GRATË SHQIPTARE – SHTYLLA TË QËNDRESËS KOMBËTARE – (8)

Prof. dr. Sabile Keçmezi-Basha

GRATË DËSHMORE TË UÇK-së:

ADILE BAHTIR RAMA – JASHARI
(10.5.1957 – 5.3.1998)

Pas përfundimit të Luftës së Dytë Botërore, Kosova përsëri mbeti e robëruar dhe e okupuar. Lëvizja Kombëtare për çlirim dhe bashkim kombëtar nuk e braktisi kurrë idealin e saj, pavarësisht kushteve jashtëzakonisht të vështira në të cilat u detyrua të vepronte. Përballë një robërie të egër dhe të institucionalizuar, nën kthetrat e një pushtimi klasik dhe të një terrori të dyfishtë – atij shovinist dhe komunist jugosllav – kjo lëvizje nuk u shua, nuk u dorëzua dhe nuk heshti. Përkundrazi, ajo mbijetoi në kushte ilegaliteti, duke mbajtur gjallë flakën e vetëdijes kombëtare dhe të aspiratës për liri.

Në dekadat e pasluftës, kjo veprimtari ilegale ishte më shumë se një formë mbijetese politike. Ishte një akt i vazhdueshëm rezistence morale dhe kombëtare, një mënyrë për të ruajtur dhe trashëguar idealin e bashkimit kombëtar nga brezi në brez. Në kushte të rënda represioni, kur përcjelljet dhe persekutimi ishin të përditshme, kjo Lëvizje i dha kuptim të ri nocionit të qëndresës – duke e bërë atë një vlerë të pandashme të identitetit shqiptar. Veprimtaria e Lëvizjes Kombëtare për çlirim dhe bashkim kombëtar nuk mbeti statike apo e fragmentuar. Ajo evoluoi dhe u organizua me kalimin e viteve, duke arritur kulmin e saj në tri dekadat e fundit të shekullit XX. Ky ishte momenti kur ndërgjegjja kombëtare shqiptare nuk mund të mbahej më brenda kornizave të ngushta të protestës dhe organizimit politik ilegal, por kërkoi dhe gjeti shprehje të drejtpërdrejtë në veprim të armatosur.

Kulmi i kësaj Lëvizjeje u mishërua te Ushtria Çlirimtare e Kosovës – një formacion i cili nuk ishte thjesht një ushtri në kuptimin klasik, por një simbol i fuqishëm i bashkimit kombëtar. Ajo arriti të tejkalonte ndarjet e vjetra ideologjike mes të djathtës dhe të majtës shqiptare dhe madje të kapërcente kufijtë etnikë, duke bërë bashkë shqiptarë dhe aleatë ndërkombëtarë rreth një qëllimi të vetëm dhe të shenjtë: çlirimit të Kosovës.

UÇK-ja u shndërrua në instrumentin më të fortë të realizimit më të madh të aspiratës shekullore për liri dhe vetëvendosje. Përmes sakrificës dhe guximit, përmes planifikimit të kujdesshëm dhe veprimeve të vendosura ushtarake, ajo e bëri të prekshme një ëndërr që për shumë kohë ishte konsideruar e pamundur. Fitorja e madhe e popullit shqiptar në qershor të vitit 1999, e arritur me mbështetjen vendimtare të NATO-s dhe faktorit ndërkombëtar, nuk ishte një rastësi historike, por kulmi i një rrugëtimi të gjatë dhe të dhimbshëm. Ishte një triumf i atyre që besuan pa asnjë mëdyshje se liria nuk dhurohet, por fitohet me mund, me gjak dhe me vendosmëri të patundur. Vetëm idealistët e vërtetë patën guximin dhe besimin për të hyrë në këtë përballje të vështirë dhe për ta planifikuar, organizuar e zbatuar një veprim të guximshëm ushtarak, i cili në fund solli çlirimin e Kosovës dhe e vendosi popullin shqiptar në një kapitull të ri të historisë së tij.

