Sabile Keçmezi-Basha
( tregim )
“Dëgjo… dëgjo…” – më tha Tuna, me një zë që mbante një tension të fshehur në fjalët e saj. “E di, mbrëmë e pashë Zamirin… dhe, a e di se ku?” – pyeti me nguti, duke hedhur një shikim të shpejtë përreth, sikur t’i druhej që dikush mund të dëgjonte sekretin që ajo mbante brenda. “E kam parë me këta dy sy… pikërisht aty… te vendi ku kisha caktuar takimin tonë…” Fytyra e saj u ndriçua, si një lule që çel nën diellin e mëngjesit, dhe një buzëqeshje u shfaq nga ai gëzim i papritur që dukej se ia kishte kapluar shpirtin.
E shikova e hutuar, e ndjeva një frikë të fshehur brenda vetes dhe desha ta zgjoja nga ajo ëndërr që i kishte mbështjellë tërë qenien. “Tuna,” – i thirra me një zë qortues, duke u përpjekur ta ktheja në realitet, “çfarë thua, zemër? Çfarë po më tregon? Nuk je duke ëndërruar? Si mund të flasësh kështu?” E kapa fort për krahu, me shpresë se do ta zgjoja nga ky iluzion që dukej aq i vërtetë për të.
Ajo ndjeu dhimbjen nga shtrëngimi im dhe u kthye vrullshëm kah unë, duke më shikuar drejt në sy, me një intensitet që më bëri të ndaloj për një moment. “Jo… jo, Martinë, nuk bëj shaka! Me të vërtetë ta them. Dje, duke kaluar andej, te udhëkryqi… e di ti, aty te ‘Grandi,’ pak më tej, tek stacioni i urbanit… aty… mu aty, e pashë Zamirin!” Zëri i saj u bë më i ngrohtë, por edhe më i sigurt. “Çfarë është e vërteta, nuk e pashë në fytyrë, por jam e sigurt se ai ishte, Martinë…” – thirri me një pasion të thellë, sikur e gjithë bota e saj të varej nga ai çast magjik.
E dëgjoja me zemër të ngarkuar, e përhumbur mes dyshimit dhe dëshirës për ta besuar atë që më tregonte, ndërsa fjalët e saj kumbonin si një jehonë e largët në veshët e mi.
“Vërtet mendon se nuk e njoh burrin tim… je në vete, Martinë?” – tha Tuna, me një shikim të thellë, ndërsa djersë të ftohta i rridhnin mbi ballë, dhe lotët ia mbushën sytë. Unë e shikoja me habi, e ngrirë nga fjalët e saj, dhe për një moment mendova se ajo kishte humbur çdo fije realiteti. Më ngjau sikur ajo ishte futur në një botë ku e pamundura bëhej e vërtetë. Mendova mos vallë dikush tjetër i ngjante burrit të saj, por brenda meje nuk gjeja forcë ta besoja. Ishte një boshllëk i thellë, vite të egra që kishin kaluar, dhe nga Zamiri nuk kishte asnjë lajm. Më rraskapiste ndjenja se ndoshta isha unë, ajo, që e kisha shtyrë Tunën të kërkonte burrin e saj në çdo cep të botës, në çdo zyrë kombëtare dhe ndërkombëtare.
E kishte shkuar deri te UNHCR-i, por ata nuk kishin asnjë gjurmë, asnjë informacion për të. Pastaj e kishte kërkuar në organizata për të zhdukurit e luftës, por gjithçka kot – askund nuk e gjeti një përgjigje, një fije shprese. Edhe në Zvicrën e largët, ku Zamiri kishte punuar më parë, kishte shkuar, por ata ishin çuditur kur Tuna u tregoi për burrin që nuk e kishte parë kurrë më. Një burrë i moshuar, menaxher, e kishte pyetur me ngurrim, duke thënë: “Çfarë Penelopa jeni, ju gratë shqiptare?” Ajo vetëm e kishte shikuar në heshtje, duke mos pasur fjalë.
I kishin treguar se një ditë vjeshte të vonë, Zamiri, bashkë me disa shokë, kishte ikur për në Shqipëri, me qëllim të depërtonte në thellësitë e Alpeve Shqiptare, drejt Tropojës dhe Nikaj-Mërturit, për të arritur në tokën e shqipeve. Dhe aty, historia mbaronte. Askush nuk dinte më tepër për të.
