moshën 93-vjeçare. Ata u vranë në mënyrë çnjerëzore nga sulmet e egra dhe të planifikuara mirë të forcave serbe, nën urdhrat e “kasapit të Ballkanit”, Sllobodan Millosheviç – njeriut që më vonë do të përfundonte në Gjykatën Ndërkombëtare për Krime Lufte në Hagë, si simbol i së keqes dhe i dhunës shtetërore kundër popujve të pambrojtur.

Duhet përkujtuar me nderim dhe respekt të thellë se brenda tragjedisë dhe heroizmit të Epopesë së Prekazit, një pjesë e veçantë dhe tejet e dhimbshme të sakrificës e përbëjnë edhe familjet e tjera të mëdha të kësaj treve të lavdishme. Në këtë betejë vendimtare për lirinë e Kosovës, ranë 12 pjesëtarë të familjeve të Sadik, Hamit dhe Qerim Jasharit, si dhe 11 anëtarë të familjes së Halit, Zymer dhe Zejnë Jasharit. Përveç këtyre, u flijuan edhe dhjetëra anëtarë të tjerë të kësaj lagjeje të Prekazit, duke dëshmuar se kjo ngjarje nuk ishte vetëm tragjedia e një familjeje, por e tërë një bashkësie që ngriti zërin dhe armët përballë pushtuesit.

Të rënët dhe të martirizuarit e këtyre ditëve të zjarrit dhe gjakut vinin nga të gjitha moshat e jetës: fëmijë të vegjël dhe vajza të mitura që nuk kishin njohur ende botën, gra dhe nëna që mbartnin mbi supe barrën e familjes dhe vazhdimësisë, si dhe pleq e plaka që kishin kaluar dekada me dinjitet dhe punë, duke ruajtur traditën dhe nderin e kësaj toke.

Në mesin e tyre ishin ata që nuk pranuan asnjë çast të ligështoheshin përballë rrethimit dhe terrorit, që nuk iu trembën granatimeve dhe pushkëve, dhe që nuk u dorëzuan kurrë. Ata qëndruan të pathyeshëm me armët që kishin në duar, sado të pakta dhe modeste, duke zgjedhur të vdisnin në këmbë si njerëz të lirë sesa të jetonin të nënshtruar.

Në mesin e atyre që ranë heroikisht në Epopenë e lavdishme dhe tragjike të Prekazit, nderim të veçantë meriton edhe figura e trimëreshës së heshtur, Elfije Jashari, bija e Sadik dhe Afije Jasharit. E lindur më 28 shkurt 1963 në Prekaz, në atë truall që do të bëhej simbol i rezistencës dhe i sakrificës për liri, ajo ishte bijë e një familjeje me rrënjë të thella atdhetarie dhe me tradita të forta të nderit dhe besës.

Ashtu si shumë bashkëmoshatare të saj, Elfija ishte pjesë e rrethanave të vështira dhe të padrejta të kohës. Situata politike e rënduar dhe kushtet e varfra sociale nuk ia mundësuan asaj të ndjekë shkollimin formal, duke ia prerë rrugën drejt arsimit që shumëkush e merr si të mirëqenë. Megjithatë, ajo nuk mbeti kurrë e privuar nga edukata më e çmuar: ajo atdhetare, që buronte nga prindërit e saj dhe nga fryma e shtëpisë ku ishte rritur.

Prindërit e saj, Sadiku dhe Afija, ia ushqyen shpirtin me dashuri për tokën dhe popullin e vet, me ndjenjën e thellë të drejtësisë dhe me përkushtimin për të mbrojtur të drejtën për të qenë e lirë dhe e pa nëpërkëmbur. Në këtë mënyrë, edhe pse pa diploma shkollore, Elfija ishte e shkolluar në shkollën më të vjetër dhe më të ndershme të këtij populli: edukatën e atdhedashurisë, të sakrificës dhe të dinjitetit.

Ajo u bë pjesë e pandashme e qëndresës së familjes dhe e historisë së përgjakshme të Prekazit, duke dëshmuar se sakrifica nuk njeh moshë, gjini apo shkollim, por buron nga një ndërgjegje e thellë dhe nga dashuria e pakushtëzuar për atdheun dhe njerëzit e vet. Në këtë mënyrë, emri i Elfijes është gdhendur në kujtesën kolektive si simbol i thjeshtësisë së përvuajtur, por edhe i heroizmit të pastër dhe të heshtur, që e ngriti Prekazin në altarin më të lartë të lirisë kombëtare.

