GRATË E VAJZAT DËSHMORE TË UÇK-së (17)

Prof. dr. Sabile Keçmezi-Basha

ELHEME UKSHINI – JASHARI
 (18.8.1938 – 5.3.1998)

Tani është viti 2025, por koha duket sikur nuk ka kaluar fare – tragjedia e familjes Jashari në Prekazin legjendar më del përpara syve sikur të kishte ndodhur dje. Kujtimet janë të freskëta dhe të gjalla, si plagë që nuk mbyllet. Më kujtohet qartë ajo ditë: ishte një mëngjes që për marsin mund të quhej i pazakontë, me një mot të mirë e gati të qetë, si për të bërë edhe më të pabesueshme atë që do të ndodhte.

Në atë kohë, të gjithë ne dëgjonim me ankth dhe vëmendje çdo lajm që arrinte – përmes radios, e aq sa lejonin kushtet e atëhershme, edhe në televizion. Informacionet vinin copëza-copëza, por mjaftonin për të kuptuar se rrethi po ngushtohej gjithnjë e më shumë në Drenicë dhe se okupatori po përgatitej të godiste fshatrat e asaj pjese të Kosovës.

Në Prishtinë mbretëronte një tension i padukshëm, por i prekshëm kudo. Rrugët dhe sheshet zienin nga zëri dhe lëvizja e njerëzve; turma-turma qytetarët takoheshin, bisedonin në grupe të vogla, ndanin mes tyre shqetësimin dhe frikën, por edhe vendosmërinë përballë një kërcënimi që po bëhej gjithnjë më real. Ishte një klimë ankthi dhe solidariteti njëkohësisht – një ndjesi e thellë kolektive se diçka e madhe, tragjike dhe vendimtare po afronte për fatin e kombit tonë.

Sikur të ishte dje, më kujtohet ajo pyetje e rëndë që na mundonte të gjithëve: vallë, çfarë do të ndodhë atje? Edhe pse tensioni ndihej në çdo hap dhe frika na kishte mbërthyer, askush nuk mund të parashikonte se tragjedia do të merrte përmasa kaq të tmerrshme dhe katastrofale.

Ditët dhe netët kalonin njëra pas tjetrës, dhe për shumë prej nesh gjumi u bë i huaj. Dy, tri net me radhë kaluan pa mbyllur sy, jo vetëm për mua, por për të gjithë Prishtinën dhe mbarë Kosovën. Ishte sikur një ankth kolektiv e mbante zgjuar çdo shpirt, i gozhduar në dëgjim të lajmeve dhe i mbërthyer në pasiguri për fatin e atyre që ishin në rrethim.

Në ato net të zymta, të mbushura me ndjenja të përziera frike, zemërimi dhe dhembjeje, u ndjeva e shtyrë të shprehem përmes vargut. Kështu lindi poezia “Athua fle sonte Prishtina”, një klithmë poetike e atyre netëve pa gjumë, e lindur nga dhembja dhe solidariteti me ata që po luftonin dhe po flijoheshin. Më vonë, kjo poezi do të gjente vend edhe në faqet e gazetës “Kosova Sot”, duke u bërë një dëshmi e vogël, por e ndjerë, e atij realiteti dramatik. Poezinë e kam ruajtur të plotë, ashtu siç ishte botuar në gazetë, për ta ndarë me ata që duan ta lexojnë siç është shkruar atëherë, me të gjithë ngarkesën e saj emocionale dhe historike.

A THUA FLE SONTE PRISHTINA

Athua në këtë messtinë
Prishtina mbyll sytë
E pagjumur më shekuj

Athua Prishtina
Ka dhembje të lindjes
Për t’i lidhur plagë
Gjergj Elez Alisë?

Po sonte
Si flë Prishtina
Vertikalisht në bark a në shpin

A thua ç‘ëndrra thur Prishtina
Në pritje të stinëve
Në këtë shekull

Ngjarjet që ndodhën atëherë tronditën ndërgjegjen e mbarë botës. Në Prekazin legjendar ndodhi ajo që historia do ta përshkruajë si një nga masakrat më të tmerrshme të shekullit – një akt i pashembullt dhune dhe shfarosjeje që sfidoi çdo normë njerëzore dhe morale.

