GRATË SHQIPTARE – SHTYLLA TË QËNDRESËS KOMBËTARE (6)

Zahide Geci – Jashari (nëna e legjendarëve)  

Prof. dr. Sabile Keçmezi-Basha

QËNDRESA E GRAVE TË FAMILJES JASHARI, 1998

Çlirimi i Kosovës përfaqëson një proces historik kompleks dhe të shumëkohshëm, i cili është realizuar si rezultat i përpjekjeve të përbashkëta dhe të vazhdueshme të disa brezave të popullit shqiptar për çlirim dhe bashkim kombëtar. Ky kontribut ndërbrezor dëshmon për një vetëdije të thellë historike dhe përkushtim të pandërprerë ndaj lirisë, dinjitetit dhe vetëvendosjes.

Brenda këtij konteksti, heroizmi i gruas shqiptare zë një vend të veçantë dhe të pazëvendësueshëm. Ai është i njohur ndër shekuj, jo vetëm si një fakt historik, por si një element strukturor i rezistencës kombëtare. Sipas burimeve historike, qëndresa dhe sakrifica e gruas shqiptare nuk paraqiten si episode të izoluara, por si pjesë e një kontinuiteti të qëndrueshëm të angazhimit të saj në betejat për liri dhe drejtësi sociale¹.

Që nga kohët më të hershme dhe deri në periudhat më të vona të historisë, përfshirja e gruas në jetën shoqërore të Kosovës është manifestuar në forma të ndryshme dhe gjithnjë më të sofistikuara. Veçanërisht në kontekstin e luftës për çlirim kombëtar, proceset e emancipimit, kërkesat për pavarësi dhe barazi nacionale, kontributi i gruas ka qenë thellësisht shumëdimensional dhe gjithëpërfshirës. Ai është shtrirë në të gjitha sferat e jetës – nga angazhimi në veprimtari politike dhe organizative, deri te pjesëmarrja direkte në frontin e luftës, edukimin patriotik dhe ruajtjen e vlerave kombëtare brenda familjes dhe komunitetit

Ky angazhim i gjithanshëm e bën figurën e gruas shqiptare jo vetëm dëshmitare të ngjarjeve historike, por edhe aktere të drejtpërdrejtë në ndërtimin e narrativës së çlirimit dhe shtetformimit. Roli i saj, i dëshmuar me përkushtim dhe flijim, duhet të lexohet si një pjesë integrale e historisë sonë kolektive dhe të vlerësohet me dinjitetin që i takon.

Nga kjo perspektivë historike, del qartë se numri i grave që morën pjesë aktive në luftën shumëshekullore për çlirim dhe dinjitet kombëtar ishte jo vetëm i konsiderueshëm, por edhe thelbësor për rrjedhën e vetë historisë sonë. Roli i tyre nuk ishte marginal, por i qëndrueshëm dhe vendimtar në shumë faza të lëvizjes kombëtare shqiptare.

Kosova, me plot të drejtë, e sheh veten të pasuruar nga figurat emblematike të grave trime, të cilat jo vetëm që sfiduan kohën dhe normat shoqërore, por u bënë gurthemel i narrativës sonë historike. Ndër to, veçanërisht shquhen figura të njohura si Shotë Galica, e cila u bë simbol i rezistencës së armatosur dhe e bashkëudhëtarja e trimërisë së burrave në fushëbetejë; Marie Shllaku, e cila mbrojti idealet e lirisë me guxim dhe përkushtim të rrallë; Xhevë Lladrovci, që dha jetën në luftën për çlirimin e Kosovës; dhe Hanumshahe  Avdullahu, e cila përfaqësonte rezistencën në formën më të ndjeshme dhe më të vendosur të saj.

Megjithatë, këto janë vetëm disa nga emrat që historia i ka evidentuar në mënyrë më të dukshme. Pas tyre qëndron një galeri e tërë heroinash të tjera, të njohura e të panjohura, të cilat kanë dhënë kontributin e tyre të pazëvendësueshëm në momentet më kritike për fatin e kombit. Në një trajtesë tjetër, më të zgjeruar dhe të përkushtuar ndaj këtij dimensioni të historisë sonë, do të mund të përmenden edhe shumë të tjera, të cilat meritojnë të njihen, të studiohen dhe të nderohen për veprën dhe sakrificën e tyre.

