Miran Kelmendi
Filozofi e matemacieni nobelisti Bertrand Russell:
“Unë nuk shoh asnjë arsye për të besuar në asnjë lloj Zoti, sado i paqartë dhe sado i zbutur.”
Fragmenti i plotë ku është i bazuar ky citim:
“Për të krishterët, muhamedanët dhe hebrenjtë, pyetja më themelore e përfshirë në të vërtetën e fesë është ekzistenca e Zotit. Ne nuk mund të vendosim vërtet nëse feja bën mirë pa hetuar pyetjen nëse feja është e vërtetë. Në ditët kur feja ishte ende triumfuese, emri ‘Zot’ kishte një kuptim krejtësisht të përcaktuar; por si rezultat i kritikave të racionalistëve, emri është bërë gjithnjë e më e zbehtë, derisa është e vështirë të shihet se çfarë nënkuptojnë njerëzit kur pohojnë se besojnë në Zot. Argumenti i zakonshëm i njerëzve fetarë për këtë temë është afërsisht si vijon:
“Unë dhe miqtë e mi jemi njerëz me inteligjencë dhe virtyt të mahnitshëm. Vështirë se mund të imagjinohet që kaq shumë inteligjencë dhe virtyt të kenë ardhur rastësisht. Prandaj duhet të ketë një të paktën aq inteligjent dhe të virtytshëm sa ne, i cili e vë në lëvizje makinerinë kozmike me synimin për të prodhuar Ne.’
Më vjen keq të them se nuk më duket aq mbresëlënës ky argument sa duket nga ata që e përdorin.
Toka është një planet i vogël i një ylli të vogël, i cili është një nga shumë miliona yje në një galaktikë, që është një nga shumë miliona galaktika. Edhe brenda jetës së planetit tonë, njeriu është vetëm një i ardhur për kohë të shkurtër. Jeta jo-njerëzore ka ekzistuar për shekuj të panumërt përpara se njeriu të evoluonte. Planeti ynë nuk do të mbetet gjithmonë i banueshëm; raca njerëzore do të vdesë; dhe nëse procesi kozmik do të justifikojë veten pas kësaj, ai do të duhet ta bëjë këtë diku tjetër sesa në sipërfaqen e planetit tonë. Dhe edhe nëse kjo duhet të ndodhë, ajo duhet të ndalet herët a vonë. Njeriu, edhe nëse nuk kryen vetëvrasje shkencore, do të humbasë përfundimisht nga dështimi i ujit, ajrit ose ngrohtësisë. Është e vështirë të besohet se Plotfuqishmëria (Omnipotence) kishte nevojë për një mjedis kaq të gjerë për një rezultat kaq të vogël dhe kalimtar.
Ligji i dytë i termodinamikës e bën të pamundur dyshimin se universi po mbaron dhe se në fund të fundit asgjë me interesin më të vogël nuk do të jetë e mundur askund. Natyrisht, është e hapur për ne të themi se kur të vijë ajo kohë, Zoti do të mbyllë përsëri makineritë; por, nëse e themi këtë, ne mund ta bazojmë pohimin tonë vetëm mbi besimin, jo mbi një copë provë shkencore. Sipas fizikanëve, energjia gradualisht do të shpërndahet në mënyrë më të barabartë dhe ndërsa shpërndahet në mënyrë të barabartë do të bëhet më e padobishme.
Gradualisht, gjithçka që na duket interesante ose e këndshme, si jeta, uji, madje edhe drita, do të zhduket – kështu, të paktën, na sigurojnë ata. Kozmosi është si një teatër në të cilin shfaqet vetëm një herë një shfaqje, por, pasi bie perdja, teatri lihet i ftohtë dhe bosh derisa zhytet në gërmadha. Nuk dua të pohoj me ndonjë pozitivitet se është kështu. Kjo do të ishte të supozonim më shumë njohuri sesa zotërojmë. Unë them vetëm se është ajo që është e mundshme në provat aktuale. Unë nuk do të pohoj në mënyrë dogmatike se nuk ka asnjë qëllim kozmik, por do të them se nuk ka asnjë copëz provash në favor të ekzistimit të një qëllimi të tillë.
Për sa i përket provave shkencore, universi është zvarritur me faza të ngadalta drejt një rezultati disi të keq në këtë tokë dhe do të zvarritet në faza akoma më të dhimbshme në një gjendje vdekjeje universale. Nëse kjo duhet të merret si dëshmi e qëllimit, mund të them vetëm se qëllimi është ai që nuk më tërheq mua. Prandaj nuk shoh asnjë arsye për të besuar në ndonjë lloj Zoti, sado i paqartë dhe sado i zbutur.