Pas një maratone të gjatë kërkimesh dhe zhgënjimesh, Tuna humbi shpresën. Ky udhëtim, ky kërkim i pafund, ia kishte shuar çdo dritë të buzëqeshjes. Nuk ishte më ajo gruaja që e njihja dikur, ajo që shpesh qeshte dhe takohej me njerëz që e donin. Në vend të asaj buzëqeshjeje, mbeti një boshllëk i ftohtë, një heshtje e gjatë që Tuna rrallë e thyente, dhe ngadalë u largua nga bota që dikur e ndante me të tjerët.”
Sa të çuditshme janë historitë e jetës së disa njerëzve, më vinte shpesh në mendje. Tuna, ajo kurrë nuk e kishte takuar burrin e saj në sy, por… sa herë… sa shumë herë, e kishte dëgjuar zërin e Zamirit në telefon. Ishin vite të ngadalshme, vite të rënda, që pasuan pas pranverës studentore në vendin e shqipeve, të errësuara nga hija e barbarisë. Në atë kohë, Zamiri kishte marrë një letër të ftohtë që e thërriste në shërbimin ushtarak, e në një ushtri që nuk premtonte kthim, një udhëtim pa siguri. Vendimi i tij? Të largohej fshehurazi, të kalonte kufijtë dhe të ikte larg, të lironte veten nga prangat e dashurisë për vendin që e mbante rob. Ishte vetëm një djalë i ri, sapo kishte përfunduar gjimnazin, por dukej sikur kishte jetuar shumë vite më tepër se mosha që mbante.
Familja e tij donte ta martonte, por ai kishte kundërshtuar dhe kishte ikur bashkë me dy shokët e tij të fëmijërisë, Tonin dhe Nitin. Në atë kohë, Tuna ishte ende një vajzë e re, e brishtë si një lule e sapoçelur, ndërsa Zamiri endej nëpër rrugët e Evropës, duke marrë pjesë në protesta dhe demonstrata që organizoheshin nga ata që luftonin për dritën. Ai ishte një luftëtar i heshtur, i zhurmshëm vetëm në zemër. Shkruante parulla me zjarrin e rinisë, shpërndante trakte, dhe mbante flamurin kuqezi me një krenari të pa përshkruar në çdo tubim ku merrte pjesë. Ishte ndoshta kjo përfshirje e tij në kauza që e afroi me dajën e Tunës.
Daja, një burrë i mençur dhe fisnik, e kishte njohur Zamirin në një nga këto tubime dhe kishte mbetur i mahnitur nga guximi i djaloshit nga fshati A. Me kohë, miqësia e tyre u thellua, dhe daja e ftoi Zamirin në shtëpinë e tij në Zvicër, në qytetin e vogël të Efretikonit. E qerasi, e priti me nder dhe i tha me një ton të ëmbël: “Kurdoherë që të kesh mundësi, eja të më vizitosh, mos hezito… sepse disi… disi më dukesh sikur të ishe një anëtar i familjes sime.” Fjalë që i lanë një shenjë të thellë në shpirtin e Zamirit.
Më vonë, shumë më vonë, daja i foli për mbesën e tij – për Tunën. I tregoi se ishte e mrekullueshme, e dhembshur dhe me një shpirt të brishtë. E ngriti në qiell me fjalët e tij, dhe kurora e lavdisë që ia vendosi ishte thurur me yjet më të ndritshëm të qiellit. Zamiri nuk mund të mbetej indiferent përballë këtyre fjalëve, e si të rrinte, kur çdo fjalë e dytë që dëgjonte nga daja ishte për Tunën e bukur. Me kohë, Tuna filloi të bëhej jo vetëm një figurë e përmendur, por edhe një imazh që udhëtonte përmes ëndrrave të Zamirit. E imagjinonte, e përfytyronte nëpër rrugët e jetës dhe ndiqte çdo hap të saj nga larg.
Kur Tuna përfundoi shkollën për mami me rezultate të shkëlqyera, Zamiri ishte i tej mbushur me gëzim. Ai ndjente se, pavarësisht largësisë dhe viteve që i ndanin, një lidhje e padukshme i bashkonte në këtë rrugëtim të fshehtë dhe të thellë të fatit të tyre.
