Lin Kiku
Dr Shuflay thotë, Ndërtimet që u bënë nën manastirin benediktin të Shën Lleshit mbi malin e Shejtë të Mirditës u quajtën Orosh. Dikush thotë se ky emër vjen nga greqishtja që do të thotë mal. E përnjimend Oroshi krejt kodër e malore, pa asnjë fushë, e vendosur mes grykave te maleve e kodrave, e përbame e shumta prej dheut të kuq, shihen se marrin nga tëposhtja disa toka gurishte. ( Zef. M. Harapi, hylli i dritës, Mirdita në histori i gojdhanë deri në vjetë 1929, viti 1933.)
Kur u ndërtua kisha benediktine e Oroshit? Në cilët vite kjo kishë ndërroi urdhër? Cilët ishin priftërinjtë që shërbyen në këtë kishë? Studimi i mëposhtëm është një përmbledhje historike e bazuar në referenca të ndryshme kohore që nxjerrin në dritë historikun e Abacisë së Oroshit.
Mirdita ka pasur 4 manastire benediktine të cilat kanë qenë: i Rubikut, i Ndërfandës ( në Gëziq), i Shënpalit ( Blinisht), dhe i Shën Aleksandrit të Malit të Shenjtë në Orosh. Duke qenë se kjo krahinë si dhe gjithë pjesa tjetër e vendit ishin nën pushtimin romak, Krishtërimi u bë fe zyrtare që në fillimet e saj, duke u vendosur në vendin tonë që në shekujt e parë të erës së re.
“Në vitin 311 pas Krishtit, perandori Galerius dekretoi për herë të parë në favor të tolerancës ndaj Krishtërimit. Pasuesi i tij, Kostandini i Madh, shkoi më tej duke i njohur Krishtërimit mbështetjen aktive të shtetit. Ngadalë filloi të mos praktikohej më adhurimi i perëndive të lashta, derisa në vitin 392 pas Krishtit, Perandori Teodorius urdhëroi mbylljen e tempujve paganë. Që atëherë, Krishtërimi u bë jo vetëm feja zyrtare, por edhe e vetmja fe e lejueshme e perandorisë, duke nisur kështu përsekutimin ndaj feve rivale. Është për t’u habitur fakti se brenda një shekulli perandoria romake kaloi nga paganizmi në Krishtërim.
Për sa i përket gadishullit të Ballkanit, shqetësimet që solli ndërrimi i feve nuk u bë i dukshëm këtu. Ky kalim paqësor nga një fe tek tjetra, tregon se paganizmi kishte filluar të mos pëlqehej në zemrat e njerëzve. Po ashtu kjo tregon se popullsia ballkanase, duke qenë e integruar plotësisht në perandorinë romake, kishte mundur të ruante vetëm pak nga liria dhe trashëgimi racor. Si përfundim mund të themi se këto rajone të Ballkanit ndaj Romës mbetën servile dhe nuk bënë asnjë protestë ndaj prishjes së tempujve të vjetër dhe ndryshimit të formës së adhurimit nga paganizmi në Krishtërim”. (Ferdinand Schevill – Ballkani, Historia dhe Qytetërimi, faqe 38- 39).
“Rregulli monastik më me ndikim në krishtërimin latin pas shekullit të 8- të ishte ai i Benediktit nga Nursia (rreth 480 – rreth 547). Shën Benedikti, plotësisht Shën Benedikti i Nursisë, themeluesi i Benediktinës, manastir në Monte Cassino dhe babai i monastizmit perëndimor, rregulli që ai vendosi u bë normë për jetesën monastike në të gjithë Evropën. Benedikti shërbeu kështu si një lidhje midis monastizmit të Lindjes dhe epokës së re që po agonte. Këshillat e Benediktit për abatin dhe udhëzimet e tij për përulësinë, heshtjen dhe bindjen janë bërë pjesë e thesarit shpirtëror të kishës, nga e cila jo vetëm organet monastike, por edhe ligjvënësit e institucioneve të ndryshme kanë marrë frymëzim.