Gruaja shqiptare, në asnjë periudhë historike, nuk e ka humbur ndjeshmërinë e thellë kombëtare, as vetëdijen e mprehtë se atdheu i saj ishte nën robëri. Atdhetarizmi i saj ka qenë një vlerë e qëndrueshme dhe organike, e pranishme si në periudhat e qetësisë relative, ashtu edhe në kohët e trazuara kur kombi ishte përballë sfidave të mëdha ekzistenciale.

Kontributi i gruas shqiptare në luftërat shumëshekullore për çlirim nuk mund të reduktohet vetëm në matjen mekanike të pjesëmarrjes së saj të drejtpërdrejtë në frontet e betejës. Përfshirja e saj ka qenë shumë më e gjerë dhe shumëdimensionale—ajo ka përfshirë jo vetëm angazhimin fizik në luftë, por edhe mbështetjen morale, kultivimin e vetëdijes kombëtare, dhe ruajtjen e vlerave të qëndresës në hapësirën familjare dhe shoqërore.

Gratë shqiptare kanë dëshmuar një besnikëri të palëkundur ndaj idealit të lirisë, duke qenë përherë burim frymëzimi dhe mbështetje e fuqishme për të afërmit e tyre. Ato kanë qenë ura që kanë mbajtur gjallë shpresën në kohë të errëta, duke bartur në heshtje dhe dinjitet dhimbjen, frikën, dhe përgjegjësinë për vazhdimësinë e jetës dhe të qëndresës. Në këtë mënyrë, ato nuk kanë qenë thjesht përkrahëse të luftës, por pjesë thelbësore e vetë përpjekjes çlirimtare—me një rol të brendshëm, por të pazëvendësueshëm, që ka formësuar shpirtin e rezistencës shqiptare ndër breza.

Pikërisht më 5 mars, 2025 u shënua përvjetori i njëzeteshtatë i rënies heroike të komandantit legjendar Adem Jashari, së bashku me anëtarët e familjes së tij dhe të tjerë nga fisi Jashari—një ngjarje që përbën një prej momenteve më të thella dhe më domethënëse në historinë bashkëkohore të kombit shqiptar. Kjo datë, më shumë se një përkujtim formal, është një kujtesë kolektive për madhështinë e sakrificës dhe për përmasat e jashtëzakonshme të qëndresës që ata përfaqësuan.

Adem Jashari, me veprën dhe flijimin e tij, ka hyrë përfundimisht në panteonin e figurave më të ndritura të historisë sonë kombëtare. Mirëpo ajo që është veçanërisht e rëndësishme për t’u theksuar është fakti se çdo përvjetor i rënies së tij nuk është thjesht një rikujtim i së kaluarës, por një proces i vazhdueshëm i lavdërimit historik. Çdo vit që kalon, emri i tij fiton një përmasë edhe më të thellë në ndërgjegjen kombëtare. Lavdia e tij rritet jo vetëm për shkak të kujtesës, por sepse veprat e tilla nuk zbehen me kohën—ato përjetësohen në frymën e një kombi që e ndërton identitetin e tij mbi sakrificën, guximin dhe dinjitetin.

Zarife Jashari (gruaja e Rifat Jasharit)

Prandaj, çdo 5 mars nuk është vetëm datë  kalendarike, por është një akt simbolik i ripërtëritjes së idealit të lirisë, i ndërgjegjësimit të brezave të rinj për çmimin e pavarësisë, dhe i një lidhjeje të pandërprerë ndërmjet së shkuarës heroike dhe të ardhmes që ndërtohet mbi të. Adem Jashari nuk është më vetëm një emër historik—ai është simbol i përjetshëm i qëndresës, kurajë e mishëruar në vetëdijen tonë kombëtare.

Nuk është aspak e rastësishme që sot, për këtë konferencë shkencore, zgjodha temën “Qëndresa e Grave të Familjes Jashari”. Kjo zgjedhje lindi si një nevojë e brendshme dhe një përgjegjësi intelektuale për t’u ndalur me vëmendje të veçantë mbi një dimension të dhembshëm, por njëkohësisht thellësisht krenar të historisë sonë më të afërt. Me një emocion të veçantë dhe një përkushtim të thellë akademik, u përqendrova në hulumtimin dhe analizën e kësaj ngjarjeje që, përtej përmasës së saj historike, bart në vetvete edhe një rëndësi të jashtëzakonshme simbolike dhe njerëzore.

