Sabile Keçmezi-Basha
Gjatë udhëtimeve të shumta që bënim, kemi kaluar nëpër shtigje të panjohura, kemi zbuluar vende të afërta dhe të largëta, duke u zhytur thellë në kulturat e tyre dhe duke shijuar historitë e lashta që bartnin si gurët e një mozaiku të çmuar. Çdo udhëtim ishte një prekje e re në botën tonë të brendshme, një ndriçim i ri që na pasuronte shpirtin dhe na zgjonte një entuziazëm të papërshkrueshëm, sepse e dinim se me çdo kthim, ktheheshim më të pasur në përvoja, më të plotësuar nga dritat e zbulimeve të reja që bënim.
Por, ndërsa shijonim magjinë e botës dhe eksploronim çdo qoshe të saj, ka pasur vende që mbetën vetëm në sferën e ëndrrave, vende që kurrë nuk i prekëm me duart tona, vende që na ngjallnin një mall të thellë, por që mbetën të paarritshme. Herë ishte mundësia që na mungonte, herë ishin kufizimet e një sistemi politik që na ndalonte, dhe mes gjithë këtyre vendeve të dëshiruara, Shqipëria mbeti si një mallkim i ëmbël në shpirtin tim—një vend i ndaluar që, megjithatë, e përjetova me gjithë qenien time në mendje dhe zemër, një tokë që më griste shpirtin me mungesën e saj të pashpjegueshme.
Gjatë gjithë viteve, Shqipëria ishte për mua një vegim i largët, një dritë që ndriçonte thellësitë e shpirtit tim, një dëshirë e zjarrtë që digjej brenda meje për ta shkelur atë tokë të shenjtë dhe për të ndjerë rrahjet e zemrës sime në harmoni me dheun e saj të lashtë. Çdo mendim për Shqipërinë më ngjante si një himn i shenjtë, që e këndoja me zemër çdo ditë, duke ëndërruar për momentin kur më në fund do të isha e lirë ta përqafoja me gjithë qenien time.
Gjatë gjithë viteve, Shqipëria ishte një vegim i largët, një dëshirë e zjarrtë për ta shkelur atë tokë të shenjtë dhe për të ndjerë rrahjet e zemrës sime në harmoni me dheun e saj. Por, sa herë që përpiqesha ta prekja atë ëndërr, ndalimi ishte i rreptë dhe i pamëshirshëm. Ky ishte vendi që doja ta vizitoja më shumë se çdo tjetër, ai që më mbante zgjuar natën, duke ëndërruar për ditën kur do të hyja në përqafimin e saj të ngrohët prej nëne.
Babai im, ai që më la trashëgim dashurinë për atë vend të bekuar, u mbyt nga korbat e zinj, me emrin e Shqipërisë në gojë. Dhe tani, nga largësia e viteve dhe distanca kilometrike, Shqipëria më është bërë edhe më e afërt edhe më e dashur, por në vitet që i lamë pas, realiteti ishte tmerrësisht i hidhur. Për çudi, dekadë pas dekade, shekull pas shekulli, dashuria për atë vend nuk është shuar kurrë. E donim dhe do e duam për jetë pa kushte e kushtëzime. Do e duam gjithmonë, pavarësisht se ku do të na çojë rrjedha e kohës.
Malli për të shkelur në atë tokë të shenjtë, për të eksploruar çdo cep të tokës nënë, mbetet i pashuar. Nuk udhëtuam deri vonë atje, nuk e preka dheun e saj që jetë i thonë, deri në fund shekull, por në shpirtin tim, Shqipëria është gjithmonë aty—një vend i bekuar, një mall që nuk shuhet kurrë.
Në listën e vendeve që kam parë, nuk mund të krenohem se Shqipëria ishte e para që shkelën këmbët e mia, por e di se me siguri se do të kisha shkuar atje fluturimthi, edhe zbathur, duke ndjekur vetëm instinktin tim për ta përqafuar trupin e saj të lodhur nga stuhitë e kohës. Edhe pse ajo nuk mund të renditet si e para në udhëtimet e mia, në librin tim të shpirtit ajo zë vendin e parë—atë vend ku qëndrojnë dhembja dhe krenaria, dashuria që rrjedh si një burim i pashtershëm gjatë gjithë jetës, pa frikë nga efektet anësore.