Manastiret benediktine, duke e vendosur veten në mjedisin e tyre natyror në një mënyrë të ndërsjellë / dialektike, kanë siguruar një model të bashkëjetesës, zhvillimit të qëndrueshëm dhe ruajtjes së mjedisit. Ata kanë karakterizuar hapësirat natyrore në të cilat ato lindin. Këto komplekse e dallojnë veten përmes një pranie të respektueshme njerëzore, duke e shndërruar natyrën në një hapësirë kulturore në të cilën njeriu kultivon një ekuilibër harmonik me natyrën. Ndërsa kulturat e lidhura me mbretërit dhe popujt e rinj u përhapën në të gjithë Evropën Perëndimore nga shekujt V deri në VIII, ato ndikuan në ndryshimin politik dhe fetar në zonat që perandoria nuk kishte sunduar kurrë. ( Enciklopedia Britanike, Michael David Knowles, Profesor i Historisë Moderne, Universiteti i Kembrixhit, 1954 – 63. Autor i Benediktines)”.
Në vitin 395, kur u nda perandoria romake e lindjes me atë të perëndimit, Roma Lindore, ose Bizanti, dhe Evropa Latine, Mirdita ishte pjesë e Evropës Latine perëndimore dhe kufiri ndarës i dy perandorive si dhe i dy kishave, asaj lindore me atë perëndimore. Kishat benediktine të ndërtuara këtu i përkasin në ndërtim të njëjtës periudhë kohore siç e paraqet historiku i krishtërimit në ballkan dhe i benediktinës në europën perëndimore. Në fundin e shekullit 8-të kanë qenë të ndërtuara në Mirditë këto kisha benediktine, sepse metoda e krahasimit me ndërtimin e tyre në vendet e tjera perëndimore na e vërteton këtë fakt. Pas shekullit të 8- të, ndryshuan rregullat politikë dhe ato fetarë në Ballkan, e sigurisht dhe në vendin tonë e këtu bën pjesë dhe Mirdita. Kishat benediktine të ndërtuara në atë kohë, ndërruan urdhër duke u kthyer në kisha bazilike te lindjes. Në të dhënat në vazhdim janë të paraqitura këto ndryshime.
Për kishën e Oroshit kemi përshkrime të shumta nga relacione të ndryshme, që janë dërguar nga priftërinjtë që kanë shërbyer aty, në Vatikan, në periudha kohore të caktuara, por gjithashtu kemi përshkrime për këtë kishë dhe nga eksplorues të huaj që kanë kaluar në zonën e Oroshit, gjatë kohërave të pushtimit osman.
Pietro Stefano Gaspari ka qenë vizitor apostolik në Shqipëri në 1671-1672, detyra e të cilit ishte, në periudhën Osmane, të raportonte për situatën e popullatës katolike të veriut të Shqipërisë dhe Malit të Zi. Islami po përhapet me shpejtësi në të gjithë rajonin dhe Katolicizmi ishte në gjendje të keqe, siç vëren ai në udhëtimin që bëri në këto vende. Raporti i tij drejtuar Vatikanit, “Relazioni delle Diocesi di Serbia, Pulati, Scutari, Sapa, Alessio, Durazzo e Antivari del 1671”, përfshin Dioqezat e Kosovës, Pultit, Shkodrës, Sapës, Lezhës, Durrësit dhe Tivarit.
“Duke e lënë Blinishtin, mbërritëm në Miriditi (Mirditë). Këtu është një kishë kushtuar Shën Nikollës , por ajo është djegur dhe e rrëzuar nga turqit. Vetë muret ende qëndrojnë dhe 40 scudi (para i asaj periudhe) do të duheshin për të rindërtuar çatinë. Gjërat me vlerë brenda saj, u morën nga turqit, kur Mirdita u rrënua dhe kisha u dogj. Peshkopi i Alessio ( Lezhës), kishte ndërtuar një ndërtesë të gjatë 13 kallamishte (kallam = 2,64 m.), 7 kallama të gjerë dhe 4 kallamishtë të lartë. Mesha shërbehet këtu por jo në kushte të përshtatshme pasi ndërtesa përdoret edhe për gjumë. Me fshatrat Orosci (Orosh), Lageri (L dëgjini), Mastrecori (Mashtërkor), Santa Maria (Shëmria) dhe Sumerisci ( Kodër – Spaçi), Mirdita ka 97 shtëpi dhe 825 shpirtra. Shërbehet në kishë nga Don Giovanni Mamesi i cili kohët e fundit u shugurua si prift në rezidencën e peshkopit. Don Nicolò Vladagni, i cili dikur ishte nxënës i Kolegjit të Fermo, kishte hapur një shkollë këtu.
