BREDHJE NË KUJTIMET E UDHËTIMEVE: KU, KUR, KAH…
Prof. Dr. Sabile Keçmezi-Basha & Prof. Dr. Tefik Basha
Rrugën nga Bostoni drejt Nju Jorkut vendosëm ta përshkojmë me autobus, sikur të shijonim një udhëtim të gjatë në një vend ku distancat janë si frymë në hapësirën e madhe të botës. Këtu, ku qielli dhe toka duket se zgjaten pafund, 300 kilometra na dukeshin si lojë, një shaka e ëmbël e udhëtimit tonë të largët.
Vizita në Nju Jork ishte një ëndërr e kahershme, një vegim i ndezur në mendjet tona që nga kohët kur qyteti i madh jetonte vetëm në faqet e librave dhe ekranet e kinemasë. Ndjenja e pritjes për të shkelur mbi asfaltin e tij, për të ndjerë pulsin e tij të pandalur, ishte e ngrohtë, si një zjarr i brendshëm që na ngrohte shpirtin.
Në agimin e hershëm, rreth orës pesë, u nisëm. Rruga na përqafoi me qetësinë e saj; kodrat dhe rrugët e buta shpaloseshin para nesh si një kornizë e bukur e ditës që sapo po lindte. Lodhja nuk kishte vend në atë autobus; zemrat tona ishin të mbushura me emocion dhe sytë kërkonin horizonte të reja.
Kur ora shënoi dhjetë, nga larg u shfaqën siluetat e Nju Jorkut. Qielli i tij ishte i mbushur me kulla që ngjanin me gishta gjigantë që preknin retë. Ndërtesat, si rojtarë të kohës, ngrinin koka mbi gjithçka tjetër, ndërsa qyteti dukej i zhurmshëm edhe nga larg. Ishte një përqafim i parë me një botë që nuk flinte kurrë, një botë që dukej e zgjuar, e palodhur, e gatshme për të na mirëpritur në kraharorin e saj.
Sapo mbërritëm, zemra e Manhattanit na përqafoi si një skenë magjike nga një film që kurrë nuk përfundon, një rrëfim i përjetshëm i madhështisë dhe gjallërisë. Përpara syve tanë u shfaqën ndërtesat e larta, si shtylla të padukshme që mbështesnin qiellin. Secila prej tyre shkëlqente, duke vallëzuar mes dritave dhe hijeve, një simfoni arkitekturore që ngjante me një poezi të gdhendur në beton dhe xham.
Rrugët e Manhattanit, të gjalla dhe të mbushura me jetë, ishin si arterie të hapura të një qyteti që nuk pushon asnjëherë së rrahuri. Çdo kthesë na ftonte të ëndërronim, të ndiqnim ritmin e tij të çmendur, një ritëm që dukej sikur përputhej me rrahjet e zemrës së botës. Në çdo cep, një botë e re shpalosej para nesh, një përzierje magjepsëse e kaosit dhe harmonisë, ku çdo hap ishte një premtim për diçka të jashtëzakonshme.
Ishte një ndjesi që të mbushte me frymë dhe të merrte frymën njëkohësisht. Manhattan, me gjithë zhurmën e tij të përhershme dhe dritat që nuk shuheshin kurrë, ishte një labirint ëndrrash, një mrekulli që dukej e pakapshme, por gjithmonë e gatshme për t’u zbuluar.
Vetë qyteti i Nju Jorkut ishte një befasi e pakrahasueshme – një oqean njerëzor me rreth 8.5 milionë banorë, një mozaik që gjallonte në shtetin me të njëjtin emër. Por më shumë se statistikat dhe madhështia, ishte shpirtërorja që na mahniti. Ky qytet nuk ishte thjesht i madh në numra; ishte i madh në shpirt, në diversitet, në ndjesinë e pafundësisë që rrezatonte çdo rrugë dhe shesh.
Ndërsa sodisnim këtë përzierje të papërsëritshme të kulturave dhe kombeve, kuptuam se Nju Jorku nuk ishte thjesht një qytet – ishte një botë më vete. Në më shumë vende dhe qindra qytete që kisha kaluar në udhëtimet e mia, askund tjetër nuk kisha parë një shumëllojshmëri kaq të thellë dhe të bukur të kombeve. Ishte si një orkestër ku çdo komb kishte melodinë e vet, por të gjitha bashkë krijonin një simfoni që vetëm Nju Jorku mund ta bënte të tingëllonte aq përsosmërisht.