Në këtë mënyrë, historia e Drenicës dhe e Prekazit është historia e një kontinuiteti të pashkëputur të rezistencës kombëtare. Është rrëfimi i një populli që i njohu mirë pasojat e robërisë, por që kurrë nuk pranoi ta normalizojë atë. Dhe për këtë arsye, Drenica mbetet jo vetëm një vend gjeografik, por një simbol i pavdekshëm i krenarisë shqiptare dhe i përkushtimit për lirinë.

Ishte pikërisht në këtë kontekst të ngarkuar me dhimbje dhe krenari që në skenën e rezistencës shqiptare filloi të shquhej familja Jashari. Në ato ditë zie dhe betimi, mbi varret e freskëta të Tahir dhe Nebih Mehes, Shaban Jashari – njeriu i urtë dhe i vendosur i Prekazit – bashkë me djemtë e tij, Hamzën dhe Ademin, e bënë një premtim solemn: se nuk do ta ndalonin rrugën e nisur, se do të vijonin luftën deri në çlirim dhe bashkim kombëtar.

Ky betim nuk ishte thjesht një shprehje emocionale e dhimbjes apo një akt formal për të nderuar të rënët. Ishte një marrëveshje e shenjtë dhe e vetëdijshme me ndërgjegjen kombëtare – një zotim që do të udhëhiqte jetën dhe veprimet e kësaj familjeje për dekada. Prekazi, që kishte qenë gjithnjë strehë e burrërisë dhe e qëndresës, do të bëhej tani qendra e organizimit të një lëvizjeje të armatosur që do të shkundte themelet e pushtimit serb.

Ajo që u premtua me solemnitet dhe me dhimbje në varrimin e Tahir dhe Nebih Mehes nga vetë Shaban Jashari, nuk mbeti fjalë e zbrazët apo kujtim i shuar në të shkuarën. Përkundrazi, ai betim i dhënë mbi varret e të rënëve u mishërua dhe mori formën më të lartë të sakrificës në Prekazin legjendar.

Më 5, 6 dhe 7 mars të vitit 1998, kjo tokë e njohur për historinë e saj të qëndresës dhe krenarisë u bë skena e një epopeje të lavdishme që do të trondiste ndërgjegjen kombëtare dhe do të vuloste përjetësisht emrin e Jasharajve në altarin e lirisë shqiptare. Në ato tre ditë të zjarrit dhe gjakut, të tmerrit dhe lavdisë, u zhvillua një rezistencë e pashoqe, e cila nuk mund të kuptohet thjesht si një betejë ushtarake, por si një akt sublim i flijimit për lirinë.

Në këtë betejë të pabarabartë, të përgjakshme dhe të vendosur, u flijuan 59 veta – burra, gra, djem, vajza e fëmijë – të familjes Jashari dhe njerëz të tjerë të lagjes dhe miq që i qëndruan përkrah Adem e Hamzë Jasharit deri në fund. Ata nuk ishin thjesht viktima të një agresioni shtetëror, por luftëtarë të vetëdijshëm të një ideali që e kishin trashëguar dhe kultivuar brez pas brezi.

Në ato ditë marsi, Prekazi legjendar nuk ra – ai u përjetësua. Ai u dogj, u bombardua dhe u mbush me gjak, por u ngrit mbi të gjitha si simboli i pastër i flijimit për atdheun. Epopeja e Jasharajve ishte një moment themeltar i ndërgjegjes sonë kombëtare, dëshmi se liria fitohet me gjakun më të shtrenjtë dhe se kombi shqiptar është i gatshëm të mbrojë veten edhe me çmimin më të lartë.

Ky akt sublim nuk e mbylli një histori, por hapi një kapitull të ri, atë të lirisë dhe të drejtës për të jetuar të lirë në trojet tona, duke na kujtuar përherë se pa sakrificë nuk ka nder, dhe pa qëndresë nuk ka liri. Në mesin e shumë burrave të pathyeshëm dhe grave të vendosura që u ngritën në mbrojtje të pragut të shtëpisë dhe nderit kombëtar në Prekaz, spikat edhe figura e Adile Rama Jasharit – gruaja e komandantit legjendar Adem Jashari. Ajo nuk ishte thjesht bashkëshorte e një luftëtari të njohur, por një trimëreshë e mirëfilltë, një grua me guxim të rrallë dhe me ndjenja të thella përgjegjësie për familjen, kullën dhe atdheun.

