Anadolu/Getty Images
John Mac Ghlionn, TheBlaze.com – 29 dhjetor 2024 – Përktheu Arben Çokaj
A ia vlen vërtet ‘monitorimi i shëndetit’ ekspozimi ndaj ‘kimikateve përgjithmonë’, që prishin hormonet me nxjerrjen e vazhdueshme të të dhënave?
Gjurmuesit e fitnesit dhe orët inteligjente janë bërë një element kryesor i jetës moderne, me mbi 100 milionë amerikanë, që përdorin këto pajisje për të monitoruar shëndetin e tyre.
Kohët e fundit, ata kanë fituar popullaritet me fëmijët, shumë prej të cilëve pa dyshim do të kthehen në shkollë pas pushimeve, duke vënë pajisjet e tyre të dorës të shëmtuara të teknologjisë së lartë.
Studiuesit kanë zbuluar dobësi që lejojnë përdoruesit e paautorizuar të gjurmojnë lëvizjet e fëmijëve apo edhe të komunikojnë drejtpërdrejt me ta.
Por ndërsa përfitimet shëndetësore janë të mbrojtura, rreziqet – të dukshme dhe të fshehura – po rriten.
Një studim i fundit nga Universiteti i Notre Dame zbuloi një të vërtetë mjaft tronditëse: këto pajisje janë të ngarkuara me kimikate toksike. Shumë shirita gjurmues fitnesi përmbajnë substanca per- dhe polifluoroalkil, të njohura zakonisht si “kimikate përgjithmonë” për shkak të natyrës së tyre pothuajse të pathyeshme.
Produktet e shtrenjta, të tregtuara për ironi për cilësinë, shpesh kanë nivelet më të larta të këtyre substancave të dëmshme.
Çfarë e bën PFAS të rrezikshëm?
PFAS quhen me vend “kimikate përgjithmonë” për shkak të strukturës së tyre kimike pothuajse të pathyeshme, e cila i pengon ato të shpërbëhen në mjedis. Këto kimikate grumbullohen në tokë, ujë, madje edhe në trupin e njeriut me kalimin e kohës.
Ekspozimi ndaj PFAS ka qenë i lidhur me çështje të ndryshme shëndetësore, duke përfshirë kancerin, ndërprerjet hormonale, vonesat e zhvillimit te fëmijët dhe dobësimin e sistemit imunitar.
Ndër efektet më shqetësuese është potenciali për ndërprerje hormonale, veçanërisht te meshkujt, ku ekspozimi ndaj PFAS është shoqëruar me uljen e niveleve të testosteronit. Duke pasur parasysh se testosteroni luan një rol kritik në shëndetin e mashkullit – duke ndikuar në gjithçka, nga nivelet e energjisë tek masa e muskujve dhe mirëqenia mendore – ky trend është thellësisht shqetësues.
Për pajisjet e veshura, problemi qëndron në thithjen e lëkurës – procesi me të cilin këto kimikate depërtojnë në lëkurë gjatë kontaktit të zgjatur. Meqenëse pajisjet e veshjes shpesh vishen për orë të tëra, nëse jo gjatë gjithë orës, lëkura vepron si një rrugë e drejtpërdrejtë për këto substanca të dëmshme për të hyrë në trup.
Gjetje alarmante
Studimi zbuloi se sa më i kushtueshëm të jetë produkti, aq më i madh është rreziku.
Produktet që kushtonin mbi 15 dollarë kishin më shumë gjasa të kishin përqendrime të larta të PFAS. Shiritat e shtrenjtë të orës, shpesh të bëra nga fluoroelastomere, një gome sintetike, kishin disa nga nivelet më të larta të PFHxA. Në fakt, disa mostra përmbanin përqendrime PFAS që kalonin 1000 pjesë për miliard – nivele të paprecedentë në krahasim me shumicën e produkteve të konsumit të testuara.
Për ta vënë këtë në perspektivë, nivelet e PFAS në ujin e pijshëm konsiderohen rreth katër pjesë për trilion, një pjesë e asaj që u gjet në këto grupe fitnesi. Kjo do të thotë se përqendrimet kimike në disa produkte janë astronomikisht më të larta se ato që konsiderohen të sigurta në kontekste të tjera.
Produktet me kosto më të ulët nuk ishin plotësisht pa rrezik, por në përgjithësi përmbanin nivele shumë më të ulëta të fluorit, treguesi tregues për PFAS.
