BREDHJE NË KUJTIMET E UDHËTIMEVE: KU, KUR, KAH…
Prof. Dr. Sabile Keçmezi-Basha & Prof. Dr. Tefik Basha
Ishte viti 2005, kur koha e pushimeve verore trokiste lehtë në dyert tona, duke sjellë me vete ëndrrën e një arratisjeje nga përditshmëria. Ende pa vendosur për destinacionin e radhës, mendimet tona endeshin në kërkim të një vendi të ri, një vendi që ende nuk e kishim zbuluar. Në Kosovë, gjithçka po ndryshonte. Agjencitë turistike kishin filluar të lulëzonin, duke ofruar udhëtime në vendet më të bukura të botës, për të na dhënë mundësinë të shijonim pushimet e merituara.
Sa herë që flisnim për pushime, mendja na kthente te ishulli i Palma de Majorkës, një vend që na kishte mbetur në kujtesë me një nostalgji të thellë. Kur e vizituam për herë të parë, ishte dimër dhe magjia e tij mbeti pjesërisht e fshehur. Ishte një kohë kur dita kalonte mes ekskursioneve të shumta, dhe ne mezi patëm kohë të pushonim. Tani, ndërsa ëndërronim për verën e ardhshme, na vinte natyrshëm dëshira për t’u kthyer atje, për të shijuar atë që dikur nuk patëm mundësi ta përjetonim plotësisht.
Duke u kthyer në kujtimet e atyre ditëve, Tefikut i lindi një ide e re, si një dritë e papritur në mendje. Ai mendoi se do të ishte mirë të shkonim për pushime në një vend të ngjashëm me Palma de Majorkën, por që të mos ishte ajo. Më zgjati një fletushkë të një agjencie turistike dhe më ftoi ta lexoja me kujdes. Dhe aty, për herë të parë, vura re emrin e një ishulli të vogël, një shteti të fshehur – Malta. U befasova që s’e kisha vënë re më parë. Vendimi u mor menjëherë, sikur ishte shkruar në yje. Duhej të vizitonim këtë vend të vogël, këtë kombinim magjepsës të ndikimeve italiane dhe aromave arabe.
Pa vonuar, thirrëm agjencinë dhe rezervuam dhjetë ditë për pushimet tona në këtë ishull premtuese që na thërriste me magjinë e tij të largët. Pas një jave, aeroplani duhej të nisej nga Shkupi, dhe ne, si çdo udhëtar i përpiktë, duhej të ishim në aeroport dy orë më herët. Agjencia na mori nga Prishtina me një minibus, dhe pasi kaluam dy orë të qeta në rrugë, u gjendëm në aeroport.
Nuk kishte shumë udhëtarë për këtë destinacion të veçantë. Në fakt, ishim vetëm ne të dy dhe dy zonjusha nga Prishtina, që i njihja prej kohësh. Prania e tyre më mbushi me gëzim, pasi tani udhëtimi ynë do të kishte edhe shoqëri për të ndarë përshtypjet dhe emocionet e kësaj aventure të re
Aeroplani lundronte në qiellin e kthjellët, dhe pas pak si nga mjegulla, u shfaq Mallta, një vend i vogël që nga lart dukej si një perlë e fshehur në mes të detit. Nga lart, ajo dukej edhe më e vogël, si një copëz toke që mezi mbante peshën e historisë dhe kulturës së saj të pasur. Për ne, kjo ishte një destinacion i thjeshtë, pa burokracitë e vizave, një vend që ofronte qetësinë e detit dhe freskinë e ajrit të pastër. Megjithatë, për të tjerët, ky udhëtim kishte një qëllim tjetër. Teksa fluturonim, mësuam për një fenomen të heshtur që kishte lindur nga dëshira për një jetë më të mirë.
Sabile Keçmezi-Basha & Tefik Basha, në qendër të Valetës, 2005
Në aeroplan, mes nesh ishin njerëz të cilët, të kufizuar nga kufijtë dhe rregullat, kishin shfrytëzuar këtë mundësi për të dalë në Mallta, por jo për të shijuar pushimet. Ata kishin blerë biletat për të arritur në këtë ishull të vogël, por zemrat e tyre fluturonin përtej, drejt vendeve të largëta të perëndimit. Agjencitë turistike kishin parashikuar ekskursione për në Itali, dhe kur këta njerëz arrinin atje, shumë prej tyre nuk ktheheshin më. Ata vazhdonin rrugëtimin e tyre drejt Evropës, duke kërkuar shpresë dhe mundësi në një botë tjetër.