Gjatë ditëve të tmerrshme të rrethimit dhe sulmit të pamëshirshëm, kur çdo sekondë mund të ishte i fundit dhe kur zjarri dhe tymi përpinin muret e kullës, Adilja nuk u përkul, nuk u tërhoq dhe nuk u fsheh. Përkundrazi, ajo e dha ndihmesën e saj pa kursim, duke qëndruar krah për krah me burrat e familjes në mbrojtje të shtëpisë dhe të vendit.

Adile Jashari mishëroi virtytet më të larta të gruas shqiptare, që në kohë të fatkeqësive më të mëdha nuk mendon vetëm për veten, por për familjen dhe për vendin. Ajo dëshmoi se mbrojtja e kullës nuk ishte një detyrë vetëm për burrat, por një betim i përbashkët i gjithë familjes, ku gratë zinin vendin e tyre të merituar, të barabartë në vendosmëri dhe sakrificë.

Figura e saj na mëson se lufta e Prekazit nuk ishte vetëm epope e armëve, por edhe e zemrës dhe e shpirtit, e dashurisë së pamasë për familjen dhe atdheun. Adile Jashari qëndron përjetësisht në radhën e atyre heroinave, të cilat me guximin dhe përkushtimin e tyre ndihmuan që historia jonë të shkruhej me lavdi, duke e bërë Prekazin një tempull të nderit dhe të pavdekësisë kombëtare.

Adile Rama – Jashari, bashkëshortja e komandantit legjendar Adem Jashari, përfaqëson një figurë të rrallë të përkushtimit familjar dhe atdhetar. E lindur më 10 maj 1957 në fshatin Akrashticë të Vushtrrisë, ajo u rrit në një ambient ku vlerat kombëtare dhe ndjenja e përgjegjësisë ndaj atdheut ishin pjesë përbërëse e edukimit familjar. Familja Rama, nga e cila vinte Adilja, ishte një familje e madhe, me reputacion të lartë moral dhe shoqëror, e njohur jo vetëm në vendbanimin e tyre, por edhe më gjerë, si një vatër e qëndrueshme e ndjenjës kombëtare.

Prindërit e saj, në veçanti babai Bahtir Rama dhe nëna e saj e devotshme, kishin ngritur një vatër familjare që rrezatonte përkushtim ndaj punës, moralit dhe kombit. Në këtë frymë u rritën edhe gjashtë fëmijët e tyre: tre djemtë – Xhaferi, Sadriu dhe Fetahu – si dhe tri vajzat – Adilja, Zarifja dhe Naxhija. Ky ambient formësues ishte themeli mbi të cilin u ndërtua karakteri i fortë i Adiles, një gruaje që jo vetëm qëndroi krah një figure historike si Adem Jashari, por e përjetoi dhe përjetësoi rrugëtimin e tij jetësor e atdhetar me një qëndresë të heshtur, por të paepur.

Përtej rolit tradicional të bashkëshortes dhe nënës, Adile Rama-Jashari mbeti gjithmonë një udhëtare besnike në rrugëtimin e mundimshëm për liri, një dëshmi e gjallë e bashkimit të rolit të gruas me epopenë e rezistencës shqiptare. Ajo është shembulli i qartë i asaj kategorie grash shqiptare që, edhe pse shpesh mbetën në hije, ishin themeli moral dhe shpirtëror i qëndresës, që me heshtjen, durimin dhe përkushtimin e tyre i dhanë kuptim sakrificës.