Qëllimi im ishte të kontribuoj në formësimin dhe qartësimin e kornizës së identifikimit të qëndresës së grave të familjes Jashari – një qëndresë që nuk mund të shihet vetëm si akt i përkohshëm heroik, por si një strukturë shpirtërore dhe kulturore, e ndërtuar mbi vlera të thella të dashurisë për atdheun, sakrificës për familjen dhe përkushtimit ndaj lirisë. Duke e njohur dhe dekompozuar brendësinë e kësaj qëndrese – domethënë natyrën e saj thelbësore dhe formën e saj autentike – hapen horizonte të reja për të kuptuar jo vetëm këtë episod të veçantë historik, por edhe për të trajtuar më gjerësisht figurën dhe rolin e gruas në historinë e rezistencës shqiptare.

Kjo qasje, e ndërtuar mbi një bazë të thelluar teorike dhe studimore, synon jo vetëm të nderojë sakrificën e grave të familjes Jashari, por edhe të kontribuojë në ndërtimin e një narrative më të plotë, më të ndriçuar dhe më të drejtë për rolin e tyre. Nëpërmjet këtij trajtimi, krijohen mundësi reale për të depërtuar më thellë në substancën e qëndresës – për ta analizuar atë nga këndvështrime shumëdisiplinore dhe për ta vendosur brenda një konteksti më të gjerë historik, politik dhe gjinor. Kjo është, padyshim, një domosdoshmëri e kohës sonë, dhe një obligim që e kemi ndaj kujtesës kolektive dhe shkencës historike.

Në përputhje të plotë me qëllimin dhe objektivin analitik të kësaj trajtese, mund të konstatohet me bindje se ngjarja e Prekazit përfaqëson një nga momentet më kulmore dhe epokale të historisë së luftës çlirimtare në Kosovë. Ajo nuk është thjesht një ngjarje tragjike e radhës, por një akt madhor me përmasa historike dhe simbolike, që ngërthen në vetvete thelbin e idealit për liri dhe vetëvendosje. Në përmasën e saj të jashtëzakonshme, kjo ngjarje shpalos me intensitet të rrallë aspiratën shekullore për çlirim, e cila përmblidhet jo vetëm në qëndresën fizike, por edhe në dimensionin shpirtëror dhe kulturor të saj.

Prekazi, në këtë kuptim, nuk duhet lexuar vetëm si një vend i flijimit, por si një paradigmë historike që përfaqëson një vetëdije të lartë kolektive mbi rëndësinë e ruajtjes së identitetit kombëtar. Ajo që ndodhi atje nuk ishte vetëm një akt heroik i rezistencës së armatosur, por një dëshmi e gjallë e shpirtit sakrifikues të një familjeje që u bë simbol i një populli të tërë. Përmes kësaj ngjarjeje, u shfaq me forcë jo vetëm vullneti për të mbrojtur atdheun, por edhe përkushtimi i palëkundur për të ruajtur trashëgiminë kulturore, identitetin etnik dhe dinjitetin njerëzor.

Në tërësinë e saj, ngjarja e Prekazit artikulon një gamë të gjerë të elementeve përbërëse të qenies sonë kombëtare – duke filluar nga vetëdija historike, deri te vizioni për të ardhmen. Ajo përfaqëson një pikë kthese ku sakrifica sublime u bë themel për ndërtimin dhe konsolidimin e identitetit tonë kolektiv. Në këtë dritë, Prekazi nuk është vetëm një kujtim, por një burim i përhershëm i forcës morale dhe ideologjike për brezat që vijnë.

Ngjarja e Prekazit, për nga përmasa dhe thellësia e saj historike, përbën një ndër momentet më të jashtëzakonshme në kujtesën kolektive të popullit shqiptar. Ajo nuk është vetëm një dëshmi e sakrificës sublime për lirinë dhe dinjitetin kombëtar, por edhe një pasqyrim i qartë i tipologjisë së shqiptarit atdhetar—i njeriut që, përballë sfidave ekzistenciale, zgjedh qëndresën në vend të nënshtrimit, dinjitetin në vend të heshtjes, dhe flijimin në vend të kompromisit.