Përmasat e tragjedisë ishin aq të mëdha dhe aq të pabesueshme, saqë edhe kur filluan të përhapeshin lajmet e para, ato tingëllonin si diçka e pamundur për t’u pranuar. Informacionet që vinin ishin të rënda, të zymta dhe të mbushura me tmerr, por njerëzit, edhe në ankthin dhe frikën e tyre, ngurronin të besonin se armiku kishte shkuar aq larg, sa të zhdukte pa mëshirë të gjithë ata që ndodheshin në atë lagje të vogël të Prekazit. Ishte e vështirë për mendjen njerëzore të përfytyronte një mizori të tillë: të fshiheshin nga faqja e dheut burra, gra, fëmijë dhe pleq – pa asnjë dallim, pa asnjë mëshirë. Ajo që ndodhi në Prekaz nuk ishte vetëm një akt ushtarak, por një krim kundër njerëzimit, një dhunim i vetë qenies njerëzore dhe i të drejtës për të jetuar me dinjitet dhe liri.

Ky akt barbar e shndërroi Prekazin në një simbol universal të qëndresës dhe të martirizimit, duke i dhënë historisë sonë kombëtare një kapitull të dhimbshëm, por edhe një testament të përhershëm të vendosmërisë sonë për të mos u nënshtruar kurrë përballë mizorisë. Në mbrëmje, të gjithë e ndjenim një ankth të veçantë, teksa prisnim me padurim e drojë të shihnim lajmet dhe të merrnim vesh se çfarë po ndodhte vërtet në Prekaz. Çdo raportim, çdo pamje që shfaqej në ekran ishte si një dritare e vogël dhe e dhimbshme drejt një tragjedie që nuk mund ta përfytyronim të plotë, por e ndienim në asht e në shpirt.

Mbaj mend se teksa shikonim lajmet, mua dhe Tefikut na dukej sikur na ndalej fryma. Heshtja mbretëronte midis nesh – një heshtje e rëndë, e mbushur me frikë dhe me një parandjenjë të zymtë për të vërtetën që po zbulohej dalëngadalë. Sytë tanë ishin ngulur në ekran, por mendja dhe zemra na rrihnin atje, në ato shtëpi që shuheshin nën zjarrin e armikut.

Në ato çaste të gjata dhe të padurueshme pritjeje, unë i drejtohesha vetëm Zotit me një lutje të thjeshtë dhe të ngulët: që të mos ishte e vërtetë ajo që po dëgjonim, që të mos kishte ndodhur ajo masakër e tmerrshme për të cilën pëshpëritej gjithandej. Ishte një lutje e ngarkuar me shpresë të dëshpëruar – një përpjekje e fundit për të mbrojtur mendjen nga realiteti i pamëshirshëm që po na shfaqej para syve.

Kështu, nata për ne nuk ishte thjesht errësirë dhe kohë për pushim, por një dëshmi e gjallë e frikës, dhimbjes dhe solidaritetit të heshtur me ata që po përjetonin ferrin e vërtetë në Prekaz. Kur filluan të transmetoheshin pamjet e para nga Prekazi, tensioni dhe tmerri u bënë edhe më të prekshëm. Në ekranet e televizorëve u shfaqën paralajmërime të qarta dhe të rënda: u bëhej thirrje prindërve që fëmijët nën moshën 16 vjeçare të mos i shikonin ato skena.

Ishte një paralajmërim që vetvetiu zbulonte dimensionin e tmerrit që do të pasonte. Ai përgatiste shikuesin për përballjen me imazhe që nuk ishin thjesht të dhimbshme apo tronditëse, por që cenonin ndjeshmërinë njerëzore në thelb. Ishte një pranim i heshtur publik se ajo që kishte ndodhur në Prekaz ishte përtej çdo norme dhe kufiri moral: një masakër e tillë, sa e pashembullt aq edhe e papranueshme për shikimin dhe mendjen e një fëmije.

Ky paralajmërim, i bërë për të mbrojtur shpirtrat e rinj nga trauma e drejtpërdrejtë, ishte në vetvete një akt dëshmimi, pranoi para të gjithëve se shoqëria po përballej me një krim që nuk mund të maskohej apo zbutej me fjalë. Pamjet nuk ishin vetëm kronikë lufte, por provë e gjallë e barbarisë, një pasqyrë e dhimbjes që nuk mund të fshihej më. Ato paralajmërime dhe ato çaste të rënda mbetën të gdhendura në kujtesën e atyre që i panë, si dëshmi e një kohe kur realiteti i errët i luftës e bëri të pamundur mbrojtjen e pafajësisë, duke imponuar një të vërtetë të egër që asnjë shoqëri nuk do të donte ta trashëgonte brezave të saj më të rinj.