Si bijë e devotshme e familjes Jashari dhe trashëgimtare e një tradite të gjatë atdhedashurie, Elfija nuk mund të qëndronte larg në çastet më të rënda për familjen e saj. Sapo mori vesh se lagjja dhe njerëzit e saj ishin në rrezik të afërt nga rrethimi i forcave serbe, ajo nuk ngurroi asnjë moment dhe u nis drejt Prekazit, për t’u bashkuar me prindërit dhe për të ndarë fatin me ta.

Ishte agimi i 5 marsit 1998 kur forcat policore dhe ushtarake serbe ndërmorën sulmin më brutal dhe më të pamëshirshëm kundër lagjes Jashari në Prekaz. Ata e shndërruan të gjithë territorin në një fushë të zjarrit dhe shkatërrimit, duke goditur pa dallim çdo shtëpi dhe çdo objekt me artileri të rëndë, me tanke, topa të kalibrave të mëdhenj dhe me të gjitha llojet e armëve që kishin në arsenalin e tyre.

Rrethimi ishte i plotë dhe i mirëmenduar: lagjja u bllokua nga tri drejtime, duke lënë të vetmen mundësi – qëndresën deri në fund. Nuk lejohej asnjë depërtim i jashtëm, as për të sjellë një copë bukë apo një ilaç të domosdoshëm për të plagosurit. Ky izolim i dhunshëm dhe i mirëorganizuar kishte një qëllim të qartë: shfarosjen sistematike të një familjeje dhe të një simboli të tërë të rezistencës shqiptare.

Përballë këtij rrethimi çnjerëzor, Elfija, si shumë të tjerë nga familja e saj, nuk zgjodhi rrugën e tërheqjes apo të sigurisë personale. Ajo zgjodhi të qëndronte në mesin e të vetëve, të përballonte fatin me ta, dhe të dëshmonte me jetën e saj se besa, nderi dhe dashuria për atdheun janë vlera që nuk shiten dhe nuk braktisen as në orët më të errëta të historisë.

Sulmi i forcave serbe mbi lagjen Jashari në Prekaz ishte i planifikuar me kujdes dhe i realizuar me një ashpërsi të pamëshirshme. Në përgatitje të ofensivës, forcat serbe kishin vendosur paraprakisht një njësi tankiste në anën lindore të lagjes, duke siguruar kështu një pozitë strategjike për të goditur drejtpërdrejt në zemër të qëndresës. Nga një distancë prej vetëm 200 metrash, ata nisën të granatonin pa ndërprerje shtëpitë ku ishin strehuar e rrethuar me hekur e tërë lagjja: burrat, gratë dhe fëmijët e të gjitha familjeve të lagjes Jashari.

Epiqendra e këtij sulmi të egër u përqendrua mbi shtëpinë e Shaban Jasharit, që përfaqësonte jo vetëm një vatër familjare, por simbolin e rezistencës heroike, si dhe mbi shtëpitë e Sadik, Hamdi dhe Qerim Jasharit, të cilat ndodheshin fare pranë pozicioneve të armikut. Nuk shpëtoi as shtëpia e Halit Jasharit, e cila gjithashtu u shndërrua në objektiv të drejtpërdrejtë të artilerisë së rëndë.

Pas këtyre goditjeve të përqendruara, ofensiva nuk u ndal: u granatuan dhe u bombarduan sistematikisht të gjitha shtëpitë e lagjes. Brenda mureve të këtyre banesave ishin ngujuar dhjetëra familjarë – nga dhjetë deri në njëzet anëtarë në çdo shtëpi – që për tri ditë rresht u mbajtën nën zjarrin e pamëshirshëm të granatave, tankeve dhe armëve të kalibrave të ndryshëm.

Ky sulm i koordinuar dhe i pandërprerë nuk ishte thjesht një operacion ushtarak: ishte një akt i mirëplanifikuar i shfarosjes dhe terrorit, që synonte jo vetëm të mposhtte rezistencën e armatosur, por të shkatërronte moralin dhe jetën e tërë një lagjeje që kishte guxuar të qëndronte në këmbë përballë pushtuesit. Ai mbetet një nga dëshmitë më të qarta të dhunës shtetërore të ushtruar kundër një populli të pambrojtur, por të vendosur për të mos u dorëzuar.

Fati e deshi që Elfija, kur pa me sytë e saj përmasat tragjike të gjendjes që po mbretëronte në lagjen Jashari, të mos qëndronte larg dhe të rezistonte bashkë me të tjerët. Për të nuk kishte zgjedhje tjetër përveç asaj të nderit dhe të besës familjare: të ndante fatin me ta deri në fund. Ajo zgjodhi të qëndronte pranë njerëzve të saj në ato çaste të errëta dhe të mbushura me tmerr, kur bombardimet dhe granatimet e pandërprera godisnin pa mëshirë çdo shtëpi dhe çdo jetë.

