Analizë teoriko-letrare e prozës “𝐒𝐎𝐊𝐑𝐀𝐓 𝐈 𝐕𝐔𝐄𝐉𝐓𝐔𝐍 𝐀𝐏𝐎 𝐃𝐄𝐑𝐑 𝐈 𝐊Ë𝐍𝐀𝐐𝐔𝐍” të Migjenit

Zymer MEHANI

Një alternativë me dy ftyra, siç janë të gjitha alternativat. Tue u krue mbas veshi, rri njeriu përpara alternativës; dy ftyra – mbrapa nji ftyre asht Sokrati i vuejtun me rropatmet e veta e mbrapa së dytës ashte derri i kënaqun me trup të rrumbullakët të vetin. Te Sokrati nuk ke çka shef: dy sytë të tretun në rrashtë, disa shkarravina të palexueshme dhe një trup me do gjymtyrë të zhgatrrueme e pa asnjë vijë harmonike; e te derri ke çka shef: at frotë të kombinuese mbas rregullave strikt estetike, – e sidomos që të kënaqë synin – aj trup i majun e i shndoshë e me andje zhigatuni, dhe në fund ai bisht i përculluem në flakën e bukurisë hyjnore. Rri njeriu përpara kësaj alternative tue u krue gjithnji mbas veshi, ku e ha dyshimi – se nuk di se ç’ftyrë të zgjedhi.

Por, falemi Perëndisë! Praktik ashtu siç e ka dhanë natyra, në fund të fundit njeriu dijti me zgjedhë. Edhe dijti me zgjedhë fare mirë; aq mirë sa edhe krijesat e planeteve të tjerë, dhe ma të përparuem se njeriu, ja patën lakmi. Vetë Perëndia, tue i ra kokës me dorë, tha se nxënësi e kaloi mësuesin, dhe shumë-shumë u pendue se ç’shkathtësi i dhe njeriut. Njeriut iu shtue vullneti për tu praktikue në shkathtësi. – E dikush dikur tha: “Nuk mundet me kenë shërbëtori ma i madh se zotnia e tij, as nxanësi ma i madh se mësuesi i tij.” O vall! Ç’ironi groteske.

Por a e dini se ku qëndron eureka (e gjeta!) e njeriut?

Ç’bani njeriu me alternativën? – (Ha fort’ e qerrata duel njeriu). Sokrati kursesi nuk iu pëlqente, – por as derr nuk munb t’u bate që ta merrte ftyrën e tij. Derr! Vërtet se asht i lakmueshëm derri, por, sadokudo, do të ruhet dinjiteti njerzuer përpara botës – edhe se mikroskopike në pikëpamje të tolerancës morale. Atëhere, në këtë pezullim të njeriut, u zgjua në të ajo gja që nuk asht prej kësaj bote, ajo gjasend q’i thonë pjesa qiellore, hyjnore, perendore e kuj dij ma … u zgjue – edhe njeriu u ba batakçi. Ndroi ftyrat: ftyrën e derrit ja vu Sokratit, e ftyrën e Sokratit ja vu derrit e në këtë të mbramin u mushniue vetë.

Muer ftyrën e Sokratit të vuejtun – por vetëm ftyrën – e pjesën e mbrame ja muer krejt derrit. De iure u ba Sokrat, e de facto ishte derr. Mbet Sokrati i vuejtun me ftyrën e derrit – dhe mbet të vuejë edhe mbas vdekjes së vet. (Edhe këtu asht tragjedia e Sokratistëvet dhe nji arësye se njeriu zgjodhi të bahet derr). E njeriut – pos në skenë – nuk ja kënde tragjedinë. Thashë se de iure u ba njeriu Sokrat, por de facto ishte derr. Krijesat nuk mund ta njofin se asht derr dhe e nderojnë si një Sokrat. Por ka i herë njeriu nuk mund të mshehi cilsinat e derrit dhe na paraqitet ashtu siç asht.

Kështu njeriu kalon nëpër shekuj. Në vend që të naltsohet ndër sfera të kullueta e të shklasi prej hyllit në hyll me hapa përparimi – njeriu poshtnohet e bahet derr dhe Sokratin e dëbon të fyem, tuj ja vu maskën e derrit.

Q’ashtu njeriu ja luejti lojën. Kujt? Vehtes, vehtes! – bërtet morali prej mërgimit.

* * *

Ky tekst është një reflektim filozofik dhe letrar mbi natyrën e njeriut dhe zgjedhjet që ai bën. Autori përdor metaforën e Sokratit dhe derrit për të ilustruar dy alternativat që i ofrohen njeriut: të jetë një filozof i vuajtur si Sokrati, apo një derr i kënaqur.

Në këtë kontekst, Sokrati përfaqëson idealin e njeriut që ndjek të vërtetën dhe moralin, ndërsa derri përfaqëson njeriun që ndjek kënaqësitë e trupit dhe materializmin. Autori argumenton se njeriu, në përpjekje për të ruajtur dinjitetin e tij, zgjedh të marrë fytyrën e Sokratit, por në të vërtetë, ai merr pjesën e mbrame të derrit.