Në fshatrat e përmendur, nuk ka kisha pasi ato ishin shkretuar nga turqit. Prifti shkon atje në raste të rralla për të dhënë meshë dhe, gjatë Kreshmës, ai shkon atje për rrëfim dhe bashkim. Ata që përbëjnë bashkësinë i sigurojnë famullitarit katër katërsha grurë, katër paund djathë dhe një sekrecion (ca. 10 -15 litra) verë. Kisha e Shën Nikollës zotëron njëqind rrjeshta hardhish, të cilat ishin mbjellë nga priftërinjtë e famullisë kur ishin aty. Ata japin njëqind e njëzet vaska verë në vit, në varësi të stinës. Tani ata janë marrë përsipër nga peshkopi. Ka dhjetë fusha, por ato janë gurore dhe jopjellore, dhe kështu nuk prodhojnë asgjë. Prifti jeton në shtëpinë e ndërtuar nga prelati.
Katër milje nga rezidenca është Abacia e Shën Aleksandrit, në malet e Miriditi ( Mirditës). Ky është një abaci titullar, jo një vendbanim sepse askush nuk mund ta mbajë mend një abat që ka jetuar ndonjëherë këtu. Titulli u mbajt nga Don Giovanni Filippi Venetiano. Ai u pasua nga Don Paolo Roma Albanese i cili, ndërsa ishte në Shqipëri, nuk u mjaftua thjesht me titullin, por kërkoi nga Kongregacioni i Shenjtë i Propaganda Fide në 1663 që t’i jepej kisha famullore e Shën Nikollës së Mirditës. Kongregacioni i Shenjtë në fjalë refuzoi, pasi kjo ishte kundër dëshirave të Peshkopit të Alessio ( Lezhës). Kjo kishë u shkatërrua dhe u rrafshua me tokën, dhe tani nuk ka më kishë atje, megjithëse për sa kohë që njerëzit e Mirditës ishin atje, për rreth 180 vitet e fundit, kisha famullitare e Shën Nikollës u shërbye nga priftërinj të zakonshëm dhe jo nga abatët.
Nga ata që dihen janë (1) Don Nicolò Cruescionti, (2) Don Gino Orosci, (3) Don Gino Pietrabardi, (4) Don Andrea Regi, (5) Don Nicolò Regi, (6) Don Nicolò Isij, (7) Don Marco Giunti, (😎 Don Pietro Ghenati, dhe aktualisht (9) Don Giovanni Mamesi. Abacia e Shën Aleksandrit, ishte një abaci e murgjve të Shën Vasilit ( Shën Vasili, ose siç njihet Bazili, është për murgjit e Lindjes ajo që Shën Benedikti është për Perëndimin dhe parimet e Bazilit ndikojnë sot në monastizmin Lindor – shënimi im), të cilët, siç është zakon në të gjithë orientin, nuk e kanë zakon të kujdesen për shpirtrat. Se kjo gjë është e vërtetë mund të shihet në shtresën e argjendtë që mbyll reliktin e shenjtorit. Është e gjatë dy pëllëmbë [pëllëmbë = 24,9 cm.] Dhe një pëllëmbë e gjerë.
Është e zbukuruar me perla dhe figura të basorelievit dhe është e mbuluar me shkrim grek. Nëse murgjit benediktinë do ta kishin bërë atë, ata do ta kishin mbuluar atë me shkrim në latinisht. Për më tepër, kur murgjit dhe abatët po jetonin në kishën e Shën Aleksandrit, rajoni ku jetojnë mirditasit nuk ishte i banuar. Kur këta të fundit filluan të jetonin atje, duke themeluar famullinë dhe duke pranuar meshtarë, nuk kishte asnjë murgj ose abat. As nuk ka ndonjë kujtim të tyre që kanë jetuar atje. Por dihet se kur Mirditasit filluan të jetonin atje, ata themeluan famullinë me Kongregatën e Shenjtë. ( Relacion nga: Stefano Gaspari, vizitor apostolik, 1671-1672. Arkivi i Kongregatës së Shenjtë ‘de Propaganda Fide’, Romë (Visite e Collegegi 34, f. 55-73v )”.
