Dëshirat e shqiptarëve

Gazeta Welser Zeitung, fletë katolike-konservatore javore, 31 dhjetor 1912

Ky tekst është një përkthim i një artikulli të botuar më 31 dhjetor 1912 në gazetën “Welser Zeitung”, një fletë katolike-konservatore nga Austria. Artikulli paraqet një intervistë të një gazetari austriak me një shqiptar të njohur, menjëherë pas shpalljes së pavarësisë së Shqipërisë. Intervista trajton dëshirat territoriale të shqiptarëve, shqetësimet rreth përzgjedhjes së princit të parë shqiptar, si dhe rolin e Fuqive të Mëdha.

Një pjesë e rëndësishme i kushtohet krimeve të ushtrisë serbe në territoret shqiptare, duke përfshirë masakra masive në Shkup dhe Ferizaj. Në mënyrë veçanërisht të theksuar trajtohet edhe çështja fetare e katolikëve të fshehtë në Stubëll dhe rrethina, të cilët pas ardhjes së administratës serbe u përpoqën të deklarohen hapur si katolikë – sikur edhe sa ishin nën pushtetin osman në kohën e tansimatit, por u ndaluan dhe u kërcënuan nga autoritetet serbe. Kjo tregon diskriminimin fetar dhe politikën asimiluese të shtetit serb në territoret e pushtuara shqiptare. (Z. Noka)

Gazeta «Grazer Volksblatt» botoi një intervistë që një nga redaktorët e saj zhvilloi me një shqiptar të njohur. Redaktori vuri në dukje në hyrje se më në fund, me vendimin e Konferencës së Ambasadorëve, ishte përmbushur dëshira e kahershme e shqiptarëve për të qenë të pavarur.

„Sigurisht,“ u përgjigj i intervistuari, „ne kemi tani për tani garancitë e Fuqive të Mëdha që Shqipëria do të krijohet. Por ende sot nuk e dimë se çfarë përmase do të ketë ky shtet. Sipas dëshirave tona, padyshim që katër vilajetet – Shkodra, Manastiri, Shkupi dhe Janina – duhet të bashkohen në Shqipërinë e re të pavarur. Mali i Zi nuk duhet të zgjerojë kufijtë e tij as edhe për një pëllëmbë në drejtim të juglindjes, sepse i gjithë ai territor është shqiptar; në fakt, edhe Kuçi, Trubështi, Podgorica, Ulqini dhe Tivari, që sot janë brenda Malit të Zi, janë vendbanime shqiptare. Ne shpresojmë që Austria dhe Italia do të mbrojnë interesat tona gjatë përcaktimit të kufijve. Sepse interesat tona, në këtë rast, janë edhe interesat e tyre – ata nuk mund të lejojnë që Ballkani të bëhet një shtet sllav.“

„A kanë vendosur tashmë shqiptarët për një pretendues të caktuar për fronin? Në gazeta përmenden emra të ndryshëm, sidomos përmendet Princi Ahmed Fuad?“

„Kjo është një çështje e vështirë. Princi Ahmed Fuad është pa dyshim shqiptar. Por për ne shqiptarët duket e çuditshme që ky zotëri kujtohet vetëm tani që është shqiptar. Çfarë ka bërë ai për Shqipërinë deri më tani? Nëse ai vërtet do të zgjidhej princ apo mbret, kjo do të ndodhte vetëm sepse Fuqitë e Mëdha shikojnë më shumë interesat e tyre politike sesa mirëqenien e vendit. Austria ndoshta do të dëshironte një mysliman në fronin shqiptar për t’u bërë qejfin myslimanëve të Bosnjës. Anglia do të shpëtonte në mënyrë të zgjuar nga një princ egjiptian, dhe Italia do të fitonte simpatinë e nënshtetasve të saj në Libi. Do të ishte një lëvizje e zgjuar politike nga këto shtete – por Shqipëria do të vuante nga kjo.“

