[ Libra NëLinjë ]
Prof. dr. Sabile Keçmezi-Basha
TRAKI I LËVIZJES POPULLORE PËR REPUBLIKËN E KOSOVËS
Në përmbyllje të rrëfimit të tij të ngjeshur me emocione, përvoja dhe kujtime të pashlyeshme nga periudha e rezistencës së organizuar shqiptare, Agim Shillova – ish-anëtar i Lëvizjes Popullore për Republikën e Kosovës (LPRK) – ndalet me përulësi dhe krenari për të përkujtuar një ndër kapitujt më të lavdishëm të asaj epoke: demonstratat e vitit 1988 në Kumanovë. Me një thirrje që përçon më shumë sesa një kujtim, ai mbyll rrëfimin e tij me fjalët që tingëllojnë si një akt nderimi dhe një kujtesë historike: “Lavdi demonstratave të vitit 1988 në Kumanovë!”
Kjo fjali përbën më shumë se një përfundim të një dëshmie personale – ajo është një nderim i heshtur, por i fuqishëm, për të gjithë ata që ngritën zërin në një kohë kur frika ishte normë dhe çdo akt proteste kërkonte guxim të jashtëzakonshëm. Demonstratat e Kumanovës, si pjesë e një vale më të gjerë të pakënaqësisë popullore ndaj shtypjes politike dhe sociale, përfaqësonin jo vetëm reagim spontan ndaj padrejtësive të kohës, por edhe një artikulim të vetëdijshëm të kërkesës për të drejta, barazi dhe dinjitet kombëtar.
Për Shillovën dhe për shumë të tjerë që jetuan e vepruan në atë kohë, këto demonstrata janë bërë simbol i kurajës qytetare dhe i përpjekjes së organizuar për ndryshim. Ato janë kujtesa kolektive e një populli që, pavarësisht përpjekjeve për ta heshtur, nuk pushoi së foluri, së protestuari dhe së kërkuari lirinë që i takonte me të drejtë. Dhe pikërisht për këtë arsye, thirrja për lavdi nuk është thjesht një frazë ceremoniale – është një shenjë nderimi ndaj historisë sonë të afërt, një dëshmi e respektit për sakrificën dhe vendosmërinë që atëherë u shfaq me aq forcë në rrugët e Kumanovës.
Pas dhënies së kësaj deklarate të shkruar, e cila përmban vlera të mëdha dokumentuese dhe emocionale, Fitor Seferi zgjeron dëshminë e tij përmes një reflektimi më të thelluar dhe me peshë analitike mbi natyrën e lëvizjes ilegale në Kosovë. Ai nuk mjaftohet vetëm me kujtime të izoluara, por mundohet ta vendosë veprimtarinë e të atit, Arif Seferit, brenda një kornize më të gjerë historike e shoqërore, duke ofruar një qasje që ndërthur përjetimin personal me analizën objektive.
Në vazhdim të rrëfimit të tij, Fitor Seferi sjell një episod që në dukje është i thjeshtë, por që, në kontekstin e kohës dhe të misionit që përfaqësonte, merr një domethënie të veçantë. Ai kujton me qartësi një udhëtim të bërë së bashku me babain në Shkup, në lagjen e njohur të Bit Pazarit – një qendër tregtare dhe kulturore ku shqiptarët mund të gjenin produkte që përndryshe mungonin në Kosovën e nënshtruar nga censura dhe kufizimet e pushtetit jugosllav. Në atë vizitë, Arif Seferi kishte blerë një pako të madhe letre – dhjetë mijë fletë – një veprim që në vetvete përbënte shumë më tepër sesa një blerje praktike.
Në realitet, kjo pako letre përfaqësonte një investim të vetëdijshëm në mjetet e rezistencës së heshtur, një përgatitje konkrete për të përballuar një betejë që zhvillohej jo me armë, por me fjalën e shkruar. Në kushtet e asaj kohe, ku çdo material i tillë ishte i kontrolluar dhe shpesh i pamundur për t’u siguruar brenda Kosovës, një sasi e tillë e letrës përfaqësonte potencialin për të shumëfishuar trakte, për të shkruar dokumente organizative, për të shpërndarë fjalën e lirë në forma të ndryshme. Pra, letra nuk ishte thjesht një material – ishte një mjet i luftës politike, një hap drejt artikulimit të mendimit të ndaluar, një dëshmi për gatishmërinë dhe disiplinën e atyre që e jetuan ilegalitetin si mision jetësor.
Kujtimi i këtij episodi i shton përmasë të re rrëfimit të Fitorit: ai na tregon jo vetëm për përkushtimin e një njeriu ndaj një ideali, por edhe për mënyrën se si ky përkushtim shfaqej në veprime konkrete, të menduara dhe të rrezikshme për kohën. Është një dëshmi e thjeshtë në pamje, por e fuqishme në përmbajtje – një akt i vogël që në të vërtetë na rrëfen madhështinë e një lëvizjeje që jetonte në hijet e represionit, por që ushqehej me shpresë dhe me vendosmërinë për liri.