Arsyet dhe shkaqet se pse kisha benediktine, abaci e Oroshit, u kthye në kishë greke e lindjes, siç e pershkruan në relacionin e tij dërguar Romës, Stefano Gaspari? A ndikoi dekreti i Ikonoklastikës në ndërrimin e urdhrit fetar? Po popullsia e zonës, a ishte popullsi vendase, apo u vendos aty në kohën e themelimit të famullisë, siç e paraqet relacioni? Kur u larguan murgjit e Shën Vasilit, të cilët i përkisnin kishës greke, nga abacia e Oroshit?
“Dekreti i Ikonoklastikës i nxjerrë në vitin 726 nga Perandori i Bizantit Leo Isauriani, i cili urdhëronte heqjen e objekteve të adhurimit nga të gjitha kishat që ndodheshin në token bizantine. Kur Leo nxori dekretin perandorak, detyroi zbatimin e këtij dekreti edhe në provincen bizante të Italise. Por Papa sa e mori vesh këtë gjë u hodh menjëherë kundër perandorit. Adhurimi i objekteve ishte shumë i përhapur në Itali, dhe kush e thyente këtë pësonte urrejtjen e popullsisë. Rebelimi i Papës çoi në pavarësinë e Romës nga Bizanti, por Leo nuk u tërhoq, dekreti i ikoniklastikës mbeti ligj në tokën bizantine. Dy masat e Leos ikonoklacizmi dhe kufiri që u vendos ndërmjet peshkopëve të lindjes dhe atyre të perëndimit, do të çonte në ndarjen e kishës së krishterë në dy pjesë, në kishën greke dhe atë latine.
Kjo ndarje është ruajtur deri në ditët e sotme. Nga kronikat vihet re se Leo nuk ishte një nga ata reformuesit fanatikë, të cilët ndiejnë kënaqësi në përsekutimin e kundërshtarëve. E vetmja hakmarrje e perandorit ishte largimi i pjesës perëndimore të ballkanit ( Ilirikum), i cili për shumë kohë kishte qenë nën sundimin e papës, nga duart e kishës dhe vendosja e kësaj province nën ndikimin e patriarkanës së Kostandinopojës. Pas njëqind e njëzet vjetesh nga shpallja e dekretit të Leos, adhurimi i objekteve u bë përsëri i ligjshëm në provincat e lindjes. Si ka mundësi që me ndaljen e lëvizjes ikonoklasike, lindja dhe perëndimi nuk u bënë përsëri një, në planin fetar.
Padyshim u bënë përpjekje, por pa pëlqimin e masës popullore një gjë e tillë nuk mund të realizohej, pasi lindja dhe perëndimi kishin realizuar dallime thelbësore nga njëri – tjetri. Po ashtu, papa i Romës kërkonte një zbatim të rrepte të normave fetare. Nga ana tjetër, patriarku i Kostandinopojës kërkonte që normat mos të ishin detyruese. Si përfundim, papati dhe patriarkana e Konstaninopojës ruajtën marrëdhëniet diplomatike deri në shek. 11. Në këtë shekull, pikerisht në vitin 1054 ftohja u arrit përfundimisht.
Duke i përmbledhur të gjitha këto, mund të themi se në periudhën e Leos, ndryshimet ndërmjet grekëve dhe latinëve u vunë re fare qartë, dhe me kalimin e shekujve, këto dallime u thelluan më tej për të çuar në humbjen e mirëkuptimit ndërmjet dy grupeve të krishterëve në botë. ( Ferdinand Schevill, Ballkani – Historia dhe qyteterimi, faqe, 85 – 87)”.
Popullsia e zonës.
Në kohë luftrash e rreziqesh popullsia ka lëvizur, por gjithnjë në vende të njohura, vende me të cilat më parë kanë qenë të lidhura në marrëdhënie ekonomike, vajtje – ardhje për një kohë deri diku të gjatë, nuk ka njohje me një të parë sa të çojë në kahje të caktuar migrimi. E dimë nga të dhënat historike se në trojet e paraardhësve tanë ilirë dhe arbërorë mesjetarë ka pasur popullsi përgjithësisht ngulësore me kulture prodhimi të zhvilluar mire. Por në kuadrin e jetës ndejtare ka pasur dhe lëvizje migruese, të thuash në çdo kohë, për shkaqe ekonomike e demografike. Proçeset e ndryshme të zhvillimit shoqëroheshin me migrime, dukuri kjo e përgjithshme.