Shqipëria, për mua, është ajo dhembja jonë e bukur që na ndjek si një hije e ëmbël dhe e dhembshme. Ajo është vendi ku do të kisha fluturuar me ëndrrat e mia, dhembja që më prek çdo fije të qenies, por njëkohësisht krenaria që ngre lart dinjitetin time. Në atë tokë të shenjtë, çdo hap do të ishte një këngë, çdo prekje do të ishte një rikthim në rrënjët e shpirtit tim. Ajo mbetet një dashuri e pamatshme, një plagë e bukur që kurrë nuk do të shërohet plotësisht, por që gjithmonë do të më mbajë të gjallë me mall dhe dëshirë.
Për herë të parë në tokën mëmë
Ishte viti 1990, kur bota, e trazuar nga erërat e ndryshimeve, nisi të transformohej në çdo skaj të saj. Në këtë stuhinë e papritur të historisë, edhe Shqipëria, shteti-mëmë, u përfshi pa mëshirë. Muri i Berlinit, dikur simbol ndarjeje mes dy Gjermanive, u shemb si një iluzion i largët, ndërsa Rusia, ajo federatë e madhe dhe e fuqishme, nisi të shpërbëhej, si një mozaik i brishtë që përmbysej nën peshën e viteve. Sistemet, që dikur ngjanin të pathyeshme, ranë si kulla prej letre, të pamundura për të përballuar valën e re që përfshinte globin. Bota, në atë kohë të trazuar, luante me diktaturat, dhe ato, njëra pas tjetrës, po rrëzoheshin, duke lënë pas vetëm pluhur dhe kujtime të zbehta.
Shqipëria komuniste, duke numëruar ditët e saj të fundit, përpëlitej e pafuqishme për të ndalur cunamin që po afronte, por historia e kishte vendosur fatin e saj. Dhe ashtu, në mes të asaj lufte të heshtur dhe të pamëshirshme, Shqipëria më në fund mori frymë lirshëm, duke u shkëputur nga zinxhirët e ashpër të një sistemi të importuar nga stepet e ftohta të veriut. Ky çlirim ishte më shumë se thjesht një ndryshim politik; ishte një rilindje e një kombi që për shumë kohë kishte qëndruar në heshtje, duke pritur me durim këtë çast të madh të lirisë së saj.
Për herë të parë, pengesat që dikur na ndanin u zbehën, dhe më në fund mundëm të kalonim pa vështirësi drejt ëndrrës së shumëpritur. Shkuarja ime e parë në Shqipëri ishte më shumë se thjesht një udhëtim; ishte një festë e shpirtit brenda familjes sonë të vogël. Tefikut, unë, Arta dhe Agoni, ndoshta ishim ndër të parët që kalonim atë që dikur quhej “kufi,” kufi i thënçin, si një plagë e vjetër që na ndante pa mëshirë. Me dhunë na kishin ndarë, duke ngritur mure të padukshme midis vëllezërve, por tashmë ato mure po shkriheshin nën këmbët tona. Dhe ndërsa hidhja hapin e parë mbi atë tokë të bekuar, ndjeva një bashkim të thellë, një lidhje që kishte qenë gjithmonë e fortë në zemrën time, por që tani, më në fund, po bëhej realitet i prekshëm.
Ky udhëtim nuk ishte thjesht një hap përtej një vije në hartë, por një kthim i thellë në zemrën e qenies sonë, një festë për shpirtin që kishte pritur gjatë atë çast të shenjtë. Shqipëria, që për aq vite kishte qëndruar si një ëndërr e ndaluar, u shfaq më në fund si një realitet i prekshëm, një vend që më thërriste me një forcë të pashmangshme. Ishte si të prekësh një plagë të lashtë, por në vend që të ndjeje dhembje, ndieje një çlirim të ëmbël, një shërim të papritur që vinte me prekjen e saj. Dhe kështu, me një dashuri të pamasë që e kishim mbajtur të fshehur në zemër, kaluam atë kufi që kishte qenë simbol i ndarjes dhe dhimbjes. Por tani, duke kaluar përtej tij, u rikthyem në një shtëpi që gjithmonë kishte qenë jona, pavarësisht nga të gjitha barrierat që historia kishte ngritur. Ajo ishte dhembja jonë e bukur, por më në fund, ishte edhe lumturia jonë e përjetshme.