„Pra mendoni se një princ mysliman nuk do të ishte personi i përshtatshëm?“

„Mos më keqkuptoni. Nuk është çështje fetare, por ekonomike. Shqipëria duhet të zhvillohet ekonomikisht, të nxirret nga prapambetja kulturore ku ndodhet pas shekujsh nën sundimin turk dhe të bëhet një shtet i lulëzuar. Për këtë na duhet një princ i krishterë që të ketë marrëdhënie të mira me oborret evropiane, në mënyrë që përmes miqësive personale të fitojë përkrahjen e Fuqive për vendin. Na duhet një princ që të mos e shfrytëzojë vendin, por ta forcojë dhe ta ngrejë financiarisht.“

„Kë keni parasysh konkretisht?“

„Nuk kam ndonjë person konkret, as ndonjë emër të caktuar. Për mua nuk ka rëndësi nëse vjen nga Austria, Gjermania apo Italia. Në Austri keni mjaft familje princërore, si Lihtenshtajni apo Shvarcenbergu. Dua vetëm që të jetë i krishterë, që Shqipëria të mos bëhet një shtet mysliman, një përsëritje e Turqisë. Historia ka treguar qartë se asnjë shtet mysliman nuk ka mundur të qëndrojë – sepse Islami është sinonim i prapambetjes dhe rënies. Ne shqiptarët duam përparim, duam kulturë dhe zhvillim, dhe për këtë arsye edhe vetë inteligjenca myslimane thotë se kemi nevojë për një princ të krishterë. Ne shqiptarët e kërkojmë këtë edhe sepse duam një shtet shqiptar. Nëse në krye vendoset një mysliman, atëherë të gjithë myslimanët që sot jetojnë nën sundim të krishterë – në Bosnjë, Maqedoni, Greqi, Serbi, etj. – do të vijnë në shtetin tonë të ri. Nëse Fuqitë e Mëdha na imponojnë një mysliman, atëherë ato nuk e duan përparimin tonë, por ndjekin vetëm interesat e tyre egoiste.“

„Por ndërkohë janë serbët ata që kanë pushtetin në Shqipëri?“

Shqiptari shtrëngoi grushtin: „Përkohësisht, po – por jo edhe për shumë gjatë. Sepse i gjithë populli shqiptar është i tmerruar nga krimet e këtyre horrave. Kur hynë në Shqipëri, ata na thanë se donin vetëm të na çlironin nga zgjedha turke. Ne u besuam dhe nuk u kundërvuam hyrjes së tyre, madje i ndihmuam. Por pastaj i njohëm këto përbindësha njerëzorë në fytyrën e tyre të vërtetë. Ajo që është shkruar deri tani në gazetat austriake për mizoritë e ushtrisë serbe nuk është asgjë krahasuar me realitetin e tmerrshëm. Nëpër fshatra u masakrua çdo njeri që u pa gjallë, shtëpitë u thyen, në haremet u kryen krime të turpshme dhe më pas gratë dhe fëmijët u vranë me gjakftohtësi. Nuk mund të përshkruhet ajo çfarë ndodhi – lexuesit tuaj do të lëndoheshin në ndjenjat e tyre.

Por vetëm shifrat e thata flasin gjuhë të tmerrshme: Në vetë Shkupin dhe në një rreze deri në stacionin hekurudhor të Ferizajit u vranë afro 20.000 shqiptarë – burra dhe gra, foshnje dhe pleq. Në tre javët e para të pushtimit serb të Shkupit, çdo natë hidheshin 30 deri 40 trupa në lumin Vardar. Serbët nuk kursyen as të plagosurit – i nxorën nga shtrati në spitale dhe i mbytën në lumin e rrëmbyeshëm të Vardarit. Në vetë Ferizaj, nga 3000 deri në 4000 banorë, mbetën vetëm tre. Kjo është mënyra si civilizimi serb do të zhdukë shqiptarët. Të gjithë shqiptarët janë të bashkuar në urrejtje kundër serbëve. Po përgatitet një revolucion, në të cilin të gjithë serbët do të dëbohen ose do të vriten.“