Feride Jashari (gruaja e Hamzë Jasharit)

Në këtë kontekst, ngjarja e Prekazit shpalos në mënyrë të veçantë modelin funksional dhe historik të familjes shqiptare, si një strukturë shoqërore që ka luajtur një rol vendimtar në ruajtjen dhe mbrojtjen e substancës kombëtare. Nëpërmjet figurës dhe veprës së familjes Jashari, vërehet qartë se familja shqiptare nuk ka qenë vetëm një njësi biologjike apo ekonomike, por një institucion me funksion të thellë politik, kulturor dhe historik—një bërthamë rezistence përballë padrejtësive të vazhdueshme politike, përballë përpjekjeve për asimilim, për okupim të vazhdueshëm dhe madje edhe për zhdukje fizike të identitetit kombëtar.

Prekazi, në këtë mënyrë, bëhet simbol jo vetëm i një akti heroik të veçuar, por i një strukture shoqërore e kulturore që ka mbajtur gjallë frymën e qëndresës ndër shekuj. Ai dëshmon se rezistenca shqiptare nuk ishte e improvizuar, por e ndërtuar mbi themelet e një tradite të gjallë familjare, ku edukimi atdhetar, ndjenja e përkatësisë dhe ndërgjegjja kombëtare përcilleshin si vlera themelore nga brezi në brez. Në këtë kuptim, ngjarja e Prekazit nuk shënjon vetëm një kthesë historike, por edhe një moment thelbësor të përkufizimit të identitetit tonë kombëtar përmes modelit të familjes që nuk dorëzohet as përballë humbjes së jetës.

Është e domosdoshme të theksohet se Lufta e Prekazit, për nga përmasat dhe përmbajtja e saj historike, përfaqëson një nga ngjarjet më të veçanta jo vetëm në historinë kombëtare shqiptare, por edhe në kontekstin më të gjerë të historisë njerëzore. Ajo shënon një moment të jashtëzakonshëm të ndërgjegjes kolektive, ku sakrifica heroike e familjes Jashari u ngrit në një nivel legjendar të qëndresës për liri. Por ajo që e bën këtë ngjarje veçanërisht të rëndësishme, është se ajo, si rrallëherë më parë, solli në dritë një dimension të jashtëzakonshëm të rezistencës: rolin e gruas shqiptare në luftën e drejtpërdrejtë.

Në fund të shekullit XX, në një kohë kur bota fliste për barazi dhe progres, ngjarja e Prekazit e nxori në sipërfaqe një model unik të betejës për liri—një model ku gruaja nuk qëndroi më në hijen e burrit, por u shfaq në ballë të qëndresës, duke u bërë figurë qendrore e flijimit dhe e qëndrueshmërisë. Ky rol i gruas nuk ishte simbolik apo thjesht mbështetës; përkundrazi, ishte një pjesëmarrje aktive dhe vendimtare në betejën për mbijetesë kombëtare dhe dinjitet njerëzor.

Esenciale në këtë kontekst është fakti se kjo luftë nuk e portretizon gruan shqiptare vetëm si nënë, motër apo bashkëshorte të dëshmorëve, por si luftëtare, si simbol të qëndresës heroike që nuk ka analogji as në historinë tonë kombëtare, as në atë universale. Ajo që ndodhi në Prekaz, pjesëmarrja e grave në betejën e fundit, nuk mund të vendoset në një kuadër të zakonshëm të luftërave të njohura, sepse qëndresa e tyre e tejkalon çdo përfytyrim tradicional për rolin e gruas në konflikte të armatosura. Ato u bënë mishërimi i guximit, i sakrificës dhe i ndërgjegjes së lartë kombëtare, duke e sfiduar jo vetëm armikun, por edhe strukturat e ngurta të mendësive patriarkale.

Kësisoj, Lufta e Prekazit duhet të lexohet edhe si një pikë historike referimi për rishkrimin e rolit të gruas në histori—jo si figurë margjinale, por si aktere qendrore e transformimeve më të thella të kombit dhe shoqërisë.

Së dyti, ajo që është thelbësore për t’u theksuar është fakti se gruaja e familjes Jashari nuk qëndroi duarkryq përballë sulmeve barbare dhe okupuesve shekullorë që përpiqeshin të shkatërronin identitetin, dinjitetin dhe vetë ekzistencën e saj kombëtare. Qëndresa e grave të kësaj familjeje nuk ishte një reagim i momentit, por një veprim i ndërgjegjshëm dhe i rrënjosur thellë në strukturën kulturore dhe shpirtërore të popullit shqiptar. Ishin tri shtylla kryesore që i shtynin gratë e Jasharajve të ngriheshin me dinjitet dhe vendosmëri përballë armikut: trashëgimia e lashtë e luftës për lirinë e atdheut, kulti i nderit familjar dhe ndjenja e lartë e sakrificës.