Fitori shkruan se si ky moment i veçantë i kishte mbetur thellësisht i ngulitur në kujtesë, jo për ndonjë pamje të jashtme të pazakontë, por për ndjesinë e çuditshme që më ngjalli: përse babai bleu aq shumë letra? Për çfarë qëllimi do të shërbenin ato dhjetë mijë fletë që ai i bartte me kujdes, me një qetësi të përmbajtur që fshehte një qëllim të madh? Në atë kohë, si një fëmijë që ende nuk e kishte të ndërtuar kuptimin e plotë të asaj që zhvillohej përreth tij, ai ende nuk kishte dijeni për projektin që do të merrte formë në muret e shtëpisë së tije – për përgatitjen e një trakti ilegal që do të shtypej në heshtje, larg syve të botës, por me jehonë që do të shpërndahej në rrjetin e qëndresës shqiptare.
Ai në atë kohë ende nuk e dinte se shtëpia e tij, e cila për të kishte qenë deri atëherë vetëm një vend i ngrohtësisë familjare, do të shndërrohej në një qendër veprimi të një rëndësie të veçantë politike; se ajo do të bëhej vendi ku fjala e ndaluar do të shumëzohej, ku letra do të merrte zë dhe ku fëmijëria e tij do të ndërthurej, pa paralajmërim, me një proces historik. Nuk e dinte se, pa e kuptuar as vetë, do të bëhej pjesë e një veprimtarie që tejkalonte përmasat e jetës së tij të zakonshme – një pjesëmarrës i vogël në një rrjedhë të madhe të rezistencës që po zhvillohej në fshehtësi të plotë.
Pikërisht për këtë arsye, ky kujtim mbetet i pazëvendësueshëm: ai shënon jo vetëm fillimin e një vetëdije të re për rrethin në të cilin jetonte, por edhe një pikë takimi midis botës së pafajshme të fëmijërisë dhe realitetit të ashpër të rezistencës politike. Ai shndërrohet në një metaforë të hyrjes së një individi të ri në një histori të madhe, në një akt përfshirjeje të heshtur por të thellë, në betejën për fjalën e lirë dhe për dinjitetin e mohuar.
Rrëfimi i Fitor Seferit për këtë episod të rëndësishëm të veprimtarisë ilegale shqiptare merr një përmasë të re kur ai, vite më vonë, zbulon një fakt që e lidh edhe më fuqishëm këtë histori me figurat emblematike të qëndresës kombëtare. Ishte pikërisht Afrim Zhitia – sot i njohur dhe i nderuar si Hero i Kombit – ai që kishte hartuar tekstin e traktit, një dokument që do të mbante në vetvete peshën e një gjendjeje të tërë politike dhe shpirtin e një populli në rezistencë. Ky zbulim, i ardhur më vonë, i jep edhe më shumë vlerë asaj që në kohë reale ishte perceptuar si një përpjekje e rrezikshme, por e domosdoshme.
Procesi teknik i realizimit të traktit ishte gjithashtu i ndërlikuar dhe kërkonte përgatitje të kujdesshme. Teksti, para se të shumëzohej, duhej së pari të shtypej në matricë – një metodë që përdorej në atë kohë për të mundësuar shumëfishimin mekanik të dokumenteve. Kjo kërkonte pajisje specifike që rrallëherë mund të siguroheshin jashtë institucioneve zyrtare. Për fat, rrethanat e veçanta e kishin bërë këtë të mundur: babai i Fitorit, Arif Seferi, ishte mësimdhënës në shkollë, një profesion që i jepte qasje në mjetet teknike të përdorura për nevoja administrative dhe arsimore.
Një rol kyç në këtë fazë kishte edhe Zulfi Bislimi, një bashkëmendimtar dhe mik i afërt i Arif Seferit, i cili punonte si mirëmbajtës teknik në shkollë. Ai, me bindje dhe ndjeshmëri të plotë për rëndësinë e kësaj detyre, vuri në shërbim dijen dhe pajisjet që kishte në dispozicion për të ndihmuar në realizimin e një akti që tejkalonte funksionin teknik: shtypjen e një teksti që përbënte një thirrje për vetëdije, për qëndresë dhe për liri.
Ky bashkëpunim i heshtur midis mësuesit, mirëmbajtësit dhe tekstshkruesit, të lidhur jo thjesht nga funksione profesionale por nga një ideal i përbashkët, përfaqëson një shembull të qartë të mënyrës se si organizohej qëndresa në rrethana të pamundësisë – përmes solidaritetit, përkushtimit dhe përdorimit të çdo hapësire të mundshme në funksion të së mirës së përbashkët. Trakti nuk ishte më vetëm një dokument; ai ishte produkt i një zinxhiri të ndërlidhur shpresash, përpjekjesh dhe besimesh që, megjithëse operonin në ilegalitet, formonin themelet e një lëvizjeje të gjallë dhe të organizuar për çlirim.