Kjo histori, e treguar nga një bashkudhëtar, na trishtoi. Ishte një kujtim i dhimbshëm i asaj se si kufijtë dhe liritë e mohuara mund të shtyjnë njerëzit të ndjekin udhëtime të rrezikshme, duke kërkuar një vend ku mund të jetojnë të lirë. Ndërsa ne udhëtonim për të pushuar, për disa, ky udhëtim ishte fillimi i një rrugëtimi të pasigurt drejt të panjohurës.
Ajo që më befasoi në çastin kur aeroplani nisi të ulej, ishte një pamje befasuese që s’do ta harroj kurrë—çdo shtëpi, në kulmin e saj, ngrihej një pishinë verore, si një oazë e kaltër në mes të gurëve të nxehtë. Nga larg, këto pishina dukeshin si dritare qelqi që vezullonin nën rrezet e diellit, duke i dhënë qytetit një shkëlqim të pazakontë. Zhurma e aeroplanit që përshkoi qiellin dhe u zhyt në shtegun e pistës na mbushi me një ndjesi pritjeje të ngazëllyer. Kur dyert e tij u hapën, me zemra që rrihnin fort nga kurioziteti, nxituam të dalim jashtë, të prekim atë që na priste përtej.
Një bukuri magjepsëse kishte përfshirë qytetin, një diell i zjarrtë që ndriçonte çdo cep të tij, duke ia dhënë një ngjyrë të artë që të verbonte. Guida jonë na thirri me emra, duke na treguar me kujdes se cilin autobus duhej të merrnim. Autobusët ishin radhitur, të gatshëm për t’u nisur në çdo çast, ndërsa ne, me entuziazmin që mbante brenda vetes premtimin e aventurës, u drejtuan drejt qytetit të Valetës, vendi që do të na priste për netët që vinin.
Hoteli ynë, në buzë të detit, na ftonte me premtimin e qetësisë, por kur arritëm, pamja e tij na shtangu paksa. “Hotel Lapsi,” një ndërtesë e ngushtë dhe e lartë, me korridore të ngushta dhe një foaje edhe më të vogël, na priti me një ndjenjë ngrohtësie të përmbajtur. Ndërsa u vendosëm në dhomat tona, e ndjemë se vendi linte diçka për të dëshiruar, por kjo nuk na zbriste aspak entuziazmin për atë që do të zbulonim jashtë tij.
Kur dolëm në qytet, perceptimi ynë ndryshoi krejtësisht. Fundja, ishim në një ishull të vogël, të mbipopulluar, ku hapësira ishte një luks i rrallë dhe hotelet, natyrshëm, ishin të ngjeshura si gurët e çmuar në një gjerdan të vjetër. Republika e Maltës, e shtrirë mbi ishujt e Evropës, na përshëndeste me historinë e saj të gjatë dhe bukurinë e saj të natyrshme. Relievi i Maltës ishte një përzierje harmonike e tokës së rrafshët dhe bregdetit të lëmuar, një ujdhesë që ngrihej butësisht mbi sipërfaqen e detit. Pika më e ulët ishte në nivelin e detit, ku dallgët përqafonin butësisht bregun, ndërsa pika më e lartë, në Ta’Dmejrek, ngrihej në një lartësi modeste prej 253 metrash mbi det, duke i dhënë ishullit një pamje të qetë e të hijshme. Klima e Maltës ishte mesdhetare, me verëra të nxehta dhe të thata që përqafoheshin me diellin, dhe dimra të butë e me reshje shiu që ushqenin natyrën e harlisur të këtij ishulli të përjetshëm.
Pas një dite të gjatë e të ngarkuar, ku çdo hap na lodhte pak më shumë, ishim të rraskapitur nga përpjekja për të parë e për të përjetuar sa më shumë nga qyteti që na kishte magjepsur. Kur u kthyem në hotel, e ndjemë lehtësimin e strehimit që na ofronte gjithçka që na nevojitej—një darkë e ngrohtë për të rikthyer fuqitë e humbura. Mendjen e kishim vetëm te pushimi, por pikërisht atëherë, një recepsioniste e mirë na njoftoi për festën që zhvillohej në qytet. “Mëkat do të ishte ta humbisni,” na tha ajo, dhe me një buzëqeshje na bindi të rikthehemi sërish në rrugët e qytetit.