Qyteti na përqafoi me kaosin dhe harmoninë e tij, me kontrastet dhe ngjyrat që të mbushnin shpirtin me një ndjenjë të re – ndjenjën e të qenit pjesë e diçkaje shumë më të madhe se vetvetja. Dhe ndërsa mbrëmja binte mbi Manhattanin, duke mbuluar ndërtesat me një mantel dritash të arta, kuptuam se ky qytet nuk ishte vetëm një destinacion; ishte një përvojë, një reflektim i diversitetit dhe fuqisë së njeriut për të ndërtuar një botë pa kufij.
Gjëja e parë që na erdhi ndër mend për të vizituar në Nju Jork ishte Qendra Memoriale e 11 Shtatorit 2001, një vend që mbante brenda vetes dhimbjen dhe kujtesën e një bote të tronditur. Duke iu afruar këtij monumenti të heshtur, më rikthehej në mendje ajo ditë e largët, por e pashlyeshme, sikur të kishte ndodhur dje. Atë mëngjes, isha në shtëpi, duke përgatitur mëngjesin, kur papritmas, lajmet që dëgjoja nga televizori u ndërprenë nga një lajm i rëndë, një goditje e papritur që tronditi zemrat e njerëzimit.
Spikerja tha fjalë që nuk mund t’i besoja: “Dy kullat binjake të Nju Jorkut nuk ekzistojnë më.” Për një çast, mendova se ishte një keqkuptim, një lajm i rrem që nuk mund të ishte i vërtetë. Por më pas, pas një ore të gjatë dhe të ngarkuar me ankth, e kuptova të vërtetën e hidhur. Kullat, këto simbole të krenarisë së Nju Jorkut dhe të gjithë Amerikës, ishin zhdukur. Dy aeroplanë, të kapur nga duar që synonin shkatërrimin, ishin përplasur me rrokaqiejt që dikur ngriheshin krenarë, duke i shembur brenda disa çastesh të dhimbshme.
Dy kulla 110-katëshe, një herë zemra e skyline-it të Nju Jorkut, tani ishin kthyer në hi dhe rrënoja. Me to, jeta e afro 3000 njerëzve u shua në mënyrë brutale, duke lënë pas një boshllëk që nuk mund të mbushej kurrë. Ajo ditë, 11 shtatori i vitit 2001, ishte më shumë se një ngjarje tragjike – ishte një plagë në shpirtin e botës, një përkujtim i brishtësisë së jetës dhe e forcës shkatërruese të urrejtjes.
Tani, duke qëndruar në këtë vend të shenjtë, përballë pishinave të mëdha që shënojnë gjurmët ku dikur ngriheshin kullat, ndjeva një qetësi të hidhur. Uji që rridhte në heshtje, duke u humbur në thellësinë e zezë të memorialit, dukej sikur mbante zërat e atyre që humbën jetën, një përkujtim i përjetshëm për tragjedinë dhe shpresën. Njerëzit e mbledhur aty qëndronin në heshtje, me zemrat e tyre të mbushura me dhembshuri dhe reflektim.
Tefik Basha& Sabile Keçmezi-Basha, Times Square, Nju Jork, 2018
Kjo vizitë nuk ishte vetëm një udhëtim fizik, por një udhëtim emocional, një përkujtim asaj se si njerëzimi ka pësuar, ka vuajtur, por edhe ka qëndruar i fortë. Kujtimi i asaj dite na
mëson të çmojmë jetën, të përqafojmë paqen dhe të punojmë për një botë ku kurrë më të mos ndodhë një tragjedi e tillë.
Bota nuk mundi të heshtte përballë këtij sulmi të tmerrshëm që goditi jo vetëm Amerikën, por tërë njerëzimin. Si një plagë e hapur në zemrën e kohës, kjo tragjedi mbeti një përkujtim i hidhur i asaj që njerëzimi mund t’i bëjë vetvetes kur urrejtja mbizotëron. Për amerikanët, 11 Shtatori nuk është thjesht një datë – është një simbol i dhimbjes, kujtesës dhe forcës për të qëndruar. Në zemër të kësaj dhimbjeje, ata ngritën Qendrën Përkujtimore të 11 Shtatorit, një monument që përkujton jetët e humbura dhe ngre lart shpirtin e qëndrueshmërisë.
