ELEGJI PËR VLLANË

NGA SAMI REPISHTI

Vajtoj për vllanë që vazhdimisht dishrova, për vllanë që zemra më thotë se e shkatrrova, për vllanë që nuk e shof ma…

Kurrë shpresa nuk më kishte lanë deri sot, se ai ishte gjallë, se ai jeton larg meje në shtëpinë e prindve, në të braktisunën shtëpi. Shpesh mendova se atje, ai e kaloi jetën nga nji ditë  në tjetrën, pa gëzim, pa ardhmëni. Jeton ai me të tashmen, helm i hidhun si e kaluemja e tij, që kurrë s’dishronte me e zanë n’gojë. Veçse sot, shpresa mue m’asht këputë, më ka lëshue zemra krejt e fytyra e vllaut që humba, më del përpara e gjallë si shkrimi që lexoj e që më solli kumtin e kobit të papritun.

Gabova kur thashë “të papritun”! Sepse në botën ku ai jetoi, gjithçka duhej pritë. Nuk asht e papritun llava djegëse e vullkanit që ka shpërthye për njizet e pesë vjet me radhë e që shkreton tokën përreth; sepse zjarrmi që shfryn nuk ft oh, as ngroh: ai përvlon pa mend, pa masë, pa vend. Oh! Jo, nuk gabohem që e quej kob, sepse e kobshme asht sot e, ma shumë se kobi vetë, e gjithë jeta e fatkeqit vlla!

Fjalë mbas fj ale lexova mengadalë letrën që më pruni “lajmet nga familja” e m’u duk sikur nji shtëllungë e rrasun mirë, u formue në grykë e u zmadhue, si me dashtë me më zanë frymën. Dhimbja në krahnor m’shtyu me kapërdi lamshin që kishte zanë vend mirë. U kollita pa muejtë me u çlirue. U përpoqa ta kaloj poshtë grushtin e formuem në grykë, që s’lëvizte aspak.

Atëherë, sytë m’u mbushën me lot. Mora frymë thellë e ofshava mandej me afsh: vaji m’dridhte buzët, m’skuqte fytyrën e shkundte me fuqi fund e maje trupin tim. Fillova me marrë frymë me shpejtsi e me qa pa za, me lot që nuk pritshin njeni-tjetrin.

Nji shi i hollë, i lehtë e me ndërpremje, nji shi gushti bjen si me përtesë mbi qytetin e vogël e të bukur ku banoj; e fi ll mbas, del dielli që përvlon. Asht verë! Rrugët e qytetit janë të qeta, sidomos rrugët anësore që mue më pëlqejnë kaq shumë. Por jo sot! Bukuria e vendit e harmonia që dora e njeriut ka plotsue me mund e me zell, nuk më tërheqin ma. As më bajnë përshtypje kambësorët që kalojnë. Sot jam i vetëm, tmerrsisht i vetëm! Më duket sikur kjo ditë gushti asht përvluese për mue, vetëm për mue e për vuejtjen time: vapa e unë përbajmë nji botë në vete, botën time të mjerë.

Njerzit që më rrethojnë e gjanat bashkë me ta, rrallë kanë pasë kaq kuptim për mue, aq sa më duket e huej gjithçka, edhe çka dje ishte pamja ma familjare e jetës sime të përditshme. Sot po e ndjej thellë se bota ime asht vetëm bota që lidhet me mue e që më përket vetëm mue, për të mirë a për të keq; pjesa tjetër mbetet bota e të tjerve, e qenieve tjera, rruzullime t’tana, t’lira nga unë, të pavaruna e të hueja për mue.