Nuk arritëm të dilnim mirë nga hoteli, kur qielli u ndriçua nga një shpërthim dritash shumëngjyrëshe, fishekzjarrët shpërthenin në çdo cep të qytetit. Ato shpërthime ishin aq të fuqishme, sa për një moment më pushtoi frika se mos kishte nisur ndonjë luftë e tmerrshme. Ne, që vinim nga toka të plagosur nga lufta, nuk mund të mohonim që çdo krismë na ngjallte kujtime të hidhura. Zemra më rrihte fort dhe çdo shpërthim më dukej sikur ishte një bombë e vërtetë. Ndërsa qyteti ndriçohej nga shpërthimet e dritës, një panik i pashpjegueshëm më kaploi—çfarë ishte kjo çmenduri? Por njerëzit përreth qeshnin dhe e shijonin këtë spektakël si një festë magjike.
Parada e fishekzjarrëve vazhdoi deri vonë, shumë vonë, dhe kur më në fund përfundoi, e mendova se gjithçka kishte mbaruar. Por nuk ishte kështu. Për çdo natë, për çdo mbrëmje, ky festival fishekzjarrësh na shoqëroi si një rit i përditshëm, që nga një mrekulli e parë, u shndërrua në një monotoni të pashmangshme.
Që në mëngjesin e parë, prisnim me padurim befasitë që na priste qyteti, me zemra të mbushura me dëshirën për të eksploruar çdo cep. Ne, që gjithmonë në udhëtimet tona kërkonim të kombinonim pushimin me ekskursionet, edhe këtë herë nuk bëmë përjashtim. Kishim bërë pagesën për të vizituar të gjitha vendet atraktive të ishullit, vende që s’ishin të pakta, por që premtuan të na zbulojnë historinë dhe bukuritë e fshehura të Maltës.
Sabile Keçmezi-Basha, Slima, 2005
Në ditën e parë, guida na njoftoi me entuziazëm se do të vizitonim Valetën, kryeqytetin e vet Maltës, një qytet që strehohet nën hijen e së kaluarës dhe jeton me më pak se 7,000 banorë. Por ky numër i vogël nuk i bën hije turmës së turistëve që e vizitojnë çdo ditë, duke e kthyer qytetin në një qendër të gjallë ku e kaluara takohet me të tashmen. Ndërtesat e Valetës, që datojnë që nga Mesjeta, flisnin me një zë të heshtur për historinë, dhe e gjithë qendra historike e qytetit qëndron krenarisht në Listën e Trashëgimisë Botërore të UNESCO-s që prej vitit 1980.
Edhe pse Valeta ofronte shumë atraksione, asgjë nuk na la më shumë përshtypje sesa Bashkë-Katedralja e Shën Gjonit, një monument madhështor që ngjall respekt dhe admirim. Por ne, të dy, ishim të magjepsur nga vetë qyteti—nga ndërtesat e tij baroke, që qëndronin si rojtarë të kohës, rrugët e ngushta ku mrekullitë arkitekturore fshiheshin si perla të fshehta, restorantet tradicionale që shërbenin shijen e Mesdheut, dhe pamjet që linin pa frymë. Atmosfera mesjetare-mesdhetare e Valetës na mbështolli me një ndjesi të ngrohtë, duke na bërë të ndiejmë magjinë e kohës dhe bukurinë e saj të përjetshme.
Qyteti i Valetës, i emëruar me krenari sipas Jean de la Valletta, mjeshtrit të madh të Urdhrit të Maltës, qëndron si një kujtesë e gjallë e shekullit të 16-të, kur ai me guxim mbrojti ishullin nga turqit. Pas këtij triumfi, Valletta ndërtoi kryeqytetin e ri, që sot mbart jo vetëm emrin e tij, por edhe frymën e tij të pavdekshme. Kështu na rrëfeu ciceronja, duke na futur në historinë e thellë të këtij vendi të veçantë.
Pas një shëtitjeje përmes rrugëve të ngushta të qytetit, ne u drejtuam për të vizituar Katedralen e Shën Gjonit. Ndërtuar në shekullin e 16-të, kjo katedrale u ngrit në vetëm pesë vjet, një mrekulli e arkitekturës së asaj kohe. Megjithatë, ishte në shekullin e 17-të kur brendësia e saj mori shkëlqimin barok që e dallon sot. Pjesa e jashtme e kishës, me thjeshtësinë e saj, duket si një hije e asaj që ndodhet brenda—një kontrast i fuqishëm që të lë pa fjalë.
