ADEM DEMAÇI-SIMBOL I GUXIMIT DHE FANAR NDRIÇUES NË ERRËSIRËN HISTORIKE TË SHQIPTARËVE

Shqiptarët, edhe pse autoktonë në trojet e tyre mijëravjeçare, kanë përjetuar ndër shekuj goditje të rënda nga pushtuesit serbo-sllavë.
Me ardhjen e dhunshme të sllavëve gjatë shekujve -VI- dhe -VII-, toka dhe qielli i Dardanisë u errësuan nga tymi i luftës dhe flaka e shkatërrimit.

Të udhëhequr nga instinkte primitive dhe politika të shfarosjes, serbo-sllavët ushtruan mbi shqiptarët dhunë sistematike dhe masakra të përmasave gjenocidale.

Historia e shqiptarëve, kur analizohet në dritën e burimeve të besueshme, dëshmon se mbijetesa e tyre është më shumë se një mrekulli historike.

Nuk është e rastësishme të thuhet se ndonjëherë fati qëndron në fatkeqësi: pa shpërthimin e Luftës së Parë Botërore dhe pa mbështetjen e Perandorisë Austro-Hungareze të çështjes shqiptare, Serbia, Mali i Zi, dhe Greqia të përkrahura nga Rusia cariste, do ta kishin asgjësuar kombin shqiptar.

Ngjarjet tragjike të viteve 1912–1913 e konfirmojnë këtë rrezik. Forcat serbe dhe malazeze depërtuan ushtarakisht deri në Durrës, duke kryer mizori ndaj popullsisë civile shqiptare.

Lufta e Dytë Botërore (1939–1945) i gjeti shqiptarët në varfëri ekstreme, të përçarë dhe të shtypur. Edhe pse ishin të vetëdijshëm për natyrën koloniale dhe shtypëse të regjimit serbo-sllav, ata u detyruan të luftonin krah për krah me këta barbarë kundër pushtuesve të jashtëm: Italisë fashiste dhe Gjermanisë naziste.

Por, menjëherë pas përfundimit të luftës, pabesia e regjimit jugosllav u rishfaq me brutalitet. Vetëm gjatë vitit 1945, mbi 55 mijë shqiptarë u vranë në Kosovë nën pretekstin e “luftës kundër reaksionit”.

Vitet që pasuan ishin vite të një vazhdimi të gjenocidit kulturor, politik dhe fizik. Aksioni famëkeq i kërkimit të armëve në vitet 1955–1956, i organizuar nga ministri i Punëve të Brendshme të Jugosllavisë, monstruozi Aleksandër Rankoviq, u përdor si mjet për spastrimin etnik të Kosovës.

Mijëra shqiptarë u arrestuan, u torturuan, u burgosën ose u dëbuan me dhunë drejt Turqisë, ndërsa pronat e tyre iu dhanë kolonëve serbë e malazezë.

Në këtë errësirë të thellë, u shfaq z. Adem Demaçi, një figurë e shquar, plot guxim dhe vizion. Ai, si student i Fakultetit Filologjik në Beograd, ngriti zërin kundër diskriminimit dhe shtypjes, duke e artikuluar revoltën popullore përmes fjalës së shkruar.

Në vitin 1958 botoi romanin “Gjarpërinjtë e gjakut”, një vepër që u përhap si zjarr ndër shqiptarët dhe që u transmetua gojë më gojë, përtej kufijve të letërsisë, deri te ata që nuk dinin të shkruanin dhe të lexonin.

Demaçi, në një kohë kur Kosovën e kishte pllakosur errësira dhe primitivizmi, e shkroi këtë roman si një apel që të ndalej vëllavrasja ndër shqiptarë. Thënia e tij antologjike: Jo atyre që janë trima me ngreh gishtin e krimit, por atyre që janë trima me shtri dorën e pajtimit” e tmerroi pushtetin sllavo-komunist të Jugosllavisë.

Pushteti jugosllav e ndaloi menjëherë qarkullimin e romanit dhe sekuestroi të gjitha kopjet, i frikësuar nga ndërgjegjësimi kombëtar që nisi të vërehej kudo.

Demaçi, duke e njohur fashizmin dhe urrejtjen sllave ndaj kombit të tij, nuk u thye e as nuk u zmbraps. Edhe pse ishte shpresa e vetme e familjes, ai në vend të heshtjes zgjodhi rezistencën.

Për këtë vendosmëri dhe qëndrim titan, Demaçi vuajti 28 vite burg, jo për ndonjë vepër kriminale, por për guximin dhe luftën e hapur që shqiptarët të jenë të barabartë me popujt e tjerë të Jugosllavisë.

Ai asnjëherë nuk u përkul, nuk kërkoi falje, e as nuk e tradhtoi idealin. E lidhi fatin e tij me fatin e Kosovës në mënyrë të palëkundur dhe të vetëdijshme.

Në qelitë e errëta të burgjeve jugosllave, ku trupi i dobësohej nga vuajtjet, shpirti i tij rigjenerohej, duke u bërë edhe më kërkues. Demaçi nuk kërkonte hakmarrje, por drejtësi.

Nuk kërkonte lavdi, por barazi; nuk kërkonte fron, por liri për popullin e vet. Demaçi u bë zëri i ndërgjegjes së një populli të shtypur, në një epokë të shtypjes.

Adem Demaçi i fali edhe ata që ia kishin përgatitur kurthin prapa shpinës. Vijimisht thoshte: “Karrieristët e duan kolltukun, ata për të urinojnë edhe mbi varret e prindërve të tyre. Prandaj, unë s’merrem fare me ta.”

Ne që nuk i përjetuam grilat dhe qelitë, shpesh nuk i përballuam vërejtjet dhe qortimet e tij të drejta.

I vetmi që e kuptonte dhe nuk shprehte hatërmbetje ndaj tij ishte Dr. Ibrahim Rugova, ngase ai e njihte ferrin nëpër të cilin kishte kaluar Demaçi.

Ne të tjerët, në vend që ta nderonim, e harruam ose edhe më keq e ofenduam. Por, Zoti i gradon përjetësisht të drejtët dhe të guximshmit si Adem Demaçi.

Sot, në Kosovën e lirë, për të cilën ai dha gjithçka, e kemi borxh dhe detyrim: të mos e harrojmë, të mos e banalizojmë, e mbi të gjitha, të mos e heshtim veprën dhe figurën e tij madhore.

ARIF EJUPI
Gjenevë, 26 korrik 2025