Adile Rama-Jashari, një figurë e brumosur në thellësinë e vlerave tradicionale dhe dashurisë për atdheun, është mishërimi i gruas shqiptare që në heshtje dhe me dinjitet u bë pjesë e historisë kombëtare. Arsimin fillor e përfundoi në fshatin e lindjes, Akrashticë të Vushtrrisë, ndërsa në moshën rreth njëzetvjeçare hyri në një kapitull të ri të jetës së saj, duke u martuar me Adem Shaban Jasharin, prijësin e qëndresës së armatosur shqiptare nga Prekazi. Martesa me një burrë të idealit dhe veprimit nuk ishte thjesht një bashkim familjar, por një akt i ndërgjegjshëm i përkushtimit të saj ndaj një vizioni më të madh – lirisë së Kosovës.

E edukuar në një frymë patriotike dhe të përshkuar nga ndjenja e respektit për  familjen, Adilja u dallua si një grua e përkushtuar dhe me zemër të gjerë. Ajo nuk ishte vetëm bashkëshorte e një burri të pushkës dhe idealit, por edhe një nënë e dashur dhe e palodhur, që ruante harmoninë dhe qëndrueshmërinë në një shtëpi ku jeta private ndërthurej me përgjegjësinë kombëtare. Përkushtimi i saj për fëmijët, kujdesi i vazhdueshëm për vjehërrinë dhe të afërmit, dhe gatishmëria e saj për të qenë aty ku kërkohej, e bënin një shtyllë të padukshme, por vendimtare të familjes Jashari.

Adilja shquhej për urtësinë, çiltërsinë dhe natyrën e saj të hareshme. Ajo ishte gjithmonë në dijeni të zhvillimeve brenda dhe jashtë familjes, duke përcjellë me vëmendje çdo lëvizje politike dhe shoqërore në Kosovë. Ajo jo vetëm që i qëndroi pranë burrit të saj në çdo hap, por edhe ndau me të barrën morale dhe rrezikun e përhershëm që e shoqëronte angazhimi në rrugën e rezistencës.

Për Adilen, martesa me Adem Jasharin nuk ishte vetëm një lidhje bashkëshortore, por një bekim dhe një mision i shenjtë. Liria e Kosovës ishte boshti i vizionit jetësor të familjes, dhe ajo, me vetëdije të plotë, u bë pjesë e këtij rrugëtimi historik. Ndërsa historia zakonisht i njeh burrat si autorët e ngjarjeve të mëdha, por në rastin e Prekazit, ajo u shkrua me gjakun dhe sakrificën e të gjithëve – burra, gra dhe fëmijë. Adile Rama-Jashari ishte pjesë e kësaj historie të lavdishme.

Në epopenë e Prekazit, ajo nuk ishte vetëm dëshmitare, por pjesëmarrëse me shpirt dhe trup. Me një ndjenjë të thellë të përkatësisë dhe guximit, ajo u inkuadrua në rrjedhën e rezistencës së familjes Jashari, duke e jetuar me përkushtim betejën për liri. Ajo që për të tjerët mund të ishte një fund tragjik, për Adilen dhe familjen e saj ishte kurorëzimi i një ideali të përjetshëm, që Kosova të jetë e lirë, dhe fëmijët të rriten në një vend të çliruar nga zgjedha e robërisë. Në këtë mënyrë, Adile Rama-Jashari mbetet një emër që, si shumë gra të tjera të pathëna të historisë, e shkroi me dinjitet kapitullin e vet në epopenë e lirisë shqiptare.

Në rrugëtimin e përbashkët jetësor të Adile dhe Adem Jasharit, lindi një familje me pesë fëmijë, e cila do të mbante mbi supe peshën e një epoke heroike dhe të përgjakshme. Kjo martesë nuk ishte vetëm bashkim i dy zemrave, por një lidhje e qëndrueshme ndërmjet idealit dhe përkushtimit, ndërmjet dashurisë familjare dhe betejës për çlirim kombëtar. Fati tragjik i kësaj familjeje kulmoi gjatë sulmit të egër të forcave serbe mbi Prekazin e Ulët në mars të vitit 1998. Përveç komandantit legjendar të UÇK-së, Adem Jasharit, dhe bashkëshortes së tij të pathyeshme, Adile Jashari, ranë edhe dy nga fëmijët e tyre të mitur – Fitimi dhe Kushtrimi – duke u rreshtuar përgjithmonë në altarin e lirisë. Nga kjo masakër shpëtuan tre fëmijë e tyre: Lulzimi, Shqipja dhe Marigona, trashëgimtarë të një emri të shenjtë që do të mbetet udhërrëfyes për gjeneratat e ardhshme.

