( Pjesa e njëmbëdhjetë )
Prof. dr. Sabile Keçmezi-Basha
UDHËZIMET E KOMITETIT KRAHINOR TË LKK-SË PËR MJETET E INFORMIMIT
Në rrjedhën e një kohe të stuhishme, kur vëmendja e opinionit publik – qoftë ai vendas apo ndërkombëtar – po zmadhohej si një dritë projektori mbi zhvillimet e brendshme, Komiteti Krahinor i Lidhjes së Komunistëve të Kosovës e ndjeu nevojën për të ruajtur kontrollin mbi narrativën që po ndërtohej. I vetëdijshëm për peshën që mund të merrnin proceset gjyqësore të shumta dhe rrezikun që ato mund të sillnin për imazhin dhe stabilitetin politik, ky organizëm vendimmarrës vendosi të krijojë brenda vetes një strukturë të posaçme: një komision prej katër vetash.
Ky komision nuk ishte thjesht një trup teknik, por një mekanizëm i ndjeshëm dhe i qëllimshëm, që do të përpilonte udhëzimet e fundit për mënyrën se si mjetet e informimit duhej të përcillnin ngjarjet. Në një kohë kur fjalët peshonin sa veprat, kur një deklaratë mund të ushqente dyshime apo të qetësonte valët e shqetësimit, orientimi i saktë i informimit bëhej domosdoshmëri. Ishte një përpjekje për të ndërtuar një filtër të kujdesshëm mes realitetit dhe mënyrës se si ai duhej të paraqitej për publikun – një strategji që synonte të shmangte komprometimin dhe të ruante kontrollin mbi rrëfimin zyrtar.
Në atmosferën e rënduar politike që pasoi ngjarjet e vitit 1981, kur demonstratat tronditën strukturat e vendosura dhe vëmendja e opinionit publik u kthye kah çdo zhvillim, Komisioni i ngritur nga Komiteti Krahinor i Lidhjes së Komunistëve të Kosovës nisi punën me një ndjeshmëri të lartë ndaj peshës që kishte fjala e shkruar e fjala e transmetuar. Në takimet e shumta dhe të stërzgjatura që zhvilloi ky komision, u shpalos një strategji me objektiva të qarta: shmangien e kaosit informativ dhe kontrollin e centralizuar të rrëfimit publik.
U vlerësua se në një kontekst kaq delikat, një shumësi zërash – pa udhëzim të përbashkët – do të krijonte jo vetëm konfuzion, por edhe mundësi për devijime të padëshiruara në përçimin e realitetit. Për këtë arsye, u mor një vendim me domethënie të thellë politike: informimi duhej të vinte nga një qendër e vetme, e cila do të kontrollonte ritmin, tonalitetin dhe përmbajtjen e çdo komunikimi. Kjo qendër u përcaktua të ishte agjencia informative “Tanjug”, simbol i informacionit të centralizuar dhe i kontrollit ideologjik.
Por kjo strategji nuk mjaftonte me një burim të vetëm; ajo duhej të plotësohej edhe me një mekanizëm të organizuar në terren. Kështu, për të mbuluar proceset gjyqësore kundër pjesëmarrësve të demonstratave të vitit 1981 – procese që në vetvete bartnin potencial të madh për interpretime dhe ndjeshmëri politike – u formua një grup i veçantë gazetarësh.
Ky grup ishte një përbërje e përzgjedhur dhe e menduar mirë: përfaqësues nga e përditshmja shqiptare “Rilindja”, nga gazeta “Jedinstvo”, nga vetë “Tanjugu” dhe nga Radio Televizioni i Prishtinës. Kjo shumësi përfaqësimi, në fakt synonte të përforconte narrativën unike që duhej të dilte nga kanalet zyrtare, duke u siguruar që çdo këndvështrim të qëndronte brenda kornizës së përcaktuar nga instancat politike.
Ky ishte një koordinim i menduar mirë – jo vetëm për të informuar publikun, por për të kontrolluar mënyrën se si historia do të shkruhej në momentin që po ndodhte. Ishte një përpjekje për të veshur realitetin me një filtër institucional, ku asnjë fjali, asnjë raport dhe asnjë koment nuk mund të dilte jashtë linjës së autorizuar. Në këtë mënyrë, lajmi nuk ishte më një pasqyrë e ngjarjes, por një ndërtim i kujdesshëm, i përzgjedhur dhe i kontrolluar – një realitet i filtruar, i diktuar nga frika e shpërthimeve të tjera dhe nga dëshira për të ruajtur një imazh politik të qëndrueshëm.