Qe rruga “Uashington Street” ku jetoj; e ma përtej “Garden Street” e të tjerat me radhë: “Uillou”, “Chestnut”…rrugë me emna pemësh pyjore, si shejë mirënjohjeje për kënaqësinë që na falin…! Rrugë nga çdo anë të drejta, të mbajtuna mirë e të pastërta si para festës e në festim të vazhdueshëm për banorët e këtyne shtëpive luksoze e të rehatshme, sikur i përgjigjen bekimit të derdhun këtu bujarisht nga natyra, mbi njerëz e vend. Oborret e gjelbërta nuk më flasin ma ashtu si dje e, për çudi, as pemët e nalta e të krehuna me mjeshtri nga lulishtari, që edhe mbramë ishin burim kënaqsie për mue, sot nuk më duken ma madhështore. Sot, shkretia për mue nuk asht rana djegse e pa bimë; ajo nuk asht veçse nji shtimje në hapsinë. Shkretia e vërtetë asht ajo e zemrave tona. Na jemi vendi, na jemi masa, na jemi kuptimi i çdo gjaje në këtë botë që, ose asht e jona, ose nuk asht hiç për ne…

– “Who bought it for you, Bill?” (Kush ta ka ble, Bill?)
– “My father. It’s my birthday!” (Babai im. Kam ditëlindjen.)

Tre djelm të moshës tetë a nandëvjeçare po ndërtojshin nji kasolle me dërrasa kompensate, kartona t’trashë e disa tabakë plastikë. Bota e fëmijve asht e njillojtë kudo. Zani i voglushit që pyeti atë që mbante në dorë nji biçikletë të re, ndërsa shikjonte të tjerët që ndërtojshin, tinglloi aq i ambël në veshin tim, saqë m’u duk se pushoi m’u në zemrën time.

Pa dijtë as unë sesi rilindi kujtimi; aty për aty, m’erdhi parasysh pamja e vllaut që, njizet e pesë vjet ma parë, ishte ende nji voglush si ai që foli…

Ishim në Shkodër, n’atë kohë. Pak muej ma parë, baba kishte ndrrue jetë. Nji ditë, kur po kthehesha në shtëpi, n’rrugicën ku banojshim, tre fëmijë rrethojshin me kureshtje e admirim nji biçikletë të vogël, që njeni nga ata e pastronte me kujdes t’madh e krenari fëminore.

– “Kush ta ka ble, Minir?”
– “Baba”, u përgjegj voglushi.

Ai që pyeti ishte im vlla. Mandej, ai shtriu krahun e njomë, përkëdheli lehtas kromin e bardhë t’biçikletës që ndritte nga dielli e, si me droje, tërhoqi dorën dhe e futi në xhep. Pak hapa mbas tyne, unë mbeta shtang në vend, pa muejtë me lëvizë. Fjalët që ndigjova ma shpuen zemrën.

Asgja ma shumë se biçikleta s’kishte randësi për të voglin n’atë çast. Por biçikletën e blejnë
“babët” e baba i tij kishte vdekë. Mënyra si e përkëdheli, si tërhoqi dorën e tij t’vogël, si e futi në xhep – si me dashtë me bindë veten se ajo dorë e tij e vogël s’ka kuptim të shtrihet, sepse s’ka çka prekë, – m’plagosi kaq randë në shpirt, saqë nguliti në kujtesën time pamjen e dhimbshme t’nji fëmije jetim, t’vorfën e zemërplasun, t’nji fëmije që jeton me bindjen e formueme qysh në moshën tetëvjeçare, – tetëvjeçare, o Perëndi! – se skami asht shoku i tij i pandamë, se në mes të shokëve që duket se kanë, ai asht skamnuer e nuk ka shpresë me pasë, ashtu si nuk kanë të tjerët që, si ai, i kanë humbë prindët qysh në vogli. Në nji vend t’vorfën si qyteti ynë i lindjes, nuk asht vështirë me u familjarizue qysh në moshë t’njomë me të vërteta kaq të hatashme e megjithatë, skena të jetës tonë t’përditshme.

Këta kujtime po më mbulojshin njeni mbas tjetrit, kur grupi i vogël u vu n’lëvizje. Im vlla ndiqte pa ia nda sytë lëvizjen e rrotave të bukura, që dukej sikur e magjepsnin aq shumë, saqë kaloi pranë meje pa m’pa.