Atë natë, kur udhëtimi për në Shqipëri ishte veç disa orë larg, asnjëri prej nesh nuk mundi të mbyllte sytë. Të afërmit kishin ardhur të na përcillnin, duke na thënë me buzëqeshje të ngrohtë: “Po hajde bre, ju jeni njerëz ‘të dalur‘, kështu që nuk e keni problem shkuarjen.” Më çudiste kjo mënyrë e tyre e të menduarit, si të besonin se për ne udhëtimi ishte një rutinë e zakonshme. Shqipëria, me të gjitha misteret dhe emocionet e saj, ishte fare afër, vetëm një hap larg. Por si të qetësoja zemrën, si të frenoja valën e ndjenjave që na kishte përfshirë të gjithë ne? Kudo që të sillesha, mendimet më përshkonin si rrufe, duke mos më lënë të besoja se vërtet po ndodhte—se më në fund do të shkoja në Shqipëri, do të prekja tokën e shenjtë të shqiponjave. Do ta shijoja çdo pamje, do të ngopesha duke e soditur çdo cep të saj, dhe do të ndihesha si njeriu më i përmbushur në këtë botë.
Erdhi momenti i nisjes, dhe shpejt u gjendëm pranë kufirit, duke mos e vërejtur as se si kaluam qytetet përgjatë rrugës. Në pragun e ëndrrës sonë, kur më në fund hidhem këmbën në tokën e bekuar, ndaluam makinën dhe zbritëm. E ndjeva se duhej të bëja diçka më shumë se thjesht të hyja në atë vend; u përkula deri në tokë, duke e puthur atë me përulësi dhe dashuri të thellë. Në atë çast, i tregova asaj toke se babai im kishte vdekur me mallin e përjetshëm për këtë vend që e quante—Nënë. Më në fund, isha atje, aty ku i gjithë brezi im kishte dashur të ishte, dhe ndjeva se isha kthyer në shtëpinë që gjithmonë më kishte pritur.
Doganierët na shikonin me habi, sikur të na kuptonin emocionin që na përshkonte, por nuk flisnin. Pa ndonjë procedurë të gjatë, kaluam tutje, duke hyrë drejt në zemrën e saj—në Shqipëri. Lotët më rridhnin pa ndalim, dhe as që mundohesha t’i ndaloj. Vozitnim ngadalë nëpër rrugën e Qafë Thanës, duke u përpjekur që çdo pamje, çdo peizazh, ta përthithja thellë në shpirtin tim.
Tek zbrisnim me kujdes përgjatë asaj rruge të ngushtë, na doli përpara Rrogozhina e bukur dhe krenare. Mu duk se askund në botë nuk kishte vend më të bukur se Shqipëria ime. Sytë në fytyrat tona u bënë si të shumëzuar, duke u përpjekur të përfshinin gjithçka në vështrim. E çdo gjë që shihnim, doja ta ruaja në kujtime, që të mbetej aty përgjithmonë, e pashlyer dhe e gjallë si në atë çast.
Kur ndaluam në qytetin e Elbasanit, mendja ime u mbush me melodinë e këngës “Elbasan, qytet i bukur”. Dhe për çudi, çdo gjë përreth më dukej se shkëlqente me një bukuri dhe madhështi që vetëm ky vend mund ta kishte. Shqipëria ime, e endur në pëlhurën e ëndrrave dhe realitetit, po më rrezatonte me gjithë lavdinë e saj të lashtë. Çdo cep, çdo rrugë dhe çdo fytyrë dukej si një pjesë e një mozaiku të përjetshëm, që vetëm unë mund ta çmoja në atë mënyrë.
Qafë Kërraba, me atë hijeshinë e saj të frikshme, na shfaqi një bukuri të jashtëzakonshme që kaluam duke u ndalur në shumë vende për ta admiruar. Tirana, si gjithmonë, na mirëpriti me atë buzëqeshjen e saj magjike, dhe ne vazhduam udhëtimin tonë përmes qyteteve të tjera të mrekullueshme që e përbëjnë këtë shtet të dashur.