Kjo mrekulli arkitekturore, qëndron si një rojtar i heshtur mbi rrënojat e së shkuarës, duke u ngjitur deri në qiell me një lartësi prej 541 metrash, ndërtesa më e lartë në të gjithë Amerikën. Si një fener i shpresës dhe ripërtëritjes, ajo përfaqëson më shumë sesa një ndërtesë – është një premtim për të ardhmen, një dëshmi se njerëzimi mund të ngrihet mbi tragjedinë dhe të krijojë diçka madhështore nga hiri.
Rreth kësaj ndërtese, një pyll pemësh krijon një oazë qetësie, një hapësirë që na fton të reflektojmë mbi jetën dhe humbjen. Në vendet ku dikur ngriheshin krenare kullat binjake, tani qëndrojnë dy ujëvara që zbresin thellë në themelet e dikurshme, si lot të pandërprerë të tokës që mban kujtimin e dhimbjes. Ato ujëvara, më të mëdhatë e ndërtuara nga dora e njeriut në Amerikë, zbresin me një madhështi të qetë, duke përfaqësuar rrjedhën e kohës dhe shërimin e ngadalshëm të plagëve.
Përreth tyre, pllakat prej bronzi mbajnë të gdhendur emrat e atyre që humbën jetën atë ditë. Secili emër është një histori, një jetë e ndërprerë, një kujtim i paharruar. Këto pllaka, të rrethuara nga ujëvara dhe pemë, janë si faqet e një libri të shenjtë që rrëfen për sakrificën, për tragjedinë dhe për forcën e njerëzimit për të mos harruar. Ky vend nuk është vetëm një përkujtim – është një testament i fuqisë së jetës për të triumfuar mbi errësirën dhe një thirrje për paqe që na fton të reflektojmë dhe të mësojmë.
Parku i qytetit, një mrekulli e pazakontë, ishte si një frymëmarrje e thellë në mes të rrëmujës së pandalshme të Nju Jorkut. Një oazë gjelbërimi që shtrihej mbi 3.4 kilometra katrorë, i vendosur në zemër të xhunglës së betonit, si një fllad i butë që çliron shpirtin nga pesha e betejave të përditshme. Ishte si të hyje në një tjetër botë, ku ritmi i jetës ngadalësohej dhe qetësia bëhej melodia e vetme.
Tefik Basha & Sabile Keçmezi-Basha me nipërit, Memoriali i 11 shtatorit, Nju Jork 2018
Ajo që më magjepsi më shumë ishte larmia që ofronte parku. Çdo hap zbulonte një vend të ri për të pushuar, një hapësirë të qetë ku peizazhi mahnitës të ftonte të ndaleshe dhe të harroje gjithçka tjetër. Liqenet e kthjellëta pasqyronin qiellin e gjerë, pellgjet e vogla shndrisnin si thesarë të fshehur, dhe shtigjet e ecjes, të mbuluara me hijen e pemëve të larta, ftonin kalimtarët të zhdukeshin në mendime ose të kënaqeshin me bukurinë e thjeshtë të natyrës.
Kur lodhja nga ritmi i furishëm i rrugëve të Nju Jorkut të pushtonte, ky park shndërrohej në një strehë të përsosur. Këtu mund të shtriheshe mbi barin e butë, të hapje një libër dhe të lexoje në heshtjen që e ndërpriste vetëm cicërima e zogjve. Ishte si të zhyteshe në një univers tjetër, ku koha ndalej dhe ti bëheshe pjesë e harmonisë së natyrës.
Parku nuk ishte vetëm një hapësirë, por një përvojë, një vend ku qyteti dhe natyra gjenin një gjuhë të përbashkët për të qetësuar shpirtrat e lodhur. Ishte një kujtesë se edhe në mes të zhurmës dhe kaosit, gjithmonë mund të gjesh një qoshe ku paqja dhe bukuria të rikthejnë forcën dhe frymëzimin. Kjo oazë e gjelbër nuk ishte thjesht një vend – ishte një përkujtim i fuqisë së natyrës për të na dhënë atë që qytetet moderne shpesh na e marrin: qetësinë dhe lidhjen me të thjeshtën dhe të përjetshmen.