Ky tekst gjithashtu trajton konfliktin midis asaj që njeriu pretendon të jetë (Sokrati) dhe asaj që ai është në të vërtetë (derri). Kjo krijon një tension të vazhdueshëm midis idealit dhe realitetit, midis asaj që duam të jemi dhe asaj që jemi.

Në fund, autorit i duket se njeriu ka zgjedhur të jetë derr, duke e lënë Sokratin të vuajë. Kjo është një kritikë e ashpër ndaj njerëzimit, duke sugjeruar se ne kemi zgjedhur rrugën e lehtë të kënaqësive materiale në vend të asaj të vërtetës dhe moralit.

Pra, ky tekst është një meditim mbi natyrën e njeriut dhe zgjedhjet që ai bën, duke përdorur metaforën e Sokratit dhe derrit për të ilustruar konfliktin midis idealit dhe realitetit.

Në këtë tekst trajtohen disa tema të tjera:

Hipokrizia dhe vetëmashtrimi: Autori argumenton se njeriu zgjedh të paraqitet si Sokrati (një filozof moral), por në të vërtetë, ai jeton si derr (një qenie e drejtuar nga dëshirat materiale). Kjo tregon se sa i prirur është njeriu për të mashtruar veten dhe të tjerët rreth natyrës së tij të vërtetë.

Konflikti midis idealit dhe realitetit: Teksti trajton konfliktin e vazhdueshëm midis asaj që njeriu pretendon të jetë (Sokrati) dhe asaj që ai është në të vërtetë (derri). Kjo krijon një tension të vazhdueshëm midis idealit dhe realitetit.

Moraliteti dhe materializmi: Në tekst trajtohet konflikti midis moralitetit (përfaqësuar nga Sokrati) dhe materializmit (përfaqësuar nga derri). Autori argumenton se njeriu ka zgjedhur rrugën e lehtë të materializmit në vend të moralitetit.

Njeriu dhe natyra e tij: Teksti reflekton mbi natyrën e njeriut dhe zgjedhjet që ai bën. Autori përdor metaforën e Sokratit dhe derrit për të ilustruar konfliktin midis idealit dhe realitetit.

Kritika ndaj njerëzimit: Autori bën një kritikë të ashpër ndaj njerëzimit, duke sugjeruar se ne kemi zgjedhur rrugën e lehtë të kënaqësive materiale në vend të asaj të vërtetës dhe moralit. Kjo është një temë e rëndësishme që trajtohet në këtë tekst.

Në këtë tekst përdoren disa metafora të tjera:

“Tue u krue mbas veshi”: Kjo metaforë përdoret për të përshkruar heshtjen dhe pasigurinë e njeriut përpara zgjedhjes midis Sokratit dhe derrit. Kjo mund të interpretohet si një moment i heshtjes dhe reflektimit përpara se të bëhet një zgjedhje e rëndësishme.

“Rri njeriu përpara alternativës”: Kjo metaforë përdoret për të përshkruar pozicionin e njeriut përpara zgjedhjes. Kjo mund të interpretohet si një moment i tensionit dhe pasigurisë.

“Njeriu u ba batakçi”: Kjo metaforë përdoret për të përshkruar mënyrën se si njeriu manipulon realitetin për të përmbushur dëshirat e tij. Kjo mund të interpretohet si një kritikë ndaj vetëmashtrimit dhe hipokrizisë së njeriut.

“Njeriu kalon nëpër shekuj”: Kjo metaforë përdoret për të përshkruar kohën dhe ndryshimet që ndodhin te njeriu. Kjo mund të interpretohet si një reflektim mbi historinë dhe evolucionin e njerëzimit.

“Njeriu ja luejti lojën. Kujt? Vehtes, vehtes!”: Kjo metaforë përdoret për të përshkruar mënyrën se si njeriu mashtron veten. Kjo mund të interpretohet si një kritikë ndaj vetëmashtrimit dhe mohimit të natyrës së vërtetë të njeriut.

Në këtë tekst përdoren disa simbole të tjera:

Sokrati: Sokrati simbolizon moralitetin, të vërtetën dhe vuajtjen. Ai përfaqëson njeriun që ndjek një rrugë të vështirë në kërkim të të vërtetës dhe të drejtësisë.

Derri: Derri simbolizon materializmin, kënaqësitë e trupit dhe egoizmin. Ai përfaqëson njeriun që ndjek rrugën e lehtë të kënaqësive materiale dhe egoizmit.

Fytyra: Fytyra simbolizon identitetin dhe natyrën e njeriut. Ndryshimi i fytyrave midis Sokratit dhe derrit simbolizon mënyrën se si njeriu manipulon identitetin e tij për të përmbushur dëshirat e tij.

Maska: Maska simbolizon vetëmashtrimin dhe hipokrizinë. Njeriu vesh maskën e Sokratit, por në të vërtetë, ai është derr. Kjo tregon se sa i prirur është njeriu për të mashtruar veten dhe të tjerët.

Loja: Loja simbolizon manipulimin dhe vetëmashtrimin. Njeriu luan lojën me veten, duke mashtruar veten dhe të tjerët rreth natyrës së tij të vërtetë.