Adile Jashari, (gruaja e Adem Jasharit)

Tradita e qëndresës, që u përcoll nga brezi në brez, ishte e ngulitur në ndërgjegjen e gruas shqiptare si detyrim moral dhe kombëtar. Ajo nuk ishte e ndarë nga historia e  burrave, por një aktere e barabartë në ruajtjen e flamurit të lirisë. Nderi i familjes, i kuptuar si një vlerë që mbrohet me jetën, i dha gruas një forcë të jashtëzakonshme për të qëndruar përballë dhunës, për të mos u dorëzuar dhe për të qenë mburojë për të afërmit e saj. Dhe më tej, ndjenja e sakrificës—ai virtyt që i jep kuptim flijimit përtej racionales—u bë për gratë e Jasharajve një forcë e brendshme që nuk njihte as frikë, as tërheqje.

Kjo ndjenjë sublime e vetëflijimit nuk mbeti vetëm në nivel të idealizuar, por u konkretizua në mënyrë të përsëritur, në më shumë se tri raste, kur gratë e kësaj familjeje përballuan me guxim të rrallë sulmet e egra dhe sistematike të forcave serbe ndaj shtëpisë dhe jetës së tyre në Prekazin legjendar. Në secilin prej këtyre momenteve, ato dëshmuan jo vetëm guximin individual, por edhe pjekurinë historike të një rezistence që buronte nga vetë thelbi i qenies shqiptare.

Kështu, qëndresa e gruas së familjes Jashari duhet të trajtohet si një komponent thelbësor i narrativës së rezistencës kombëtare – një rezistencë që nuk u shfaq vetëm në fushëbetejë, por edhe në mendje, në shpirt dhe në aktin e vetëflijimit të heshtur, që përbën kulmin e devotshmërisë ndaj atdheut.

Për gruan e familjes Jashari, okupimi klasik nga Serbia nuk përfaqësonte vetëm një formë të zakonshme të shtypjes koloniale, por ishte kulmi i tragjedisë kolektive dhe personale. Ato nuk e përjetuan këtë pushtim thjesht si cenim territorial apo politik, por si një kërcënim ekzistencial që prekte vetë rrënjët e jetës dhe ndjeshmërisë njerëzore. Ishin të vetëdijshme se liria e atdheut nuk do të mund të rikthehej pa një çmim të lartë, e shpesh ky çmim për to identifikohej me humbjen e më të dashurve—bashkëshortëve, bijve, vëllezërve.

Ky ndërgjegjësim tragjik nuk i zmbrapste, përkundrazi, u jepte forcë morale dhe përkushtim të pashoq. E kuptonin qartë se fitorja e lirisë ishte e lidhur pazgjidhshmërisht me dhimbjen personale, me sakrificën më të madhe të mundshme: humbjen e jetëve të dashura. Por pavarësisht kësaj, nuk hezituan të qëndrojnë, të përballen dhe të mbeten pjesë aktive e qëndresës, duke mishëruar një ndër format më të ndritura të guximit dhe të përkushtimit kombëtar.

Në këtë dritë, dhimbja e tyre nuk ishte vetëm emocionale apo individuale; ajo ishte një akt i ndërgjegjshëm rezistence, një pjesë e pandashme e vizionit për një të ardhme të lirë dhe të drejtë. Nëpërmjet qëndrueshmërisë së tyre shpirtërore dhe vetëdijes së qartë për pasojat e okupimit, gratë e Jasharajve dëshmuan se sakrifica nuk është thjesht pasojë e luftës, por edhe formë e lartë e dashurisë për atdheun dhe për jetën.

Nga viti 1991 deri në vitin 1998, Prekazi dhe tërë zona e Drenicës ishin nën një rrethim të vazhdueshëm dhe të organizuar nga forcat paramilitare serbe, të cilat ushtronin dhunë sistematike dhe terror të përhershëm mbi popullatën shqiptare. Ky rrethim nuk ishte rastësor, por pjesë e një strategjie të qartë ushtarako-politike të shtetit serb, i cili synonte të eliminojë qendrat e rezistencës që po forcoheshin në këtë rajon, me qëllim të mposhtjes së aspiratës së shqiptarëve për liri dhe vetëvendosje.