Sabile Keçmezi-Basha & Arta Basha-Jakupi & Tefik Basha, Statuja e Lirisë, Nju Jork, 2018
Në këtë oazë gjelbërimi, ku Nju Jorku lë pas zhurmën dhe ngutjen, shfaqet një panoramë e gjallë e jetës së qytetit. Familje të panumërta, si të nxjerra nga skena të filmave amerikanë, mbushin parkun me gjallëri dhe harmoni. Ata mbërrijnë me batanije, ushqim të përgatitur me kujdes dhe me zemra të hapura për një ditë të mbushur me momente të thjeshta e të bukura. Çdo cep i parkut bëhet një vend i veçantë, ku fëmijët qeshin, prindërit bisedojnë, dhe natyra e qetë shndërrohet në mikpritësin më bujar.
Pellgjet e parkut, si pasqyra të qeta të një bote tjetër, ofrojnë mundësinë për të lundruar në varka që duket sikur përshkojnë valët e imagjinatës. Disa prej tyre, të frymëzuara nga gondolat e Venecias, janë si një thirrje romantike për ata që kërkojnë një moment larg realitetit. Karrocat e zbukuruara me shije, një relikt e epokave të tjera, presin të çojnë udhëtarët në një udhëtim që mund të zgjasë nga 20 minuta deri në një orë, por që mbetet një kujtim për gjithë jetën.
Por parku ofron shumë më tepër sesa vetëm piknikë dhe lundrime. Brenda tij gjenden tre kopshte të mrekullueshme – një anglez, një francez dhe një italian – që sjellin një frymë të pastër evropiane në mes të Amerikës. Për ata që nuk kanë shkelur kurrë anën tjetër të Atlantikut, këto kopshte janë si një ftesë për të ëndërruar dhe për të ndjerë kulturën dhe hijeshinë e botës së vjetër.
E mbi të gjitha, parku ruan thesare të tjera – Kalanë Belvedere, një kopsht zoologjik dhe një gjallëri që vjen nga artistë të pazakontë, shitës ambulantë dhe njerëz me energji pozitive që sjellin buzëqeshje të ngrohta. Çdo hap është një zbulim i ri, një takim me diçka të papritur, nga zëri i një violine që kumbon në një qoshe të parkut, te një piktor që kap ngjyrat e natyrës me penelin e tij.
Sabile Keçmezi-Basha & Tefik Basha, para Statujës së Lirisë, Nju Jork, 2018
Ky park nuk është thjesht një hapësirë – është një botë brenda një bote, një vend ku kulturat bashkohen, ku kujtimet krijohen dhe ku çdokush, për pak çaste, gjen paqen dhe lumturinë në mes të zemrës së qytetit që nuk fle kurrë.
Spontanisht, këmbët na drejtuan te ura legjendare e Bruklinit, një monument që sfidon kohën dhe imagjinatën. Sapo mbërritëm, madhështia e saj më mahniti – ishte shumë më e madhe, më e fuqishme, dhe me një frymë rilindjeje që dukej sikur rrezatonte nga çdo gur e tel. Ndërtimi i saj, që daton në shekullin e 19-të, mbante një hijeshi të veçantë, një përzierje të klasikes dhe të guximit modern. Ishte një spektakël që të ngjante me urën e bukur të Budapestit, një tjetër perlë që më ka lënë pa fjalë kur e patëm vizituar.
Sabile Keçmezi-Basha & Tefik Basha, Manhattan, 2018
Një vështrim nga ura ishte si të shikoje dy botë të ndryshme që bashkoheshin në një. Në njërën anë, Manhattan-i ngrihej si një kurorë e urbanitetit, një mozaik i ndërtesave që preknin qiellin. Në anën tjetër, Brooklyn-i, më i qetë, dukej si një ftesë për të përjetuar një ritëm tjetër të jetës. Mes këtyre dy botëve, si një lumë pa fund, shtrihej një det makinash që rridhnin pa pushim, secila duke ndjekur destinacionin e saj. Ishte një lojë kontrastesh që mund të soditje për orë të tëra, duke u humbur në ritmin e kësaj melodie urbane.
