Johanna Geron / AP
INVAZIONI RUS I UKRAINËS
Ndërsa presidenti ukrainas magjeps botën me trimërinë e tij, ai ofron një kujtim të ndërhyrjeve, që i kanë bërë hebrenjtë e Evropës Lindore dhe Qendrore për të kapërcyer statusin e tyre si të huaj të përhershëm.
Nga Gal Beckerman – The Atlantic – 27 shkurt 2021 – Përktheu Arben Çokaj
Për ata që janë të prirur ta shohin historinë si ciklike dëshpëruese, lufta në Ukrainë ofron prova mjaft të forta. Gjithçka duket e ngritur nga një skenar i njohur në të cilin janë ndërruar vetëm aktorët – në protestat antiruse, një pankartë popullore madje ka mustaqet më të këqija të shekullit të 20-të të fotoshopuara në fytyrën e Putinit. Por ka një protagonist që është i pazakonshëm për rolin e tij: Volodymyr Zelensky.
Ish-komediani 44-vjeçar, i kthyer në president, ka shfaqur patriotizëm dhe trimëri të madhe, duke bashkuar fatin e tij me atë të bashkatdhetarëve të tij në rrugët e Kievit, duke refuzuar të largohet pavarësisht ofertave perëndimore për një transport ajror. Nëse ai është tani, siç tha ai, “shënjestra nr. 1” për rusët, kjo është sepse ai është ukrainasi nr. 1. Dhe ajo që është mbresëlënëse, me të vërtetë magjepsëse në hapjen e gjatë të historisë, është se hebraizmi i tij nuk e ka penguar përqafimin e tij si një simbol i kombit.
Në botën sovjetike, që i dha formë Zelenskit dhe prindërve të tij, hebrenjtë u perceptuan si të huajt e përjetshëm, kolumnistët e pestë të mundshëm, “kozmopolitët pa rrënjë” të imagjinatës së Stalinit. Kjo sigurisht erdhi në krye të të jetuarit në një vend, ku një lloj veçanërisht virulent antisemitizmi kishte ekzistuar gjithmonë, një trashëgimi e pogromeve dhe bashkëpunimit nazist. Pak jashtë Kievit të sulmuar është Babi Yar, ku 33,771 hebrenj u qëlluan dhe u hodhën në një luginë gjatë dy ditëve në vitin 1941. Nëse Zelensky tani është bërë sinonim i flamurit blu-verdhë të vendit të tij, kjo mund të sinjalizojë një të papritur, rezultati i këtij konflikti, që i ka gjetur hebrenjtë të ndihen më në fund, në mënyrë të pamundur, një me një tokë, që është përpjekur vazhdimisht t’i pështyjë.
Lexoni: Një lutje për Volodymyr Zelensky
Zelensky u rrit në qytetin rusisht-folës të Kryvyi Rih, në pjesën lindore të Ukrainës. Dhe si shumica e hebrenjve sovjetikë, prindërit e tij ishin shumë të arsimuar, por gjithashtu të kufizuar se ku mund t’i çonin ambiciet dhe të mësuarit e tyre. Babai i tij ishte profesor i matematikës dhe nëna e tij kishte studiuar inxhinieri. Këto ishin karriera standarde për një klasë të caktuar hebrenjsh sovjetikë, të cilët e dinin se nuk mund t’i afroheshin asnjë prej fushave që formësuan shoqërinë dhe kulturën – njëra pas tjetrës iu drejtuan shkencave të aplikuara si një mënyrë për të shkëlqyer.
Kur u pyet se çfarë domethënie ka për të hebraizmi i tij aktual, Zelensky ka qenë i pavëmendshëm. Në një intervistë në vitin 2020, ai tha se vinte nga “një familje e zakonshme çifute sovjetike“, duke shtuar se “shumica e familjeve hebraike në Bashkimin Sovjetik nuk ishin fetare“. Megjithatë, ajo që fsheh kjo është realiteti, që identiteti hebre nuk ekzistonte në Bashkimin Sovjetik, sepse nuk mund të ekzistonte. Të jesh hebre që nga koha e Stalinit e tutje do të thoshte të kishe një vulë në pasaportën tënde të brendshme, që të shënonte si të tillë (ashtu siç tregohej edhe një identitet kombëtar ukrainas ose letonez). Kishte shumë pak mundësi për komunitetin hebre, praktikë fetare, apo edhe shprehje kulturore të zhveshur.
Ndryshe nga ukrainasit dhe letonezët që kishin atdhe kombëtar brenda perandorisë sovjetike, ku njëfarë shkalle kulture dhe gjuhe lejohej për sa kohë, që i qëndronte linjës së partisë komuniste, hebrenjtë nuk kishin asgjë të tillë. Sinagogat kryesisht mbylleshin ose penetroheshin me informatorë të KGB-së. Deri në fund të viteve 1980, grumbullimi për diçka aq të padëmshme si një seder i Pashkës ishte praktikisht një akt subversiv dhe mësimi i hebraishtes thjesht nuk lejohej.