Në rolin e saj si nënë dhe bashkëshorte, Adile Jashari mishëronte forcën e heshtur të gruas shqiptare që ndan çdo të papritur të jetës me burrin e saj, duke u bërë jo thjesht mbështetje, por pjesë e pandashme e një ideali të madh. Brenda saj përplaseshin dy botë: ndjeshmëria e një nëne që mbron fëmijët me shpirt dhe gjak, dhe qëndrueshmëria e një gruaje që e dinte se jeta e saj ishte e lidhur pazgjidhshmërisht me luftën për liri. Kjo e bënte të jetonte çdo ditë mes ndjenjës së frikës dhe krenarisë – frikë për jetën e të dashurve dhe krenari për rrugën e ndriçuar që kishin zgjedhur.

Sulmi mbi kullat e Jasharajve nuk ishte një befasi për Adilen. Ata e kishin përgatitur veten për atë që pritej të ndodhte. Më 5, 6 dhe 7 mars të vitit 1998, u zhvillua qëndresa më e lavdishme e kohës moderne shqiptare, ku familja Jashari, me 20 anëtarët e saj, rezistoi me dinjitet dhe pa u lëkundur, përballë një makinerie ushtarake të pamëshirshme. Në mesin e të rënëve ishin emra që tashmë janë bërë monument i pavdekësisë: komandanti Adem Jashari, babai Shaban Jashari, vëllai Hamëz Jashari, si dhe të tjerë anëtarë të familjes që vendosën me vetëdije të bëhen pjesë e historisë përmes gjakut të tyre.

Adile Ramë Jashari ishte figura e dallueshme e qëndresës – një grua e fortë në heshtjen e saj, e paepur në përballjen me fatin. Ajo mbante mbi supe jo vetëm barrën e një familjeje të madhe, por edhe të një amaneti kombëtar. Ishte një grua fisnike që e dinte se burri i saj nuk ishte vetëm bashkëshorti i saj, por edhe njeriu që bartte mbi vete idealin e një kombi. Ajo e përkrahte, e priste në kthime nga  aksionet dhe e përcillte nga kulla e trimërisë, duke e ndihmuar pa fund në rrugën që kishte zgjedhur.

E vetëdijshme për punët ilegale të veprimtarisë së tij, ajo kishte mësuar të jetonte me mungesën e Adem Jasharit. Ai herë pas here largohej për misione të rrezikshme, përfshirë edhe udhëtime në Shqipëri, ku kërkonte ndihmë për organizimin e rezistencës. Ajo e kuptonte se ai kishte hyrë në një udhë pa kthim – një rrugë të shenjtë për liri, e cila nuk pranon kthim prapa. Dhe ajo qëndroi aty, me përkushtim, e heshtur dhe krenare, duke ndarë fatin e bashkëshortit të saj, dhe duke hyrë kështu përjetësisht në rrjedhat e historisë sonë kombëtare si një grua që e deshi atdheun siç do një nënë jetën e fëmijëve të saj.

Më 30 dhjetor 1991, kulla e Shaban Jasharit në Prekaz nuk ishte më thjesht një hapësirë banimi, por ishte kthyer në një simbol të qëndresës shqiptare, në një vendtakim të guximit dhe vizionit për lirinë. Aty, në një natë të mbushur me tension dhe paralajmërime të errëta, forcat policore serbe e rrethuan vendin, duke e vendosur familjen Jashari përballë një rreziku të afërt dhe të pashmangshëm. Në atë moment, në krah të njëri-tjetrit qëndronin Adem Jashari, bashkëshortja e tij Adileja, kunetët Rifati dhe Hamza, babai i tyre Shabani, dhe bashkëluftëtarë si Sahit Jashari, Fadil Kodra e të tjerë, të gatshëm për të mos lëshuar asnjë hap nga toka që e kishin të shenjtë.