Në ato çaste të rënduara dhe plot ankth, Tefiku u përpoq të më mbronte nga dhimbja e pamëshirshme e realitetit që po na shfaqej në ekran. Ai më tha të mos i shikoja ato pamje, duke kuptuar instinktivisht se çfarë tronditjeje mund të sillnin ato. Por ishte e pamundur të largohesha, si e hipnotizuar, sytë e mi mbetën ngulur në ekran, të zgjeruar nga befasia dhe tmerri për atë që po shihja. Ajo që më tronditi më thellë ishte një moment i veçantë dhe i neveritshëm, një polic serb, me një qëndrim përçmues dhe cinik, hyri në vendin ku kishte ndodhur qëndresa heroike e familjes Jashari. Ai nuk e fshehu kënaqësinë e tij mizore dhe, duke treguar me gjest të pasjellshëm, tha me përbuzje të ftohtë: “Ja, kjo është koka e kriminelit – Adem Jasharit.”

Ishte një skenë që nuk shpaloste vetëm dhunën fizike të kryer, por edhe dhunën morale dhe psikologjike që synonte të poshtëronte jo vetëm viktimat e vrara, por edhe një popull të tërë që i shihte ato pamje. Ajo ishte një përpjekje për të denigruar heroizmin, për të njollosur një emër që për ne mishëronte rezistencën dhe krenarinë. Por në vend që të na trembte ose të na përulte, ai gjest përçmimi shërbeu vetëm për të thelluar neverinë dhe zemërimin tonë, duke na bërë edhe më të vetëdijshëm për madhështinë e sakrificës dhe për natyrën e vërtetë të armikut që kishim përballë. Ato pamje nuk u shuan kurrë nga kujtesa ime, dhe e gjithë shqiptarëve, duke mbetur një kujtim i gjallë i mizorisë së padurueshme dhe një dëshmi e pavdekshme e nderit dhe lavdisë së Adem Jasharit dhe familjes së tij.

Fillimisht, nuk doja ta besoja atë që po shihja. Zemra ime refuzonte ta pranonte të vërtetën aq të dhimbshme e të padurueshme. Por fytyra e tij, me atë mjekër të gjatë dhe të dendur, dhe flokët karakteristikë që e kishin bërë të dallueshëm ndër të gjithë, më hoqën çdo iluzion. Ato tipare të njohura më bindën në mënyrë të pamëshirshme për realitetin tragjik që nuk kisha dashur kurrë ta përfytyroja, e aq më pak ta shihja me sytë e mi.

Një ofkëllim e thellë dhe e pashmangshëm më doli nga buzët, sikur të më ishte këputur shpirti, dhe lotët filluan të më rridhnin pandalë nëpër faqe. Ishte një reagim i natyrshëm, i çiltër dhe i pafuqishëm përballë një dhimbjeje që nuk kishte fjalë për t’u përshkruar. Në ato çaste, mendimet më përfshinë me një errësirë të thellë dhe një ndjenjë dëshpërimi të plotë. Me vete, në një bisedë të heshtur dhe të rëndë, mendova: “Ja, çdo gjë tani qenka mbaruar. Me të edhe shpresa për lirinë e Kosovës.” Ishte si të shihje të shembej një kështjellë e ngritur me aq mund dhe shpresë – një kështjellë që përfaqësonte jo vetëm një njeri, por vetë idealin e lirisë dhe të qëndresës së një populli të tërë.

Ai çast nuk ishte vetëm fundi i një jete heroike, por dukej si fundi i një ëndrre të përbashkët, një goditje e rëndë mbi vetë besimin tonë se liria mund të arrihej. Ishte një plagë e thellë kolektive, që e bënte çdo shqiptar të ndiente një pjesë të shpirtit të tij të vrarë dhe të poshtëruar. Pikërisht kjo ndjenjë e thellë tronditjeje dhe dëshpërimi tregon qartë dhe pa ekuivok se sa shumë shpresë kishim mbështetur tek lufta e Ushtrisë Çlirimtare të Kosovës dhe, mbi të gjitha, tek figura e Komandantit Legjendar Adem Jashari. Ai nuk ishte thjesht një udhëheqës ushtarak, por mishërimi i idealit për liri, një simbol që frymëzonte çdo shqiptar për qëndresë dhe sakrificë.

Edhe sot, pas kaq shumë vitesh që na ndajnë nga ajo kohë, ngjarja më del para syve me të njëjtën gjallëri dhe dhimbje, sikur të kishte ndodhur dje. Kujtimi i asaj beteje nuk është zbehur aspak nga koha; përkundrazi, vazhdon të jetojë në mendjen dhe zemrën time me tërë intensitetin e saj.

