Shkrimtarët Rrahim m. Sadiku e Zymer Mehani
Zymer Mehani
Romani “E bukura e jetës” i shkrimtarit Rrahim M. Sadiku përfaqëson një vepër që shpërfaq një individualitet të spikatur në letërsinë shqipe bashkëkohore, sidomos në lëmin e romanit të dashurisë. Përbërja strukturore dhe karakteristikat formësore të këtij romani janë unikale, duke e vendosur autorin në një pozicion të veçantë ndër prozatorët e kohës sonë. Sadiku ndërton një narracion të thellë, të nuancuar dhe emocionalisht të pasur, që nuk shërben vetëm si një histori dashurie, por si një reflektim mbi ekzistencën, mbi ndjenjat e njeriut dhe mbi përpjekjet për të ruajtur dinjitetin dhe autenticitetin përballë sfidave të kohës.
Në romanin “E bukura e jetës”, autori krijon një “laborator romanor” ku përmes një ndërtimi të kujdesshëm artistik, lexuesit i ofrohen instrumente të mprehta teoriko-letrare, të cilat e bëjnë leximin jo vetëm emocionues, por edhe mendjendjellës. Narracioni është i organizuar në mënyrë që çdo ngjarje, çdo episod dhe çdo ndjesi e përshkruar, të kontribuojë në zbërthimin e temës qëndrore: bukuria dhe thellësia e jetës përmes përjetimit të dashurisë.
Qysh në faqet e para të romanit, vihet re përkushtimi i autorit në ravijëzimin e protagonistëve Gëzimi dhe Ermira. Ata janë të ndërtuar jo si figura të thjeshta letrare, por si qenie të gjalla, me brendësi të ndërlikuar psikologjike, me ëndrra, përpëlitje, humbje dhe shpresë. Gëzimi është një karakter i përqendruar në kërkimin e së vërtetës personale dhe të përjetimeve të pastra shpirtërore, ndërsa Ermira përfaqëson femrën që përkundër sfidave dhe paragjykimeve, qëndron në kërkim të një dashurie të ndershme dhe të plotësuar. Optika e autorit në përshkrimin e tyre është lirike, e tejngopur me emocione dhe me një ndjeshmëri të theksuar artistike, që i jep romanit një ngjyrim të veçantë estetik.
Padyshim, romani mund të klasifikohet si një roman dashurie, por me potencial përtej këtij kategorizimi të thjeshtë. Në fakt, ai është një prozë që përmban elemente të theksuara të erotizmit të kultivuar, larg vulgaritetit dhe drejt një lirizmi të brendshëm, që ushqehet nga ndjenjat e pastërta, përshkrimet delikate dhe gjuha poetike. Kjo prozë erotike e Sadikut nuk ka për qëllim eksitimin banal të lexuesit, por sublimimin e ndjenjës njerëzore dhe afirmimin e lidhjes shpirtërore si formë më e lartë e jetësimit të dashurisë.
Një tjetër veçori e romanit është përshkrimi i ambientit dhe i kohës. Autori nuk i ofron këto elemente si sfond të ngurtë për zhvillimin e ngjarjes, por i ngërthen në rrëfim si pjesë përbërëse të frymës së veprës. Qyteti, natyra, ndërtesat, rrugët dhe moti janë të përshkruar me një ndjeshmëri që tregon jo vetëm mjeshtëri artistike, por edhe një dashuri të thellë për jetën dhe për çdo element që e përbën atë. Kjo dashuri e pashtershme për jetën reflektohet edhe në titullin e romanit – “E bukura e jetës” – që është një metaforë për dashurinë si substancë themelore ekzistence.
Gjithashtu, Sadiku ka një ndjesi të hollë për ritmin e rrëfimit. Ai ndërton skena që nuk nguten, por rrjedhin natyrshëm, duke u dhënë lexuesve kohë për të përthithur emocionin dhe për të reflektuar mbi mesazhin. Dialogët janë të gjallë, realistë dhe shpeshherë të mbushur me filozofi të heshtur jetësore. Autori nuk imponohet me mendimet e tij, por i shpërfaq ato në mënyrë delikate, përmes situatave dhe përjetimeve të personazheve.