Unë nuk u përmbajta. Tue i vu lehtas dorën mbi krye: “Vehbi!”, e thirra.

Dy sy plot jetë u drejtuen kah unë e fytyra e tij u ndrit me nji buzqeshje t’gjanë, t’plotë, t’ambël, siç asht vetë natyra e fëmijve të moshës s’tij. E, krahëve që unë i hapa, ai iu përgjigj me nji kërcim të lehtë si të maces e, menjiherë u gjet i tani, me dy krahë të njomë që më rrethojshin qafën, ngjeshë për krahnorin tim, me afsh, sikur donte me gjetë n’atë shtrëngim, ngrohje për jetiminë, e ngushllim për vobektsinë e vet.

E mbështolla me të dy krahët plot dashni, ashtu si baba bante shpeshherë me mue e, tue i
ledhatue lehtas kryet e tue e puthë me ngashrim, i premtova nji biçikletë si të Minirit. Asnjeni nuk e ndërpreu përqafi min. Të dy vllaznit ishim vetëm nji, trup e shpirt, e bota ishte e jona, vetëm e jona, krejtsisht e jona…

Më kujtohet nji ditë kur, në vorrezat e qytetit që, n’ato kohë profanoheshin pa mëshirë, po
vendossha nji dërrasë katrore, si pllakë mortore mbi vorr të babës tonë. Ishte nji ditë pranvere e bari i ri e i blertë ndritte mbi kodrën e vogël që mbulonte eshtnat e prindit tonë t’vdekun. Voglushi ishte me mue e nuk pushonte pyetjet për babën. Ma në fund, u ul në gjunj e, tue ledhatue lehtas me dorën e tij të njomë, dërrasën e zdrukthueme rishtas, shikjoi si me buzqeshje vorrin e, me zanin e nji engjëlli që fl et me derdhë shprehjet e daluna vetëm prej zemrave t’çiltra fëminore, sikur t’ishte baba shtri në krevat, i tha:

– “Eja, babë! Eja në shtëpi! Eja, baba im!”

M’u këput zemra! Gjunjët m’u dobsuen e më lëshoi fuqia. Nji lëvizje që nuk munda ta ndaloj m’detyroi me ra në të dy gjunjtë para kësaj bote dashnie e dhimbjeje, që ishte vllau im n’atë çast. E rroka me të dy krahët dhe e shtrëngova në gjoks, tue vu kryet e tij fëminor mbi supin tim të majtë, që dridhej si i gjithë trupi im nga emocioni.

Ngjitë për krahnor, voglushi mbështeti lehtas faqen mbi faqen time, me atë krye të
bukur, të vogël e zbukurue hijshëm me shtëllunga fl okësh si në bojë t’grunit të pjekun, që të gjithë e admirojshin e që sillte gëzim e kënaqsi, veçanërisht për prindët, shpeshherë të lodhun nga puna e jeta e vështirë. Zakonisht, baba e mbante në prehën, puthte lehtas fl okët e shtrejtë e i dukej sikur nga kjo aureolë landore nxirrte fuqi të reja me vazhdue jetën e tij plot brenga.

I strukun ashtu në gjiun tim, si zogu i frikshëm
nën krahët e prindit mbrojtës, zemra e
vllaut fi lloi t’i kalojë rrahjet e saj, në krahnorin
tim. Tik-taket e rregullta iu shpeshtuen prej
emocionit të krijuem nga pamja zemërthyese
e vorrit. Atëherë, për të parën herë ndoshta,
kuptova me të gjithë madhësinë e saj, gjendjen
e vështirë t’krijueme për tim vlla nga vdekja e
babës, boshllekun e frikshëm që baba kishte lanë
e ndjenjën e braktisjes që mbizotnonte ditët e
këtij fëmije jetim.