Në vijim të rrëfimit të tij, Fitor Seferi ndalet me vëmendje në përshkrimin e ecurisë konkrete të punës që u zhvillua në shtëpinë e tij, duke nxjerrë në pah dimensionin kolektiv dhe përkushtimin e thellë të bashkëveprimtarëve të babait të tij, Arif Seferit. Pas përfundimit të fazës së parë – shtypjes së tekstit në matricë – procesi kaloi në një tjetër fazë po aq delikate dhe vendimtare: shumëzimi fizik i traktit përmes pajisjes shaptilografike, një mjet modest, por i pazëvendësueshëm në kushtet e veprimit ilegal.
Në këtë fazë u përfshinë figura të tjera të njohura të rrethit të besimit, të cilët me përkushtim e përgjegjësi i përgjigjeshin thirrjes për veprim. Behadin Hallaçi dhe Shaban Muja kishin mbërritur në shtëpi, ku, pas një pushimi të shkurtër dhe një dreke të përbashkët, iu përkushtuan menjëherë punës. Ky moment, që në dukje ngjan i përditshëm, në realitet ishte i jashtëzakonshëm: bashkimi i disa individëve në një hapësirë private për një qëllim të madh e të rrezikshëm – për të shumëfishuar zërin e ndaluar, për ta shpërndarë idenë dhe thirrjen për rezistencë nëpërmjet një flete të shtypur.
Siguria e këtij operacioni, në rrethana represive ku çdo hap mund të vëzhgohej e ndëshkohej, kërkonte organizim të brendshëm të përkryer. Vëllai i madh i Fitorit, Seferi, ishte caktuar që të qëndronte roje jashtë shtëpisë, në rrugë – një detyrë që kërkonte jo vetëm vigjilencë, por edhe gatishmëri për të ndërhyrë në rast të ndonjë situate të papritur. Brenda shtëpisë, ndërkohë, vetë Fitori dhe Reshat Latifi kishin kaluar gjithë pasditen dhe deri në orët e mbrëmjes të angazhuar në punë intensive me shaptilograf, duke shumëfishuar traktin që do të përhapej më pas në mënyrë të fshehtë nëpër qytet.
Kjo pjesëmarrje e gjerë – ku secili kishte një rol të përcaktuar, nga tekniku te roja, nga bashkëpunëtori te fëmija – dëshmon për karakterin organik të rezistencës ilegale, ku shtëpia shndërrohej në shtypshkronjë, familja në celulë veprimi, dhe çdo individ në hallkë të një zinxhiri që mbante gjallë frymën e qëndresës. Veprimtaria e zhvilluar nuk ishte thjesht teknike; ajo përfaqësonte një bashkëjetesë mes së zakonshmes dhe së jashtëzakonshmes – një jetë që përkulej para detyrës kombëtare dhe ngrihej përballë frikës.
Ndërsa dita po i afrohej fundit dhe veprimtaria në shtëpi kishte hyrë në një fazë kritike, një paralajmërim i papritur e shtoi tensionin dhe kërkoi reagim të menjëhershëm. Ishte Seferi, vëllai i madh, i cili, duke mbajtur rolin e rojës dhe të syrit të kujdesshëm mbi rrjedhën e ngjarjeve, njoftoi me zë të ulët dhe të prerë se disa kushërinj të familjes po afroheshin për një vizitë të paplanifikuar. Ky informacion, që në kushte të tjera do të kishte qenë i zakonshëm e pa ndonjë shqetësim, në kontekstin e aktivitetit të ndaluar që zhvillohej në atë shtëpi, përbënte një alarm të menjëhershëm që kërkonte mobilizim të shpejtë.
Brenda pak minutash, të gjithë ata që ndodheshin në shtëpi, me përvojën e fshehtësisë dhe me disiplinën e mësuar në ilegalitet, u angazhuan për të sistemuar pajisjet, për të mbledhur fletët e shtypura, për të fshirë çdo gjurmë të veprimtarisë së ndaluar. Çdo objekt i papërshtatshëm për sy të huaj u largua, çdo shenjë që mund të ngjallte dyshim u zhduk me përpikëri. Në këtë atmosferë të kontrolluar dhe të ngarkuar njëkohësisht me ankth, Behadin Hallaçi dhe Shaban Muja – dy bashkëveprimtarët e ardhur për shumëfishimin e traktit – u paraqitën me qetësi si shokë studimesh të Isufit, njërit nga vëllezërit e familjes, që në atë kohë ishte student në Prishtinë.
( vijon )