Adilja, e rritur në një familje të madhe e atdhetare, ishte tashmë e kalitur me një jetë që kërkonte vigjilencë të përhershme dhe një durim që tejkalonte përmasat e zakonshmes. Ajo  ishte mësuar të jetonte me praninë e armëve, me bashkëluftëtarë që hynin e dilnin natën e ditën, me përgjegjësinë për të mikpritur dhe ushqyer burra të vendosur për lirinë e Kosovës. Së bashku me kunatat dhe vjehrrën Zahide, ajo shndërrohej çdo natë në një nikoqire të heshtur të luftës, duke gatuar darkat për burrat e armëve dhe përgatitur mëngjeset për nisjet e reja të tyre drejt maleve.

Netët pa gjumë nuk ishin më përjashtim por përditshmëri. Adilja priste me krenari kthimin e bashkëshortit të saj, dhe çdo krismë në horizont i shtonte një plagë të padukshme në zemër. Por ajo e mbante qetësinë – jo për vete, por për të gjithë ata që e shihnin si shtyllë të shtëpisë. Ajo e dinte se kishte zgjedhur të ndante jetën me një prijës, një burrë që nuk kishte vetëm një familje për të mbrojtur, por një popull të tërë për ta udhëhequr drejt lirisë.

Kjo histori e jashtëzakonshme rezistence dhe sakrifice arriti një nga kulmet më domethënëse më 22 janar 1998, në orët e para të agimit, në kohën e syfyrit – një kohë simbolike për besimtarët, kur tryeza e kafesë dhe bukës ndahej me dashuri dhe paqe mes familjarëve. Në atë mëngjes të heshtur, vjehrra Zahide dhe të tjerët ishin mbledhur për të ndarë së bashku një ritual të përditshëm e të qetë. Por kjo qetësi u shndërrua brenda pak minutash në një ferr të vërtetë, kur forcat serbe, të vendosura për ta thyer rezistencën morale dhe fizike të Prekazit, ndërmorën një sulm të papritur dhe të egër.

Megjithatë, pavarësisht këtij sulmi të befasishëm, ata nuk arritën të nënshtrojnë familjen Jashari. Ata nuk ia dolën të thyenin shpirtin e pathyeshëm të kësaj familjeje, të cilët u treguan të vendosur dhe të palëkundur për të mos pranuar kurrë dorëzim, edhe përballë dhunës më të pamëshirshme.

Por pushtuesi nuk hoqi dorë. Vetëm pak javë më vonë, më 5, 6 dhe 7 mars të po atij viti, forcat serbe ndërmorën një ofensivë të planifikuar me kujdes dhe me mjete të rënda luftarake, duke goditur kullën e Jasharajve me artileri dhe armë të tjera shkatërrimtare. Kjo nuk ishte më një sulm i thjeshtë, ishte një përpjekje e hapur për të fshirë nga faqja e dheut jo vetëm një familje, por edhe simbolin e qëndresës shqiptare.

Por ndërsa predhat binin mbi të dhe flakët përpinin muret e saj, Kulla e Jasharajve nuk u shua – përkundrazi, ajo u ringrit si një simbol i pavdekshëm dhe i shenjtë i qëndresës. Ajo u shndërrua në atë që sot njihet si Kulla e Qëndresës – një fortesë morale dhe historike ku u shkrua me gjak dhe flijim një kapitull i lavdishëm i historisë shqiptare.