Pak ditë ma vonë u arrestova e, bashkë me
mijra shokë të tjerë, të burgosun politikë, hyna
në listat e “armiqve të popullit”.
Katastrofa për familjet tona ishte e paevitueshme.
Mbas pak kohe, bashkë me t’drejtat
tjera të mohueme në burg, humba edhe t’vetmin
çast gëzimi mujor, takimin me familjen. Vëllau i
vogël shoqnonte nanën e motrën e re në fushat
komuniste të përqendrimit, trashigimi sovjetik në Shqipni.

Ata që e kishin pa atë ditë kamionin ushtarak
të Sigurimit, më treguen për voglushin
që mbante shtrëngueshëm dorën e plakës e, tue
e shkue atë në fytyrë, dukej sikur përpiqej me
zbulue diçka mbi ngjarjet që ende nuk i kuptonte.
Në dorën tjetër mbante nji torbë të vogël
me crrulet vetjake, të vetmet që i kishin mbetë
mbas “konfi skimit të pasunisë” nga “pushteti i
popullit”. Shpeshherë, tue ulë torbën në shesh,
pushonte ndejë mbi të, pa e lëshue asnjiherë
dorën e nanës, sikur donte të sigurohej se ajo,
e vetmja shpresë që i kishte mbetë, ishte ende
aty pranë, me te e për te. E kur plakës, nga kjo
vuejtje e pavend, nji pikë loti i rrokullisej poshtë
mollzave të faqes s’rrudhun e të thame nga e
keqja e mosha, voglushi-vlla tronditej e, si për
instikt natyror, çohej në kambë, përkëdhelte krahun e nanës s’friksueme:

– “Mos qaj, nanë!”, sikur i thoshte: “Unë jam me ty, unë do t’ndihmoj!”

Nji nanë e friksueme e dy voglushë ende
fëmijë, shtrëngojshin njeni-tjetrin, sikur dojshin
me dhanë e me marrë zemër e me gjetë mbrojtje
nga njeni-tjetri, pa pasë njenen e pa gjetë tjetrën.
Mandej uleshin në shesh e, strukë në nji kand
të kamionit ushtarak që po nisej për Tepelenë,
të tri krijesat e pafajshme shikojshin pa kuptue,
heshtjen e nji turme të shurdhët e memece, të
paformë, aqsa t’pazemër që, shtangue para tragjedisë
së individëve-viktima të pafajshme, kishte
vdekë si qenie njerzore, si grup, si shoqni…!

Si i mbytuni që kapet për shkumë, ashtu edhe
shikimi lutës i të treve kërkonte sytë e monstrit
të paformë: shpresa, kjo kriminele që përkëdhel
ambëlsisht vuejtjet tona, shpresa se ndoshta
urdhni për internimin e tyne mund t’anullohej
para nisjes, nuk i lente të rrëzoheshin përdhe,
edhe kur kamioni u vu në lëvizje, tue përshkue
rrugët e qytetit që, prej qendrës së Sigurimit
gjakatar, shkojnë kah kalaja e marrin drejtimin
e pagabueshëm të llogorit famëkeq të Veliqotit.

Në qelitë e vogla të burgut ku po dergjesha,
mendja më fl uturonte përditë atje, te kampi ku
voglushi, plaka dhe motra e re ndajshin bashkë
me mue, në dy burgje të ndryshëm, të njejtën
bukë helmi e vuejtjeje. Sa herë i përfytyrova ata
të tre t’uritun e të zhveshun, sidomos kur në
burg më grinte barku nga uria e më mardhej
trupi nga të ft ohtit. E për çdo stinë që rrotullohej
pa ndërpremje, i lodhun nga puna e randë që
detyrimisht i nënshtroheshim, në nji det skami e
mundimi t’pafund, gjithmonë më delte parasysh
voglushi-vlla, sikur, ngjeshë për krahnorin tim,
jetonte andrrën e nji biçiklete që fl akronte, si
ajo e Minirit.

O tetëvjeçari i internuem! Në mendjen time
unë nuk dij me përfytyrue se si fati do të kishte
mujtë me gjetë nji armë tjetër ma të padrejtë e ma të egër me mbytë pa mëshirë andrrën e nji
fëmije si ti, o vlla që gjithmonë të dishrova, o
vlla që zemra më thotë se të shkatrrova, o vlla
që nuk të shof ma…!