Një ditë, Zemiri, me zemër të ndrojtur, i kërkoi dajës adresën e Tunës. Megjithëse kishte frikë se s’do të merrte kurrë përgjigje prej saj, ai e bëri zemrën gur dhe vendosi të provojë fatin. Letra e tij u nis, dhe ai priti, i ndrojtur, por shpresa e brishtë që kishte, u shpërblye. Një ditë vjeshte të zymtë, teksa gjethet binin si kujtime të largëta, në kutinë postare gjeti përgjigjen e shumëpritur. Ishte Tuna… vajza e ëndrrave të tij.
Edhe daja kishte bërë punën e tij me kujdes të madh. Ai i kishte thurur lavde Zamirit, duke ia përshkruar Tunës si një djalë të zgjuar dhe flokëzi, me fjalë të ngrohta që udhëtonin në të dyja drejtimet e globit, si urat e një lidhjeje të re që po merrte formë. Letrat e para ishin të thjeshta, të mbushura me miqësi të pastër, por dita-ditës, bisedat po bëheshin më të thella, ndjenjat po zienin. Ishte Tuna ajo që guxoi të shkruante e para për diçka të veçantë që po lindte mes tyre – diçka aq e madhe sa dukej se përfshinte të gjithë botën. Zamirit i ndriçonin sytë, çehrja i ndërronte sa herë lexonte fjalët e saj, të shkruara me dorën e një shpirti të përvëluar.
Vitet kalonin, dhe letrat nuk ndalonin. Përkundrazi, intensiteti i tyre shtohej. Ata flisnin për gjithçka që mund të bëheshin, për planet që endnin në mendjen e tyre. Synonin takime në Shkup, në Berlin, në Rimini, duke ëndërruar se një ditë Tuna do të bëhej nuse, dhe Zemiri, me gjithë dashurinë e tij, i shkruante: “Ti do të jesh nusja më e bukur e globit, dhe unë do të jem dhëndri më i lumtur i kësaj bote.” Tuna, me çdo ditë që kalonte, përfytyronte atë ditë dhe me duart e saj qëndiste fustanin e bardhë të nusërisë, ndërsa në zemrën e saj formohej një ëndërr e përjetshme.
Kurorëzimi i tyre ndodhi pa takime, pa përqafime, pa asnjë shikim sy më sy. Ata u bashkuan përmes letrave dhe fotografive të njëri-tjetrit, të cilat i mbanin si dëshmitarët e vetëm të dashurisë së tyre. Fotot, të zbehura nga koha dhe malli, ishin vendet ku jetonin ëndrrat e tyre të përbashkëta, ku lidheshin me njëri-tjetrin. Zemrat e tyre bashkoheshin përmes imazheve të jetëve të kaluara, dhe çdo ditë vargonin ditët me këto kujtime të shkrira në letër.
Mikja ime, Tuna, shpesh më thërriste dhe më tregonte me një krenari të butë: “Martinë, e sheh sa i bukur është?” E unë shihja fotografitë që ajo më tregonte, të fundit që kishte marrë nga ai, dhe në çdo imazh ndihej fryma e një dashurie të ndërtuar me durim, pritje dhe shpresë.
E unë, pa dashur, shpesh e ngacmoja për distancën e pafundme mes saj dhe atij që e donte. Kjo e hidhëronte, më shikonte me acarim, dhe më thoshte me një zë të prerë: “Ç’faj kam unë… kur e adhuroj si perëndinë?” Pastaj, e mbërthyer nga një ndjenjë e thellë, shtonte: “E dua, Martinë… e dua në një mënyrë të çuditshme, por e dua… Beson në këtë? E di se ti gjithmonë më ke besuar.” Dhe me një lëvizje të butë të krahëve, si një fëmijë që përpiqet të përshkruajë pafundësinë, më tregonte: “Ja, kaq e dua…” dhe hapte krahët…
E shikoja e trishtuar, e mbushur me habi dhe mosbesim. Si mund të ekzistonte një dashuri kaq e madhe, kaq e mrekullueshme, e paprekshme, mes dy njerëzve që nuk ishin njohur asnjëherë? “Kjo është anormale,” i thosha me një zë të qetë, por brenda meje ndjeja tërësinë e çuditshme të historisë së saj. Tuna më shikonte si një fëmijë që është zënë në faj, pastaj qeshte me një buzëqeshje të butë dhe krenare, si të tregonte diçka që vetëm ajo mund ta kuptonte. Dhe pastaj qeshte me zë, një qeshje e fortë, që dukej se përfshinte gjithë botën, sikur donte që të gjithë ta merrnin vesh sekretin e saj.