Kur hymë brenda, u ndjemë sikur të kishim kaluar në një pallat mbretëror, një vend ku çdo detaj fliste për luks dhe art. Por katedralja ruante një thesar edhe më të madh—dy kryevepra të Caravaggio-s. Piktura e famshme “Prerja e kokës së Shën Gjonit,” e vetmja pikturë e nënshkruar nga mjeshtri, dhe “Shkrimi i Shën Jeronimit” zbukuronin muret e këtij vendi të shenjtë. Caravaggio, një nga artistët më të mëdhenj që bota ka njohur, nuk ishte vetëm një piktor i mrekullueshëm, por edhe një njeri i mbushur me pasion të egër dhe dhunë. Ai jetoi një jetë të trazuar, plot konflikte dhe burgime. Pasi kishte vra një burrë gjatë një dueli, ishte detyrua të largohej nga Roma, duke kërkuar strehim në Napoli. Aty, fama e tij u rrit shpejt, dhe në fund, arriti në Maltë, ku u nderua dhe u shpall kalorës.
Por, fati nuk e ndihmoi gjatë. Më pak se një vit pas mbërritjes në ishull, ai u arrestua sërish për një përleshje të dhunshme. Arratisja nga burgu ishte akti i tij i fundit në Maltë, përpara se të përjashtohej nga Urdhri i Kalorësve. Pas kësaj, ai kërkoi strehim në Sicili, më pas u kthye në Napoli, dhe në fund u nis për në Romë, duke shpresuar të fitojë faljen papale. Megjithatë, rruga drejt Romës ishte e mbyllur për të, dhe ai kurrë nuk mbërriti në Qytetin e Përjetshëm. Vdekja e tij mbetet një mister—disa thonë se u mposht nga sifilizi, të tjerë mendojnë se u vra nga anëtarët e familjes së njeriut që vrau në Romë, ose ndoshta edhe nga vetë Kalorësit e Maltës.
Kështu, Valeta dhe Katedralja e Shën Gjonit, përveç bukurisë dhe artit që ruajnë, mbartin dhe historinë tragjike të një artisti të madh, që luftoi me demonët e tij deri në fund.
Pas një dreke të këndshme në freskinë e një restoranti të bukur, ciceronja jonë na nxitoi që të nisemi, pasi ende shumëçka na priste për të zbuluar. Një nga ndalesat tona të radhës ishte Pallati i Mjeshtrit të Madh, një monument madhështor i ndërtuar midis shekujve 16 dhe 18 për të nderuar Mjeshtrin e Madh të Urdhrit të Kalorësve. Ky pallat, që ruan hijeshinë e së kaluarës, sot kryen disa funksione të rëndësishme—selia e Presidentit Maltez ndodhet këtu, ndërsa pjesë të ndërtesës, si Dhomat e Shtetit dhe Armatimi, janë të hapura për publikun, duke ofruar një dritare në historinë e lavdishme të këtij vendi.
Në orët e pasdites, ne vazhduam udhëtimin tonë për të vizituar një vend tjetër të magjishëm, kopshtin Baraka e Epërme, i vendosur pranë sheshit Castillo. Ky kopsht nuk është thjesht një oazë e bukur për të pushuar, por ofron edhe një pamje mahnitëse të limanit të madh dhe të tre qyteteve, një spektakël për sytë që lë pa frymë çdo vizitor. Baraka e Epërme është e famshme për topat që gjuajnë çdo ditë, në mënyrë precize në mesditë dhe sërish në orën 4. Ne pamë të gjithë këtë mrekulli nga tarraca aty pranë, ku toka dhe qielli u bashkuan në një panoramë të përkryer, duke i dhënë fund një dite të mbushur me zbulime dhe emocione.
Përveç shëtitjeve tona në vende të ndryshme të Valetës, dy rrugë të tjera na mbetën thellë në kujtesë, rrugë që të ftonin të ecje pa fund në zemrën e qytetit: Rruga e Republikës dhe Rruga e Tregtarëve. Këto janë arteriet kryesore të Valetës, ku jeta gumëzhin në një mozaik të gjallë restorantesh dhe dyqanesh suveniresh, ku çdo hap sjell një aromë të re, një zbulim të ri, një detaj që mbush shpirtin me hijeshi.
Sabile Keçmezi-Basha & Tefik Basha, Shatërvani Triton,
në mes Valetës dhe Florianës, 2005
Sa për muzetë, është e pabesueshme se sa shumë prej tyre janë përqendruar në një hapësirë kaq të vogël. Një grusht historie, arti dhe kulture që mblidhen në gjirin e tyre shekuj të tërë të kujtesës njerëzore. Ndër ta, ne vizituam edhe Muzeun Kombëtar të Arteve të Bukura (MUŻA), një thesar i vërtetë ku shpalosen para syve tanë veprat artistike malteze dhe evropiane. Ndër gjithë këtë pasuri, qëndronte krenare piktura e Turner-it e Grand Harbour, një kryevepër që të ngacmon mendjen dhe të mbush zemrën me madhështinë e një kohe të kaluar.