Nji ditë, mbas lirimit nga burgu, më kujtohet
mirë, ishte e djelë. Në kinemanë e qytetit
shfaqej filmi indian “Vagabondi”. Ishte historia
e nji fëmije të mbetun rrugëve, nji nga të
njiqind milion fëmijët e Indisë s’vorfën. Filmi
fitoi zemrat e t’gjithëve. Duket se në vuejtjet e
voglushit indian, çdonjeni nga ne shifte kryesisht
nji variant të vuejtjeve të përditshme të
vendit tonë. Kënaqsia ishte nji formë e thjeshtë
katarsike për shumicën, ndërsa mue më preku
shumë, sidomos melodia e kangëve thellësisht
melankolike, pothuejse vajtuese t’Indisë që vuen
me shekuj.

Im vlla ishte veshë e, pa e dijtë se edhe unë kisha vendosë me dalë nga shtëpia atë të djelë mbasdreke, më kërkoi leje me marrë pallton e dimnit. Të dy vllaznit kishim nji të vetme e, në ditët e ftohta, nuk mund të delshim së bashkut. Kur i thashë se do të më pëlqente edhe mue me shkue në kinema:

– “Mirë!”, m’u përgjigj. “Unë do t’gjej nji rast tjetër. Shko ti sot!”

Ma shumë se fjala vetë, më preku thellë toni i zanit që i shqiptoi këto fjalë. Zani i tij dallohej nga nji tingull që tregonte qartë dhimbsuninë që ndjente për të kaluemen time. Menjiherë filloi me u zhveshë.

U ngrita pa folë, iu afrova e, tue mbështetë
dorën mbi supin e tij:

– “Jo!”, i thashë. “Shko ti, je ma i ri, ke dëshirë
ma të madhe se unë… Unë do të shkoj javën që vjen.”

E binda me dalë nga shtëpia, por refuzoi me
veshë pallton e dimnit. Nga varësja e rrobave
mori nji shall të leshtë, e mbështolli mirë rreth
e rrotull qafës, vuni dy fundet brenda nën xhaketën
e mbërthyeme mirë e, me të dy duert të
futuna thellë në xhepa, kaloi pragun e shtëpisë.
E vështrova nga dritarja, derisa kaloi kthesën e
rrugës, pa i nda sytë nga ai trup i ri, që kërrusej
pak nga të ftohtit.

Dy minuta ma vonë, pashë vllaun që u kthye
me hapa të shpejtë, hapi derën e, tue hy mbrenda në dhomë:

– “Asht shumë të ftohtë!”, më tha me buzë n’gaz. “Nuk delet pa pallto!”

Hoqi menjiherë shallin e filloi të fërkojë
duert, që të ngrohej. Unë buzëqesha gjithashtu.
Në fytyrën e skuqun nga era e ajri i ftohtë që
ai e ngriti për me më pa, dallova menjiherë nji
buzëqeshje gjysëm-fëmijnore, që dukej sikur më thonte:

“S’ke ç’ban. U përpoqa, por nuk luftohet dimni i Shkodrës!”

Pa shqiptue fjalë e tue ruejtë buzqeshjet, u
afruem e përqafuem njeni-tjetrin. Nji dëshirë
e papërmbajtun m’erdhi e menjihershme, e
fuqishme, e pandalshme, që t’i marr kokën me të
dyja duert e t’ia ledhatoj me ambëlsi prindrore;
ai u mbështet si fëmija i maparshëm në supin
tim e, me nji gjest që nuk më la asnji dyshim:
“Kam nevojë për ty”, sikur më tha. “Kam nevojë
për ty që më kupton e më qindron pranë, jam
i vetëm, jam i ri e… gjithçka më mungon. Kam nevojë për ty!”