Në këtë kontekst, objektivi kryesor i këtij agresioni ishte asgjësimi i figurës qendrore të rezistencës së armatosur shqiptare – komandantit të Ushtrisë Çlirimtare të Kosovës, Adem Jashari, dhe familjes së tij. Sulmet e përsëritura ndaj Prekazit kishin si qëllim zhdukjen fizike të një familjeje që kishte marrë mbi supe jo vetëm barrën e organizimit ushtarak të qëndresës, por edhe simbolikën më të fuqishme të luftës kundër regjimit shtypës të Sllobodan Millosheviqit.

Adem Jashari, së bashku me vëllain e tij Hamzën dhe tërë familjen Jashari, ishin bërë emblemë e përpjekjes për liri dhe vetëvendosje – një përpjekje që tejkalonte dimensionin lokal dhe merrte përmasa kombëtare. Ata përfaqësonin vazhdimësinë e një qëndrese shekullore të popullit shqiptar ndaj padrejtësive historike, dhe për këtë arsye, goditja ndaj tyre nuk ishte vetëm një akt ushtarak, por një përpjekje për të shuar shpresën kolektive, për të gjunjëzuar vullnetin e një populli që po ringjallej në emër të dinjitetit dhe lirisë.

Kështu, rrethimi i Prekazit dhe sulmet ndaj familjes Jashari duhet të trajtohen jo thjesht si një operacion ushtarak, por si një përpjekje për të shuar simbolikën e qëndresës, për të fshirë nga kujtesa kolektive një emër që, në të vërtetë, do të mbetej i pashlyeshëm në historinë e Kosovës dhe të kombit shqiptar.

Ngjarjet dramatike dhe të hapura kundër familjes Jashari morën formë konkrete dhe të dhunshme më 30 dhjetor të vitit 1991, kur forcat policore dhe ushtarake serbe ndërmorën një operacion të mirëorganizuar për të rrethuar shtëpinë e tyre në Prekaz. Ky akt shënon fillimin e një fushate të drejtpërdrejtë represive kundër një prej familjeve që tashmë identifikohej publikisht si bërthama e rezistencës kundër pushtimit serb dhe si simbol i ringjalljes së qëndresës kombëtare shqiptare në Kosovë.

Në këtë rrethim të parë, që do të paraprinte një varg sulmesh të ashpra në vitet që pasuan, tre vëllezërit Jashari – Adem, Hamëz dhe Rifat – refuzuan kategorikisht të dorëzoheshin para forcave pushtuese. Ata nuk e panë rrethimin si një fund të pashmangshëm, por si një sfidë për t’u përballur me nder dhe vendosmëri. Përkundër rrezikut të madh dhe pabarazisë së dukshme të forcave, ata iu përgjigjën agresionit serb me armë në dorë, duke çarë rrethimin me guxim të jashtëzakonshëm. Si rezultat i këtij qëndrimi heroik, dhjetëra ushtarë dhe pjesëtarë të policisë serbe mbetën të plagosur, duke dëshmuar për vendosmërinë dhe aftësinë luftarake të vëllezërve Jashari.

Gjatë kësaj përplasjeje të dhunshme, forcat serbe përdorën edhe mjete ajrore, përfshirë helikopterë, në përpjekje për të asgjësuar çdo rezistencë. Si pasojë, Vesel Selimi nga fshati Açarevë u plagos nga zjarrmi ajror i forcave serbe – një dëshmi tjetër e përmasave brutale të operacionit dhe e karakterit të pamëshirshëm të agresionit të ushtruar.

Ky moment historik nuk mund të kuptohet si një incident i izoluar, por si pjesë e një strategjie të planifikuar për të frikësuar dhe shtypur lëvizjen çlirimtare që po merrte formë. Ai gjithashtu e ngjiti në piedestalin e nderit dhe të rezistencës familjen Jashari, duke e bërë emrin e tyre sinonim të qëndresës aktive dhe të papërkulshme përballë kolonializmit serb.

Rrethimi i dytë i familjes Jashari ndodhi më 22 janar të vitit 1998 dhe përbën një tjetër episod të rëndësishëm në serinë e përpjekjeve sistematike të shtetit serb për të shtypur qendrat e rezistencës së organizuar në Kosovë, me theks të veçantë mbi familjen Jashari si simbol i kësaj qëndrese. Ky operacion ushtarako-policor u ndërmor me synimin e qartë për të neutralizuar fizikisht dhe moralisht këtë familje, e cila tashmë identifikohej në mënyrë të hapur me Ushtrinë Çlirimtare të Kosovës dhe idealin e lirisë kombëtare.