Dhe si të mos ishte kështu, kur pikërisht në Prekazin heroik u zhvillua një betejë që nuk ka të dytë në historinë e rezistencës sonë të armatosur. Ishte një përballje e jashtëzakonshme, një epope e vërtetë, ku u takuan trimëria e pashoqe dhe vendosmëria për të mos u dorëzuar përballë një armiku shumë më të fuqishëm. Prekazi nuk ishte thjesht një fshat i vogël i Drenicës, por u shndërrua në një simbol universal të sakrificës dhe të qëndresës kombëtare. Beteja që u zhvillua atje mbetet e papërsëritshme – një akt i madhërishëm dhe tragjik që përjetësoi në histori vullnetin e pathyeshëm të një populli për të jetuar i lirë dhe për të mbrojtur me gjak dinjitetin e tij.

O Zot, sa e rëndë dhe e pabesueshme është ta mendosh: një ushtri e tërë, e pajisur me armatim të rëndë dhe mbështetje të madhe logjistike, u vu në lëvizje për të sulmuar një familje të vetme. Ishte një disproporcion i frikshëm dhe një akt i hapur barbarie që zbulonte thellësinë e frikës dhe urrejtjes së pushtuesit ndaj një simboli të gjallë të rezistencës. Në atë përballje epike dhe tragjike, u flijuan mbi 59 anëtarë të kësaj familjeje të madhe dhe të bashkuar, të cilët, të fortifikuar brenda kullës së tyre, vendosën të mos dorëzoheshin kurrë. Ata qëndruan dhe luftuan deri në frymën e fundit, me guximin dhe vendosmërinë që i kishte frymëzuar Komandanti Legjendar Adem Jashari, vëllai i tij Hamza, plaku i urtë dhe i pathyeshëm Shaban Jashari dhe të gjithë të tjerët që ndanë fatin e tyre.

Ajo kullë nuk ishte më vetëm një banesë familjare prej guri e druri: ajo u shndërrua në simbolin e vetë Kosovës. Aty u mishërua shpirti i një populli që nuk pranoi kurrë të përkulet, edhe përballë vdekjes së sigurt dhe shfarosjes së planifikuar. Falë kësaj sakrifice të madhe dhe të pavdekshme, kjo familje e ngriti lart nderin dhe lavdinë e Kosovës, duke e bërë atë kullë një vend të shenjtë të kujtesës kombëtare dhe një testament të përjetshëm të lirisë.

Ngjarjet e mëvonshme dëshmuan në mënyrë të pakundërshtueshme se Epopeja e Prekazit dhe sakrifica sublime e familjes Jashari nuk ishin thjesht një akt i izoluar heroizmi tragjik, por një pikë kthese vendimtare në historinë e rezistencës sonë kombëtare për liri dhe pavarësi. Flijimi i tyre i vetëdijshëm dhe i plotë ngjalli ndërgjegjen e fjetur të një populli të tërë dhe i dha një drejtim të ri dhe të pandalshëm lëvizjes sonë çlirimtare. Ishte si një shkëndijë e fuqishme që ndezi zjarrin e vendosmërisë kolektive, duke e bërë të qartë për të gjithë se liria nuk mund të fitohej me fjalë, por kërkonte gjak, mund dhe sakrificë.

Pas atyre ditëve të zjarrit në Prekaz, mijëra djem dhe vajza shqiptare, të frymëzuar nga qëndresa dhe guximi i familjes Jashari, u bashkuan me Ushtrinë Çlirimtare të Kosovës. Ata ishin të gatshëm të linin gjithçka pas, madje edhe jetën e tyre, me një ideal të vetëm: që një ditë Kosova të jetonte e lirë, e pavarur dhe me dinjitet. Ky transformim nuk ishte i rastësishëm, por i lidhur ngushtë me simbolikën e flijimit të Prekazit, që u bë jo vetëm një kujtim i dhimbshëm, por edhe një burim i pashtershëm frymëzimi dhe mobilizimi. Prekazi nuk ishte më vetëm një vend gjeografik, por u shndërrua në zemrën morale të rezistencës sonë, në një thirrje të përjetshme për liri dhe qëndresë.