Ura e Bruklinit nuk ishte vetëm një udhëtim për makinat – ishte një shteg për këmbësorët, për vrapuesit dhe për çiklistët, të cilët kalonin pranë nesh me një zile të lehtë për të na kujtuar se duhej të hapnim rrugën. Ishte një hapësirë ku njerëzit e çdo ritmi dhe qëllimi bashkoheshin nën hijen e çelikut të saj. Sepse po, kjo ishte ura e parë e ndërtuar tërësisht prej çeliku, një dëshmi e guximit dhe vizionit të një epoke që kërkonte të kapërcente kufijtë e mundësive.
Ndërsa qëndrova mbi të, duke ndjerë erën e butë të lumit që prekte fytyrën time dhe zhurmën e lehtë të makinave dhe këmbëve që ecnin mbi dërrasat e saj, ndjeva një ndjesi lidhjeje mes së shkuarës dhe së tashmes. Ura e Bruklinit nuk është vetëm një strukturë – është një simbol i qëndrueshmërisë, një rrugë që lidh botët dhe historitë, një thesar që i përket jo vetëm Nju Jorkut, por gjithë njerëzimit.
Të vizitosh Nju Jorkun dhe të anashkalosh Statujën e Lirisë, është si të harrosh të lexosh faqen më të rëndësishme të librit të këtij qyteti. Me këtë mendim në zemër, ne, së bashku me Tefikun, Artën dhe nipërit, u nisëm drejt vendit ku anijet prisnin të na çonin te ky simbol historik i lirisë dhe shpresës. Ishte një udhëtim që përziente pritjen me kuriozitetin, një dëshirë për të parë nga afër atë që kishte frymëzuar miliona njerëz për dekada me radhë.
Statuja e Lirisë, e dhuruar nga qeveria franceze në vitin 1886, qëndronte si një dëshmi e lidhjes midis dy kombeve dhe vlerave universale të lirisë dhe demokracisë. Por kur e pamë nga afër, një surprizë e çuditshme na pushtoi – statuja nuk ishte aq madhështore sa imagjinata jonë e kishte ndërtuar. Në fakt, ajo na befasoi për madhësinë e saj relativisht të vogël, një figurë prej 46.5 metrash që, në krahasim me rrokaqiejt e Manhattanit, dukej disi e përulur.
Tefik Basha & Sabile Keçmezi-Basha dhe Arta Basha-Jakupi me nipërit,
në lumin Hudson River, Nju Jork, 2018
Ishte si të shihje një kujtim të një epoke tjetër, një simbol që mbartte një rëndësi më të madhe se vetë përmasat e saj fizike. Në mes të detit, me pishtarin e saj të ngritur lart, ajo ruante një dinjitet të heshtur, duke na kujtuar se forca e saj nuk qëndronte në përmasat, por në kuptimin që mbartte. Ishte një simbol për emigrantët që shihnin në të dritën e një të ardhmeje të re, një simbol që për miliona kishte qenë dera e shpresës.
Dhe ndërsa e sodisnim këtë monument të famshëm, mendimet na çuan drejt kontrastit të saj me rrokaqiejt e Manhattanit që dominonin horizontin. Ato ishin një shprehje e fuqisë dhe arritjeve bashkëkohore, por Statuja e Lirisë fliste për diçka më të thellë – për ndjenjën e lirisë dhe mundësisë që kishin shtyrë miliona të ndiqnin një jetë më të mirë në këtë tokë.
Edhe pse nuk na la pa frymë me madhështinë e saj, Statuja e Lirisë na ftoi të reflektonim mbi historinë dhe simbolikën e saj. Ajo ishte më shumë se një monument – ishte një kujtesë e shpirtit të njerëzimit për të kërkuar dritën, për të kapërcyer errësirën dhe për të gjetur një vend ku mund të qëndrojë krenar. Në atë moment, ajo na dukej si një mikpritëse e heshtur, që qëndronte me krenari për të mirëpritur të gjithë ata që shihnin në të një shenjë të së ardhmes.