Tue e mbajtë shtrëngueshëm në krahnor,
i pëshpërita lehtë, të vetmet fjalë që mund të
shqiptojsha n’atë çast intim:

– “Ti ke me dalë sot…”, i thashë. “Të paktën
për mue…bane për mue…bane për mue. Nuk
mundem me të pa kështu në shtëpi…të mbyllun brenda, si murg!”

– “E ti?”, u përgjigj ai me pyetje.
– “Unë jam mësue tashma!”, i thashë pa u
mendue. E, tue u përpjekë me e bindë, vazhdova:
– “Kam edhe nevojë për pushim. Ti e din
se puna e randë që baj, më lodh shumë. Vishe
pallton, bane për hatrin tim!”

Ai nuk u përgjigj. Kuptova se, padashje, i
kisha hedhë në fytyrë të gjithë të kaluemen time
të dhimbshme. Më shtrëngoi edhe ma shumë
e, pa e ngrejtë kokën nga supi, filloi të dridhej.
Menjiherë u lëkund nga nji gulf vaji që i doli i
fuqishëm nga mbrenda. Nuk e trazova. I fërkova
lehtë kryet dhe e mbajta pranë, pa muejtë me u shkëputë.

Dy vllaznit nuk gjetëm fjalë me thanë, as fuqi
me u nda. “Fshij lotët!”, i thashë unë ma në fund.
“Vishe pallton e shko! Javën tjetër shkoj unë. E
bajmë me radhë… Vishe pallton!”

Kokëvarun e pa asnji dëshirë, u largue nga
shtëpia. Përsëri nga dritarja, e vështrova tue
ndjekë me dhimbje në zemër e dashni të pakufishme,
atë krijesë të pafat që njohu vetëm vuejtje
e vorfni, derisa bani kthesën e rrugës ku
banojshim. Ishte në lulen e rinisë.

“Zbulimi i botës tande të mbrendshme më duket nji altar, o vlla!”, thashë me vete. E, tue e shoqnue me mendje:

“Nji fron hyjnie për adhurim, ndoshta e të
vetmes hyjni të denjë për adhurim, hyjnia e
dashnisë njerzore, e dashnisë për njeriun-vlla,
për krijesën fisnike e…përsëri kaq fatkeqe…!
Herën e fundit që e pashë lexonte i kërrusun
mbi nji tryezë të vjetër studimi, që baba jonë e
unë mbas tij, e kishim përdorë për shumë vjet.
Po! Ishte në lulen e rinisë…nji rini e shkretueme
për te! Pranë tij lexonte në heshtje nji tjetër
djalosh, nji student liceu, familja e të cilit nuk
vuente si e jona. Por të dy ishin shokë.
Me ngadalë iu afrova të dyve e tue i përshëndetë:
“Mirëdita!”, u thashë. E si zakonisht, vazhdova:

– “Ç’ka studioni?”
– “Histori”, m’u përgjigjen të dy menjiherë: “Përgatitemi për provime.”

Si studentët e asaj moshe, ata filluen ankimet e tyne për landën, vështirsitë e kujtesës së datave, vendeve, fakteve:
– “…kush i mban mend të gjithë këta emna?!”
– “…e interpretimin marksist-leninist të historisë”, shtoi djaloshi tjetër.

Vëllai im u skuq në fytyrë. Duket se u
frikësue nga nji ndërhymje e imja pa vend,
që mund të sillte nji ballafaqim ideologjik të
padishrueshëm. Por unë kisha tjera mendime
në kokë. Atë natë do të largohesha ilegalisht nga
shtëpia, nga atdheu, do të rrezikojsha jetën time
në kalimin e kufinit e, në qoftë se do t’ia delsha
qëllimit, do të vulossha për familjen time disa
vjet të gjata në kampet e internimit e të punës
së detyrueshme. Nji ballafaqim ideologjik n’atë
çast, ishte krejtsisht i pavend e i pamend. Vetëm
buzqesha e, tue shikue vllaun, vazhdova:

– “Kështu e ka shkolla! Kërkon punë, përpjekje
e sigurisht, gjykime personale. Pritni sa
të shkoni në universitet”, vazhdova unë sa për
muhabet: “Atje keni me gjetë lista të gjata librash
që duhen lexue mbrenda nji kohe të caktueme,
raporte me gojë e me shkrim që duhen përgatitë
herë mbas here e, natyrisht, teza që kërkon nji
punë origjinale.”