Në mesin e atyre që ranë dëshmorë në Epopenë e Prekazit, duhet kujtuar me respekt të veçantë edhe Elhemja, një grua 60-vjeçare që dëshmoi me jetën e saj se sakrifica për atdheun nuk njeh moshë. Elhemja kishte lindur më 18 gusht të vitit 1938 në fshatin Kryshevc të Skënderajt, një vend i njohur për tradita të forta atdhetarie dhe për lidhje të ngushta familjare. Ajo ishte bija e Ukshinit dhe Rabijes, dy prindër që e rritën me ndjenjën e dashurisë për tokën dhe njerëzit e vet, duke i kultivuar ndershmërinë dhe besën, ato vlera që e karakterizonin gjithmonë si njeri. Elhemja nuk ishte vetëm një motër e përkushtuar dhe një bijë e devotshme, por edhe pjesë e një familjeje të gjerë dhe të bashkuar. Ajo kishte dy vëllezër – Muharremin dhe Ganiun – si dhe dy motra, Zojën dhe Rabishen, me të cilat ndante jo vetëm gjakun, por edhe dashurinë dhe përgjegjësinë për familjen.

Jeta e saj e gjatë dhe e mundimshme u mbyll tragjikisht në ato ditë të tmerrshme, kur Prekazi u shndërrua në skenën e një qëndrese të pashoqe dhe të një sakrifice të përmasave të rralla. Rënia e saj është një dëshmi e gjallë se në altarin e lirisë së Kosovës u flijuan jo vetëm të rinj e trima me armë në dorë, por edhe të moshuar që nuk pranuan të largoheshin nga shtëpia, duke ndarë fatin me të vetët deri në fund. Kujtimi i Elhemes mbetet kështu pjesë e pandashme e asaj historie të lavdishme dhe të dhimbshme, që e ngriti Prekazin nga një fshat i zakonshëm në një simbol të pavdekshëm të qëndresës dhe të krenarisë kombëtare.

Elhemja, e rritur në një familje me vlera të forta atdhetarie dhe me rrënjë të thella në tokën e Drenicës, u martua me Halit Jasharin nga Prekazi – një bashkim që shënoi fillimin e një kapitulli të ri të jetës së saj, të mbushur me përkushtim, punë dhe dashuri për familjen. Në këtë shtëpi të njohur për tradita mikpritjeje dhe ndershmërie, ajo nuk ishte thjesht bashkëshorte, por edhe shtylla kryesore e familjes, duke mishëruar me devotshmëri rolin e nënës. Me kujdesin dhe dashurinë e një nëne të përkushtuar, Elhemja lindi dhe rriti me përkujdesje të veçantë bijtë e saj: Naserin, Xhavitin dhe Agimin – djem të rritur në frymën e ndershmërisë dhe të dashurisë për vendin.

Po ashtu, ajo u bë shembull i butësisë dhe forcës për bijat e saj: Sadijen, Shahën, Lumnijen, Abiden dhe Safeten. Me përkujdesjen e saj të palodhur, ajo u përpoq të mbillte tek ta virtyte të larta, duke u dhënë jo vetëm edukatë familjare dhe morale, por edhe forcën për të përballuar sfidat që koha dhe jeta do t’u sillte. Në këtë mënyrë, jeta e Elhemes nuk ishte thjesht një histori personale, por një kontribut i çmuar në trashëgiminë shpirtërore dhe morale të familjes Jashari dhe të Prekazit, duke i dhënë asaj vend të nderuar në kujtesën e brezave që do të vijnë.

Si një nënë e përkushtuar dhe grua që i përkiste një tradite të moçme shqiptare, Elhemja e njihte dhe e respektonte me përulësi ndarjen e roleve brenda familjes. Ajo nuk ndërhynte në punët e burrave, duke ndjekur me bindje rregullat e pashkruara të zakonit dhe të shoqërisë ku ishte rritur. Jeta e saj ishte e mbushur me punë të pandalura dhe përkushtim të plotë. Me një durim të admirueshëm dhe një ndjenjë të thellë përgjegjësie, Elhemja punonte pareshtur, duke bërë gjithçka që ishte në dorën e saj për ta ndihmuar burrin dhe për ta mbajtur familjen të fortë dhe të bashkuar. Për të, puna nuk ishte vetëm detyrim, por një mision moral dhe një shprehje e dashurisë së saj për familjen dhe atdheun e vogël që ishte shtëpia.