Në pragun e stuhisë që do të përpinte gjithçka, Tuna u kurorëzua. Ishte një martesë e sjellë në letër, e përgatitur në heshtje nga duart e një dajë që kishte kaluar kufijtë për të mbërritur nga Effretikoni. Dokumentet ishin të Zamirit, një emër që në jetën e saj kishte tingëlluar si një premtim i largët, si një pëshpërimë që nuk e kishte ndjerë kurrë në krahët e saj. Në atë komunë të vogël, ku ende mbijetonin disa duar shqiptare në zyra të vjetra, dikush i rregulloi dokumentet, dhe kështu, një copë letër vulosi një fat: Tuna dhe Zamiri u shpallën burrë e grua.
Por sa e dhimbshme qe ajo ditë! Ishte një martesë pa duart e ngrohta të dhëndrit, pa një shikim që i përkiste zemrës së saj. U bë e tij, pa e parë kurrë burrin që e dashuronte me një zjarr të verbër. Një martesë e shkruar në heshtje, e ftohtë si bojë e tharë mbi dokumente. Fshati foli gjatë për këtë lidhje të pazakontë, pëshpërimat u përhapën si gjethe vjeshte që era i shpërndan nëpër rrugicat e ngushta.
Fustanin e saj të bardhë, që duhej të ishte një ëndërr e bardhë e jetës, e ruante me kujdes në dollap, si një amanet, si një premtim të pathënë. Shpesh, me gishtat e saj të hollë, e prekte me butësi, e shkundte lehtë dhe psherëtinte:
“Do ta vesh një ditë këtë fustan, edhe kur nuk do të mund ta vesh…”
Dhe ai fustan i bardhë lëvizte nga njëri dollap në tjetrin, ashtu si ëndrrat e saja të pashprehura, si një pritje që nuk merrte fund, si një shpresë që endet mes kohës dhe fatit.
Letrat e tij vinin gjithnjë e më shpesh, dhe Tuna, me zemrën e saj të nuses që priste, i lexonte me një frymë, duke ëndërruar se një ditë, ëndrrat e saj do të preknin buzët e saj të etura për lumturi.
“Martinë…” – më thirri Tuna e trembur, një frikë e thellë në zërin e saj, si të kërkonte shpëtim. “Ti vërtet nuk beson se prekën ëndrrat…” Heshta. Nuk munda, nuk desha ta zhgënjeja këtë nuse që mbante në shpirt një botë të paimagjinueshme. Ajo, me një zë që dridhej nga dhimbja, u kthye krejtësisht nga unë, duke shpërthyer: “E kam parë Zamirin…” dhe lotët i rrëshqitën faqeve, sikur të shpëlanin një dhembje të pathënë. Një ofshamë u çua nga thellësitë e saj, dhe mbi kokat tona sillej një re e zezë, e ngadaltë, që më pengonte të depërtoja në realitetin e asaj ndodhie misterioze.
Më vonë… shumë më vonë, kuptova se si hija e zezë më kishte mbështjellë tërë trupin, si një lëkurë e padukshme. Ajo hije e murrme, herë qëndronte pranë meje si një shtyllë e ftohtë, herë shndërrohej në qilim lulesh që mbulonte horizontet e rinisë së pafat, që asnjëherë nuk e patëm me bollëk në këtë mbretëri të dhembjes. Dhe ndonjëherë, sozi im, i thyer nga stuhitë e jetës, shndërrohej në një mur betoni, duke i rezistuar çdo goditjeje, si të ishte vetë dëshmia e mbijetesës. “Pse shpirtrat binjak ndjejnë të njëjtat dhembje?”, më thoshte gjyshja. Dhe, ndërsa Nusja qante në krahët e mi, pa prekur asnjëherë ëndrrat që ajo i mbante kaq afër zemrës, të dyja humbisnim në atë botë të çuditshme.