Për dy ditë me radhë, Elfija qëndroi e pathyeshme në mesin e familjes së saj, duke ndarë me ta ankthin, frikën dhe dhimbjen e çdo granate që binte pranë. Ajo nuk zgjodhi sigurinë e ikjes apo të fshehjes, por e jetoi të gjithë dramën e rrethimit si një pjesë e pandashme e saj, duke u bërë mishërim i atij qëndrimi stoik dhe të pathyeshëm që e karakterizoi tërë familjen Jashari.

Në fund, edhe ajo ra për të mos vdekur kurrë, së bashku me babanë, nënën, motrën dhe dy vëllezërit, nën zjarrin shkatërrimtar të forcave serbe që për tri ditë rresht bombarduan me mizori të gjitha shtëpitë e lagjes së rezistencës në Prekaz. Sidomos të shënjestruara ishin shtëpitë e familjes së legjendarit Adem Jashari dhe të familjeve të tjera që ishin bërë simbol i kundërshtimit të hapur dhe të vendosur kundër pushtuesit.

Rënia e Elfijes nuk ishte vetëm një humbje familjare, por një sakrificë e madhe kolektive që e bën atë pjesë të përjetshme të kujtesës sonë kombëtare. Ajo e dëshmoi me jetën e saj se ndershmëria, besa dhe dashuria për familjen dhe atdheun janë vlera që nuk thyhen as nën terrorin më të egër, duke e bërë figurën e saj një simbol të qëndresës dhe të flijimit pa kushte për lirinë.

E tillë është jeta në ligjësitë e saj të pashkruara dhe të pamëshirshme: shpesh ajo kërkon flijime të mëdha dhe të dhimbshme për të realizuar idealet më të larta. Elfija, së bashku me familjarët e saj të dashur, ra në altarin e shenjtë të lirisë, duke dhënë më të shtrenjtën që kishte – jetën – për të mundësuar lirinë e merituar të Kosovës.

Ata nuk zgjodhën një jetë të sigurt apo të qetë, por u bënë pjesë e pandashme e një sakrifice të përbashkët, të një qëndrimi të vendosur që i tregoi botës se liria nuk dhurohet, por fitohet me gjak dhe me përkushtim të palëkundur. Me rënien e tyre, ata i dhanë kuptim dhe peshë lirisë që ne e gëzojmë sot, duke e bërë atë jo një dhuratë të rastësishme, por një amanet të shenjtë që duhet ruajtur me dinjitet dhe përgjegjësi.

Në këtë mënyrë, jeta dhe vdekja e Elfijes dhe e familjes së saj nuk u shuan thjesht si një histori tragjike personale, por u shndërrua në një dëshmi të pavdekshme të dashurisë për atdheun, në një kapitull të ndritur të historisë sonë kolektive që do të kujtohet me respekt dhe mirënjohje brez pas brezi.

Për kontributin e jashtëzakonshëm dhe trimërinë e dëshmuar në çastet më vendimtare të luftës për çlirim, Familja e Sadik Jasharit, së bashku me familje të tjera të nderuara të kësaj treve heroike, është vlerësuar dhe nderuar me mirënjohje të larta nga Shtabi i Përgjithshëm i Ushtrisë Çlirimtare të Kosovës. Këto mirënjohje zyrtare janë dhënë gjithashtu nga Ministria e Mbrojtjes e Qeverisë së Përkohshme të Kosovës, nga Komanda e Zonës Operative të Drenicës – e njohur si zemra e qëndresës së armatosur – si dhe nga shoqatat e luftës të dala nga UÇK-ja.

Kjo sakrificë masive dhe kjo vendosmëri e pathyeshme janë dëshmi e një fryme të rrallë atdhetarie dhe humanizmi, që i dha kuptim dhe forcë Epopesë së Prekazit dhe që mbetet themel i pashlyeshëm i kujtesës sonë kombëtare. Ata ishin dëshmorë të vetëdijshëm të një ideali, që zgjodhën me dinjitet rrugën e flijimit për lirinë e brezave që do të vinin.

Epopeja e Prekazit mbetet kështu jo vetëm një ngjarje tragjike, por një monument i gjallë i qëndresës dhe i sakrificës së skajshme për lirinë, që ka hyrë në ndërgjegjen kombëtare si shembulli më i pastër i vendosmërisë për të mos u nënshtruar përballë asnjë pushtuesi.