Në përmbyllje, mund të thuhet se “E bukura e jetës” është një roman që fton për një lexim të thellë dhe të ndjeshëm. Ai nuk është vetëm një histori dashurie, por një përsiatje mbi qenien njerëzore, mbi nevojën për përkatësi emocionale dhe mbi përpjekjet për të gjetur bukurinë e vërtetë në një botë që shpeshherë e fsheh atë pas zhurmës së përditshmërisë. Rrahim M. Sadiku me këtë roman dëshmon se është një shkrimtar me vizion të veçantë letrar, që guxon të eksplorojë territore të ndjeshme të shpirtit njerëzor, duke sjellë një prozë që është njëkohësisht delikate, pasionante dhe filozofike.
Struktura narrative-Romani “E bukura e jetës” nuk ndjek një strukturë lineare tradicionale, por shpaloset përmes një forme të ndërthurur kohore, ku e tashmja dhe e kaluara bashkëjetojnë në mënyrë fluide. Kjo ndërthurje kohore nuk është vetëm një teknikë stilistike, por një mjet i vetëdijshëm i autorit për të reflektuar realitetin e brendshëm të personazheve, sidomos të protagonistit Gëzim. Përmes kthimeve retrospektive (flashback), ndjesive të ndërprera dhe rrëfimeve të ndërthurrura, Sadiku krijon një kohë të brendshme, e cila pasqyron psikikën e trazuar të personazheve.
Në këtë strukturë, ngjarjet nuk rrjedhin sipas një shkalle të zakonshme ngjitjeje apo zbritjeje dramatike (si në narrativat klasike), por zhvillohen në forma spirale, ku çdo kthim ose ngjarje e re i shton thellësi emocionale dhe kuptimore përvojës së lexuesit. Kjo krijon një efekt të përthithjes së brendshme: lexuesi nuk është thjesht spektator i ngjarjeve, por bëhet pjesë e përjetimit të tyre, duke hyrë në mendimet dhe ndjenjat intime të personazheve.
Zëri rrëfimtar-Një tjetër veçori e strukturës narrative është zëri rrëfimtar. Ai është një narrator i gjithëdijshëm, por në shumë raste afrohet aq shumë me personazhin, sidomos me Gëzimin, sa që rrëfimi fiton karakteristika të një rrëfimi subjektiv, duke u shkrirë me vetëdijen e personazhit. Kjo i jep veprës një ndjeshmëri të veçantë psikologjike. Autori nuk rrëfen për të treguar ngjarje si një kronikan i jashtëm, por për të shpalosur thellësinë e përvojës njerëzore në dashuri, dhimbje dhe kërkim të vetvetes.
Ky lloj rrëfimi e afron romanin me prozën moderniste, ku rëndësi kryesore ka mënyra se si përjetohet realiteti, jo thjesht vetë realiteti. Është një strukturë që nuk ndërtohet mbi aksionin, por mbi reflektimin dhe ndjeshmërinë.
Përdorimi i simboleve dhe metaforave në ndërtimin strukturor-Sadiku përdor simbole që shfaqen në mënyrë të përsëritur në të gjithë tekstin, duke krijuar një strukturë të brendshme metaforike. Dashuria, jeta, rruga, dritarja, stina – të gjitha këto nuk janë vetëm elemente leksikore, por nyje të një sistemi të tërë kuptimor që e bën strukturën narrative më komplekse dhe më poetike. Ky ndërlikim strukturor përmban edhe funksione stilistike, pasi i jep veprës një përmasë lirike dhe meditative.
Dialogu dhe introspeksioni-Një komponent tjetër i strukturës është ndërthurja e dialogut me introspeksionin. Dialogjet mes personazheve nuk janë vetëm shkëmbime informacioni, por përçojnë tension emocional dhe shpesh janë prelud i ndonjë reflektimi të thellë të brendshëm. Sadiku krijon kështu një ekuilibër të hollë mes jashtësisë (bota që flitet dhe përjetohet përmes fjalëve) dhe brendësisë (bota që hesht, që meditohet dhe rrjedh në vetëdije).
Pra, struktura narrative në romanin “E bukura e jetës” është e dizajnuar për të reflektuar përvojën shpirtërore të personazheve. Nuk është një strukturë që i shërben vetëm zhvillimit të ngjarjes, por një strukturë përjetimore, ku çdo segment i rrëfimit synon të rrëfejë jo vetëm çfarë ndodh, por si ndjehet ajo që ndodh.