„Por serbët përpiqen të fitojnë shqiptarët katolikë për vete. Ka pasur lajme për një konkordat, për një seminar priftërinjsh në Prizren, etj.“

„Këto janë të gjitha lajme të rreme, të përhapura nga sllovenët për të justifikuar përpara popullsisë katolike bashkëpunimin me serbët. Qëndrimi i serbëve ndaj katolikëve dëshmohet nga një ngjarje: Në zonën nga Prizreni deri në Shkup ka rreth 20.000 katolikë të fshehtë. Nga frika e sundimit turk ata janë paraqitur si myslimanë, edhe pse janë të gjithë të pagëzuar. Në Stubllë, në Mal të Zi (Crnagora) dhe në fshatra të tjera, banorët menduan se kishte ardhur momenti të deklaroheshin hapur si katolikë, meqë tani ndodheshin nën administratë të krishterë. 4000 deri 5000 vetë u deklaruan si katolikë. Atëherë, guvernatori civil serb thërret priftin dhe i bërtet:

„Ç’është kjo punë? Këta njerëz duan të bëhen katolikë?“ Prifti u përgjigj: „Më falni, këta njerëz nuk duan të bëhen tani, ata janë katolikë prej kohësh dhe tani mendojnë se mund të shpallen hapur si të tillë!“ Përfaqësuesi i shtetit serb u përgjigj: „Kjo nuk lejohet. Ata duhet ose të bëhen ortodoksë, ose të mbeten myslimanë. Por në mbretërinë tonë nuk lejohet që myslimanët të bëhen katolikë.“ Kjo ngjarje është shumë domethënëse. Me ligje të tilla, është e pamundur të arrihet ndonjë konkordat me Romën. Në të gjithë Serbinë nuk ka asnjë kishë katolike. Vetëm në Beograd pranë ambasadës austriake dhe në Nish pranë konsullatës austriake ka kapela katolike.“

„Po për seminari i përmendur në Prizren?“

„Është një mashtrim gazetaresk. Katolikët nuk kanë nevojë për një seminar të ri, sepse kanë tashmë një në Shkodër, ku japin mësim jezuitët – kështu që kleri katolik shqiptar nuk qëndron pas askujt për nga arsimi. Edhe vetë mënyra si është shkruar lajmi e tregon qëllimin e tij. Thuhet se në seminar do të japin mësim profesorë sllovenë dhe kroatë. Por është e vështirë të imagjinohet një mësim ku mësuesi nuk kupton nxënësin dhe nxënësi nuk kupton mësuesin. I tillë do të ishte raporti mes profesorëve sllavë dhe nxënësve shqiptarë. Me lajme të tilla duan të fitojnë katolikët shqiptarë. Por nuk do të kenë sukses. Ne shqiptarët, pa dallim feje, qëndrojmë të bashkuar dhe nuk lejojmë të bëhemi sllavë. Ne qëndrojmë fort pas fjalës: „Ballkani për popujt e Ballkanit“ – por gjithashtu „Shqipëria për shqiptarët.“

Të papajtueshmit.

Nga Konferenca e Paqes në Londër

Bisedimet ndërmjet shteteve ballkanike në Londër, të paktën sa shihet nga jashtë, nuk po ecin përpara. Kërkesave të tepruara të aleatëve të Ballkanit, Turqia i është kundërvënë me kundërpropozime po aq të papranueshme.

Çfarë kërkon Turqia

Sipas agjencisë “Reuter”, kërkesat kundër të Perandorisë Osmane janë si vijon:

1.
Vilajeti i Adrianopojës (Edirne) të mbetet nën administrimin e drejtpërdrejtë të Turqisë.

2.
Maqedonia të shndërrohet në një principatë me kryeqytet Selanikun, qëndron nën sovranitetin e sulltanit, por udhëhiqet nga një princ i zgjedhur nga aleatët ballkanikë dhe i emëruar nga sulltani. Princi duhet të jetë protestant dhe nga një vend neutral.