Në atë periudhë të mbarsur me tensione politike dhe shtrëngesa ideologjike, kur pushteti synonte jo vetëm të shuante çdo shpërthim të pakënaqësisë, por edhe të kontrollonte mendimin publik në rrënjë, roli i mediave u transformua nga mjet informimi në instrument të pastër propagandistik. Në këtë kuadër, një detyrë e posaçme iu ngarkua Televizionit të Prishtinës – jo thjesht për të raportuar, por për të ndërtuar një skenografi të qëllimshme që do t’i shërbente denigrimit të të akuzuarve dhe diskreditimit të platformës së tyre politike.
Ky televizion, që në thelb duhej të ishte pasqyrë e realitetit të shoqërisë, u shndërrua në arenë spektakli politik. U urdhërua që për opinionin e gjerë të siguroheshin sekuenca të përzgjedhura nga proceset gjyqësore – pamje me ton e me fotografi, që më shumë sesa të informonin, synonin të manipulonin perceptimin e publikut. Fokus i veçantë iu dha incizimit të atyre momenteve delikate kur të akuzuarit, nën trysninë e rëndë të sistemit, akuzonin njëri-tjetrin apo përfshiheshin në dialogë që mund të interpretoheshin si përçarje apo dyshim mes tyre.
I gjithë ky regjistrim filmik nuk do ishte i rastësishëm – ai ishte ndërtuar me një qëllim të qartë: të krijonte një narrativë vizuale që do t’i paraqiste të dënuarit jo si të përndjekur politikë me bindje dhe ideale, por si individë të pabesë, kontradiktorë, të çoroditur dhe të pabesueshëm. Kishte një përpjekje të qartë që, përmes montazhit dhe përzgjedhjes së pjesëve më komprometuese, të rrënohej çdo imazh i qëndresës dhe çdo element i legjitimitetit politik që mund të mbartnin këta persona në sytë e publikut.
Pra, televizioni nuk u përdor për të dokumentuar të vërtetën, por për ta formësuar atë sipas kontureve të diktuara nga struktura politike. Ai u bë një skenë ku realiteti manipulohej përmes kornizave, dialogjet vendoseshin në shërbim të paragjykimit dhe kamera u kthye në një armë të heshtur që godiste dinjitetin dhe synonte të shembte çdo nocion të kauzës kolektive kombëtare. Ishte kjo një tjetër dëshmi se pushteti e kishte kuptuar mirë se ndërtimi i perceptimit është po aq i rëndësishëm sa vetë kontrolli i fakteve – e ndoshta edhe më shumë.
Në një kohë kur pushteti përpiqej të kontrollonte jo vetëm ngjarjet, por edhe mënyrën se si ato perceptoheshin nga publiku, edhe fjala e thënë apo e shkruar duhej të peshohej me kujdes kirurgjik. Në këtë frymë, grupi përgjegjës për ndërtimin e narrativës publike udhëzonte që komunikimi me opinionin e gjerë të ishte i matur, i përmbajtur dhe i stisur me zgjuarsi politike. Në mënyrë të tërthortë, por të qartë, këshillohej që t’u shmangeshin me kujdes përmendjes së shifrave konkrete dhe pasqyrimit të përmasës së pakënaqësisë shoqërore që kishte shpërthyer në demonstrata. Numrat, në vetvete, bartnin rrezikun e zbuluar një të vërtete që pushteti nuk dëshironte ta artikulonte: se ajo që po ndodhte nuk ishte një devijim i disa individëve të pakënaqur, por një zë i thellë kolektiv.
Prandaj, në vend të kësaj, strategjia propagandistike duhej të fokusohej te një tjetër qasje: të nxirrte në pah profile të veçanta – emra të njohur, figura publike të respektuara, me tituj akademikë dhe karriera të suksesshme. Në mënyrë të qëllimshme duhej të përmendeshin doktorë shkencash, magjistra, profesorë, regjisorë – njerëz që, sipas narrativës zyrtare, i kishin pasur të gjitha: mundësinë për të studiuar, për të punuar dhe për të jetuar me dinjitet. Kjo taktikë, në thelb, kishte për qëllim të ndërtonte një kontrast moral mes mirënjohjes dhe pabesisë.