Grupe te tëra të popullsisë së malësive në rrethana të caktuara shoqërore të mesjetës, vendoseshin në ultësirat bregdetare e rreth pellgjeve te lumenjve në tokat me rëndësi ekonomike më të mira. Por dimë gjithashtu se me pushtimet e ndryshme të vendit tonë, popullsia vendase e shpronësuar me forcë, detyrohej të ngjitej me banim në male. ( Akademik Mark Tirta, Lëvizje migruese të shqiptarëve të brenshme e në popujt më afër, faqe 178 – 179). Ky fenomen ka ngjarë me kishën dhe me popullsinë e Oroshit në atë periudhë, duke i dhënë shpjegim relacionit të mësipërm.
Dëbimi i murgjve të Shën Vasilit, nga Abacia, dhe zëvendësimi i tyre nën ritin latin.
“Në cilën kohë të saktë ky vend i është bashkuar përfundimisht Kishës Latine është e vështirë të thuhet, sepse i përkiste së pari perandorisë Bizantine, dhe më pas mbretërisë Serviane, dhe, nga ana tjetër, nga afërsia e saj me Italinë, duke pasur në një periudhë të hershme pushtime dhe themelime nga Roma, Shqipëria e Epërme ishte për shumë shekuj skena e luftërave të vazhdueshme midis bashkësive lindore dhe perëndimore, dhe u lëkund prapa dhe përpara nga njëri në tjetrin, sipas forcës ose politikës së kërkuar. Shkrimtarët katolikë romakë përcaktojnë datën në të cilën ndodhi ndryshimi në A.D. 1250, duke cituar dy letra të Inocentit të Katërt (Innocent IV).
Në të cilat aty shprehet se e gjithë krahina e Shqipërisë, duke ndjekur shembullin e peshkopit të tyre, ishte bashkuar me Kishën Katolike; por ka prova që tregojnë se Kisha Greke ushtroi një ndikim të fuqishëm në këto pjesë deri në një periudhë shumë të mëvonshme. Edhe në ditët e sotme, një numër vëzhgimesh Greke mbeten të mishëruara në ritin Latin, më i shquari prej të cilave është bashkimi i të dy llojeve”. (Henry Fanshawe Tozer, studiues, akademik britanik, “Studime në malësitë e Turqisë, përfshirë vizitat në malet Ida, Athos, Olimp dhe Pelion, te shqiptarët Mirditë dhe fise të tjera të largëta” (London 1869).
Është dhe një argument tjetër historik për këtë ndryshim.
“Për të shkëputur çdo lidhje me serbët e për të bashkuar shqiptarët, jo vetëm politikisht, por edhe fetarisht, si dhe për të fituar simpatinë e popujve katolikë, Dukë Balsha me të bijtë që ishin ortodoksë, në vitin 1368 i dërguan Papës, Urbanit të V, ipeshkvin e Shasit, për t’a lajmëruar se ishin kthyer në prehërin e Kishës Katolike me një shumësi të madhe të popullit me vete. Shqiptarët të dëshiruar për liri, mezi e pritën për t’u bashkuar me atë Dukë. ( Marin Sirdani, Hylli i Dritës, 1932)”.
“Emile Wiet, ka qenë një diplomat francez që ka shërbyer si konsull në Shkodër në vitet 1860. Ai është autor i disa artikujve për Shqipërinë, të botuara në revistat franceze të asaj periudhe. Ka botuar në atë periudhe një artikull me titull: Dioqeza e Lezhës dhe Mirditës. Është një përshkrim i dioqezës katolike të Lezhës dhe Mirditës në Shqipërinë e Veriut në mesin e shekullit të nëntëmbëdhjetë, e botuar në Paris në vitin 1866, ku në këtë artikull tregon se si kisha e Oroshit i ka kaluar françeskanëve: “Në Malin e Shenjtë, me pamje nga Oroshi, ndodhet një kishë e madhe kushtuar Shën Gjon Pagëzorit, dhuruar françeskanëve nga Papa Klementi VIII”.
Papa Klementi VIII, ka shërbyer si Papë nga viti 1592 deri në vitin 1605, pra i takon rreth këtyre viteve të jetë bërë dhurimi i kishës së Oroshit, duke ndërruar urdhër nga kishë benediktine, në kishë françeskane”.