Bashkëshorti i saj, Haliti, kishte kaluar një pjesë të jetës në mërgim, duke punuar në Gjermani – një realitet i njohur për shumë familje shqiptare që e kishin parë emigracionin si mjet për të siguruar bukën e gojës dhe një të ardhme më të mirë. Gjatë atyre viteve të ndarjes, Elhemja mbeti shtylla kryesore e familjes, duke marrë mbi supe kujdesin dhe edukimin e bijve dhe bijave të saj me një përkushtim të palëkundur. Më vonë, kur edhe dy prej bijve të saj – Xhaviti dhe Agimi – morën rrugën e mërgimit për në Gjermani, Elhemja përjetoi edhe dhimbjen dhe krenarinë e një nëne që e dinte se sakrifica dhe ndarja janë pjesë e rrugës për të ruajtur dinjitetin dhe mirëqenien e familjes. Në këtë mënyrë, ajo u bë shembulli më i mirë i gruas shqiptare të asaj kohe: e heshtur, e duruar, por e palëkundur në dashurinë dhe përgjegjësinë e saj për familjen.

Ashtu si shumë gra dhe vajza të tjera të familjes së gjerë Jashari, edhe Elhemja nuk ishte e painformuar për zhvillimet që ndodhnin përreth saj. Ajo ishte e vetëdijshme për aktivitetet ilegale të bashkëshortit të saj dhe të kushërinjve të tij, duke e kuptuar qartë rrezikun e vazhdueshëm që rëndonte mbi familjen dhe mbi tërë lagjen. Atmosfera në Prekaz ishte e ngarkuar me një pritje të rëndë, të gjithë e dinin se ndërhyrja e forcave serbe ishte çështje kohe, diçka që mund të ndodhte nga dita në ditë. Shumica e burrave të lagjes së Jasharëve ishin përgatitur për këtë eventualitet, të armatosur dhe të vendosur të mos dorëzoheshin pa rezistencë.

Kjo parandjenjë e zymtë u bë realitet në mëngjesin e hershëm të 5 marsit 1998, kur rreth orës 6 forcat ushtarake dhe policore serbe filluan një sulm brutal dhe të koordinuar kundër lagjes Jashari. Me predha artilerie u goditën njëkohësisht shtëpia e Adem Jasharit – simboli i rezistencës – si dhe shtëpitë e Halit Jasharit dhe Hamit Jasharit, ku menjëherë shpërtheu qëndresa e armatosur. Ishte momenti kur heshtja e pritjes u shndërrua në zë të armëve dhe në një betejë të pashoqe për jetë a vdekje.

Në prag të kësaj tragjedie, më 4 mars, vajza e Elhemes, Safetja, dhe djali i saj, Naseri, kishin shkua për në Turiçec për të përfunduar disa punë të vogla. Ndërsa Elhemja, ishte në  shtëpi. Ajo nuk e braktisi vendin dhe njerëzit e saj, duke zgjedhur të qëndronte pranë bashkëshortit dhe djemve të kunatit, e ndërgjegjshme për rrezikun por e palëkundur në vendosmërinë për të ndarë fatin me të vetët, çfarëdo që ai të ishte.

Një ditë para shpërthimit të ofensivës serbe, Naseri, i cili ishte i angazhuar në radhët e Ushtrisë Çlirimtare të Kosovës dhe kishte transportuar armatim nga Shqipëria, kishte marrë përsipër detyrën e rojës për të ruajtur sigurinë e lagjes. Megjithatë, më 4 mars, ai ndodhej në dyqan, i zënë me punë të zakonshme të jetës së vështirë të asaj kohe. Ndërkohë, djali i tij i vogël, Leotrimi – i cili kishte lindur pas pesë vajzave dhe ishte gëzimi i veçantë i familjes – kishte shkuar në shtëpi dhe i kishte thënë nënës së vet të përgatitej për të shkuar te dajat. Më pas, me pafajësinë dhe vendosmërinë e një fëmije, ishte drejtuar edhe te i ati, Naseri, duke i përcjellë të njëjtin mesazh: “Nëna të ka porositur të shkojmë te dajat.”

Naseri fillimisht ishte përpjekur të justifikohej, duke thënë se ishte i zënë dhe se nuk kishte karburant për veturën. Por gjyshi i vogëlushit, Haliti – i ndjeshëm ndaj dëshirës së nipit të tij të dashur – vendosi të ndërhynte për t’ia plotësuar qejfin. Ai insistoi që të bëhej gjithçka e mundur që Naseri dhe familja të shkonin në Turiçec. Në fund, blenë 10 litra karburant dhe u nisën për të dajat, duke shpëtuar kështu nga një fat tragjik që i priste në Prekaz. Në orët e para të mëngjesit, ndërsa retë e luftës po mblidheshin mbi Prekaz, nënë Elhemja, me ankthin e thellë të një nëne që e ndiente rrezikun në ajër, kishte marrë në telefon djalin e saj Agimin, i cili jetonte dhe punonte në Gjermani bashkë me vëllain tjetër, Xhavitin. Ajo u kishte treguar me zë të dridhur dhe plot shqetësim se ishin tashmë të rrethuar nga ushtria dhe policia serbe.