Mesazhi ishte i qartë, ndonëse i ambalazhuar me elegancë propagandistike: si është e mundur që individë që janë rritur, formuar dhe ngritur profesionalisht brenda këtij sistemi – madje falë këtij sistemi – të dalin kundër tij? Kjo retorikë synonte të de legjitimonte jo vetëm aktin e tyre protestues, por edhe kauzën që e shtynin atë. Ishte një përpjekje për të krijuar perceptimin se pakënaqësia nuk buronte nga shtypja apo padrejtësia, por nga një mosmirënjohje individuale, një kapriço elitare e atyre që nuk dinin të vlerësonin të mirat që kishin gëzuar.
Në këtë mënyrë, pushteti përpiqej të zhvendoste fokusin nga shkaqet e vërteta të revoltës drejt një diskursi që viktimizonte vetë sistemin dhe e paraqiste atë si i lënduar nga pabesia e atyre që ai vetë kishte ngritur. Ishte një narrativë që kërkonte të mbjellë dyshim, të relativizonte qëndresën dhe të rrënonte besueshmërinë morale të protestuesve në sytë e shoqërisë. Një tjetër dëshmi se lufta nuk zhvillohej më vetëm në rrugë e sallat gjyqësore – ajo po zhvillohej me po aq intensitet edhe në fushën e perceptimit publik, nëpërmjet fjalës, figurës dhe interpretimit.
Me synimin që fjala e kontrolluar të depërtonte thellë në ndërgjegjen e publikut – si në atë vendor, ashtu edhe në veshët e ndjeshëm të opinionit ndërkombëtar – propaganda nuk mund të lihej në mëshirën e rastësisë. Ajo duhej të ndërtohej si një orkestër e mirëdirigjuar, ku çdo tingull, çdo fjali dhe çdo imazh të kishte rolin e vet në krijimin e një melodie të vetme: melodinë e së vërtetës zyrtare. Prandaj, grupi i ngarkuar me këtë mision të heshtur, por të fuqishëm, kërkoi ndërmarrjen e një sërë masash të menduara me kujdes, si gurët që ndërtojnë një mur të fortë rreth së vërtetës së sistemit.
I gjithë procesi i propagandës nuk shihej më thjesht si një rrjedhë informative, por si një akt i vetëdijshëm artistik e politik, që duhej të ndikonte në shpirtin e njeriut – të bënte që publiku të mos e shihte vetëm realitetin që e rrethonte, por ta ndjente atë sipas ritmit që diktonte pushteti. Ishte një përpjekje për ta kthyer informacionin në ndjenjë, për ta zbukuruar ose errësuar të vërtetën sipas nevojës, për ta shndërruar perceptimin në mjet kontrolli.
Kështu, çdo masë e propozuar nga ky grup nuk ishte vetëm një veprim teknik, por një akt me nuanca të thella simbolike: të përzgjidheshin me kujdes fjalët që do të përshkruanin realitetin, të zgjidhej me mjeshtëri imazhi që do të përcillte emocionin e duhur, të krijohej një rrëfim i qëndrueshëm që do të shërbente si mburojë ndaj kritikës dhe si dritare e pastër ndaj botës së jashtme. Gjithçka duhej të tingëllonte bindëse, por edhe estetike; zyrtare, por edhe njerëzore; e planifikuar, por që të dukej spontane.
Në këtë sfond të përpunuar me hollësi, propaganda nuk ishte më vetëm një mjet – ajo u kthye në një gjuhë më vete, në një art të manipuluar, ku realiteti fshihej mes nuancave dhe iluzioni merrte formë konkrete. Ishte një teatër ku pushteti luante rolin e regjisorit të padukshëm, ndërsa populli – pa vetëdije – shpesh mbetej thjesht spektator i një drame që nuk e kishte shkruar vetë.
Me qëllim që të arrihen këto efekte të lartpërmendura nga grupi u kërkua që të ndërmerreshin këto masa:
1. Gazeta “Rilindja” të fillonte me botimin e komenteve, me të cilat do të demaskohej platforma politike e tyre dhe do t‘i quante: antikombëtare, antiqeverisëse, kundër integritetit të RSFJ-së, kundër vëllazërim-bashkimit. Këto komente nga “Rilindja” do t’i merrnin “Tanjugu” dhe televizioni.