Abacia e Nullius si abaci që varej direkt nga Selia e Shenjtë, u krijua me 25 tetor 1888 nga papa Leoni XIII, me ndërhyrjen e abat Prend Doçit. Territori i Abacisë Nullius përfshin gjithë hapësirën e gjerë malore të Mirditës, me një trajtë krejt të veten. Banorët vendas ishin dhe janë të gjithë katolikë, me përjashtim të rrallë. Selia e Oroshit, e izoluar në ato male, është dhe mund të thuhet, e barazlarguar jo pak, nga fshatrat më të afërm, ka afër, me pamje nga kisha, vetëm varrezat. Është e konstatuar se, në kohën e Turqisë abatët nuk ishin më shumë se priftërinj fshati, nën të cilën ishin bashkësitë e Oroshit dhe Spaçit.
Të ardhurat i siguronin nga tokat e pakta që i kishin mbetur Abacisë dhe nga dhurimet e Propaganda Fides e cila dhe emëronte abatët. Siç duket nuk kanë luajtur ndonjë ndikim të madh mbi udhëheqësit laik të Mirditës dhe mbi anëtarët e bashkësisë famullitare. Kjo do të ndryshojë vetëm në vitin 1860, kur imzot Gaspër Krasniqi bëhet abat i Mirditës. Abatët që kanë shërbyer në Mirditë nga viti 1636 e deri në ditët e sotme; Stefano de Gaspëri ( i emëruar 1636). Giovanni Filipi ( ?). Giovanni Paolo Trumsi, ( 1657 -1669). Giorgio Stampaneo ( i emëruar 1669). Antonio Vladagni (i cekur 1702, 1729 ipeshkëv i Shkupit). Marko Xiuppa ( Sciuba) ( i emëruar 1735). Giorgio Vladagni ( i cekur 1748, 1750 ipeshkëv i Sapës). Antonio Murichi ( i emëruar 1750).
Bianchi ( i cekur1767). Michele Criesesi ( i emëruar 1778). Paulo Duoda ( 1786 -1790). Andrea Gazullori (1790 – 1810). Marco Negri (1813 -1845). Pietro Zarisci ( i emëruar 18470). Gaspër Krasniqi ( 1861-1875). Prend Doçi ( 1888 -1917). Zef Gjonali (1922 – 1928). Giovanni Della Pietra ( 1929). Frano Gjini ( 1930 – 1948). Ivan Dias ( 1991 – 1992). Nga data 7.12. 1996 quhet ipeshkëvia e Rrëshenit. Frano Ilia ( 1993- 1996). Angelo Masafra ( 1996- 1998). Cristoforo Palmieri ( 1998 – 2017). Aktualisht është imzot Gjergj Meta ipeshkëv në Rrëshen, që nga qershori i vitit 2017. (Tomë Mrijaj dhe Leonora Laçi, Abati i Mirditës Imzot Frano Gjini).
Si përfundim mund të themi se Abacia e Oroshit për nga rëndësia e saj e hershme historike, është një nga vlerat më të mëdhaja dhe më të veçanta të Mirditës.
Literatura:
1) – Zef. M. Harapi, hylli i dritës, Mirdita në histori i gojdhanë deri në vjetë 1929, viti 1933
2) – Ferdinand Schevill – Ballkani, Historia dhe Qytetërimi
3) – Enciklopedia Britanike, Michael David Knowles, Profesor i Historisë Moderne, Universiteti i Kembrixhit, 1954 – 63. Autor i Benediktines
4) – Stefano Gaspari, vizitor apostolik, 1671-1672. Arkivi i Kongregatës së Shenjtë ‘de Propaganda Fide’, Romë (Visite e Collegegi 34, f. 55-73v
5) – Ferdinand Schevill, Ballkani – Historia dhe qyteterimi
6) – Akademik Mark Tirta, Lëvizje migruese të shqiptarëve të brenshme e në popujt më afër
7) – Henry Fanshawe Tozer, studiues, akademik britanik, “Studime në malësitë e Turqisë, përfshirë vizitat në malet Ida, Athos, Olimp dhe Pelion, te shqiptarët Mirditë dhe fise të tjera të largëta” London 1869
😎 – Marin Sirdani, Hylli i Dritës, 1932
9) – Emile Wiet, Paris, 1866
10) – Tomë Mrijaj dhe Leonora Laçi, Abati i Mirditës Imzot Frano Gjini
Lin Kiku