Në këto rrugë dhe muze, Valeta u bë një simfoni kujtimesh, një udhëtim që nuk mbaron kurrë, por vazhdon të jetojë brenda nesh, si një këngë e qetë që të përqafon me çdo hap që hedh në rrugët e saj të ngushta dhe të bukura.
Muzeu Kombëtar i Arkeologjisë, edhe pse në përmasat e tij të vogla, është një thesar i vërtetë që të fton në një udhëtim të thellë në kohë. Ky muze është një depo e mrekullive nga periudha e neolitit, ku objektet e zbuluara në Tarxien dhe tempuj të tjerë shpalosin një histori të lashtë. Figurativisht, Zonja e Fjetur dhe Venusi Maltez janë dy ikona që kapin vëmendjen dhe mbajnë brenda tyre misterin e kohërave të vjetra. Në katin e parë, ekspozitat e epokës së bronzit dhe periudhës fenikase ofrojnë një panoramë të ngjashme me një pasuri të kaluar: një copë tekstili me ngjyrë vjollce, kavanoza varrimi dhe një sarkofag, të gjitha këto janë thesare që tregojnë ngjyrat e jetës dhe vdekjes në kohërat e lashta.
Muzeu Kombëtar i Luftës, në kalatë e majta që dominon portin, është një tjetër kapital i rëndësishëm i historisë. Me ekspozitat e tij që variojnë nga epoka e bronzit deri në Luftën e Dytë Botërore, ky muze ofron një pamje të plotë dhe të gjallë të zhvillimeve ushtarake që kanë ndikuar në historinë e Maltës dhe më gjerë.
Në mes të kësaj pasurie historike ndodhet Shatërvani i Tritonit, një monument madhështor që shënon kufirin mes Valetës dhe Florianës, qytetit fqinj. Ky shatërvan është një pikë qendrore e transportit, me stacionet e autobusëve që e rrethojnë dhe ku mund të blini bileta për autobusin Hop-on, një opsion që ne shpesh e preferojmë për të eksploruar qytetin. Përveç stacioneve të transportit publik, këtu ndodhen gjithashtu disa kioske të vogla që ofrojnë ushqime të shpejta dhe pasta, një mundësi e shkëlqyer për ata që nuk dëshirojnë të ndalojnë në një restorant të madh ose që dëshirojnë të kursejnë pak para. Ky vend është një ndërthurje e bukur e ngjarjeve historike dhe praktikalitetit modern, ku historia dhe jetesa e përditshme ndodhin në harmoni të përsosur.
Në këtë pjesë të botës të bekuar nga dielli dhe deti, Malta është një skenë e magjishme për artin e filmave dhe serialeve. Ky ishull i vogël, i mbuluar me histori dhe bukuri të papërshkrueshme, ishte një udhëkryq i fantazisë dhe realitetit. Në këtë vend, ishin krijuar produksione të mëdha, që pasojnë një gjurmë të artë në botën e kinemasë. Fshati i famshëm Popeye, i ndërtuar si një vend i imagjinatës për filmat, është tani një atraksion madhështor, që ndriçon historinë e Maltesë në një mënyrë të veçantë.
Përveç këtij fshati të mrekullueshëm, Malta kishte shërbyer si skenë për disa nga filmat më të njohur dhe të dashur për publikun: nga lavdia e Gladiatorit dhe udhëtimi në The Count of Monte Cristo, deri në humorin e Asterix dhe Obelix, epikën e Troy dhe misterin e The Da Vinci Code. Dhe ndoshta, më i njohuri, Game of Thrones, si dhe shumë prodhime të tjera, të cilat i kanë dhënë ngjyra dhe shpirt këtij vendi të mbushur me histori dhe kulturë.
Pas një dite të mbushur me eksplorime dhe ndjesi të pafundme, u kthyem në hotel, ku në një fuaje të freskët dhe të qetë, lodhja e thellë na përfshiu në një gjumë të thellë. Nuk e di nëse gjumi u bë aq i ëmbël nga lodhja e ditës apo nga butësia e shtratit, por ajo që është e sigurt, është se në mëngjes u zgjuam të çlodhur dhe të gatshëm për të përjetuar më shumë nga magjia e këtij vendi të mrekullueshëm.