3.
Shqipëria të bëhet autonome, nën sovranitetin e sulltanit, dhe të drejtohet nga një princ i familjes perandorake osmane, i zgjedhur për një periudhë pesëvjeçare, me mundësi zgjatjeje.

4.
Të gjitha ishujt e Egjeut të mbeten nën kontrollin turk.

5.
Çështja e Kretës nuk do të trajtohet në këtë konferencë, por do të rregullohet në mënyrë të veçantë midis Turqisë dhe Fuqive të Mëdha.

Albaniens Wünsche

1. Welser Zeitung, Katholisch-konservatives Wochenblatt, 31. Dezember 1912

Das «Grazer Volksblatt» veröffentlichte eines seiner Redakteure mit einem bekannten Albanesen. Der Redakteur verwies einleitend darauf, daß nun endlich durch den Beschluß der Botschafter-Konferenz der alte Wunsch der Albanesen, selbständig zu werden, erfüllt worden sei.

„Gewiß”, erwiderte der Interviewte, wir haben einst weilen die Garantien der Großmächte, daß ein Albanien geschaffen wird. aber wir wissen heute noch nicht, welchen Umfang dieses Land haben wird. Wenn es nach unseren Wünschen ginge, müßten selbstverständlich die vier Vilajets Skutari, Monastir. Uesküb und Janina zu dem neuen unabhängigen Albanien vereinigt werden. Montenegro darf seine Grenzen gegen Südosten um keinen Fußbreit vorrücken, denn das ganze Gebiet ist albanisch, eigentlich sind ja auch Kuci, Trobschi, Podgoritza, Dalcigno und Antivari, die in Montenegro liegen, albanische Orte. Wir hoffen wieder, daß Oesterreich u. Italien bei der Grenzbestimmung unsere Interessen wahren werden. Denn unsere Interessen sind in diesem Falle auch ihre Interessen, da sie nicht zulassen können, daß der Balkan ein Slawenstaat werde”

„Haben die Albanen sich schon für einen bestimmten Thronprätendenten entschieden? In den Blättern liest man die verschiedensten Namen, vor allem wird Prinz Achmed Fuad genannt?” „Das ist eine schwere Frage. Prinz Achmed Fuad ist gewiß ein Albanese. Aber es kommt den Albanern sehr merkwürdig vor, daß dieser Herr sich erst jetzt daran erinnert, daß er ein Albanese ist. Was hat er denn bis jetzt für Albanien getan? Wenn er wirklich zum Fürsten oder König gemacht werden sollte, so geschähe dies nur deshalb, weil die Großmächte mehr auf ihre eigenen politischen Interessen sehen, als auf das Wohl des Landes, Oesterreich sähe vielleicht des halb gerne einen Mohammedaner auf dem albanischen Thron, um den Mohammedanern in Bosnien einen Gefallen zu er weisen.

England wäre auf die beste Art von einem ägyptischen Prinzen befreit, und Italien will sich dadurch das Wohl wollen seiner Untertanen in Libyen erwerben. Das wäre zwar ein sehr geschickter Schachzug dieser Staaten, aber Albanien würde darunter leiden.”

„Sie glauben also, daß ein mohammedanischer Fürst nicht die geeignete Persönlichkeit wäre?”

„Sie dürfen mich nicht mißverstehen. Es handelt sich nicht um eine konfessionelle Frage, ondern um eine volkswirtschaftliche Frage. Albanien muß wirtschaftlich in die Höhe gebracht werden, es muß aus dem kulturellen Rückschritt, in dem es sich durch die jahrhundertelange Knechtschaft der Türken befindet, herausgerissen und zu einem blühenden Staatswesen gemacht werden. Dazu brauchen wir einen christlichen Fürsten, der mit den Höfen Europas in guten Beziehungen steht, damit er durch seine persönlichen Freundschaften dem Lande das Wohlwollen der Mächte sichert. Wir brauchen einen Fürsten, der das Land nicht ausbeutet, sondern finanziell kräftigt und hebt.”

„Wen haben Sie da im Auge?”