Në shenjë nderimi të veçantë për Epopenë e Ushtrisë Çlirimtare të Kosovës dhe në kujtim të përjetshëm të Komandantit Legjendar Adem Jashari, të Familjes heroike Jashari dhe të gjithë dëshmorëve të kombit që dhanë jetën për lirinë dhe pavarësinë e atdheut, Qeveria e Republikës së Kosovës ka marr vendim që për çdo 5, 6 dhe 7 mars të organizojë një manifestim madhështor të përvjetshëm dhe gjithëpopullor.

Ky aktivitet nuk është vetëm një ngjarje ceremonial apo kalendarike, por një akt i rëndësishëm i kujtesës kombëtare, që synon të përjetësojë në ndërgjegjen e brezave sakrificën sublime të atyre që nuk kursyen as jetën për të garantuar një të ardhme të lirë dhe të pavarur për Kosovën.

Manifestimi shërben si një mundësi e çmuar për të bashkuar qytetarët në respekt dhe mirënjohje ndaj atyre që ngritën flamurin e rezistencës dhe qëndresës në kohë të errëta, duke dëshmuar me gjakun e tyre se liria nuk është e dhënë, por e fituar me mund dhe sakrificë. Në këto data, vendi ndalet për të reflektuar mbi rrugën e mundimshme drejt shtetësisë, për të kujtuar me pietet ata që nuk u kthyen më kurrë në shtëpitë e tyre dhe për të ripërtërirë angazhimin për të ndërtuar një shtet të denjë për sakrificën e tyre. Përmes këtij manifestimi, ruhet dhe forcohet memoria kolektive, duke e bërë të qartë se heroizmi dhe vetëmohimi i Adem Jasharit, i Familjes Jashari dhe i gjithë dëshmorëve të kombit janë themeli mbi të cilin qëndron Republika e Kosovës.

Këto nderime nuk janë thjesht simbolike, ato përfaqësojnë një njohje të thellë institucionale dhe shoqërore për sakrificën e madhe dhe rolin vendimtar që kjo familje dhe bijtë e bijat e saj patën në rrugën e vështirë drejt lirisë. Ato dëshmojnë për respektin dhe mirënjohjen kolektive që Kosova e lirë dhe shteti i saj i kanë përjetësisht këtij kontributi të çmuar.

Emrat e dëshmorëve të kësaj familjeje janë gdhendur përjetësisht në gurët e varrezave të tyre, të vendosura me nderim të madh në Kompleksin Memorial “Adem Jashari” në Prekaz. Ky kompleks nuk është vetëm një vend pushimi i përjetshëm për heronjtë, por një monument i gjallë i kujtesës dhe i identitetit kombëtar. Ai ruan dhe përcjell brezave pasardhës amanetin e tyre për liri, dinjitet dhe besnikëri ndaj atdheut, duke e bërë sakrificën e tyre një udhërrëfyes moral për të gjithë.

Literatura:

1. https://gazetadielli.com/ne-prekaz-ne-5-6-e-7-mars-1998-epopeja-e-ushtrise-clirimtare-te-kosoves-liri-e-perjetshme/
2. https://www.drini.us/epopeja-e-uck-se-axhende-shteterore-veprimtarishe-treditore-ne-24-vjetorin-e-heroizmit-ne-prekaz/
3. https://albanianpost.com/23-vite-nga-epopeja-e-uck-se/
4. https://abcnews.al/epopeja-e-uck-se-26-vjet-nga-renia-heroike-e-familjes-jashari/
5. https://www.radiokosovaelire.com/elfije-sadik-jashari-28-2-1963-7-3-1998/
6. https://sq.wikipedia.org/wiki/Antar%C3%ABt_e_Familjes_Jashari_t%C3%AB_r%C3%ABn%C3%AB_gjat%C3%AB_luft%C3%ABs_s%C3%AB_U%C3%87K-s%C3%AB
7. https://www.drini.us/epopeja-e-jashareve-nje-heroizem-i-pashembullt-ne-historine-e-njerezimit/
8. https://www.facebook.com/TROPOJA.TEK.JU/posts/epopeja-e-prekazit-567-mars-lavdi-t%C3%AB-p%C3%ABrjetshme-familjes-jashari-per-sakrificen-/634434606001010/
9. https://president-ksgov.net/fjalimi-i-presidentes-osmani-ne-ceremonine-e-manifestimit-epopeja-e-uck-se-dhe-dites-se-kazermes-adem-jashari-ne-prishtine/

(Vijon)