Durrësi, me bukurinë e tij të pabesueshme, na shpërtheu në ndjenja të thella. Bunkerët, sikur të ishin relikte të një kohe të humbur, më dukeshin si kujtime të së kaluarës që e ruanin historinë e akumuluar për shumë vite. Edhe pse të pranishëm dhe përtej të kaluarës, këto relikte vazhdonin të na mahnitnin.
Pamë shumë shkolla, por ishte një zakon që ne e kishim formuar të vizitonim universitetet e çdo vendi që frekuentonim. Në Tiranë, siç ishte e pamundur të mos hynim në atë objekt madhështor që ndodhej krenar në qendër të qytetit. Kur vajza ime më tha, “Mami, këtu do të vij për të studiuar”, zemra ime u bë mal dhe u mbush me emocion dhe krenari. I thashë me dashuri, “Sigurisht, do të vish.” E gjithsesi, ndjenja se ajo do të bëhej pjesë e këtij vendi të bukur dhe të rëndësishëm, ishte një ëndërr e shndërruar në realitet, një pjesë e pandashme e udhëtimit tonë dhe e ardhmërisë së saj.
Pas asaj vizite të shumëpritur, Shqipëria u bë një pjesë e pandashme e jetës sonë. Nuk kaloi shumë kohë para se ne të ktheheshim sërish, dhe tashmë, çdo vit, ne vazhdojmë të kthehemi në tokën e saj të bekuar. Pushimet verore na thërrasin drejt rivierës shqiptare, ku valët e detit dhe rrezet e diellit na mbushin me një paqe që vetëm ky vend mund të dhurojë. Rruga tashmë është trasuar, dhe asgjë nuk mund të na ndalojë—jo forca fizike, as ndonjë pengesë morale nuk mund të më largojë nga përqafimi i ngrohtë i saj.
Duhet thënë sinqerisht se është një ndjenjë e thellë, një instinkt i pashuar që ndriçon udhën time, një thirrje që as koha, as distanca nuk mund ta zbehë. Shqipëria është dhe do të mbetet vendi ku zemra ime gjen paqen, dhe ky udhëtim, kjo lidhje, është një premtim i përjetshëm, një dashuri që nuk njeh fund. Përgjithmonë do të jem tërhequr nga ajo tokë e shenjtë, dhe çdo hap që bëj drejt saj është një kthim në rrënjët e mia, një rilindje e shpirtit.
Shqipëria, e njohur me emrin e saj të plotë Republika e Shqipërisë, është një perlë e vendosur në zemrën e Evropës Juglindore. Ajo shtrihet në pjesën jugperëndimore të Gadishullit Ballkanik, duke krijuar një harmoni të bukur me natyrën dhe historinë që e rrethon. Shqipëria kufizohet me shtete që ndajnë histori dhe kultura të lashta: në veriperëndim me Malin e Zi, në verilindje me Kosovën, në lindje me Maqedoninë e Veriut, dhe në jug me Greqinë. Bregdeti i saj, një thesar natyror i shtrirë përgjatë deteve Adriatik dhe Jon, sjell freskinë e detit dhe magjinë e valëve që përshëndesin tokën shqiptare. Vetëm 78 kilometra larg Italisë, Shqipëria shtrihet si një urë e padukshme mbi ngushticën e Otrantos, ku detet takohen dhe kultura të lashta ndërlidhen.
Me një sipërfaqe prej 28,748 kilometrash katrorë dhe një popullsi prej rreth 2.41 milionë banorësh, Shqipëria është një vend ku historia dhe e sotmja bashkëjetojnë në harmoni. Tirana, kryeqyteti i saj, nuk është thjesht një qendër urbane, por zemra që rreh e këtij kombi të lashtë—një qendër politike, ekonomike, dhe kulturore, ku e kaluara dhe e ardhmja ndërthuren për të krijuar një vizion të ndritshëm për vendin. Shqipëria, me gjithë thesaret e saj natyrore dhe shpirtërore, është një vend që të fton ta zbulosh çdo herë e më shumë, duke të ofruar një përvojë të papërsëritshme në çdo cep të saj.