Në orën e caktuar, të mbushur me premtim dhe ndjesi të reja, në orën 10 pas mëngjesit, kombibusi ynë u shfaq i gatshëm për t’u nisur në një tjetër aventurë. Qyteti Mdina, me bukurinë e saj të pabesueshme, ishte destinacioni ynë i ri. Ky qytet i lashtë, i njohur për ndritshmërinë e saj historike dhe për faktin se ishte kryeqyteti i Maltës nga kohërat antike deri në Mesjetë, kishte fituar famë ndërkombëtare falë serialit “Game of Thrones.”
Në këtë qytet, që kishte vetëm 300 banorë, ishte e vështirë të imagjinohej se si qetësia e tij e sotme kishte qenë një herë një qendër e gjallë e jetës dhe e kulturës. Mdina ishte njohur si “Qyteti i Heshtur”, një emër që daton nga periudha kur njerëzit filluan të largohen dhe të shkonin në kryeqytetin e ri, Birga. Pavarësisht se fisnikëria malteze kishte mbetur këtu, qyteti dikur i zhurmshëm dhe plot jetë u shndërrua në një qytet fantazmë, i ngushëlluar nga kalimi i kohës.
Pas një ecjeje të lodhshme dhe të ngarkuar me ndjesi të reja, mezi prisnim të nisemi për në destinacionin tjetër, që përfshinte qytetet e Shën Julien dhe Sliema, të cilët ishin në radhë për të na ofruar më shumë mrekulli dhe pamje të paharrueshme.
Sliema, qyteti më i populluar i Maltës, është një oazë e gjallë për turistët, e mbushur me hotele të mëdha që përqafojnë pishina të shndritshme, qendra tregtare, restorante të shijshme dhe klube nate që pulsojnë me energji. Ky qytet është një paradhënie e ngazëllyer për ata që kërkojnë të shfrytëzojnë çdo çast të pushimeve të tyre.
Në Sliema, shëtitorja e gjatë dhe e ndritshme që shtrihet deri në qytetin fqinj, St. Julien, është një perlë e vërtetë, një mëngë e blerë që kap çdo përshtypje të kalimtarëve. Kjo shëtitore, e gjatë mbi 2 kilometra, është atraksioni kryesor i qytetit, dhe ne e kemi shijuar tërësisht gjatë ditëve tona në freskinë e mbrëmjes.
Pavarësisht se shumica e turistëve zgjedhin të qëndrojnë në Sliema ose St. Julien, të dy qytetet janë të lidhura fort me pjesën tjetër të ishullit, duke ofruar një lidhje të pandërprerë me bukurinë dhe përvojat që Malta ka për të ofruar. Në Sliema, çdo hap është një mundësi për të eksploruar dhe për të përjetuar në mënyrë të plotë magjinë e këtij qyteti të gjallë.
Ishte e pashmangshme të vizitoje këtë pjesë të Malltës dhe të mos përjetoje magjinë e kafes në restorantin Fortizza, një vend që dikur ishte një bazë ushtarake britanike dhe tani ofron pamje nga kopshti që janë ndër më të bukurat në Sliema. Pjesa tjetër e udhëtimit na çoi në Banjën Romake, që ndodhej nën restorantin Surfside, ku nga larg dukeshin një seri pishinash drejtkëndëshe, si të gdhendura në shkëmb. Megjithëse këto pishina quhen romake, është e mundshme që të kenë origjinën nga epoka viktoriane.
Një tjetër përjetim i këndshëm për syrin ishte Parku i Pavarësisë, një hapësirë që përfshin shëtitore, kënd lojërash për fëmijë, kafene dhe shumë më tepër, e vendosur në kufi me Shën Julien. Ndërsa në Gjirin Baluta, një plazh i vogël na ofroi disa çaste të paharrueshme. Por ajo që na befasoi më shumë ishte Gjiri Spinola, një nga gjiret më të bukura të Maltës, ku varkat tradicionale shumëngjyrëshe lundronin në ujërat e kristalta, duke krijuar një pamje që mbetet e ngulitur në mendje.