Në themelet e saj u ngulit përjetë ideali i mosnënshtrimit dhe i mbrojtjes së dinjitetit kombëtar, duke treguar se ka vende dhe momente ku historia nuk shkruhet me fjalë, por me jetë të dhëna për lirinë. Prekazi i atyre ditëve nuk ishte thjesht një vend ku ndodhi një masakër, ishte një altar i sakrificës, ku populli shqiptar dha dëshminë më të fuqishme të vullnetit të tij për të jetuar i lirë dhe i pandërvarur.

Në bodrumin e fortifikuar, aty ku ishin strehuar fëmijët, shpërthimet nuk njihnin mëshirë. Adilja, si gjithmonë, ishte aty – e palëkundur, stoike, duke dhënë përkrahjen e saj. Sulmi nuk ndante burrat nga gratë, ushtarët nga fëmijët, dhe kështu ranë për të mos vdekur kurrë: Adile Bahtir Rama-Jashari, Zahide Shaban Jashari, Zarife Bahtir Jashari, Hidajete Rifat Jashari, Valdete, Igballe dhe Igball Rifat Jashari, Feride Ramadan Mecini-Jashari, Selvete, Afete, Lirie, Blerim, Fatime dhe Blerinë Hamëz Jashari, si dhe djali i vogël i Adiles, Kushtrim Adem Jashari.

Ishin gra dhe fëmijë që nuk kishin mbajtur armë në dorë, por që jetuan dhe ranë si ushtarë të lirisë. Rënia e tyre nuk ishte fundi i një familjeje, por ngjizja e një legjende. Adile Jashari dhe të gjithë ata që u flijuan në Prekaz, mbeten dëshmitarë të një epoke që nuk mund të shkruhet pa emrin dhe gjakun e tyre. Ata janë gurthemeli i Kosovës së lirë, dhe emrat e tyre do të buçasin ndër breza si fjalë të shenjta në altarin e kombit.

Në një nga faqet më madhështore të historisë sonë, në atë skenë të përgjakshme dhe të shenjtëruar nga qëndresa, flijimi i disa prej bijve më të shquar të Kosovës u kthye në këngë heroike, në një himn për trimërinë dhe sakrificën sublime. Aty, ku forcat serbe kërkonin të shuajnë zjarrin e lirisë, u përplasën me shpirtin e pathyeshëm të shqiptarëve, të cilët, më shumë se çdo gjë, kishin vendosur të jetojnë të lirë ose të vdesin me nder.

Në këtë akt të pavdekshëm qëndrese dhe flijimi, ranë si yje që nuk shuhen kurrë: Shaban Murat Jashari, burri i urtësisë dhe guximit, ishte i pari që qëndroi përballë armikut si një lis që nuk thyhet nga stuhitë; një emblemë e nderit dhe qëndrueshmërisë.

Adem Shaban Jashari, komandanti legjendar, u kthye në simbolin përfundimtar të rezistencës shqiptare – një emër që mbart peshën e një epoke dhe ndriçon udhëtimin e një kombi drejt lirisë.

Hamëz Shaban Jashari, vëllai i pathyeshëm, që nuk u nda kurrë nga ideali dhe nga vëllai i tij në jetë e në vdekje, ishte figura e njeriut të palëkundur, të devotshëm e të përkushtuar deri në frymën e fundit.

Osman Geci, daja i Komandantit, nga fshati Llaushë, nuk erdhi si mysafir, por si një shtyllë që mbështeti idealin e përbashkët, dhe me armën në dorë dëshmoi se lidhjet e gjakut janë njësoj të shenjta sa edhe ato të dheut.

Besim Hamëz Jashari, i ri në moshë, por i pjekur në përkushtim, i qëndroi besnik amanetit të familjes dhe u përfshi në betejë si një luftëtar i denjë i gjakut të tij.

Fitim Adem Jashari, biri i komandantit, ishte dëshmia e brezit që rritej nën hijen e armës dhe përkushtimit, dhe që, megjithëse i ri, u bë një nga dëshmorët e lirisë, duke e vulosur përjetësisht emrin e tij në historinë kombëtare.