2. Opinionin duhet të jetë i njoftuar me proceset gjyqësore, siç janë: Grupi “PKMLSH”, Grupi i “Intelektualëve”, Grupi i “Studentëve” dhe grupe të tjera , që ishin shumë të mëdha, ndërsa për grupet e vogla dhe individët nuk vlen të informohet. Për mjete të informimit gazetarët duhet të përdorin materiale, si: aktakuzat, analizat për punën ilegale, materialet propaganduese antishtetërore. Në raport më së tepërmi të potencohet: karakteri antinacional i veprimtarisë ilegale. Të gjitha elementet e tjera që i komprometojnë organizatat, grupet ilegale dhe individët, që te populli shqiptar të rritet irritomi ndaj platformës së tyre politike, siç janë:kolektivizimi i plotë, zhdukja e pronës private, zhdukja e fesë dhe mbyllja e izolimi i Kosovës nga Republikat e tjera dhe nga bota.
3. Duhet të përpunohet sidomos parulla nacionaliste-shoveniste “Kosova, etnikisht e pastër” dhe duhet të zhvishet nga çdo element tjetër se organizatat ilegale janë masive dhe se i tërë populli është me ta. Duhet t’u tregohet se ato grupe që dënohen janë të vogla dhe shumë të vogla, në radhët e tyre nuk kanë as nga një grusht njerëzish, se janë kundër popullit dhe kundër bashkëjetesës me të tjerët, që klasa punëtore, intelektualët, rinia shkollore e studentore janë kundër tyre dhe i dënojnë ata”. Nga e tërë kjo që këshillon grupi i punës i Komitetit Krahinor për Informim, mund të konkludojmë se sa janë gabuar, kur edhe ata, edhe pushteti ishte fort mirë i informuar se gati nuk kishte familje shqiptare që nuk kishte ndonjë anëtar të saj i cili nuk punonte ilegalisht kundër okupuesit të huaj.
Këtë më së miri e dëshmonte numri i madh i të dënuarve nëpër sallat e gjyqeve dhe përkrahja e pa rezervë që ua jepte populli bijve të vet. Hetuesit mendonin se me burgosjen e tyre kishin ndërprerë edhe rrjetin ilegal që luftonte për një Kosovë të lirë dhe të pavarur, por parullat e shumta që shpërndaheshin gjatë kohës së mbajtjes së proceseve, e demantonin atë që mjetet e informimit mendonin të arrinin.
4. Grupi punues kishte dilema se a do ta informonin opinionin lidhur me shtetet e perëndimit që i përkrahnin kërkesat e ilegalistëve (gjatë leximit të tekstit hasa në një pikëpyetje të madhe në të). Me gjasë, përtonin të informonin opinionin për përkrahje që i kishin nga jashtë.
5. Gazetarët, këshillonte grupi i punës, që ndjekin proceset gjyqësore për redaksitë e veta është e nevojshme që të shkruajnë skica të veçanta për to, vështrime, shënime, komente, me qëllim që për ta të krijon neveri te masat e gjera. Këto shkrime të botohen gjatë ditëve që mbahen proceset gjyqësore.
Në mozaikun e mekanizmave të kontrollit dhe të përçimit të mendimit të pushtetit, një vend qendror zinte padyshim media – jo si zë i pavarur, por si zgjatim i dorës ideologjike. Në kohën kur strukturat e sistemit synonin të shtrëngonin rrethin ndaj çdo zëri ndryshe, ndaj çdo mendimi që dilte jashtë kornizave të përcaktuara, detyra për të demaskuar dhe diskredituar anëtarët e organizatave ilegale iu ngarkua me ngulm mjeteve të informimit të Kosovës. Kjo nuk ishte thjesht një orientim, por një mision i qartë politik dhe propagandistik.
Barrën më të rëndë në këtë skenar propagandistik do ta mbartnin dy shtylla të rëndësishme të komunikimit publik të kohës: gazeta “Rilindja” dhe Televizioni i Prishtinës. Këto nuk do të ishin më thjesht hapësira informuese, por do të transformoheshin në tribuna publike të ndëshkimit moral dhe ideologjik. U kërkua që ato të përgatitnin emisione të posaçme, të ndërtuara me regji të kujdesshme, që të mos linin asnjë hapësirë për keqkuptim: që të dënuarit të shfaqeshin si figura të rrezikshme, të pabesa, të largëta nga çdo ideal shoqëror dhe si simbol i një rrëmuje që duhej përbuzur.