„Gar keine bestimmte Persönlichkeit, keinen bestimmten Namen. Mir ist es ganz gleich, ob er aus Österreich. Deutschland oder Italien kommt. In Österreich haben Sie ja verschiedene Fürstengeschlechter wie Liechtenstein, Schwarzenberg. Ich will nur deshalb einen christlichen Fürsten, damit nicht Albanien ein mohammedanischer Staat, eine Neuauflage der Türkei werde. Die Geschichte hat doch so deutlich gezeigt, daß sich kein mohammedanischer Staat erhalten kann, weil der Islam gleichbedeutend ist mit Rückschritt und Verfall. Und wir Albaner wollen vorwärts, wir wollen Kultur, Fortschritt und darum sagt selbst die mohammedanische Intelligenz, daß wir einen christlichen Fürsten brauchen. Wir Albaner fordern dies auch deshalb, weil wir einen albanischen Staat haben wollen. Wenn aber ein Mohammedaner an die Spitze tritt, dann würden alle Mohammedaner, die unter christlicher Herrschaft stehen, in Bosnien, Mazedonien, Griechenland, Serbien usw. in unser neues Staatswesen einwandern. Wenn die Großmächte uns einen Mohammedaner aufzwingen, dann wollen sie nicht unsern Fortschritt, sondern verfolgen nur eigensüchtige Interessen.”

“Einstweilen sind aber noch die Serben die Machthabern Albanien?”

Der Albanese ballte die Faust: „Einstweilen noch aber nicht mehr lang. Denn das ganze albanesische Volk ist empört über die Missetaten dieser Schurken. AIs sie in Albanien einrückten, da sagten sie uns, sie wollten uns bloß von dem türkischen Joch befreien. Wir glauben es und setzten ihrem Einmarsch keinen Widerstand entgegen, ja, halfen ihnen sogar. Aber dann lernten wir diese menschlichen Bestien in ihrer wahren Gestalt kennen. Was in den österreichischen Zeitungen bisher zu lesen war über die Gräueltaten der serbischen Truppen, ist noch gar nichts gegen die entsetzliche Wirklichkeit.

In den Dörfern wurde jedes menschliche Wesen, das sich blicken ließ, niedergestochen oder niedergeschossen, die Häuser wurden erbrochen, in den Harems die schändlichsten Verbrechen verübt und schließlich Weib und Kind kaltblütig ermordet. Man kann diese Scheußlichkeiten gar nicht so wiedergeben, wie sie sich abgespielt haben, weil Ihre Leser in ihren Gefühlen verletzt würden. Aber die nackten kalten Zahlen allein sprechen eine fürchterliche Sprache. In Uesküb selbst und in einem Umkreise, der sich nur bis zur nächsten Eisenbahnstation Ferisovic erstreckt, wurden nahezu 20.000 Albaner, Männer und Frauen. Säuglinge und Greise, ermordet. In den ersten drei Wochen der Besetzung von Uesküb durch die Serben wurden in jeder Nacht 30 bis 40 Leichen in den Vardar geworfen.

Die Serben haben selbst die Verwundeten nicht geschont, haben sie aus den Betten in den Spitälern gerissen und im reißenden Vardar ertränkt. In Ferisovic selbst sind von den 3000 bis 4000 Einwohnern bloß drei übriggeblieben. So will die serbische Zivilisation die Albaner ausrotten. Alle Albaner eint das Gefühl des Hasses gegen die Serben. Es bereitet sich eine Revolution vor, bei welcher alle Serben verjagtt oder erschlagen werden.”

„Aber die Serben suchen ja die katholischen Albaner für sich zu gewinnen. Es kamen doch die Meldungen von einem Konkordat, von einem Priesterseminar in Prizrend u. dgl.”