Një qëndrim prej 10 ditësh në këtë shtet të vogël ngjall dyshime mbi mundësinë e njohjes së të gjitha atraksioneve që Malta ka për të ofruar. Malta, e njohur zyrtarisht si Republika e Maltës, është një perla e vogël në Detin Mesdhe, një arkipelag që shtrihet në jug të Italisë, lindje të Tunizisë dhe veri të Libisë. E banuar që nga viti 5900 p.e.s, ky vend ka shërbyer si një bazë strategjike, e rëndësishme për pushtimet e ndryshme që kanë kaluar nëpër këtë rajon – nga fenikasit dhe kartagjenasit, deri te romanët, grekët, bizantinët, arabët, normanët, sicilianët, kalorësit e Shën Gjonit, francezët dhe britanikët.
Çdo pushtues ka lënë një shenjë të veçantë në kulturën e lashtë të këtij vendi, i cili është gjithashtu i njohur si një nga vendet më të vogla dhe më të populluara në botë. Kryeqyteti Valletta është një nga kryeqytetet më të vogla në Bashkimin Evropian, me një popullsi prej rreth 475,000 banorësh dhe një sipërfaqe prej 316 km², duke përfshirë edhe mbi 3 mijë shqiptarë që kanë zgjedhur të jetojnë në këtë vend të bekuar.
Bregdeti i Maltës, që shtrihet për 196.8 kilometra, përfshin edhe bregdetin e Ishullit të Gozosë, i cili shton 56.01 kilometra të tjera të zbukuruara nga valët e detit. Nën qiellin e ndritshëm, klima mesdhetare e Maltës ofron verëra të nxehta dhe të thata dhe dimra të butë dhe të lagësht, ku shiu është një vizitor i rastësishëm që përmirëson këtë tokë të mrekullueshme.
Thesaret natyrore të Maltës – guri i gëlqeror, kripa e pastër dhe toka e butë – janë elementë të fshehura që ushqejnë dhe mbrojnë këtë vend të veçantë, duke krijuar një harmoni të plotë midis natyrës dhe njeriut. Republika e Maltës është më e vogla ndër shtetet e ishujve të Evropës, përbërë nga tre ishuj të banuar: Ishulli Maltës (rreth 246 km²), Gozo (rreth 67 km²) dhe Gomino, përveç disa ishujve të pabanuar, si Kemunet, Filfola dhe ishulli i Shën Palit.
Në fillim menduam se një ditë nuk do të mjaftonte për të zbuluar gjithë bukurinë e Gozos, por duke qenë se nuk kishim më shumë kohë, vendosëm të ndërmarrim një udhëtim ditor të organizuar në këtë ishull magjepsës. Nisëm udhëtimin herët në mëngjes, në orën 8, nga Valetta, dhe pas një udhëtimi me furgon për më shumë se një orë, arritëm në terminalin e trageteve për në Gozo. Aty na priti një anije e madhe, që na çoi drejt ishullit brenda 20 minutash.
Udhëtimi ynë nisi me një ndalesë të shkurtër, vetëm disa minuta pasi u larguam, në një pikë ku horizonti na dhuronte pamjen e qetë të ishullit të Kominos. Teksa kalonim pranë tij, sytë tanë u kapën nga një figurë njerëzore që na përshëndeste me dorë, ndërsa rreth tij dalloheshin disa stane që të sillnin ndër mend ato të Rugovës sonë të dashur. Mendimet na fluturuan drejt idesë se ai njeri duhej të ishte një bari, i vetmuar mes bagëtive të tij, ndërsa fshati i tij ndoshta fshihej diku pas kodrave. Edhe ne e përshëndetëm, duke ndarë një çast të heshtur miqësie përmes valëzimit të dorës.
Por ciceronja, na zbuloi një të vërtetë të hidhur: në atë ishull të vogël dhe të vetmuar, ai njeri jetonte krejtësisht i vetëm, si një eremit i kohëve moderne, duke ruajtur fermën e tij dhe duke mbajtur bagëtitë në qetësinë e pafund të vetmisë. Një ndjenjë melankolie na përfshiu, ndërsa mendja jonë mbeti e mbërthyer nga pyetja se si mund të jetonte dikush në një vend kaq të largët, i ndarë nga bota, mes një heshtje që ndoshta vetëm era e thyente.
Pastaj, pa fjalë, vazhduam udhëtimin drejt ishullit të Gozos, ku ndalesa jonë e radhës ishte në plazhin e Gjirit Ramla. Aty, mes ujërave të kristaltë dhe rërës së kuqërremtë, gjetëm një strehë të përkryer për t’u zhytur në freskinë e detit dhe për të shijuar çaste të paharrueshme. Dyqanet e vogla pranë plazhit ofronin gjithçka që na nevojitej, dhe ne blemë kostume për larje me çmime të arsyeshme, duke ndjerë një kënaqësi të thjeshtë që plotësonte përvojën tonë të përkryer. Plazhi na mahniti me bukurinë e tij natyrore, ndërsa një restorant aty afër plotësonte këtë ditë të mrekullueshme me çdo lloj ushqimi që mund të dëshironim. Bukuria e Gozos dhe shijimi i jetës në atë ishull do të mbeten të gdhendura thellë në kujtesën tonë.