Televizioni i Prishtinës, përtej përgatitjes së këtyre emisioneve, kishte për detyrë edhe shpërndarjen e tyre në të gjitha skajet e vendit dhe përtej kufijve të tij – një strategji që synonte të ndërtonte një imazh të qartë, të unifikuar dhe të kontrolluar përballë çdo dileme që mund të lindte në opinionin publik. Në këtë mënyrë, propaganda nuk mbetej e kufizuar brenda mureve të një qyteti apo një audience të veçantë; ajo përhapej si një rrjet i gjerë narrativ, që donte të rrënjoste në ndërgjegjen kolektive një të vërtetë të vetme – atë të pushtetit.
Kështu, fjala e shkruar dhe imazhi televiziv u kthyen në armë të heshtura, por të fuqishme, për të goditur jo vetëm individin, por edhe idenë që ai mbartte. Ishte një përpjekje për ta zhveshur qëndresën nga çdo element dinjiteti, për ta paraqitur si një devijim të pavlerë, si një akt të pamoralshëm që duhej dënuar jo vetëm në sallat e gjyqit, por edhe në sytë dhe në zemrën e publikut. Dhe në këtë betejë për narrativën, mjetet e informimit nuk ishin më pasqyra të realitetit, por vegla të fuqishme që e përkthenin realitetin sipas dëshirës së pushtetit.
Në thellësinë e përpjekjeve për të ruajtur rendin ideologjik dhe për të fashitur çdo shkëndijë që mund të ndizte flakën e ndryshimit, mjetet e informimit morën një rol kyç – jo si transmetues të ftohtë të lajmit, por si ndërtues të një diskursi politik të qëllimshëm dhe të dirigjuar. Qëllimi i tyre nuk ishte vetëm të informonin publikun për zhvillimet që ndodhnin në skenën e brendshme, por të ndërtonin një klimë mendësie, një perceptim kolektiv që do t’i shihte organizatat ilegale dhe individët pjesëmarrës si të rrezikshëm, të huaj ndaj interesit të përbashkët dhe të dënueshëm moralisht.
Përmes raportimeve, kronikave, emisioneve televizive dhe shkrimeve të ndryshme në gazeta, propaganda nuk kërkonte thjesht dënimin ligjor të këtyre grupeve – ajo synonte një dënim më të thellë, më të rrënjësishëm: atë të dënimit shoqëror. U përpunua me kujdes një strategji që t’i shtynte masat e gjera shqiptare të vetëdijesoheshin – jo për arsyet e pakënaqësisë që kishin lindur këto lëvizje – por për të ndërtuar bindjen se këto organizata ishin të huaja për interesin kolektiv dhe përfaqësonin rrezik të madh për rendin ekzistues.
Një element kyç në këtë narrativë ishte paraqitja e diversitetit të organizatave si një mashtrim, një iluzion që nuk duhej të hutojë opinionin publik. Edhe pse grupet mbanin emra të ndryshëm dhe në pamje të parë shfaqeshin me qëllime të veçanta, thelbi – sipas propagandës – ishte një dhe i vetëm: ndryshimi i statusit të Kosovës në Republikë, bashkimi i të gjitha viseve shqiptare dhe shkëputja nga Serbia. Ishte një përpjekje për ta unifikuar perceptimin e rrezikut dhe për të fshirë çdo nuancë që mund të sillte mëshirë, mirëkuptim apo simpati ndaj lëvizjeve që kërkonin liri dhe vetëvendosje.
Kështu, fjalët e gazetës, zëri i televizionit dhe penat e redaktorëve u bënë mjetet më të sofistikuara për të ndërtuar këtë realitet të paralajmëruar, ku çdo ideal kombëtar trajtohej si një kërcënim dhe çdo kërkesë për dinjitet kombëtar, si një devijim i rrezikshëm.
Dokumenti që mban datën 3 korrik 1982, hartuar në Prishtinë, ishte dëshmia e qartë e një organizimi të menduar deri në detaj, ku anëtarët e grupit punues – Ismail Bajra, Milan Sheshlia, Rrahman Dedaj dhe Beqir Hoti – nuk kishin vetëm një rol teknik, por ishin një strukturë e një mendësie, që duhej të depërtonte në çdo shtëpi, në çdo bisedë, në çdo ndërgjegje.
I gjithë ky proces ishte një përpjekje për ta përkthyer ndëshkimin juridik në ndëshkim shoqëror dhe për të siguruar që historia të shkruhej jo me penën e të vërtetës, por me stilolapsin e ideologjisë. Një vepër propagandistike e orkestruar me kujdes, për të heshtur zërat që donin liri, dhe për t’i shndërruar ata në hijet e një kërcënimi të shpikur.