Në këtë përballje të dhunshme, e cila zgjati afërsisht tridhjetë minuta, nuk ishin vetëm burrat ata që mbajtën barrën e rezistencës, por edhe gratë dhe fëmijët e familjes Jashari, të cilët treguan një vendosmëri të rrallë për t’i bërë ballë agresionit të armatosur. Ata nuk u zmbrapsën, as nuk u larguan nga vatra e tyre, por qëndruan përkrah luftëtarëve të familjes, duke dëshmuar se qëndresa nuk është thjesht akt burrërie apo force fizike, por shprehje e një ndërgjegjeje kolektive që përfshin të gjitha gjinitë dhe brezat.

Gjatë kësaj beteje, dy vajza të familjes Jashari – Iliriana, bija e Rifat Jasharit, dhe Selvetja, bija e Hamëz Jasharit – mbetën të plagosura, duke shënuar një tjetër dëshmi të pjesëmarrjes aktive dhe të drejtpërdrejtë të grave dhe vajzave në përballjen me forcat serbe. Ato nuk ishin të pranishme thjesht si vëzhguese apo si pjesëtare të një familjeje të rrezikuar, por si mbështetëse të drejtpërdrejta të luftëtarëve, të vendosura të ndajnë me ta jo vetëm rrezikun, por edhe idealin për liri.

Ky moment historik, përveçse thekson egërsinë e agresionit serb dhe përpjekjen për spastrimin e një bërthame rezistence, nxjerr në pah edhe dimensionin gjinor të qëndresës, duke konfirmuar se lufta për liri nuk ishte një përpjekje ekskluzivisht mashkullore, por një betejë e përbashkët ku gratë dhe fëmijët luajtën një rol të pazëvendësueshëm, si mbartës të dinjitetit, guximit dhe përkushtimit të palëkundur ndaj atdheut.

Në momentet më të rënda të përballjes me forcat serbe, kur rreziku ishte i pashmangshëm dhe sulmi mbi familjen Jashari ishte bërë i qartë për të gjithë, bashkëfshatarët – të shqetësuar për jetën e civilëve – kërkuan me mirëbesim që i zoti i shtëpisë të ndërmerrte hapin për të tërhequr gratë dhe fëmijët nga zona e rrezikut. Ishte një kërkesë e natyrshme, njerëzore, që vinte nga dëshira për të ruajtur jetën e më të pambrojturve në një situatë ku agresioni kishte marrë përmasa brutale.

Por përgjigjja që morën ishte jashtë çdo parashikimi tradicional: gratë dhe fëmijët e familjes Jashari nuk pranuan të largoheshin. Ata kishin marrë vendimin e tyre – një vendim që nuk u diktua nga frika, por nga ndërgjegjja, nga ndjenja e thellë e përkatësisë dhe nga përkushtimi i plotë ndaj kauzës së lirisë. Ata zgjodhën të qëndrojnë, jo si akt vetëflijimi i pamenduar, por si një qëndrim moral dhe historik, një deklaratë ndaj botës se Jasharajt – burra, gra dhe fëmijë – nuk e braktisin tokën, shtëpinë dhe atdheun e tyre.

Kjo qëndresë e bashkuar dhe e ndërgjegjshme e grave dhe fëmijëve, përkrah burrave të armatosur, nuk ishte thjesht një refuzim për t’u larguar, por një formë e lartë e vetëvendosjes njerëzore. Ajo përfaqëson një akt të rrallë të mbrojtjes së vlerave dhe të dinjitetit kombëtar, ku shtëpia nuk shihej si një objekt i thjeshtë fizik, por si hapësirë e shenjtë, si simbol i identitetit dhe i lirisë. Vendimi për të qëndruar ishte, në thelb, një komunikatë pa fjalë, por me jehonë të përjetshme: se gratë dhe burrat e Jasharajve nuk shkojnë askund përtej truallit të tyre dhe janë të gatshëm ta mbrojnë atë deri në frymën e fundit.

Ky akt, që tejkalon dimensionin e zakonshëm të qëndresës, përfaqëson një model të jashtëzakonshëm të lidhjes midis njeriut dhe atdheut, midis identitetit personal dhe detyrës kolektive. Në këtë mënyrë, qëndresa e familjes Jashari shndërrohet në një testament moral dhe historik për brezat që vijnë.