“Martinë, e di ti që unë për çdo ditë takohem me Zamirin?” – më pyeti Tuna një ditë, duke më shikuar drejt në sy, me një bindje të heshtur që më tronditi. Ajo e dinte se ky rrëfim i saj krijonte një mjegull të pakapshme në mendjen time, e ndjente hezitimin tim, por ajo vazhdonte me një siguri që unë s’mund ta kuptoja plotësisht. “Ti nuk e di, por unë në kokën time e kam caktuar vendtakimin… Nuk e kam takuar fizikisht, por unë e njoh Zamirin… e njoh aq mirë sa e di që është krijesa më e përkryer në këtë botë. Ai nuk është njeriu që mund të më lëndojë… E di që do të jem e lumtur me të… madje, edhe tani jam… A nuk e sheh, Martinë, se hija e tij vjen çdo ditë të lume për të më takuar?”
Tuna dukej sikur po përjetonte diçka përtej njerëzores. Më shikonte me atë dritë të pashtershme në sy dhe më tregonte se si ai, Zamiri, i kishte shkruar letra të mbushura me dashuri të pavdekshme. “Ai nuk është poet,” thoshte ajo, “por m’i ka shkruar fjalët më të bukura që kam lexuar ndonjëherë. Më ka thënë se çdo natë rri e bisedon me hijen time… Dhe unë… sa mall kam, Martinë…” Lotët i rridhnin pa pushim, dhe ajo qau, derisa gjithë bota e saj dukej se po shkrihej në atë dhimbje.
Një ditë, Tuna më tha se kishte dëgjuar zërin e Zamirit për herë të parë. “Më ka thirrur në telefon,” tha ajo, me një dridhje në zë. “Zëri i tij, Martinë, nuk është si zërat e tjerë… është një simfoni pranverore që më copëton shpirtin në miliona copë. Që kur e dëgjova atë zë, nuk mund ta mblidhja mallin tim në një tërësi të hyjnueshme.” Dhe qau… qau aq shumë, sa që s’gjeta fjalë për ta ngushëlluar. Fundja, çfarë mund t’i thosha një zemre që jetonte me ëndrra të palexuara nga bota reale?
* * *
Kërciti pushka e parë, si thirrje e kobshme që çau qetësinë e kohës. Pas saj, e dyta, e treta, dhe pastaj një milion të tjera, derisa jehona e luftës përfshiu çdo cep të atdheut. Topat gjëmuan dhe tanket, të verbër si bishat, çanë dhe grisën hartën e vendit në copa të pafundme, si një shpërthim që kërkon të fshijë gjithçka. Tomahovkat ranë nga qielli, duke lënë pas vetëm shkatërrim, por zemrat tona, të shtypura nga dhimbja, gjetën një grimcë gëzimi, sepse shpirtin e kishim mbajtur pezull, në pragun e vdekjes, dhe tani ishte koha të shpërthente si një flakë që s’ndalet.
“U bë apokalipsi”, thanë të gjithë. Hienat, me urinë e tyre të pafundme, pinin gjakun e tokës, por nga ky shkatërrim, ushtarët tanë ngriheshin si feniksët, të gatshëm të mbronin tokën-nënë me trupat e tyre, me zemrat e tyre të çelikta.
E ndërkohë, Tuna qëndronte çdo ditë në pragun e derës, si një statujë e përjetshme e pritjes. Ajo priste burrin që kurrë nuk e kishte parë, por që e besonte të kthehej me fitimtarët, si një hero i heshtur i dashurisë dhe fatit. Një ditë, lajmëtarët i sollën lajmin e tmerrshëm, një lajm që e tronditi deri në palcë, por që nuk e pranoi kurrë si të vërtetë.
Ajo vazhdoi të shkruajë letra për burrin që nuk e kishte njohur kurrë, duke mbajtur gjallë ëndrrën e tyre. Në udhëkryqin e jetës, aty ku ajo kishte caktuar vendtakimin e tyre të shenjtë, zemra e saj rreh ende, me një shpresë të përjetshme. Tuna e dinte se vetëm madhështia e dashurisë së saj për Zamirin e kishte bërë atë Nuse, e shenjtëruar nga një lidhje që sfidonte kufijtë e kohës dhe hapësirës.