Qendrën e qytetit vendosëm ta lëmë për mbrëmje, sikur ta dinim që dritat dhe gjallëria e natës do ta bënin më magjepsëse. Ishte një sfidë për imagjinatën tonë dhe një premtim për diçka të jashtëzakonshme – dhe ashtu ndodhi. Kur arritëm në Times Square, ai na përfshiu si një valë dritash dhe energjie që nuk kishte të krahasuar. Ishte një spektakël që të mahniste, një qendër e botës moderne ku çdo hap dukej si një hap në zemrën e vetë qytetërimit.
Në të kaluarën, ky vend njihej si Sheshi Longacre, një emër që tani tingëllon si një hije e së shkuarës. Por në vitin 1904, me ngritjen e Times Tower, ky shesh mori emrin që sot është një legjendë. Dhe në vitin 1928, gjithçka ndryshoi përjetësisht, kur reklama e parë ndriçoi këtë hapësirë, duke e shndërruar atë në një mozaik të gjallë dritash dhe ngjyrash. Që nga ajo kohë, Times Square u bë një ikonë, një vend ku nata dhe dita bashkohen, një skenë ku koha duket sikur ndalon për të festuar ritmin e jetës.
Ndërsa qëndronim aty, të rrethuar nga reklamat e mëdha që ndriçonin qiellin e natës, ndjemë një ndjesi që ishte përtej fjalëve. Ishte si të qëndroje në qendër të një universi të ndriçuar, ku çdo gjë ishte e gjallë, e madhe dhe e papërsëritshme. Zhurma e qytetit, dritat që ndryshonin pandalshëm dhe turma njerëzish nga e gjithë bota krijonin një koreografi që vetëm Times Square mund ta ofronte.
Kjo hapësirë nuk ishte thjesht një shesh – ishte një deklaratë, një rrëfim i forcës dhe kreativitetit të njeriut, një përkujtim se bota gjithmonë është në lëvizje, gjithmonë e gjallë. Times Square, me dritat dhe historinë e tij, nuk ishte vetëm një vend ku të qëndroje; ishte një përvojë që të mbushte me admirim dhe të bënte të ndiheshe i gjallë në një mënyrë të re dhe të pazakontë. Në atë natë, nën dritën e tij magjike, kuptuam pse ky shesh nuk ishte vetëm një destinacion, por një simbol i shpirtit të Nju Jorkut dhe vetë njerëzimit.
Tefik Basha & Sabile Keçmezi-Basha, më në fund shopingu, Nju Jork, 2018
Kurrë më parë nuk kisha përjetuar diçka të tillë – një skenë që të mbyt dhe njëkohësisht të zgjon të gjitha shqisat. Sapo mbërritëm, u ndjemë të përfshirë në një vorbull reklama gjigante, të ndezura e të gjalla, që vinin nga çdo anë si një stuhi dritash dhe ngjyrash. Ishte si të ndodhesha në qendër të një universi të ri, ku çdo cep përpiqej të tërhiqte vëmendjen tonë, duke na mbushur me një lumë informacioni që truri jonë përpiqej ta kuptonte.
Por pastaj, si me magji, kur gjithë ky intensitet mblidhej brenda nesh dhe fillonim të kuptonim se ku ndodheshim, një botë tjetër shfaqej përpara syve tanë – arti i rrugës që shpërthente rreth e rrotull. Ishte si një festival i pafund, një skenë e hapur ku artistët e Nju Jorkut ndanin shpirtin e tyre me kalimtarët. Çdo hap sillte një surprizë të re: muzikantë që luanin me pasion, kërcimtarë që sfidonin gravitetin, magjistarë që krijonin iluzione në mes të realitetit dhe personazhe nga filmat e Star Wars që dukej sikur kishin dalë nga ekrani për të sjellë një buzëqeshje te fëmijët dhe të rriturit.