Forcat serbe kishin vendosur pozicione strategjike në vendin e quajtur Mali i Premë, vetëm 200 metra përballë shtëpisë së Halit Jasharit, në anën lindore. Sulmi ishte i mirërganizuar dhe i pamëshirshëm: baza e Jasharëve goditej jo vetëm nga këto pozicione të afërta, por edhe nga drejtimi i Fabrikës së Municionit. Nga të gjitha anët binin mbi Prekaz predha artilerie të rëndë, duke shndërruar fshatin në një ferr të vërtetë. Granatimet ishin vdekjeprurëse për të gjitha familjet e ngujuara nën rrethim. Sapo pushonte zjarri i artilerisë dhe këmbësoria serbe merrte hov për të hyrë drejt kullave, ajo përballej me breshërinë e armëve automatike të Jasharëve, të vendosur të luftonin deri në fund. E detyruar të tërhiqej pas humbjeve, këmbësoria serbe ia linte sërish fjalën artilerisë së rëndë, duke përsëritur ciklin e tmerrshëm të shkatërrimit dhe terrorit.

Në këto kushte çnjerëzore dhe përballë një armiku të pajisur me gjithçka për të shkatërruar, Jasharët e Prekazit qëndruan të pathyeshëm për tri ditë me radhë. Ata u bënë simbol i rezistencës dhe i vendosmërisë për të mos u dorëzuar kurrë, edhe kur çmimi ishte jeta e tyre dhe e të dashurve të tyre. Në ditët e zjarrit dhe të rrethimit të hekurt në Prekaz, shtëpia e Halit Imer Jasharit ishte kthyer në një fortesë të vërtetë rezistence dhe qëndrese të vendosur. Brenda mureve të saj ndodheshin vetë Halit Imer Jashari me bashkëshorten e tij të përkushtuar, Elhemen, të gatshëm të ndanin fatin me njëri-tjetrin dhe me të gjithë familjarët që u strehuan aty.

Në këtë vatër rezistence ishin gjithashtu Hajzer Zymer Jashari, Murtez Zymer Jashari dhe Abdullah Zejnë Jashari – burra të rritur në frymën e burrërisë dhe besës, të vendosur të mos lejonin asnjë shkelje mbi nderin dhe tokën e tyre. Me ta ishte edhe Mihrije Jashari, bashkëshortja e Zejnë Jasharit, e cila, si të gjitha gratë e asaj kohe, nuk e braktisi familjen as në momentet më të vështira, qëndroi krah për krah me bijat e saj, Sabrijen dhe Hanifen.

Në të njëjtën kullë ndodheshin edhe tre bijtë e Zejnë Jasharit: Abdullahu, Bujari dhe Blerimi – të rinj që, edhe pse të njomë në moshë, ishin rritur me ndërgjegjen e ashpër të asaj toke, që kërkonte guxim dhe sakrificë. Ndërkohë, Valdet Zejnë Jashari gjendej në shtëpinë e Hamit Jasharit, duke ndarë të njëjtin fat me pjesën tjetër të familjes që ishte shpërndarë nëpër kullat e lagjes.

Që në ditën e parë të sulmit të egër serb, kjo shtëpi u bë arenë e një rezistence të pashoqe. Halit Jashari, Hajzer Jashari, Murtez Jashari dhe Abdullah Jashari morën armët në duar dhe qëndruan të pathyeshëm derisa shpenzuan çdo fishek, duke dëshmuar me gjak se nderi dhe liria nuk blihen me frikë apo dorëzim. Por rrethimi ishte i pamëshirshëm. Forcat serbe goditën me artileri të rëndë nga të gjitha anët, duke mos lënë hapësirë për shpëtim apo tërheqje. Në këto rrethana të pamundura për t’u përballuar, në altarin e atdheut ranë të gjithë ata që ishin brenda: Halit Jashari, Hajzer Jashari, Murtez Jashari dhe Abdullah Jashari – burrat e armëve dhe të besës; Elheme Jashari – nëna që nuk u nda nga shtëpia; Mihrije Jashari dhe Bahtije Jashari – gratë e dhembjes dhe të qëndresës, dhe fëmijet Sabrije, Hanife, Bujar dhe Blerim Jashari – viktima të pafajshme, por dëshmitarë të gjallë të mizorisë së armikut dhe të pavdekësisë së sakrificës për liri.