– Bertrand Russell, Russell on Religion (1999), Pjesa. IV: Feja dhe morali, Ese. 16: A ka dhënë feja kontribut të dobishëm në qytetërim? (1930), f. 175-6
Russell vazhdon:
“Universi është ai që është, jo ajo që unë zgjedh që të jetë. Nëse është indiferente ndaj dëshirave njerëzore, siç duket; nëse jeta e njeriut është një episod kalimtar, që vështirë se vërehet në pafundësinë e proceseve kozmike; nëse nuk ka asnjë qëllim mbinjerëzor dhe asnjë shpresë për shpëtimin përfundimtar, është më mirë ta njohim dhe ta pranojmë këtë të vërtetë sesa të përpiqemi, në vetëpohim të kotë, të urdhërojmë universin të jetë ajo, që ne e gjejmë rehat.”
– Bertrand Russell, Kuptimi i historisë (1943), Ch. II: Vlera e mendimit të lirë, f. 52
Origjinali:
“I see no reason to believe in any sort of God, however vague and however attenuated.”
Full citation —
“To Christians, Mohammedans, and Jews the most fundamental question involved in the truth of religion is the existence of God. We cannot really decide whether religion does good without investigating the question whether religion is true. In the days when religion was still triumphant the word ‘God’ had a perfectly definite meaning; but as a result of the onslaughts of Rationalists the word has become paler and paler, until it is difficult to see what people mean when they assert that they believe in God. The usual argument of religious people on this subject is roughly as follows:
‘I and my friends are persons of amazing intelligence and virtue. It is hardly conceivable that so much intelligence and virtue could have come about by chance. There must therefore be some one at least as intelligent and virtuous as we are, who set the cosmic machinery in motion with a view to producing Us.’
I am sorry to say that I do not find this argument so impressive as it is found by those who use it.
The earth is a minor planet of a minor star which is one of many millions of stars in a galaxy which is one of many millions of galaxies. Even within the life of our own planet man is only a brief interlude. Non-human life existed for countless ages before man was evolved. Our planet will not always remain habitable; the human race will die out; and if the cosmic process is to justify itself hereafter, it will have to do so elsewhere than on the surface of our planet. And even if this should occur, it must stop sooner or later. Man, even if he does not commit scientific suicide, will perish ultimately through failure of water or air or warmth. It is difficult to believe that Omnipotence needed so vast a setting for so small and transitory a result.
The second law of thermodynamics makes it scarcely possible to doubt that the universe is running down, and that ultimately nothing of the slightest interest will be possible anywhere. Of course it is open to us to say that when that time comes, God will wind up the machinery again; but, if we do say this, we can base our assertion only upon faith, not upon one shred of scientific evidence. According to the physicists, energy will be gradually more evenly distributed and as it becomes more evenly distributed it will become more useless.
Gradually everything that we find interesting or pleasant, such as life, water even light, will disappear — so, at least, they assure us. The cosmos is like a theatre in which just once a play is performed, but, after the curtain falls, the theatre is left cold and empty until it sinks in ruins. I do not mean to assert with any positiveness that this is the case. That would be to assume more knowledge than we possess. I say only that it is what is probable on present evidence. I will not assert dogmatically that there is no cosmic purpose, but I will say that there is no shred of evidence in favor of there being one.
So far as scientific evidence goes, the universe has crawled by slow stages to a somewhat pitiful result on this earth, and is going to crawl by still more pitiful stages to a condition of universal death. If this is to be taken as evidence of purpose, I can only say that the purpose is one that does not appeal to me. I see no reason therefore to believe in any sort of God, however vague and however attenuated.“
— Bertrand Russell, Russell on Religion (1999), Part. IV: Religion and Morality, Essay. 16: Has Religion Made Useful Contributions to Civilization?(1930), pp. 175-6
Russell continues:
“The universe is what it is, not what I choose that it should be. If it is indifferent to human desires, as it seems to be; if human life is a passing episode, hardly noticeable in the vastness of cosmic processes; if there is no superhuman purpose, and no hope of ultimate salvation, it is better to know and acknowledge this truth than to endeavor, in futile self-assertion, to order the universe to be what we find comfortable.”
— Bertrand Russell, Understanding History (1943), Ch. II: The Value of Free Thought, p. 52