Sabile Keçmezi-Basha & Arta Basha-Jakupi & Tefik Basha, Darsi (ulur),
Memorali i 11 Shtatorit, Nju Jork, 2018
Times Square nuk ishte thjesht një shesh – ishte një karnaval i përhershëm, një përzierje e dritave, zhurmave dhe artit që dukej se nuk mbaronte kurrë. Aty, çdo hap të bëhej dëshmitar i një mrekullie të vogël dhe kuptoja pse ky vend nuk është thjesht një destinacion, por një përvojë që të mbetet në kujtesë përgjithmonë. Ishte një vend ku arti dhe jeta bashkoheshin në një vallëzim të pandalshëm, duke na kujtuar se edhe në mes të kaosit të qytetit, bukuria gjithmonë gjen një mënyrë për të ndriçuar.
Ky qytet, si një libër që nuk mbaron kurrë së treguari histori, nuk ka nevojë për faqe të reja për të mahnitur lexuesin. Gjithçka që të rrethon, çdo kënd, çdo hap, është një poezi për sytë. Ndaloje hapin për një çast dhe lejoje shpirtin të ndjejë ritmin e jetës që rrjedh si një lumë shumëngjyrësh. Vëzhgo siluetat që kalojnë: fytyra nga skajet e botës, zëra që flasin gjuhë të ndryshme, një simfoni e papërsëritshme njerëzore. Dëgjo tingujt që valëviten në ajër: fishkëllimën e taksive të verdha, murmurimën e rrugëve të gjalla, një koncert spontan i qytetit që kurrë nuk fle. E tërë kjo na magjepsi.
Asnjëherë nuk kam menduar se ky qytet, si një mikrokosmos i botës, duket sikur udhëtimi në çdo kontinent është vetëm një hap larg. Asnjëherë nuk kam menduar, se nëse do të jetoja këtu, mbase as nuk do të kisha nevojë të dilja jashtë tij. Se çdo lagje, çdo cep, ishte një histori, një botë më vete.
Shikoja tabelat që ndizen si yje të gjalla në Times Square dhe mendoja athua sa ëndrra reflektohen aty, sa hapa të ngutur nxitojnë për të shkrepur një foto mbi Urën e Bruklinit. E kur ritmi i furishëm na rëndonte mbi supe, gjenim prehje në qetësinë e gjelbër të Central Park-ut. Të lodhur, u ulem mbi një stol, në hijen e pemëve të lashta, dhe e lamë veten të zhytemi në melodinë e cicërimave, ndërsa frymëmarrja jonë u mbush me freskinë e kësaj oaze në mes të kaosit.
Dhe mendova, a nuk është kjo një mrekulli e thurur nga dora e njeriut dhe e natyrës? Një poezi që nuk kërkon vargje për t’u ndier, sepse çdo frymë që merr këtu është vetë poezia.
E ç’të thuash për Manhatanin, atë copëz magjike të zemrës së Nju Jorkut, ku qielli përqafon rrokaqiejt dhe drita ndriçon edhe hapat më të humbur? Ishim një grusht njerëzish, një pikë në oqeanin e këtij qyteti që gumëzhinte si një koncert i përjetshëm. Duke ecur në rrugët e tij, ndihesha e vogël, si një thërrmijë nën hijen e katedraleve prej xhami e çeliku, ku yjet duken më larg se majat e ndërtesave që gërvishtin horizontin.
Shikimi im sorollatej mes lumit të pandalshëm të njerëzve – një koreografi spontane, ku secili kishte një drejtim, një qëllim, por asnjëherë nuk dalloje se ku po shkonin. Automjetet shfrynin nxitim nëpër rrugë, si një lumë i shfrenuar, çdo makinë një kapitull i veçantë i tregimit urban. Çdo kthesë, çdo cep, ishte një libër i hapur me faqe të shkruara nga zhurmat, aromat dhe ritmet e këtij vendi të paqetë.
Mbetëm të shtangur në atë kaos të çuditshëm, në atë harmoni të pashpjegueshme që vetëm Manhatani mund ta ofrojë. Deshëm të ndaleshim për një çast, të pinim një kafe në mes të kësaj vorbulle energjie. Dhe ja, një tavolinë e vogël buzë trotuarit, ku erërat sillnin aromën e asfaltit të ngrohur dhe të luleve nga një tregtar i rastësishëm.