Në kohën kur Zelensky erdhi në moshë, tre ose katër breza hebrenjsh sovjetikë e kishin përjetuar identitetin e tyre hebre si një gjë të zbrazët, asgjë tjetër veçse një njollë të zezë në pasaportë dhe një ndjenjë popullsie të lindur nga përjashtimi dhe një status i klasit të dytë. Gjatë gjithë kohës, pavarësisht se sa të zhytur në Pushkin mund të ishin, ata kurrë nuk ishin në gjendje të pretendonin plotësisht ndonjë besnikëri tjetër kombëtare. Kur Bashkimi Sovjetik filloi të shtrëngohej ndaj presionit për t’i lënë hebrenjtë të emigronin në vitet 1970, shumë e shfrytëzuan mundësinë për ta bërë këtë, madje edhe ata matematikanë dhe inxhinierë, që kishin arritur lartësitë e lejuara për ta. Në fillim të viteve 1990, menjëherë pas rënies së Bashkimit Sovjetik, rrjedhja e lejuar u shndërrua në një përmbytje dhe rreth 1.5 milionë u drejtuan për në Shtetet e Bashkuara dhe Izrael.
Zelensky dhe familja e tij ishin pjesë e disa qindra mijëra hebrenjve që qëndruan, të kënaqur që të asimiloheshin në një botë post-sovjetike, në të cilën Zelensky gjeti sukses, fillimisht si aktor dhe më pas si politikan. Dy prirje të ndërthurura ndodhën gjatë 20 viteve të fundit, të cilat të dyja transformuan statusin e hebrenjve në Ukrainë. Së pari, fundi i Bashkimit Sovjetik lejoi që pak ajër të hynte në jetën komunale hebreje për ata që mbetën. Në qytetin lindor të Ukrainës, Dnipro, jo shumë larg vendit ku u rrit Zelensky, tani ka 10 sinagoga dhe një qendër gjigande komunitare e quajtur Menorah, e hapur në vitin 2012, që thuhet se u shërben 40,000 njerëzve në ditë, edhe pse ka vetëm 60,000 hebrenj në Dnipro. Deri në vitin 2019, një sondazh i Qendrës Kërkimore Pew zbuloi se Ukraina ishte më pranuesi i hebrenjve midis të gjitha vendeve të Evropës Qendrore dhe Lindore.
Ndërsa mundësitë e reja për hebrenjtë po hapeshin, dekada e fundit pa gjithashtu raste kur hebrenjtë ishin në vijën e parë të mbrojtjes së një Ukraine demokratike dhe të lirë. Aktivistë të shquar të identifikuar nga hebrenjtë morën pjesë në demonstratat e Euromaidanit të vitit 2013, që detyruan rrëzimin e presidentit pro-rus Viktor Janukoviç në fillim të vitit 2014. Më vonë atë vit, guvernatori hebre i rajonit të Dnipropetrovsk krijoi dhe ndihmoi personalisht në financimin e një milicie për t’u mbrojtur kundër, të mbështetur nga Rusia separatistët në lindje.
Ngritja politike e Zelensky gjithashtu ndodhi në këtë kontekst. Është e çuditshme në retrospektivë, që personazhi që ai luajti në televizion në serialin “Shërbëtori i Popullit” – roli që parashikoi ngjitjen e tij aktuale në presidencë – nuk është një njeri, ngritja e të cilit fillon kur filmohet një sharje private dhe bëhet virale. Por ka një lloj logjike në këtë rastësi. Zelensky tërhoqi vëmendjen e ukrainasve duke luajtur atë që tradicionalisht ka qenë pjesa e hebrenjve: të huajin.
Në këtë rast, ajo që ukrainasit panë në këtë figurë të vetmuar, që godiste dritaren ishte vetë ata, të ndeshur, duke u përpjekur të mbanin identitetin e tyre kombëtar mes kërcënimeve në rritje ndaj pavarësisë së tyre. Mund të ketë qenë ky aspekt i çifutisë së tij dhe mënyra se si erdhi në përputhje me ato ankthet ukrainase, që e bënë atë një figurë kaq të popullarizuar, duke fituar 73 përqind të votave në zgjedhjet e tij të 2019-ës.
Në këto ditë lufte dhe pasigurie, fakti që një hebre ka ardhur për të përfaqësuar shpirtin luftarak të Ukrainës ofron llojin e vet të shpresës. Së bashku me gjithçka që duket se po përsëritet – agresionin ushtarak, sulmin ndaj lirisë – ka edhe diçka të re: përfshirjen dhe pranimin në një vend ku dikur dukej e pamundur.
Gal Beckerman është një redaktor i lartë në The Atlantic, ku ai mbikëqyr mbulimin e librave. Ai është autor i librit The Quiet Before: On the Unexpected Origins of Radical Ideas.