Po në të njëjtin vit historik, 1998, gjatë datave 5, 6 dhe 7 mars, ndodhi një nga aktet më të fuqishme dhe të përjetshme të rezistencës shqiptare: për tri ditë rresht, familja Jashari, me në krye komandantin legjendar Adem Jashari, qëndroi ballë për ballë me makinerinë ushtarake serbe, duke sfiduar një armik shumëfish më të madh në numër dhe në pajisje. Kjo nuk ishte më thjesht një përballje e radhës; ishte një betejë për jetë a vdekje, një vendim i ndërgjegjshëm për të mos u dorëzuar kurrë, edhe nëse çmimi ishte vetë jeta.

Në ato tri ditë të lavdishme dhe tragjike njëkohësisht, familja Jashari nuk luftoi vetëm me armë, por me gjithë qenien e saj, me historinë, me dinjitetin dhe me besimin se liria nuk dhurohet, por fitohet me gjakun e të vendosurve. E gjithë familja, gra, burra e fëmijë, u bënë një trup i vetëm i qëndresës, duke e kthyer shtëpinë e tyre në një simbol të pavdekshëm të betejës për çlirim.

Nga kjo betejë epike, ku u flijuan mbi pesëdhjetë anëtarë të familjes, vetëm dy mbijetuan: Besarta, vajza e vogël që do të mbante mbi supe kujtimin e gjallë të tragjedisë dhe heroizmit, dhe Bashkimi, që po ashtu do të bëhej dëshmitar i një ngjarjeje që do të rrënjoste thellë në ndërgjegjen kombëtare shqiptare frymën e pamposhtjes. Këta dy të mbijetuar nuk janë thjesht emra, por gurë kujtese të gjallë të një epopeje që ndryshoi rrjedhën e historisë së Kosovës dhe e përforcoi idealin se liria kërkon flijim të plotë, kur ndodhet përballë padrejtësisë së skajshme.

Kështu, qëndresa e familjes Jashari në marsin e vitit 1998 nuk mbetet vetëm një kapitull i rëndësishëm i historisë së luftës çlirimtare, por përbën një akt themelor të identitetit kombëtar shqiptar—një testament moral dhe politik që do të frymëzojë brezat e ardhshëm për dashuri ndaj atdheut dhe për përkushtim të pakushtëzuar ndaj lirisë.

Në momentet më të errëta të përballjes me forcat serbe, disa anëtarë të familjes Jashari nuk ndodheshin në shtëpi. Bacë Rifati, Murati, Bekimi dhe Lulzimi ndodheshin në emigracion, ndërsa Iliriana, Shqipja, Marigona dhe Fazliu, vetëm një ditë para sulmit vendimtar, ishin larguar përkohësisht në Okrashticë. Megjithatë, mungesa fizike e tyre nuk e zbeh aspak dimensionin e plotë të qëndresës, sepse vendosmëria për liri ishte një vlerë që i përshkonte të gjithë anëtarët e familjes, pavarësisht nga vendndodhja.

Brenda mureve të asaj shtëpie, të rrethuar nga forca të shumta serbe, ishte bërë një besë që tejkalonte çfarëdo marrëveshjeje të zakonshme familjare – një zotim solemn dhe i shenjtë midis Ademit dhe anëtarëve të familjes që ndodheshin pranë tij: se të gjithë do të qëndronin deri në fund, deri në frymën e fundit, për të mbrojtur idealin e shenjtë të çlirimit të vendit. Ishte një marrëveshje që nuk kishte kthim pas, një vendim i ndërgjegjshëm për të zgjedhur jetën me dinjitet ose vdekjen me nder, por kurrsesi dorëzimin.

Fjalët e fundit të komandantit legjendar Adem Jashari, të thëna para se të binte në altarin e lirisë, përbëjnë një ndër dëshmitë më të forta të karakterit të tij të pathyeshëm: “Nuk do të dorëzohem për së gjalli; vrastarët nuk do të kalojnë veçse mbi trupin tim të vdekur.” Kjo deklaratë nuk është thjesht një akt i fundit i sfidës, por një testament historik, një kod moral që përmblodhi në mënyrën më të ngjeshur dhe të fuqishme thelbin e rezistencës shqiptare: qëndresën deri në flijim për mbrojtjen e atdheut dhe dinjitetit.

(Vijon)