Ata nuk u shuan vetëm si individë, por u ngritën në përjetësi si simbol i nderit, besës dhe rezistencës së një populli që zgjodhi të jetonte i lirë ose të vdiste me dinjitet.

Në ditën e tretë të rrethimit dhe të përballjes heroike, forcat serbe – të mbështetura nga qindra trupa të motorizuara, artileri e rëndë dhe njësi të këmbësorisë – arritën më në fund të thyenin rezistencën e pathyeshme të Jasharëve. Pas këtij sulmi të egër dhe shkatërrimtar, trupat e pajetë të të rënëve u tërhoqën nga vendi i masakrës dhe fillimisht u transportuan në vendin e quajtur “Servisi” i Lah Tushilës, në dalje të Skënderajt. Ishte një moment i errët, kur triumfi i dhunës mbi një familje të tërë u dokumentua edhe në këtë mënyrë të ftohtë dhe të dhimbshme.

Por edhe pse të shtrirë pa jetë, ata nuk ishin të mundur. Sot, trupat e këtyre dëshmorëve dhe dëshmoreve të kombit prehen me nder në Kompleksin e Varrezave në Prekaz – një vend i shenjtë i kujtesës kombëtare, ku janë varrosur të gjithë ata që ranë në ato tri ditë të tmerrshme dhe të lavdishme, më 5, 6 dhe 7 mars 1998. Aty pushon edhe Komandanti Legjendar i UÇK-së, Adem Jashari, duke e shndërruar këtë kompleks në një altar të përjetshëm të lirisë dhe të sakrificës.

Para shtëpisë së dikurshme të rezistencës së Halit Jasharit, është ngritur një kompleks modest përkujtimor – një dëshmi e thjeshtë, por e paharrueshme. Në pllakat e mermerta të këtij memoriali janë skalitur me kujdes fotografitë dhe emrat e 11 të rënëve të kësaj dege të familjes Jashari, që i dhanë jetën atdheut dhe shkruan një kapitull të pavdekshëm në historinë tonë.

Kontributi dhe sakrifica e familjeve të Halit, Zymer dhe Zejnë Jasharit nuk kanë mbetur pa u vlerësuar. Ata kanë marrë mirënjohje të posaçme nga Shtabi i Përgjithshëm i UÇK-së, nga Komanda e Zonës Operative të Drenicës, nga shoqatat e luftës, si dhe nga Kuvendi Komunal i Skënderajt. Këto janë dëshmi zyrtare të një borxhi moral që Kosova e lirë e pranon ndaj tyre.

Por historia e Jasharëve nuk mbaron me gjakun e derdhur. Sot, ata kanë ngritur sërish kullat e tyre në Prekaz, duke e rindërtuar jetën mbi themelet e sakrificës. Bijtë, bijat, nipat dhe mbesat vazhdojnë ta mbajnë gjallë emrin dhe nderin e familjes së tyre, krenarë për veprat e mëdha të baballarëve, nënave, motrave dhe vëllezërve të tyre, të cilët u bënë gurë themeltarë për lirinë dhe pavarësinë e Kosovës. Në këtë vazhdimësi jeton jo vetëm kujtimi i të rënëve, por edhe vetë ideali i një Kosove të lirë dhe të denjë për gjakun e derdhur për të.

Literatura:

1. Hamdi V. Thaçi, Drenica djep i UÇK-së dhe Batalioni I i brigadës 114 “Fehmi Lladrovci”, Prishtinë, 2017
2. Kudusi Lame, Kosova dhe Ushtria Çlirimtare e Kosovës, Tiranë, 2005
3. Fazli Kajtazi, Kolosët e Drenicës legjendare, Prishtinë, 2008
4. Ahmet Qeriqi, https://www.radiokosovaelire.com/elheme-ukshini-jashari-18-8-1938-5-3-1999/, 20 janar 2019
5. https://president-ksgov.net/fjalimi-i-presidentes-osmani-ne-ceremonine-e-manifestimit-epopeja-e-uck-se-dhe-dites-se-kazermes-adem-jashari-ne-prishtine/
6. https://www.radiokosovaelire.com/mehmet-bislimi-prekazi-dhe-flaket-e-lirise/
7. https://fax.al/news/36608856/osmani-liria-e-shteti-i-kosoves-mbajne-vulen-e-familjes-jashari-dhe-mijera-ushtareve-te-uck-se
8. https://pashtriku.org/wp-content/uploads/2014/02/deshmoret-e-UCK-monografi.pdf

(Vijon)