Këta ishin bijtë e përkushtimit dhe të besës. Ata nuk u bënë heronj për t’u lavdëruar pas vdekjes, por sepse vendosën të jetojnë përtej frikës, përtej vetvetes. Emrat e tyre, të shkruar me gjak e nder, do të qëndrojnë përjetësisht të skalitur në ndërgjegjen e popullit dhe në panteonin e pavdekësisë kombëtare. Flijimi i tyre nuk është thjesht një kujtim, por një thirrje për përgjegjësi, për vazhdim të idealit, për jetësim të lirisë që ata e blenë me jetën e tyre.

Lavdia e përjetshme i takon edhe trimëreshës Adile Ramë Jashari dhe gjithë familjes Jashari, të cilët u flijuan në mënyrë madhështore në altarin e shenjtë të lirisë. Me gjakun e tyre, ata shkruan faqet më të ndritura dhe më të dhimbshme të historisë sonë moderne, duke dëshmuar se liria nuk dhurohet, por fitohet me sakrificë sublime. Kulla e tyre u bë simbol i qëndresës së pathyeshme dhe i vendosmërisë për të mos u dorëzuar kurrë, pavarësisht forcës së armikut dhe çmimit të jetës.

I përjetshëm qoftë kujtimi për Adile Jasharin dhe gjithë familjen Jashari, sepse kujtimi për ta është një amanet i shenjtë për brezat që vijnë. Ai na kujton përgjithmonë se liria ka një çmim të lartë, por edhe se nderi dhe dinjiteti kombëtar vlejnë më shumë se jeta vetë. Në çdo cep të kësaj toke, le të përcillet si një mësim i pavdekshëm se atdheu duhet dashur dhe mbrojtur me të gjitha forcat, ashtu siç bënë ata në ditët më të vështira të historisë sonë.

Literatura:

1. Sabile Keçmezi- Basha, Ngjarjet, dëshmitë dhe identiteti kombëtar, Instituti i Historisë, Prishtinë, 2018.
2. Sabile Keçmezi-Basha, Ballafaqim me dëshmitë historike, Instituti i Historisë, Prishtinë, 2018.
3. Sabile Keçmezi-Basha, Të burgosurit politikë shqiptar në Kosovë 1945-1990, Logos-A, Shkup, Prishtinë, Tiranë, 2010,

4. Sabile Keçmezi-Basha, Qëndresa shekullore e familjes – Tahir Meha, Prishtinë, 2015
5. https://www.radiokosovaelire.com/adile-bahtir-rama-jashari-10-5-1957-5-3-1998/
6. https://alinsweden.blog/2022/03/19/adile-jashari-nena-e-5-femijeve-4-deshmore-te-atdheut/
7. http://www.kosovskaknjigapamcenja.org/KKP/ENG/ENG%20339.pdf?page_id=29&lang=zh
8. https://www.botasot.info/aktuale-lajme/1526894/kush-ishin-grate-e-vajzat-qe-u-vrane-ne-renien-e-familjes-jashari/
9. https://www.drini.us/epopeja-e-jashareve-nje-heroizem-i-pashembullt-ne-historine-e-njerezimit/
10. https://www.rrenjet.iamalbanian.com/index.php?route=%2Ftree%2Falbanian%2Findividual%2FX4288%2FAdem-Jashari
11. https://www.voal.ch/me-5-6-e-7-mars-1998-gjate-sulmit-kunder-jasharajve-ushtria-policia-paraushtaraket-dhe-civilet-serbe-vrane-keta-persona-nga-halit-barani/multimedia/dossier/
12. https://fax.al/news/36603364/tahiri-n-euml-25-vjetorin-e-r-euml-nies-heroike-t-euml-familjes-jashari-secili-prej-nesh-duhet-t-euml-p-euml-rkujtoj-euml-luft-euml-n-p-euml-r-liri
13. https://www.gfbv.it/3dossier/kosovo-1.html
14. https://telegrafi.com/en/identifikimi-kufomave-te-jasharajve-ishte-rende-per-nipin-e-familjes/
15. https://sq.wikipedia.org/wiki/Jashar%C3%ABt