– “Oh!”, m’u përgjigjen të dy nji zani, sikur të
dojshin me thanë:

– “Kjo punë nuk mbaron kurrë!”
Çdo minutë kishte randësi vendimtare për
mue e koha që kalonte, po më shtrëngonte për
gryke edhe ma shumë, sepse largësia e kufinit
që do të kapërcejsha, kërkonte orë të gjata marshimi
të shpejtë e shumë të kujdesshëm. Megjithatë,
nuk munda me heqë sytë nga vllau që,
kërrusë përsëri mbi libër, nuk kishte asnji ide të
planeve të mia për largim. Ndërrova dy fjalë të
tjera me shokun e tij, mandej me nji përpjekje
mbinjerzore që të përmbajsha lotët, i thashë me
shprehje të ndërpreme:

– “Unë do të shkoj në katund…këtu afër… me ngrehë nji çati… Mjeshtri ka nevojë për ndihmën time… Do të kthehem prapë… ndoshta nesër në mbramje!”

Vllau ndërpreu leximin, u ngrit e më shtriu
dorën. Mora dorën e shtrime të shokut ma parë,
mandej atë të vllaut, por nuk pata guximin me e
përqafue. Oh! Sa do të kisha dashtë ta mbajsha
edhe njiherë shtrëngueshëm në krahnuer atë
çast e ta përqafojsha me afshin që më digjte
përmbrenda, me forcën e bindjes që më thonte
se do të ndaheshim përjetë e me shtymjen që
më krijonte frika se ndërmarrja ime do të më
kushtonte jetën, ose do të vuloste edhe ma randë
fatin e familjes sime, si “reaksionare” e, si rrjedhim,
trajtimin e tyne me armiqsi e hakmarrje.

Nuk pata guxim! Nji shtrëngim dore, nji
“Mirupafshim!” e, me nji kthim të shpejtë drejt
derës, të cilën e mbylla menjiherë, dola përjashta.
Në dhomën ku studiojshin dy të rijt, ra
përsëri heshtja. U ndamë përjetë!

Ishte ditë gushti e nxehtë. Asgja nuk lëvizte.
Gjithçka dukej si e ngulun në vend e jeta nuk
ecte ma me ritmin normal, përveç zemrës sime
që vlonte si vullkan, trupit tim që digjej e mendjes
që përqendrohej vetëm në nji ide:

– “Asnji gabim, as ma të voglin gabim! Mos
harro!”, thosha me vete pa ndërpremje. “Kjo
asht nata e fatit për ty! Në përleshjen që po
fillon, këtu e në këtë çast, kundër botës që po
të shkatrron, asnji gabim nuk lejohet! Lotët
e sentimentalizmat nuk kanë vend! Pusho së
qenuni njeri normal! Banu i fortë si guri, i gatshëm
edhe me qëllue mbi ata që përpiqen me
të zhdukë! Qëndro i patundun si shkambi, pa
ndjesi para nanës plakë që pret pleqninë e sigurueme
prej teje, para vllaut që ka mbetë krejt
vetëm, para motrës që të deshti e të kërkon! Sot,
para vendimit të marrun, ata nuk jetojnë ma për
ty… Ata nuk janë tjetër, veçse hije të dashtuna
të s’kaluemes, asgja ma shumë se kujtime të
dhimbshme të së tashmes tande kritike… Banu i fortë si guri!”

Nuk e njifsha veten ma; ndryshimi që pësovan ishte i shpejtë e i plotë.