Më në fund, u gjendëm në qytetin e bukur të Viktorias, dhe menjëherë ndjemë se kishim kaluar në një botë tjetër, një vend të largët në veri, jo për shkak të temperaturave, por për dekorimet dhe drurët që zbukuronin këtë qytet magjepsës. Ishte një qytet që na magjepsi me qetësinë dhe atraktivitetin e tij të rrallë, dhe ndjeva një keqardhje të thellë kur erdhi momenti të largoheshim, sepse dëshiroja të qëndroja më gjatë.
Ciceronia, duke dalluar dëshirën tonë të papërmbajtur për të eksploruar, na lejoi pak më shumë kohë për të qëndruar në kala, një kështjellë e vogël me rrugë të ngushta, kisha, muze, dhe një pamje të mrekullueshme të qytetit përreth. Hyrja në kështjellë ishte falas, dhe megjithëse kishim vetëm gjysmë ore për të eksploruar Viktorian, arritëm të përjetonim magjinë e këtij vendi, duke soditur sheshin kryesor nga minibusi që na bartte.
Duke u kthyer në hotel, ciceronja na rrëfeu disa aspekte të veçanta që e dallojnë Maltën nga vendet e tjera. Ajo na tha se në këtë ishull nuk ka lypës dhe asnjë analfabet, dhe se shquhet për një numër të madh njerëzish me trup të shëndosh. Teksa ecnim rrugëve të Valetës, sytë na zinin shpesh këta njerëz të shëndosh, që, pa asnjë ndjenjë kompleksi, shëtisnin me krenari nëpër rrugët e bukura të qytetit. Ajo që më bënte më shumë përshtypje ishin vajzat e reja, që me një guxim të natyrshëm vishnin minifunde dhe shijonin ujin e detit pa kurrfarë shqetësimi.
Pastaj ciceronja na tregoi për një fakt që as nuk e kishim imagjinuar—Malta nuk ka ujë të pijshëm natyror, dhe uji që pinim ne vinte kryesisht nga Italia. Ajo na rrëfeu historinë e gjatë të luftës së Dytë Botërore, kur ishulli ishte rrethuar nga forcat naziste dhe qytetarët mbetën pa ujë të pijshëm. Paniku dhe frika e tmerruan popullin, dhe kur rezervat e ujit ishin pothuajse të shteruara, ndërhynë forcat aleate dhe shpëtuan ishullin nga një katastrofë e sigurt.
Që nga ajo kohë, maltezët kanë mbajtur një kujtesë të gjallë për atë frikë, dhe për të mos u gjendur kurrë më në të njëjtën situatë, ata furnizohen me shumicë. Çdo familje mban në shtëpitë e tyre frigoriferë të mëdhenj, të mbushur me ushqime të mjaftueshme për të përballuar një vit të tërë. Dhe vërtet, nuk më habiti fare kjo gjë, sepse edhe ne gjatë luftës në Kosovë në vitin 1999, kishim grumbulluar ushqime me të njëjtën frikë, për të siguruar që do të kishim gjithmonë mjaftueshëm në raste nevoje.
Ditët kaluan me shpejtësinë e erës, dhe brenda këtyre pak ditëve, sytë tanë u mbushën me pamje të reja dhe shijet tona u pasuruan nga përvoja të panjohura. Në një të diele të ngrohtë korriku, me valixhet tashmë të mbushura me kujtime, u nisëm drejt aeroportit. Fluturimi ishte i qetë, i mbushur me reflektime të heshtura mbi udhëtimin që lamë pas. Me t’u ulur avioni, u gjetëm në aeroportin e Shkupit, por këtu na priti një befasi e hidhur që na prishi humorin e kthimit. Diku gjatë rrugës, kisha humbur dëshminë që vërtetonte se parkingu i veturës ishte paguar, dhe na ndaluan të kalonim pa e paguar përsëri. Pas një debati të ashpër dhe pak shpresa për mirëkuptim, u detyruam të paguajmë edhe një herë një çmim jo të vogël. Me gjithë këtë, u nisëm me veturën tonë dhe në fund, të lodhur, por të lumtur që ishim kthyer, arritëm në shtëpi.