„Das sind lauter falsche Nachrichten, sie von den Slowenen ausgestreut werden, um vor der katholischen Bevölkerung das Zusammengehen mit den Serben zu entschuldigen. Welche Gesinnung die Serben gegenüber der katholischen Bevölkerung haben, beweist folgender Vorfall: In der Umgebung von Prizrend bis Uesküb gibt es ungefähr 20.000 heimliche Katholiken. Aus Furcht vor der türkischen Herrschaft haben sie sich bis jetzt als Mohammedaner ausgegeben, ob wohl sie alle getauft sind. In Stubla, Crnagora und anderen Dörfern glaubten nun die Einwohner, daß jetzt der Zeitpunkt gekommen sei, wo sie sich offen als Katholiken bekennen dürften, da sie doch unter christlicher Verwaltung stünden. 4000 bis 5000 erklärte» sich als Katholiken. Da läßt der serbische Zivilgouverneur den Pfarrer rufen und herrscht ihn an:

„Was heißt das? Diese Leute wolle» Katholiken werden?” Der Pfarrer erwiderte: „Entschuldigen Sie, die Leute wollen es nicht erst jetzt, sondern sie sind schon lange Katholiken und glauben, daß sie sich jetzt offen als solch- bekennen können!” Da erwiderte der Vertreter des serbischen Staates: „Das gibt’s nicht. Sie müssen entweder orthodox werden oder mohammedanisch bleiben. Aber in unserem Königreich ist es nicht erlaubt, daß Mohammedaner katholisch werden.” Dieses Ereignis ist doch bezeichnend. Bei solchen Gesetzen ist es unmöglich, daß ein Konkordat mit Rom geschloffen wird. Es gibt auch in ganz Serbien keine einzige katholische Kirche. Bloß in Belgrad bei der österreichischen Botschaft und in Nisch beim österreichischen Konsul sind katholische Kapellen.”

„Und das verheißene Priesterseminar in Prizrend?”

„Ist eine fette Zeitungsente. Die Katholiken brauchen überhaupt kein neues Priesterseminar, da sie ohnehin eines in Skutari haben, an welchem Jesuiten die Lehrkräfte sind, so daß der katholische Klerus Albaniens an Bildung keinem anderen Klerus nachsteht. Schon die Abfassung der Notiz hat die Tendenz gezeigt. Da wird von slowenischen und kroatischen Professoren gesprochen, welche an dem Seminar unterrichten sollen. Ich kann mir aber einen Unterricht schwer vorstellen, bei welchem der Lehrer den Schüler und der Schüler den Lehrer nicht versteht. Und so wäre das Verhältnis zwischen slawischen Professoren und albanischen Schülern. Mit solchen Nachrichten will man die katholischen Albanese» gewinnen. Aber das wird nicht gelingen. Wir Albanesen halten ohne Unterschied der Konfession fest zusammen und lassen uns nicht zu Slaven machen. Wir halten an dem Wort fest: „Der Balkan den Balkanvölkern”, aber auch „Albanien den Albanesen”.

Die Unverträglichen.

Von der Londoner Friedens-Konferenz.

Die Verhandlungen der Balkanstaaten in London kommen, wenigstens soviel von außen zu ersehen ist, nicht recht vom Fleck. Den ganz übertriebenen Forderungen der Verbündeten ist die Türkei mit ebenso unmöglichen Gegenanträgen entgegengetreten.

Was die Türken fordern

Wie das „Reuterbureau” erfährt, sind die türkischen Gegenforderungen folgende:

1.
Das Vilajet Adrianopel bleibt unter der direkten Verwaltung der Türkei.

2.
Mazedonien wird in ein Fürstentum um gewandelt, mit Saloniki als Hauptstadt. Es steht unter der Souveränität des Sultans, jedoch unter einem von den Balkanverbündeten erwählten Fürsten, der vom Sultan ernannt wird. Der Fürst soll Protestant und aus einem neutralen Staate sein.

3.
Albanien wird autonom unter der Souveränität des Sultans und unter einem Fürsten aus der kaiserlich ottomanischen Familie, der für fünf Jahre gewählt wird, mit der Möglichkeit der Prolongierung.

4.
Alle ägäischen Inseln bleiben türkisch.
Die kretische Frage wird von der Konferenz nicht behandelt, sondern zwischen der Türkei und den Großmächten geregelt.