Për të parën herë në jetën time fillova me
kuptue qartë e me ndie thellë në shpirt se po
hyjsha në nji botë të re, ku largësia e qenieve
ma t’afërme do të krijonte rreth meje nji
shkreti zharitëse, e ku etja do të mbetej përjetë
e pashueme. Edhe sot, dhetë vjet ma vonë, kam
frikë me mendue se cilat do të kishin qenë fjalët
e vllaut tim, kur ai ka kuptue se akti im po e
braktiste atë përjetë, kam frikë me mendue se
çfarë mallkimi të merituem do të ketë lëshue
ajo viktimë mbi kurrizin tim, por edhe t’atyne
që më detyruen të marr arratinë.

– “Më fal, o Zot!”

Në këtë ishull begatie ku jetoj unë sot, buka
më zen fytin shpeshherë e, pesha e aktit që m’u
imponue, më ndrydh zemrën sa herë që fytyra
e vllaut që vuen, më del e gjallë përpara, sa herë
që zani i tij më tingëllon në vesh si në të kaluemen,
kur të dy vllaznit së bashku, qesheshim
edhe për fjalët ma të thjeshta, edhe për gjanat
ma pa randësi, edhe për gjestet ma fëmijnore.
Sepse për mue ai qe gjithmonë vllau i vogël,
voglushi që më shtrëngonte fort nga frika se, nji
ditë, ashtu siç ngjau, do ta lejsha të vetmuem e
të pambrojtje. Për mue, ai do të mbetet gjithmonë
tetëvjeçari që përkëdhelte lehtas kromin
e bardhë të biçikletës që ndritte nga dielli, tetëvjeçari
që m’u hodh me nji kërcim të lehtë si të
maces e, me dy krahë të njomë që më rrethojshin
qafën, më ngjeshej për krahnor me afsh,
sikur donte me gjetë n’atë shtrëngim, ngrohje
për jetimninë e ngushëllim për vobekësinë që e
ndoqi kamba-kambës, gjithë jetën. Kush ka me
të mbështjellë me dy krahë plot afsh e dashni,
ashtu si bante baba shpesh me mue, o pafajsia
tetëvjeçare e internueme, o andrra fëmijnore e shtypun pa mëshirë?!

Oh, sikur të kisha frymën e poetit do t’i
mblidhsha me kujdes të gjitha fjalët e fshamjet
që nxora për ty, o voglushi im, e do t’i përpunojsha
në vargje t’qëndisuna për mrekulli. Do të
shkojsha mandej te argjendari mjeshtër e do t’i
lutesha me i gdhendë si petale florini të lidhun
në vargje e gërshetue për bukuri. Do ta merrsha
atëherë atë relike tejet mjeshtrore e do ta varsha
mbi gjoksin tim, do ta mbështetsha mbi zemrën
time e, sa herë që kujtimi ngjethës i vuejtjeve
tueja të pafund, o vlla, e malli që më këputi do
të më lodhshin aq shumë sa të kërrusshin kokën
mbi krahnorin tim plot dhimbje, do të lexojsha
me sy të përlotun, ato vargje t’qëndisuna, do të
pëshpëritsha me afshin e zemrës së zhuritun,
emnin tand e do të përpiqesha me gjetë ngushllim
n’atë mal dashnie që kam për ty, o vlla, o
pafajni e kryqzueme që, edhe në vorr, kam me
të kujtue…!

Shënim: Në vjetin 1969, nji skuadër shqiptare futbolli vizitoi Kosovën. Njeni nga lojtarët, kojshi lagjeje me familjen time, hapi fjalën sikur vllau im në Shqipni, kishte vdekë diku në nji kamp internimi komunist. Pa lajme nga familja qysh në maj 1967, unë e besova. Kumti i zi ma këputi shpirtin. Ato ditë shkrova pjesët ma prekëse të këtij tregimi.

Ma vonë mora vesh se kishte qenë nji gënjeshtër, nji nga metodat komuniste të luftës psikologjike kundër emigracionit politik.

Hempstead, New York
Gusht 1970

Marrë nga Nacional