Kafja erdhi, dhe për çudi, çmimi nuk ishte aspak aq i lartë sa e prisnim. Aty, në atë moment të thjeshtë, ku gotat e kafesë avullonin në duart tona, ndjeva një qetësi të rrallë. Ishte një pushim i shkurtër, një frymëmarrje mes kaosit të Manhatanit, ku çdo gjë rreth nesh dukej njëkohësisht kaotike dhe perfekte, si një pikturë impresioniste që i shpëton logjikës, por jo bukurisë.
Më në fund, erdhi ora e lamtumirës, çasti kur duhej të ndaheshim nga ai qytet madhështor, që na kishte mirëpritur si mik bujar dhe na kishte dhënë çaste që do të mbeteshin përjetësisht pjesë e kujtimeve tona. Autobusi, një karrocë moderne përplot me udhëtarë të mendimeve të heshtura, na ftoi të ngjiteshim mbi të, duke mbajtur me vete thasë të padukshëm të mbushur me përjetime – çdo cep të qytetit, çdo hap që kishte prekur pllakën e trotuarit, çdo frymëmarrje që kishte shijuar ajrin e tij.
Udha na çoi larg, duke kaluar pranë dritave që zbeheshin ngadalë, si një perde që ulet mbi skenën e një teatri, ku drama e ditës përfundonte për t’u lënë vend ëndrrave. Dhe ndërsa autobusi lëkundej lehtë mbi asfaltin e heshtur, mendjet tona udhëtonin ende në rrugët e qytetit, në përqafimin e hijeshisë së tij, duke marrë me vete dritën e tij të pashuar.
Ishte vonë kur më në fund mbërritëm në banesë, por qyteti ynë i ri, Bostoni, na priti me një përqafim të butë, sikur të kishte qenë zgjuar vetëm për ne. Dritat e tij ndriçonin si fenerë të vegjël në errësirë, duke krijuar një melodi të heshtur mirëseardhjeje. Rrugët e tij, tashmë familjare, na pritën pa zhurmë, si një mik i afërt që di të mirëkuptojë lodhjen dhe të respektojë heshtjen. Në atë qetësi të vonë, ndjeva se ishim kthyer jo thjesht në një banesë, por në një vend që tani kishte filluar të na përkiste. Një qytet që ngadalë po bëhej vetë pjesë e zemrave tona, një strehë për ëndrrat tona të reja.
Pas tri ditëve të mbushura me dritën e momenteve tona, Tefiku shprehu dëshirën që rruga të na çonte drejt Vashingtonit. Por unë, e lidhur nga kujtimet e një vizite të mëhershme me deputetët e Kosovës në Kongresin Amerikan, zgjodha të mos udhëtoja kësaj here. Ishin edhe nipërit e vegjël, të cilët nuk e përballonin lehtë rrugëtimin ajror, ndaj zemra ime gjeti prehje në shtëpi, mes zërit të tyre dhe të qeshurave që mbushnin ajrin me gëzim të pastër.
Koha, si një erë e lehtë që përkëdhel fytyrën dhe humbet pa gjurmë, kaloi shpejt, e fshehur mes lojërave tona në parkun e vogël të lagjes. Ishte një hapësirë e thjeshtë, por për ta u bë një univers plot me aventura të vogla. Çdo e qeshur, çdo kërcim mbi barin e gjelbër ishte një poezi e gjallë që vetëm fëmijëria mund ta shkruajë.
Në mbrëmje, Tefiku dhe Arta u kthyen nga rruga e tyre, të mbushur me emocionet e një dite të paharrueshme. Gëzimi i tyre derdhej në fjalët që më tregonin, në sytë e ndriçuar që sillnin me vete pamjet e Shtëpisë së Bardhë dhe madhështinë e Kongresit Amerikan. Për ta, çdo cep i asaj qytetarie madhështore ishte si një libër i hapur, ku historia dhe madhështia ftojnë çdo vizitor të shkruajë faqet e veta.
Unë i dëgjova me buzëqeshje, duke ndier se, edhe pse nuk kisha udhëtuar me ta, zemra ime kishte qenë aty, në çdo hap të tyre, në çdo çast kur ata admironin botën me një freski të re. Dhe kështu, mbrëmja përfundoi si një histori që mbetet për t’u kujtuar – një ditë që lidhte të kaluarën me të tashmen, një përjetim që e bënte jetën më të pasur.