Rreziqet shëndetësore nuk janë teorike
Rreziku i PFAS në pajisjet e veshjes nuk është thjesht hipotetik. Hulumtimet e mëparshme tregojnë se PFAS mund të transmetohet përmes lëkurës, veçanërisht kur lëkura është e ngrohtë ose e djersitur – kushte të zakonshme kur mbani një gjurmues fitnesi gjatë stërvitjes.
Shtojini kësaj edhe përdorimin në rritje të këtyre pajisjeve nga fëmijët, trupat në zhvillim të të cilëve janë më të ndjeshëm ndaj ekspozimit kimik, dhe problemi bëhet edhe më shqetësues.
Ekspozimi ndaj këtyre kimikateve mund të ndërhyjë në rritje, të prishë pubertetin dhe të ndryshojë rrugët kritike hormonale, duke çuar potencialisht në probleme shëndetësore afatgjata. Fakti që fëmijët shpesh i mbajnë këto pajisje për periudha të gjata e shton rrezikun, duke e kthyer atë që mund të duket si një vegël e padëmshme në një kërcënim të fshehur për shëndetin. Duke qenë se këto kimikate grumbullohen me kalimin e kohës, rreziqet ndërlidhen me ekspozimin e zgjatur.
Orët spiune
Por rreziqet nuk ndalen te ekspozimi ndaj kimikateve. Këto pajisje të veshshme janë gjithashtu një minierë ari të dhënash, duke gjeneruar sasi të mëdha informacioni personal.
Nga rrahjet e zemrës deri te vendndodhja juaj e saktë, këto pajisje mbledhin dhe transmetojnë të dhëna vazhdimisht. Pyetjet se kush ka akses në këtë informacion – dhe si përdoret ai – janë të ngutshme. Aplikacionet e fitnesit dhe prodhuesit shpesh ndajnë të dhëna me palët e treta, duke filluar nga reklamuesit deri te agjentët e të dhënave.
Në disa raste, qeveritë dhe agjencitë e zbatimit të ligjit mund të kërkojnë qasje. Transparenca mungon, duke i lënë konsumatorët në errësirë se si mund të fitohen para, analizohen dhe abuzohen të dhënat e tyre.
Një tjetër rrezik alarmant është potenciali për keqpërdorim të të dhënave të vendndodhjes. Pajisjet shpesh ngarkojnë rrugët e stërvitjes në platformat publike, gjoja për të ndihmuar përdoruesit të gjurmojnë përparimin e tyre ose të konkurrojnë me të tjerët.
Megjithatë, kjo dukshmëri krijon dobësi. Grabitqarët ose kriminelët kibernetikë mund të analizojnë modelet për të përcaktuar se kur dhe ku ka të ngjarë të jetë dikush. Një rast i dukshëm në vitin 2018 ekspozoi bazat ushtarake amerikane përmes të dhënave të gjurmuesit të fitnesit të shpërndara publikisht, duke demonstruar se si këto pajisje mund të zbulojnë pa dashje informacione të ndjeshme.
Fëmijët janë veçanërisht të prekshëm
Rreziqet janë rritur për fëmijët.
Prindërit blejnë orë inteligjente me GPS për të garantuar sigurinë, por shumë pajisje të tilla janë të mbushura me të meta sigurie. Studiuesit kanë zbuluar dobësi që lejojnë përdoruesit e paautorizuar të gjurmojnë lëvizjet e fëmijëve apo edhe të komunikojnë drejtpërdrejt me ta.
Gabimet e tilla në siguri i ekspozojnë fëmijët ndaj shfrytëzimit të mundshëm. Këto shqetësime nuk janë spekulative; incidentet e lodrave inteligjente dhe gjurmuesve që janë hakuar tashmë janë dokumentuar.
Kujdes
Orët inteligjente nuk janë miqtë tuaj; ato janë bomba të vogla të hijshme, joshëse.
Ata janë pjesë operativë të CIA-s, pjesërisht cianid. Fjalë për fjalë, ata janë shfrytëzues helmues të të dhënave të lidhur në kyçin e dorës.
Gjëja më e mirë që mund të bëni është ta hiqni atë orë dhe ta hidhni në plehra. Së paku, mos e vini gjatë gjithë kohës.
Dhe nëse keni fëmijë, mbajini këto pajisje larg tyre. Fëmijët nuk kanë nevojë për gjurmues fitnesi; ata duhet të vrapojnë, të luajnë dhe të rriten pa u ekspozuar ndaj kimikateve të dëmshme dhe mbikëqyrjes pushtuese. Ata mund të mos ju falënderojnë tani, por kur të jenë mjaft të rritur për të kuptuar rreziqet, ndoshta do ta bëjnë.
